Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret

Transkript

1 Toolkit 2012 TK Ne basit, deǧil mi? TOBTAXY (Making Tobacco Tax Trendy) Tütünün Vergilendirilmesi ve Yasa Dışı Ticaret Bu yayın, Sağlık Programı kapsamında Avrupa Birliği nden fon alan TobTaxy - Making Tobacco Tax Trendy (TobTaxy - Tütün Vergisini Trend Haline Getirme) projesinden doğmuştur. (Hibe Sözleşmesi )

2 49-51 Rue de Treves, Brussels, Belgium Tel: +32 (0) Fax: / 61 smokefree.partnership@ersnet.org Derleyen Stefan Callan Smoke Free Partnership Rue de Treves Brussels 1040 Belgium Tel: +32 (0) Faks: +32 (0) E-posta: stefan.callan@ersnet.org Yayın Kurulu Joy Townsend (Başkan) Birleşik Krallık Anne-Marie Perucic İsviçre Angel Lopez Nicolas İspanya Antoine Deutsch Fransa Florence Berteletti Kemp Avrupa Hana Ross Çek Cumhuriyeti Luk Joossens Belçika Laura Radu-Loghin Romanya Çizimler Amélie Clément lilichkaia@gmail.com The Smoke Free Partnership (Sigaradan Arınma Ortaklığı) European Respiratory Society ERS (Avrupa Solunum Topluluğu) Cancer Research UK CR-UK (Birleşik Krallık Kanser Araştırması) European Heart Network EHN (Avrupa Kalp Ağı) Michal Stoklosa Polonya arasında stratejik, bağımsız ve esnek bir ortaklıktır. Bu ortaklığın amacı, tütün denetiminin savunulmasını, AB sağlık örgütleri ve AB tütün denetimi ağları ile işbirliği içinde AB de ve ulusal düzeylerde politika araştırılmasını teşvik etmektir.

3 İçindekiler Background 4 Alet Çantası Hakkında 5 Vergilendirme: Halk Sağlığı İçin Bir Araç Mı? 7 Alet Çantasındaki Önemli Terimler ve Kavramlar: A-Z In Practice 18 Tütün Sanayinin Vergilendirmeye Tepkisi 19 Verginin Etkisini Hesaplama Yöntemi 25 Tütün Vergisi Artışlarının Devletlere Faydaları 26 Sigara vergisi ve yoksulluk: Vergi azalan oranlı mı? 27 İpotek Education 9 Tütünün Vergilendirilmesiyle İlgili Temel Prensipler 13 Vergi yapısının etkileri 15 Enflasyonun Etkileri 16 Gelir Artışının Etkileri: Satın Alınabilirlik Policy + Advocacy 27 Uluslararası / Küresel Bakış Açısı 29 Avrupanın Bakış Açısı: Mevcut AB Tütün Vergisi Direktifi 32 Vergiden Kaçınma ve Vergi Kaçırma 33 Kaçakçılık ve Yasa Dışı Ticaret 39 Tütün vergisiyle ilgili yanlış düşünceler ve karşıt görüşler 42 Sağlıklı Yaşam Yılları Göstergesi 43 Tütün Vergisi Sistemleri İçin Halk Sağlığı Uygulaması Özeti

4 Alet Çantası Hakkında Alet çantasıyla hedeflenen Alet Çantasındaki Veriler Bu doküman, Avrupa Birliği tarafından fonlanan ve arasında yürütülen TobTaxy Making Tobacco Tax Trendy 1, kapasite oluşturma projesinin tamamlayıcı bir parçası ve başlıca çalışmalarından biri olarak hazırlanmıştır. Bu proje, halk sağlığı ve tütün kontrolü topluluğunu tütünün vergilendirilmesi ve yasa dışı ticaret konularında ulusal düzeyde ve Avrupa düzeyinde eğitmek üzere planlanmıştır. İlk olarak, Eylül Haziran 2012 arasında, Alet Çantası, TobTaxy projesinin ana faaliyet aşamasında taslak olarak hazırlandı. Paris, Iasi, Vilnius, Dublin ve Prag da düzenlenen kapasite oluşturmaya yönelik beş atölye çalışmasında eğitim dokümanı olarak kullanıldı ve kapasite oluşturma aktivitelerini tamamlayıcı rol oynadı. Bu aktivitelerle 90 ı aşkın halk sağlığı profesyoneli, ekonomist ve bakanlık temsilcisine eğitim verildi. Bu Alet Çantası, tütünün vergilendirilmesi ve yasa dışı ticaret konularında başvuru kaynağı olarak kullanılması amacıyla dünyaca tanınan sağlık ekonomistleri, tütün kontrolü uzmanları ve TobTaxy atölye çalışması katılımcıları tarafından en uygun hale getirildi. Alet çantasının hedefi, genel olarak TobTaxy Projesinin amaçları bağlamında belirlenmiştir: Avrupa da ulusal düzeyde tütüne uygulanan verginin artırılması tezini savunması için halk sağlığı topluluğunun gereken yetenek ve bilgilerle donatılması. Bu alet çantasında, şunları öğreneceksiniz: Tütün mamüllerinin fiyatını belirleyen faktörler vefiyatın bir parçası olarak verginin hesaplanmasına ilişkin yöntemler Fiyat artışlarının tütün mamüllerinin kullanımını nasıl etkilediği Vergilendirme yoluyla fiyatların nasıl artırılabileceği Tütün sanayinin fiyatları nasıl manipüle ettiği Farklı tütün vergisi yapıları, bunların tütün vergisi gelirleriyle ilişkisi ve gelirlere etkisi Kaçak tütün ticareti türleri, nedenleri, etkileri ve bunlarla mücadele yöntemleri Tütün vergilerindeki/fiyatlarındaki değişikliklerin tütün mamüllerinin kullanım ve tüketim yaygınlığı, sigarayla ilgili ölüm ve hastalıklar ve diğer ulusal maliyetler üzerindeki etkisi Sağlıklı Yaşam Yılları Göstergesi nin daha iyi anlaşılması Önemli bir not olarak, bu alet çantasındaki veriler 2011 e kadar ve 2011 boyunca elde edilen verileri içermekte ve bazı yerlerde Nisan 2012 de güncellenmiş bilgiler bulunmaktadır. İçerikte, hem tütünün vergilendirilmesine ilişkin temel prensiplere hem de ülkelere özgü verilere / Avrupa ülkelerinin karşılaştığı zorluklara değinilmektedir. Bu doküman Avrupa dillerinin çoğuna tercüme edilmiş olup TobTaxy projesinde tanımlanmış hedef ülkelerin hepsini ilgilendiren bilgiler içermektedir. Tüm alet çantaları, 2012 yazından itibaren Smoke Free Partnership (Sigaradan Arınma Ortaklığı) web sitesinde bulunabilir: 1 >> TobTaxy hakkında daha fazla bilgi için bkz. /-TobTaxy- 4

5 Vergilendirme: Halk Saglıgı İçin Bir Araç Mı? Vergilendirme, özellikle genç nesiller ve düşük gelirli gruplar arasında tütün tüketimini azaltmak için kullanılabilecek yegane ve en etkili, en düşük maliyetli müdahale yöntemidir. Bu politika uzun süredir Dünya Sağlık Örgütü 2 ve Dünya Bankası 3 tarafından kabul görmektedir. Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi 4 nde de vergilendirme, kapsamlı bir tütün azaltma politikasının önemli bir parçası olarak vurgulanmaktadır. Düzgün şekilde yönetildiğinde vergilendirmenin bu kadar etkili olmasının özünde, tütün mamüllerinin fiyatlarını artırma kabiliyeti yatar. Bu da tütün mamüllerinin satın alınabilirliğini nüfusun büyük bir kısmı için, özellikle de satın alım gücü düşük gruplar için, doğrudan azaltır. Geliri düşük olanlar ve genç nesiller için -ki bunların sigara içmesi veya sigaraya başlaması daha olasıdır- tütün mamülü fiyatlarının daha az makul hale getirilmesi tütün mamüllerine ulaşımı ve sigaranın çekiciliğini azaltır. Tütüne olan talepteki düşüş, halihazırda sigara içenlerde artan bırakma oranları 5 ve potansiyel kullanıcıların tütün kullanma oranlarındaki azalış ile kendini göstermektedir. Maliye Bakanlığı nın vergilendirme hakkındaki görüşü? Gençler, fiyat artışlarına karşı daha hassastır ve yaşlılara göre sigara kullanımlarını iki ila üç kat daha fazla düşürebilirler. Örneğin, 2002 de Vali Bloomberg tarafından uygulamaya konulan New York tütün kontrol programında tütün vergilerinin artırılması da vardı. Program uygulamaya konulmadan önceki on yılda sigara kullanımı oranlarında hiçbir düşüş yaşanmamıştı. Kontrol programından sonra, ergenler arasındaki sigara içme oranı 2001 de %17,6 dan 2007 de %8,5 e düştü; bu oran 2007 de ABD ulusal ergen ortalamasının neredeyse üçte ikisinden daha düşüktür. 6 2 WHO Tütün Kullanımını Azaltma Girişimi. Tütün kontrolünün yapı taşları: el kitabı. Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü, tobacco/resources/publications/tobaccocontrol_handbook/en/ 3 Jha P Chaloupka F. Salgını frenleme: devletler ve tütün kontrolünün ekonomisi. Washington, DC: Dünya Bankası, www1.worldbank.org/tobacco/cover2a.asp Hu T-W, Sung H-Y, Keeler TE. Kaliforniya da sigara tüketimini azaltma: tütün vergileri - sigarayla mücadele medya kampanyası karşılaştırması. Am J Public Health 1995b;85(9): Lise Öğrencileri Arasında Sigara Kullanımı --- Amerika Birleşik Devletleri, Morbidity and Mortality Weekly Report, Tem 9, 2010/59 (26):

6 Kanıtlar neden politika değişikliği getirmiyor? Modern devlet mekanizmalarının gerçekleri, tütün kullanımını frenlemek için gerekenin çok altında vergi düzeylerini karşımıza çıkarıyor. Neden? En önemli nedenlerden biri, ulusal Sağlık Bakanlıklarının vergilendirmenin faydalarını anlaması olası olsa da vergi düzeylerinin genellikle hükümetlerin Maliye Bakanlıkları tarafından kontrol ediliyor olmasıdır. Ne yazık ki Sağlık ve Maliye Bakanlıkları arasında ya çok az ya da hiç iletişim bulunmamaktadır. Bu da Maliye Bakanlıklarının vergilendirmenin sağlık üzerindeki ve hatta devlet gelirleri üzerindeki etkisini pek de kavrayamaması sonucunu doğurmaktadır. Dahası, Maliye Bakanlıkları belki de sigara tüketiminin kapsamlı sosyal ve ekonomik maliyetlerini veya vergilendirmenin sigara tüketimi düzeylerini düşürmede ne kadar önemli olduğu gerçeğini tam olarak takdir etmeden tütünü genellikle bir gelir kaynağı ve sıradan bir tüketim maddesi olarak görmektedirler. Maliye bakanlıkları ayrıca tütün şirketleriyle çoğunlukla yakın ilişkiler içinde olurlar ve tütün vergilerini artırmamaları konusunda güçlü lobi faaliyetlerine maruz kalırlar. Halk sağlığı topluluğu nasıl yardımcı olabilir? Halk sağlığı topluluğunun harekete geçerek: 1 / Tütünün vergilendirilmesiyle ilgili politika sürecini anlaması (hangi kararları kimler alıyor, neden ve nasıl) 2 / Tütünün vergilendirilmesinin değeri, rolü, yapısı ve etkileriyle ilgili kamu bilincini artırması 3 / Halk sağlığı ve devletin gelir sağlaması için etkili tütün vergisi artışları lehine lobi faaliyetinde bulunması 4 / Tüm tütün mamülleri için benzer düzeyde vergilendirme için lobi faaliyetinde bulunması 5 / Sağlık Bakanlıklarındaki destek veren kişiler ve onların vergi dairelerindeki meslektaşları arasında köprü oluşturması 6 / Maliye Bakanlıkları ile doğrudan irtibata geçmesi 7 / Tütünün vergilendirilmesiyle ilgilenen Parlamento Üyeleri bulması 8 / Parlamento Üyelerinin Maliye Bakanlığı ile irtibata geçmesini ve onlara tütünün vergilendirilmesiyle ilgili sorular sormasını sağlaması gerekir. Ne yazık ki, çoğu zaman halk sağlığı savunucuları, vergilendirmeyle ilgili kendilerinin de bilgi eksikliği bulunmasından ötürü hükümetleri etkin bir biçimde bilgilendirme ve lobi oluşturma konusunda yetersiz kalıyorlar. Vergilendirme, beceri isteyen, karmaşık ve öğrenilmesi zor bir alan olarak görülüyor. Bu nedenlerle halk sağlığı savunucuları şunları yapmakta zorlanıyorlar: Olumlu vergilendirme politikalarını savunmak Vergilerin artırılmasıyla ilgili tutarlı stratejiler oluşturmak Vergilerin azaltılmasını ya da vergi artışlarının enflasyonla aynı doğrultuda tutulmasını savunan argümanları etkili bir şekilde çürütmek Bu zorluklara yanıt olarak, halk sağlığı sektörünün, maliye ve vergi yetkilileriyle ilişki kurmak için ciddi miktarda yatırım yapan tütün sanayiyle mücadele edebilmesi için olumlu tepki vermesi çok önemlidir. Tütün sanayi 7 doğruyu yansıtmayan ancak ikna edici bir şekilde savunduğu tezinde, vergilendirmenin tütün tüketimini azaltmak için yanlış veya etkisiz bir yol olduğunu ve artan vergilerin kaçak tütün ticaretini artıracağını söylüyor. 8 7 Tütün sanayi burada, tütün sanayi tarafından fonlanan ve/ veya tütün sanayinin çıkarlarını savunan tüm örgütler olarak tanımlanmaktadır. 8 Bunun açık bir örneğini görmek için, 2012 Birleşik Krallık bütçesine Guardian gazetesinde verilen şu tepkiye bakın: >> See More 6

7 Alet Çantasındaki Önemli Terimler ve Kavramlar: A-Z B-O Büyük ölçekli organize kaçakçılık Büyük ölçekli organize tütün mamülü kaçakçılığı, genellikle bütün vergilerden kaçan organize suç ağları tarafından sigaraların yasa dışı taşınması, dağıtılması ve büyük partiler halinde satılmasıdır. CPI (TÜFE) Tüketici Fiyatları Endeksi CPI (TÜFE), yani Tüketici Fiyatları Endeksi, ortalama hane halkı tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin ortalama maliyetinin bir ölçüsüdür. Ulusal istatistik kurumları tarafından hesaplanan birçok fiyat endeksinden biridir. CPI (TÜFE) deki yüzde değişikliği, enflasyonun bir ölçüsüdür Dışsal maliyetler Ekonomik açıdan dışsal maliyetler, değerlendirilen ekonomik kararın tarafı olmayan kişileri (dışsal tarafları) etkileyen olumsuz ekonomik/sosyal etkilerdir. Sigara tüketimi (ve onunla ilgili sonuçlar) bakımından dışsal maliyetler, sigara içenlerin karşılamadığı aşağıdaki maliyetleri içerir: kaybedilen üretkenlik ve hastalık izni, sağlık ve sosyal yardım hizmetlerinin maliyetleri, sigara içmeyenlerin pasif içiciliğinin maliyetleri ve sigara ürünlerinin neden olduğu yangınların maliyetleri Değer esaslı vergiler Tütün mamüllerinin değerine dayanır (yani imalatçı fiyatlarının veya perakende fiyatlarının belirlenmiş bir yüzdesi) İnce Kıyılmış Tütün İnce kıyılmış tütün, tüketicilere tartılarak satılan yarı mamul bir üründür. Dolayısıyla ince kıyılmış tütün kullananların, sarma tütün ürünlerini (RYO) kullanmadan önce ince kıyılmış tütün, sarma kağıdı veya boru ve sigara sarma cihazları gibi ek ürünler satın almaları gerekir Kaçakçılık Kaçakçılık, yasa dışı yollarla ithal edilen ürünlerin ticaretidir. Kaçak imalat Kaçak imalat terimi, yasa dışı yollarla üretilmiş ürünlere atfen kullanılır (yasaya aykırı şekilde tütün mamülleri üretimi.) Söz konusu yasalar vergi yasaları olabileceği gibi tütün mamüllerinin üretimini kısıtlayan başka kanunlar da (ruhsat veya tekelle ilgili kanunlar vb.) olabilir Küçük ölçekli kaçakçılık Küçük ölçekli kaçakçılık tanımına düşük vergili ülkelerdeki tütün mamüllerinin bireyler veya küçük gruplar tarafından, yüksek vergili bir ülkede yeniden satışa yönelik olacak miktarlarda satın alınması girer Kaçak Tütün Kaçak tütün, bir Üye Ülkenin ya da AB nin yürürlükteki vergi, harç veya diğer mali kanunlarını ihlal eder şekilde söz konusu Üye Ülkenin Bölgesine ithal edilmiş, bu bölgede dağıtımı yapılmış veya satılmış tütün mamülleri anlamına gelir Özel maliyetler (veya içsel maliyetler; dışsal maliyetlerin karşıtı) Elde ettikleri faydayı/memnuniyeti en üst düzeye çıkarmak için yaptıkları piyasa seçimleri karşılığında bireyler tarafından maruz kalınan maliyetler. 7

8 Alet Çantasındaki Önemli Terimler ve Kavramlar: A-Z P-Y Paket boyutları Bir pakette genellikle 20 sigara bulunur Bir kartonda genellikle 10 paket ya da 200 sigara bulunur Bir büyük kutuda genellikle 50 karton ya da sigara bulunur Bir konteynerde genellikle 1000 büyük kutu ya da 10 milyon sigara bulunur Sahte tütün Sahte tütün üretimi, üretilen ürünlere asıl sahibinin izni olmaksızın ticari marka basılan bir yasa dışı üretim biçimidir. Spesifik Vergiler: Bu vergiler, 1000 sigara başına (veya 20 lik sigara paketi ya da tütün çubuğu başına) sabit oranlı uygulanan vergilerdir. Taban fiyat ne olursa olsun aynı vergi uygulanır; ucuz ve pahalı markalar arasında fiyat farkını artırmaz Talebin fiyat esnekliği Bu bir ekonomi kavramıdır; bir ürünün fiyatı %1 oranında değiştiğinde ürüne olan talebin ne olduğunu ölçer. Fiyat esnekliği üründen ürüne değişir. Gereklilik olan ürünler (veya tütün gibi bağımlılık yapan ya da ikamesi olmayan ürünler) fiyat değişikliklerine karşı daha az duyarlıdır çünkü tüketiciler fiyat artışlarına rağmen bu ürünleri almaya devam etme eğilimdedirler. Esneklik, ekonometri analizi ile hesaplanabilir ve genellikle negatiftir; yani artan fiyat talebi düşürür. Örneğin, -0,4 lük fiyat esnekliği, fiyatta %1 artış olduğunda tüketimin %0,4 düşeceğini ifade eder. Fiyattaki oynamalar, ürünü kullanan insan sayısında veya satın alınan ürün miktarında değişikliğe neden olabilir Vergi yansıması Vergi yansıması, belirli bir vergi yükünün ekonomik refah dağılımı üzerindeki etkisinin analizidir. Vergi yansımasının, sonuçta vergi yükü üzerine kalan gruba düştüğü söylenir Vergi Yükü Vergi yükü, bir ürün veya gelir üzerine konulan vergi miktarıdır. Vergi yükleri birtakım faktörlere bağlı olarak değişir; örn. gelir düzeyi, yargı alanı ve mevcut vergi oranları WAP WAP (perakende satış fiyatı ağırlıklı ortalaması), tüketime sunulan tüm sigaraların toplam değerinin (tüm vergiler dahil perakende satış fiyatı temel alınır) tüketime sunulan toplam sigara miktarına bölünmesiyle hesaplanır. Her yıl en geç 1 Mart günü, önceki takvim yılında elde edilen veriler temel alınarak hesaplanır. Yarı dışsal maliyetler Sigara içen bir bireyin bulunduğu hane halkının sigara içmeyen üyelerinin maruz kaldığı maliyetler 8

9 Tütünün Vergilendirilmesiyle İlgili Temel Prensipler Tütünün vergilendirilmesiyle hedeflenen üç temel şey vardır: Gelirleri artırmak Tüketimi kısıp sağlıklı yaşamı teşvik etmek (kısıtlayıcı vergi işlevi) Dışsallıkların etkisini düzeltmek Tütün, zaruri olmayan ve tüketildiğinde ciddi ve büyük sosyal maliyetlere ( dışsallıklar ) neden olan bir ürün olduğundan diğer tüketim mallarının çoğundan farklıdır. Bu maliyetler arasında, sigara içerenler tarafından doğrudan karşılanmayan, sigara tüketimiyle ilgili hastalıkların yol açtığı sağlık maliyetleri, pasif içicilik kurbanlarıyla ilgili maliyetler ve sigara içenlerin karşılamadığı üretkenlik kayıpları bulunur. Bu maliyetler, tütün tüketiminin düzenlenmesiyle ilgili devlet müdahalesini haklı çıkarmakta ve tütün mamüllerinin vergilendirilmesini ekonomik bir mantığa oturtmaktadır. Vergi gelirinin bir kısmı, sigara tüketimiyle ilgili dışsal maliyetlerin karşılanması için kullanılabilir. Ekonomik literatüre göre bazı özel (veya içsel) maliyetlerin varlığı da kişisel bir karar olan sigara içme davranışına devlet müdahalesini gerekçelendirmektedir. Buradaki mantık şudur: bütün bireyler sigara içme davranışının gelecekte kendi sağlıkları üzerindeki olumsuz etkilerinin ve/veya nikotin bağımlılığının risk ve maliyetlerinin sorumluluğunu alamamaktadır; çünkü sigaraya tipik olarak nikotinin bağımlılık yapan niteliğinin tam olarak kavranamadığı küçük yaşlarda başlanmaktadır. Bu durumda, tütüne uygulanan tüketim vergilerinin rolü, şu anki ve gelecekteki sigara içme davranışından yıldırmak amacıyla tütün mamüllerinin satın alınabilirliğini azaltmaktır. 9 En uygun vergi oranı nasıl oluşur? En uygun vergi oranının nasıl oluşacağına ilişkin farklı bakış açıları bulunmaktadır: Halk sağlığı bakış açısı sigara içen herkes sigarayı bırakana kadar Devletin bakış açısı gelirleri en üst düzeye çıkarmak, ancak aynı zamanda sağlık durumunu iyileştirmek, sağlık maliyetlerini ve sigara tüketimiyle ilgili diğer maliyetleri azaltmak Ekonomi biliminin bakış açısı (etkili bir vergi geliri kaynağı olarak) tütün tüketimiyle ilgili dışsallıkları ve içsellikleri düzeltmek Vergi artırımlarını savunurken bu bakış açılarını anlamak önemlidir. 9 Bu bölüm, bir Avrupa Komisyonu Yayını olan The Aspect Consortium dan alınmıştır, Ekim 2004, sf76 9

10 Tütün Vergisinin Yapısı AB de üretilen tütün, üç tip vergiye tabidir: iki ayrı türde tüketim vergisi ve Katma Değer Vergisi (VAT). Spesifik (veya sabit) tüketim vergileri ürün adedi başına belirlenen vergi olarak uygulanır. Taban fiyat ne olursa olsun aynı miktarda vergi uygulanır; ucuz ve yüksek kaliteli markalar arasında fiyat farkını artırmaz. En iyi benim Hayır, benim! Değer esaslı tüketim vergileri tütün mamüllerinin perakende fiyatının bir kısmıdır (yani imalatçının koyduğu perakende fiyatların belirlenmiş bir yüzdesi). Spesifik tüketim vergisinden farklı olarak değer esaslı vergiler, enflasyon olduğunda ve/veya üreticiler fiyatlarını artırdığında, ucuz ve yüksek kaliteli markalar arasındaki fiyat farkını büyütür. Toplanan vergi meblağı enflasyondan korunur ve her fiyat artışıyla birlikte yükselir. Taxes - who wins? 10

11 Sigaranın fiyatını oluşturan etkenler neler? Aşağıdaki grafikte sigara fiyatını oluşturan çeşitli unsurların analizi verilmiştir: Retail price = 0.30 (Pack price = 6.00) Wholesale price = 0.07 Retail margin = 0.01 Total tax = 0.22 Specific excise tax = 0.09 Total exice tax Ad-valorem excise tax:% of wholesale of retail price; e.g 0.09 if rate is 30% of retail price VAT / sale tax % of (wholesale price + excise tax); e.g if VAT -15 %) Hana Ross 11

12 Mevcut AB tütün vergisi kanunu ( öncesi) şunları gerektirir: Toplam verginin %5 i ila %76,5 i arasında spesifik vergi: (spesifik tüketim vergisi + oransal tüketim vergisi ve katma değer vergisi) Perakende fiyat ağırlıklı ortalamasının en az %57 si oranında tüketim vergisi: (1000 sigaraya en az 101 euro vergi koyan ülkeler istisnadır) Min. tüketim vergisi perakende fiyat ağırlıklı ortalamasından bağımsız olarak 1000 başına Şubat 2010 tarihli Konsey Direktifi 2010/12/EU, den sonra şunları şart koşuyor: Spesifik vergi %7,5 ve %76,5 arasında olacak (spesifik tüketim vergisi + oransal tüketim vergisi ve katma değer vergisi) 1000 sigara başına en az 115 euro vergi koyan ülkeler hariç perakende fiyat ağırlıklı ortalamasının en az %60 ı oranında tüketim vergisi Bulgaristan, Estonya, Yunanistan, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya ve Romanya ya ye kadar istisnai bir geçiş süresi tanınacaktır. Perakende fiyat ağırlıklı ortalamasından bağımsız olarak 1000 sigarada 90 minimum tüketim vergisi ( e kadar aynı ülkeler istisnadır) 12

13 Vergi yapısının etkileri Doğru kullanılması halinde tüketim vergisinin, tütün mamüllerinin nihai fiyatını yükseltme potansiyeli vardır. Ancak, iki farklı tüketim vergisi tipi olan spesifik ve değer esaslı vergilerin toplam nihai tütün fiyatını belirlemede (farklı kombinasyonlarda kullanıldıklarında) farklı etkileri olduğu unutulmamalıdır. Spesifik Vergi Yönetilmesi kolay olan spesifik vergiler, aynı tütün ürünü sınıfındaki tüm markaları eşit biçimde etkiler. Bununla birlikte spesifik vergiler enflasyona endeksli değildir, o nedenle aynı ekonomik etkinin oluşması için düzenli olarak ayarlanması gerekir Tütün üreticilerinin vergi yükümlülüklerini düşürmek için fiyatı manipüle etmelerine imkan vermez Fiyat rekabetini azaltma eğiliminde olan bu vergi türü, yüksek kaliteli sigara üreticilerinin tercihidir. Endüstrinin vergi yükümlülüğü, üretici (fabrika çıkış) fiyatındaki değişiklik nedeniyle değişmez Avantajları Devlete vergi geliri üzerinde daha fazla kontrol verir Fiyat aralıklarını dar tutar, vergi artışından sonra başka markaya geçişleri azaltır Yönetimi daha ucuzdur Vergi yansımasının enflasyonla birlikte artması koşuluyla halk sağlığı için daha iyidir Değer Esaslı Vergi Avantajları Vergiyi enflasyona göre ayarlar Fiyat yükseldikçe vergi yükümlülüğü de yükselir Dezavantajları Endüstrinin, üretici fiyatlarını manipüle ederek ödediği vergi miktarını kontrol etme şansı daha yüksektir Fiyat farklarının açılmasına neden olur, bu da sigara tüketicilerinin daha ucuz tütün ürünlerine geçerek (yüksek kaliteli sigaralardan ince kıyılmış tütüne geçiş gibi) vergi artışından kaçınmalarına imkan verir Satılan çok sayıdaki markanın hem değerinin hem de hacminin izlenmesi gerektiğinden yönetimi daha pahalıdır Değer esaslı vergi fiyat rekabetini teşvik eder, bu da fiyatların düşmesine neden olabilir Dezavantajları Enflasyon ve gelir düzeylerine uygunluğun sağlanması için düzenli olarak artırılmalıdır Endüstriyi kârlarını artırmak adına fiyat artışına gitmeye teşvik eder 13

14 *** En İyi Uygulama: Değer Esaslı ve Spesifik Verginin Bir Kombinasyonu *** AB ülkelerinde hem değer esaslı hem de spesifik tüketim vergisinden karma olarak yararlanılan bir vergi yapısı kullanılmaktadır. Buna ek olarak, halk sağlığını ve devletlerin gelir hedeflerini korumak adına, ülkeler sigara başına toplanması gereken bir minimum toplam vergi miktarına, yani vergi tabanı na tabidir. Tüketim vergisinin caydırıcı etkisini koruyabilmek adına hem bu tabanın hem de ülkeye özgü vergi düzeyinin (en azından bunlardan birinin) enflasyona göre ayarlanması önemlidir Vergi yapıları ve oranlarındaki farklılıklar nedeniyle, Ocak 2008 de Avrupa da 1000 sigara başına alınan vergi/tüketim vergisi miktarları arasında büyük farklar söz konusudur: Hana Ross Russia Ukraine Bulgaria Romania Lithuania Latvia Estonia Czech Republic Hungary Poland Slovenia Germany France Ireland 14

15 Enflasyonun Etkileri Vergi, enflasyonla birlikte artırılmazsa, efektif olarak vergide düşüş meydana gelmiş olur. Bunun sonucunda, sigara kullanım oranları artar ve tütün gelirleri azalır. Spesifik vergi, enflasyon ve artan gelirler nedeniyle eriyebilir, dolayısıyla enflasyona ve gelir düzeylerine endekslenmesi gerekir Değer esaslı vergi, üretici fiyatlarının enflasyonla doğru orantılı olarak arttığı ortamda, enflasyona göre kendiliğinden ayarlanır. Değer esaslı vergi, gelir artışına göre kendiliğinden ayarlanmaz. Bu nedenle, politik olarak kabul edilebilir olması halinde, spesifik vergi için otomatik enflasyon ve gelir artışı ayarlamaları yapılmasının savunulması önemlidir. Enflasyon düzeltmesi Endekslenmemesi halinde, enflasyon, spesifik verginin tütün kullanımı üzerindeki etkisini eritebilir. Tütün mamüllerinin gerçek fiyatlarına dikkat edilmesi önemlidir: gerçek fiyat = cari (veya nominal) fiyat tüm mal ve hizmetlerin fiyatı [perakende fiyat endeksi (RPI) veya tüketici fiyatları endeksi (CPI) olarak ifade edilir] 15

16 Gelir Artışının Etkileri: Satın Alınabilirlik Gelir düzeyleri artan ülkeler, fiyat ve gelirin ortak etkisi olan tütün mamüllerinin satın alınabilirliğini göz önünde bulundurmalıdır. Bu etki, hem fiyat hem de gelir esnekliklerine bağlıdır. Tüketimin azaltılması, tütünün satın alınabilirliğinin azaltılmasına bağlıdır. Bir nüfusun tütün satın alma gücünü belirleyen birtakım faktörler vardır: O kadar param yok 1 / Cari tütün vergisi oranları 2 / Cari tütün perakenda fiyatı 3 / Ortalama gelir 4 / Gelir artışı 5 / Enflasyon oranları 6 / Ucuz tütüne erişim (indirimli sigaralar, sarma, vergiden muaf, kaçak tütün mamülleri) Bu faktörler hesaba katıldığında, vergi artışlarının tütün tüketimi üzerindeki etkisini tahmin etmek mümkündür. Satın alınabilirlik şöyle hesaplanabilir: Nispi gelir fiyatı (RIP): Kişi başına gayri safi yurtiçi hasılanın 100 paket alabilmek için gereken % si; veya 1 paket alabilmek için dakika cinsinden gereken emek: ortalama bir işçinin 1 paket sigara satın alabilmesi için çalışması gereken süre Ne kadar dedin?!?! 16

17 Avrupa da arasında satın alınabilirlikteki değişim 10 Average annual percentage change in the Relative Income Price 8% 4% 0% -4% -8% -12% Romania (a) Greece Denmark Iceland (b) Czech Rep. Norway Finland Ireland Turkey Croatia (c) Russia Luxembourg Austria Spain Sweden United Kingdom Poland Portugal Germany Hungary Italy Netherlands Belgium Australia Switzerland France 10 Kaynak: Evan Blecher tarafından Cape Town Üniversitesi, İktisat Fakültesi ne Felsefe Doktorası için sunulan tez: Düşük ve Orta Gelirli Ülkelerde Tütün Kontrolü Ekonomisi, Nisan 2011 a / Romanya: b / İzlanda: c / Hırvatistan:

18 Tütün Sanayinin Vergilendirmeye Tepkisi Vergi düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak tütün şirketlerinin çıkarınadır. Böylece nispeten ucuz kalmış tütün sayesinde daha fazla ürün satıp daha fazla kâr elde edebilirler. Tütün sanayi, vergileri azaltmaları ya da artırmamaları için tüm devletler üzerinde, her türlü yolu kullanarak, çok büyük baskı kurmuştur. Yanlış bilgi vererek ülkelerin tütün vergi sistemlerini sistematik bir biçimde manipüle etmede başarılı olmuşlardır. Sundukları yanlış bilgiler: 1 / Devletler vergiyi düşürerek vergi gelirlerinde artış sağlayacaktır ve/veya 2 / Vergi artışı yapıldıktan sonra devletin vergi gelirleri düşecektir Artan vergilerin sigara kullanımını hiç etkilemedigi çok açık Bu adamlar güvenilir sanırdım ben de Dahası, uluslararası tütün şirketleri, pazarlarını genişletmek, yerel tekellerin bulunduğu pazarlara girmek veya vergi ödemekten kaçınmak için kaçakçılığa suç ortaklığı etmişlerdir. Değer esaslı vergi uygulanan ülkelerde şirketler, vergi tahsilatını azaltmak için taban fiyatlarını düşürme eğilimdedir. Spesifik vergi söz konusu olduğunda ise şirketler, birim tütün başına ödedikleri vergiyi azaltmak için sigara boyutunu artırabilir ve kendi fiyatlarını yükseltebilirler Yalanın bini bir para 18

19 Verginin Etkisini Hesaplama Yöntemi Tütün fiyatlarının tütün tüketimi üzerindeki etkisini tahmin edebilmek için eski veriler kullanılabilir. Bu etki, tütün talebinin fiyat esnekliği ile ölçülür. Tütün talebinin fiyat esnekliği tahmini, mevcut ve önerilen fiyat ve vergi değişikliklerinin gelecekteki tütün kullanımı, vergi geliri ve tütün kullanımıyla ilişkili gelecekteki ölüm sayısı üzerindeki etkisini kestirmede kullanılabilir. Bir fiyat/vergi artışının ardından, toplam tütün tüketimindeki düşüş, talebin fiyat esnekliği kullanılarak analiz edilebilir. Genellikle negatif bir sayıdır 11 ve tütün fiyatındaki %1 lik artışa tepki olarak tüketimde meydana gelen düşüş yüzdesini ifade eder. Örneğin, -0,4 lük esneklik, fiyatta %1 artış meydana gelmesi halinde, tüketimde %0,4 lük azalma olacağı anlamına gelir. Genellikle etkinin yarısı sigara içme yaygınlığı üzerinde olurken geri kalanı, sigarayı bırakmayanlar tarafından tüketilen tütün miktarında olur. 11 Teorik olarak bir mal veya hizmetle ilgili talebin fiyat esnekliğinin pozitif olması mümkündür, ancak bu, malın veya hizmetin fiyatı arttığında tüketicilerin tüketimlerini artıracakları anlamına gelir ki pratikte olağandışı bir durumdur. Talebin fiyat esnekliği, yargı alanından yargı alanına değişebilir ve sigara kullanma yaygınlığının azaldığına yönelik iddiada bulunulabilmesi için ülkeye özgü verilerin de dikkate alınması gerekir. AB de olduğu gibi gelişmiş ülkelerdeki talebin fiyat esnekliği birbirine çok yakın olmasına rağmen, bir ülkedeki %10 luk fiyat artışının tüketim üzerindeki etkisi bir başka ülkeyle aynı olmayabilir. 19

20 Tütün tüketimi ve fiyat arasındaki olumsuz ilişki Tütün sanayinin karşı iddialarına rağmen, uzun yıllar boyunca çok sayıda ülkede yapılan araştırmalar açıkça göstermektedir ki tütüne olan talep, fiyat artışlarına duyarlıdır, ancak zaruri olmayan çoğu mal kadar fazla duyarlı değildir. Vergi düzeyleri - tüketim karşılaştırmasının gösterildiği üç grafik bu durumu vurgulamaktadır: İtalya Birleşik Latvia (Per Capita Consumption and Real Cigarette Prices) Total consumption of tobacco (x tons) , , , , , , ,40 2,20 2,00 1,60 1,40 1,00 Price of one pack of cigarettes ( ) Cigarette consumption ( million, 1995 prices) Cigarette prices in LVL Annual per capita cigarette consumption Consumption Price Real (inflation adjusted) price in LVL per 1000 sticks Per capita cigarette consumption 12 Gallus S, Townsend J ve arkadaşları, Son otuz yıldır İtalya da tütün fiyatları ve tüketimi.. European Journal of Cancer Prevention, 2003; cilt 12, sayı 4. 20