ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Ömer ÇİMEN SÜT SIĞIRCILIĞINDA VÜCUT KONDÜSYON PUANI (VKP) VE DEĞİŞİMİNİN ÜREME PERFORMANSI VE SÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ADANA, 2010

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SÜT SIĞIRCILIĞINDA VÜCUT KONDÜSYON PUANI (VKP) VE DEĞİŞİMİNİN ÜREME PERFORMANSI VE SÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ Ömer ÇİMEN YÜKSEK LİSANS TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Bu tez../../2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza..... İmza İmza... Doç. Dr. Serap GÖNCÜ Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ Yrd. Doç. Dr. Uğur SERBESTER Danışman Üye Üye Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2009YL72 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ SÜT SIĞIRCILIĞINDA VÜCUT KONDÜSYON PUANI (VKP) VE DEĞİŞİMİNİN ÜREME PERFORMANSI VE SÜT VERİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ Ömer ÇİMEN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Danışman : Doç. Dr. Serap GÖNCÜ Yıl : 2010 Sayfa: 50 Jüri : Doç. Dr. Serap GÖNCÜ Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ Yrd. Doç. Dr. Uğur SERBESTER Süt sığırlarında vücut kondüsyonunun belirli aralıklarla saptanması; sağlık, üreme performansı ve verimlilikle yakın ilişkide bulunan vücut enerji rezervlerinin belirlenmesini ve sürü yönetiminin uygun şekilde yapılmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada, bireysel vücut kondüsyon puanlaması, süt verim denetimi ve döl verim kayıtları haftalık olarak yapılmış daha sonar aylık ortalamalar alınmıştır. Düvelerde vücut kondüsyon gruplarında 305 gün süt verimi bakımından istatistiki farklılık (P<0.05) tespit edilmiş; tohumlama sayısı, gebelik süresi, sağılan gün sayısı, 120 gün süt verimi ile laktasyon süt verimi ise, Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) grupları arasında benzer (P>0.05) bulunmuştur. Entansif süt sığırcılığı işletmelerinde, vücut kondüsyon puanının aylık aralıklar kontrol edilerek entansif süt sığırcılığı işletmelerinde sürü idaresinde kullanılmasının süt verimi, döl verimi ve hastalıkların kontrolü açısından önemli avantajlar sağlayacaktır. Ancak, Vücut Kondüsyon Puanının, (VKP) sürünün yeterli ve dengeli bir bakım beslemeye tabî tutulması halinde Vücut Kondüsyon Puanının (VKP) nın istenen faydayı verebileceği de öne çıkan bir nokta olmuştur. Anahtar kelimeler: Vücut Kondüsyon Puanı, Süt Verimi, Döl Verimi, Hastalıklar I

4 ABSTRACT MSc THESIS THE EFFECTS OF BODY CONDITION SCORE AND ITS CHANGES ON REPRODUCTIVE PERFORMANCE AND MILK YIELD IN DAIRY Ömer ÇİMEN DEPARTMENT OF ANIMAL. INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Serap GONCU Year : 2010 Pages: 50 Jury : Assoc. Prof. Dr. Serap GONCU Prof. Dr. Murat GORGULU Assi. Prof. Dr. Ugur SERBESTER The measurement of body conditions is very important in dairy cows and the herd management can properly be done by controlling the body energy reserves which are important in health, reproduction performance, and yield in this study, effect of body condition score (BCS) on reproductive on reproduction performances, milk yield and health parameters was investigated in 190 Holstein cows at Cukurova University Research farm, in Adana. The herds were examined each week to determine BCS, milk yield and to collect health records, and reproductive traits individually. The differences between the BCS groups were determined statistically significant (P 0.05) while number of services per conception gestation period, lactation period, 120 daily milk production lactation milk production were not determined statistically significant (P>0.05). As a result of the usage of BCS changes on herd management would provide significant advantages to the intensive dairy farms aspect of milk yield, fertility and disease control. However, the BCS can provide expected benefits if the acows are kept in the good control conditions. Key word: Body Condition Score, milk production, reproduction, disease II

5 TEŞEKKÜR Bu çalışmada sağladığı destek ve gösterdiği anlayıştan dolayı danışman hocam, Sayın Doç. Dr. Serap GÖNCÜ ye, Çalışmam öncesi ve esnasında her türlü yardımlarını esirgemeyen Araştırma Uygulama Çiftliği Büyükbaş Hayvancılık Ünitesi çalışanlarına, Çalışmanın yürütülmesinde verdiği destekten dolayı Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne ve Her zaman maddi ve manevi katkılarını esirgemeyen aileme, TEŞEKKÜR ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT...II TEŞEKKÜR...III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ...VΙ ŞEKİLLER DİZİNİ...VIIΙ SİMGELER VE KISALTMALAR... X 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Vücut Kondüsyon Puanının Süt ve Döl Verimi Üzerine Etkisi Vücut Kondüsyon Puanının Hastalıklar Üzerine Etkisi MATERYAL VE METOD Materyal İşletmenin Genel Özellikleri Hayvan Materyali Barınak Tipi Sağım Sistemi Yemleme Sistemi Metod Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) Çok Doğum Yapmış İneklere İlişkin Döl Verim Ölçütleri Buzağılama ve İlk Tohumlama Arası Süre Servis Periyodu Buzağılama Aralığı Gebelik Süresi Kuruda Kalma Süresi Gebelik Başına Tohumlama Sayısı İlk Tohumlamada Gebe Kalma Oranı İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklere Ait Süt IV

7 Verim Ölçütleri İlişkin Süt Verim Ölçütleri Laktasyon Süresi Laktasyon Süt Verimi Düzeltilmiş 305 Gün Süt Verimi Gün Süt Verimi İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklere Ait Sağlık Kayıtları İstatistiki Yöntem ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklerin VKP na Göre Döl ve Süt Verimi Özellikler VKP ve Değişiminin İlkine Buzağılayanlarda Üreme Performansı ve Süt Verimi Üzerine Etkileri Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) ve Değişiminin Çok Doğum Yapmış İneklerde Üreme Performansı ve Süt Verimi Üzerine Etkileri İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklerin VKP na Göre Süt ve Döl Verim Performansları İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklerin VKP na Göre Hastalık Durumları SONUÇLAR VE ÖNERİLER SONUÇLAR ÖNERİLER.37 KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ...50 V

8 ÇİZELGELER VE TABLOLAR DİZİNİ SAYFA Çizelge 1. Bu çalışmada üzerinde durulan kayıtlar ve elde edilen özellikler..14 Çizelge 2. Vücut kondüsyon gruplarında dağılımın oranı Çizelge 3. İlk buzağılayanlarda vücut kondüsyon puanına bağlı olarak döl verimi ve süt verimi özellikleri Çizelge 4. Çok doğum yapmış ineklerde vücut kondüsyon puanı ve laktasyon sırasına bağlı olarak döl verimi ve süt verimine ait özellikler Çizelge 5. Ülkemiz koşullarında Siyah Alaca sığırların süt verim özellikleri üzerinde yapılan bazı çalışma sonuçları Çizelge 6. Çok doğum yapmış ineklerle ilkine buzağılayanlarda vücut kondüsyon gruplarına göre süt ve döl verim performansları...26 Çizelge 7. VKP sonuçlarının laktasyon sırası ve vkp gruplarına göre dağılımı Çizelge 8. Araştırma sonuçlarında tespit edilen vücut kondüsyon puanı ve hastalık görülme sıklığı arası Ki-Kare analiz sonuçları Tablo 1. Siyah Alaca inekler için vücut kondüsyon puanlama kartı VI

9 VII

10 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1. Laktasyon boyunca hayvanın vücut kondüsyonunun değişimi...2 Şekil 2. Çalışmada kullanılan ineklerin kuru dönem VKP ortalamalarının dağılımı. 19 Şekil 3. İşletmede tespit edilen kuru dönem VKP larının laktasyon sıralarına göre dağılım Şekil 4. Yüksek ve düşük VKP gruplarında tespit edilen hastalıkların dağılımı 32 VIII

11 IX

12 SİMGE VE KISALTMALAR GBTS : Gebelik Başına Tohumlama Sayısı İTA : İlkine Tohumlama Aralığı LS : Laktasyon Sırası SEM : Standart Error of Means (Ortalamaların Standart Hatası) VKP : Vücut Kondüsyon Puanı X

13 XI

14 1. GİRİŞ Ömer ÇİMEN 1. GİRİŞ Süt sığırcılığı işletmelerinin sürekliliği, gelecekteki döl verimi ve süt üretim potansiyelinin, etkin olarak kullanılabilmesine bağlıdır. İşletmenin geleceği ise her yıl üretime dahil olan düvelerin kalitesi ile yakından ilişkilidir. Sürüdeki bir ineğin sürüye katkısı, büyüme döneminde geçirmiş olduğu besleme bakım ve idari uygulamaların bir sonucu olarak ortaya çıkar. Süt sığırlarında ineğin vücut yağ rezervi süt verimi, üreme etkenliği, yem tüketimi ve hayvanın sağlık durumu üzerinde etkilidir (Jones, 1990; Waltner ve ark. 1993; Edmonson ve ark. 1989; Jones 1990; Pedron ve ark. 1993). Kondüsyon puanlaması, sığırın yağlanmasını tespit amacıyla belirli vücut bölgelerinin göz ve elle yoklanarak değerlendirilmesi esasına dayanmakta ve puanlama, 1-5 değerleri arasında yapılmaktadır ((Edmonson ve ark. 1989; Jones, 1990; Bewley, 2008). Vücut kondüsyon puanı (VKP) düşük olan ineklerde sonraki laktasyonda beklenilen pik verimlerin gerçekleşmemesi ve sonuç olarak beklenen süt verimin alınamaması durumu söz konusu iken yüksek kondüsyon puanına sahip ineklerde çeşitli metabolizma hastalıklarının görülme riskinin artması söz konusudur (Treacher ve ark. 1986). Şekil 1. Laktasyon Boyunca Hayvanın Vücut Kondüsyonunun Seyri (Kılıç ve Polat, 2002) 1

15 1. GİRİŞ Ömer ÇİMEN Doğumdan sonra hızlı bir kondüsyon kaybı, metabolik rahatsızlıkların artmasına, döl verim kayıplarına ve diğer sağlık sorunlarına, fazla yağlı ineklerde doğumdan sonra sindirim, metabolik, üreme ve enfeksiyon sorunlarının çıkmasına neden olmaktadır (Görgülü, 2009). Kuruya çıkarılma döneminde vücut kondüsyon puanı bakımından orta (3- VKP 3+) düzeyde olan gruba karşılık yüksek olan grupta (VKP 4+) doğumdan sonraki dönemde üreme sorunları (doğum güçlüğü, sonun atılamaması, metritis, piyometra, yumurtalık kistleri ve yavru atma) 2.8 kez, ayak hastalıkları 7 kez daha fazla görülmektedir (Gearhard ve ark., 1990). Birinci buzağısını doğuran ineklerin vücut rezervlerini yeniden kazanmaları daha uzun sürmektedir (Gallo ve ark., 1996). Bu nedenle ilk laktasyondaki ineklere ayrı bir besleme programı uygulanmalıdır. Ruegg ve Milton (1995), hasta ineklerde 0.25 puan daha fazla kondüsyon puanı kaybı olduğunu bildirmektedir. İneklerin buzağılama ve kuruya çıkma dönemleri arasında VKP nın 1 birim yüksek olması laktasyonun ilk 120 gününde kg. daha fazla süt üretebilmesini sağlayabilmektedir. (Domecq ve ark, (1997a). Bir puanlık vücut kondüsyon kaybının 400 Mcal toplam negatif enerji dengesine eşit olduğu ve bu miktar negatif enerji dengesi ve yağ mobilizasyonu ile 554 kg süt üretimi mümkün olabilmektedir. Kondüsyon kaybı 1 birimden az ise ilk aşımda gebelik oranının %50, 1-2 birim arasında ise %34 ve 2 birimden fazla ise %21 düzeyindedir (Domec ve ark., 1997b). Benzer olarak laktasyonun ilk ayı içerisinde bir kondüsyon puanından az kaybedenlerde ilk tohumlamada gebelik oranının bir puandan fazla kaybedenlerden 1.34 kez fazla olacağı bildirilmiştir (Domec ve ark., 1997b). Vücut kondüsyon puanı (VKP), hayvancılığı gelişmiş ülkelerde rutin olarak kullanılan sürü yönetim aracı olup kârlılıkta önemli bir etmendir. Kuru dönemde aşırı kondüsyonlu ineklerde doğum güçlüğü, sonun atılamaması vakaları normal kondüsyonlulara göre daha sık görülmekte ve yine yem tüketimi doğum sonrası normal kondüsyonlulara göre daha düşük olduğundan negatif enerji dengesinin şiddetini artırmakta, bu ise ketozis, yağlı karaciğer, süt humması gibi metabolik bozukluklara ya da doğum güçlüğü, kızgınlık, ovulasyon, implantasyon gibi üreme ile ilgili özelliklerde istenmeyen yönde gelişmelere neden olabilmektedir. Ayrıca kuru dönemde düşük kondüsyonda kalanlarda ise, kolostrum üretiminde düşme, 2

16 1. GİRİŞ Ömer ÇİMEN yavru gelişiminde gerileme ve erken buzağı kayıplarında artma görülebilmektedir. Yine hayvanların verim düzeyi de erken laktasyon döneminde vücut kondüsyon skoru değişimi üzerinde ciddi etkiye sahiptir. Entansif süt sığır yetiştiricileri ise kaliteli, sürekli ve yeterli süt talebi karşısında yüksek verimli ineklerle çalışmayı tercih etmek durumunda kalmakta ve yüksek verimli ineklerde oluşması çok muhtemel risklere karşı önlemler konusunda çalışma sonuçlarına ihtiyaç duymaktadırlar. Bu çalışmada, farklı laktasyon sıralarındaki yüksek ve düşük puanlı ineklerin vücut kondüsyon puanı (VKP) ve VKP değişiminin üreme performansı ve süt verimi üzerine etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. 3

17 1. GİRİŞ Ömer ÇİMEN 4

18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Vücut Kondüsyon Puanının Süt ve Döl Verimi Üzerine Etkisi Yaylak ve ark. (2000), laktasyonun ilk günündeki ineklerin arasında bir puana sahip olmaları gerektiğini ve eksilen yağ rezervlerinin yerine konmasının esas olarak haftalarda başladığını belirtmişlerdir. Gallo ve ark. (1996a), az süt veren ineklerin VKP larının 3. ayda, yüksek süt verenlerin ise 4. ayda en alt seviyede olduğunu, laktasyonun ortalarında ve sonunda bu azalmanın telafi edildiğini ifade etmektedirler. Gallo ve ark. (1996b), ilk laktasyondaki ineklerin vücut rezervlerinin yerine konmasının daha uzun sürdüğünü ve bu nedenle ayrı bir besleme programı uygulanması gerektiğini bildirmektedirler. Ruegg ve ark. (1995b), doğumdaki vücut kondüsyon puanları 3 ve üstünde olan ineklerin 305 günlük laktasyon süresince kazandıkları VKP nın kaybettiklerini karşılamadığını belirtmektedirler. Ruegg ve ark. (1995b), vücut kondüsyon puanında 0.13 puan kadar artış gözlendiğini, laktasyonun 200. günü ve kuruya çıkma süresi arasındaki VKP nı arasında olduğunu, optimum kuru dönem VKP nın arasında olması gerektiğini bildirmektedirler. Wattiaux (1999), süt veriminin doruğa ulaştığı dönemde optimum VKP 2.5 a kadar düşerken laktasyonun sonunda ise VKP nın maximum düzeyine çıkabileceğini ifade etmektedir. Contreras ve ark. (2004), buzağılama öncesi vücut kondüsyonunun bir sonraki laktasyon performansı üzerine etkisini araştırdığı çalışmasında laktasyonun ilk 5 ayında, zayıf ineklerin, yağlı ineklere oranla daha fazla miktarda süt, yağ ve protein verimine sahip olduklarını bildirmektedir. Araştırıcılar, kuru dönem vücut kondüsyon puanı orta derecede ( ) olan ineklerle, daha yüksek kondisyona sahip inekleri karşılaştırmışlar ve kondüsyon puanı orta derecede olan ineklerin bir sonraki laktasyon performansının olumsuz etkilenmediğini ifade etmiştir. Pedron ve ark. (1993), laktasyon başlangıcında vücut kondüsyon kaybı fazla olan ineklerin, 5

19 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN artan süt verimi için gerekli olan enerjiyi, vücutlarındaki yağ depolarını kullanarak karşıladıklarını belirtmektedir. Otto ve ark. (1991), Holstein ineklerinde VKP ile karkas kompozisyonu arasındaki ilişkiyi 9. ve 11. kaburgalardaki dokuların kimyasal analizini yaparak araştırmışlar ve çalışma sonucunda bir birim VKP değişiminin canlı ağırlıkta 56 kg lık değişime karşılık geldiğini saptamıştır. Vücut kondüsyon puanının her birim artışında karkas kuru madde ve yağının %7.23 ve %12.65 artarken, karkas proteini %12.19 azalmıştır. Parker (1994), ineklerin kuru dönem vücut kondüsyon puanının en az 3 ve en fazla 4 puan olmasının ideal olduğunu ifade etmektedir. Ryan ve ark. (2003), vücut kondüsyon puanının buzağılamada 3 olması durumunda, ineğin performansının bundan olumlu yönde etkileneceğini ve bu optimum kondüsyonun da ancak kuru dönemde dengeli beslenme ile sağlanabileceğini belirtmektedir. Serin (2004), süt ineklerinde, doğum sonrası (postpartum) günlerin, süt veriminin pike ulaştığı, negatif enerji dengesinin en şiddetli yaşandığı ve rezerv kaybının maksimum yaşandığı dönem olduğunu bildirmiştir. Burke ve ark. (1996), ilerleyen zaman içinde kuru madde alımının artımı ve pozitif enerji dengesine geçilmesi ile birlikte kaybedilen rezerv dokunun yerine yeniden yağ depolanmaya başlandığını ve doğum sonrası azalan kondüsyon yeniden yükselişe geçtiğini ifade etmektedir. Domecq ve ark. (1997a), ineklerin buzağılama ve kuruya çıkma dönemleri arasında VKP nın 1 birim azalmasıyla laktasyonun ilk 120 gününde kg daha fazla süt üretilebileceğini saptamışlardır. Ferguson (1996), vücut kondüsyon puanının toplam negatif enerji dengesiyle ilişkili olduğunu bir puanlık vücut kondüsyon kaybının 400 mcal toplam negatif enerji dengesine eşit olduğunu bildirmektedir. Bu miktar negatif enerji dengesi yağ mobilizasyonu ile 554 kg süt üretimine karşılık gelmektedir. Pedron ve ark. (1993), buzağılamadaki VKP nının süt verimi veya üreme performansı üzerine etkili olmadığı ancak pik süt verimi ve buzağılama sonrası ilk tohumlama için geçen süre üzerinde etkili olduğunu bildirmektedir. Araştırıcılar, 6

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN ayrıca vücut kondüsyon puanındaki (VKP) 1 puanlık değişimin 438 kg ergin yaş süt verimine ve 422 kg 305 gün süt verimine eşdeğer değişim gösterdiğini bildirmektedir. Contreras ve ark. (2004), orta düzeyde kuru dönem vücut kondüsyonu ile süt verim özellikleri arasında pozitif bir ilişki olduğunu, ancak ineklerin aşırı yağlı kondüsyonda olmaları durumunda, süt verim özelliklerinin bundan olumsuz yönde etkilendiğini bildirmektedirler. Ferguson (1996), laktasyonun başlarında tüketilen yemin süt üretimi için yeterli olmaması nedeniyle gerekli enerjinin vücut rezervlerinden karşılandığını bildirmektedir. Bu dönemde vücut kondüsyon puanındaki kaybın 1 puandan az olması gerekmektedir. Van Horn ve ark. (1992), laktasyon başındaki vücut kondüsyon kaybındaki değişimin 0.5 puanı geçmemesi gerektiğini bildirmektedir. Wattiaux (1996), yüksek kondüsyonda doğum yapan ineklerin süt üretimini destekleyecek enerji rezervine sahip olmalarına rağmen daha az kuru madde tükettikleri ve daha fazla kondüsyon kaybettiklerini ifade etmektedir. Pedron ve ark. (1993), doğumdaki kondüsyonların 3.0, 3.5 ve 4.0 olan gruplarda sırasıyla 0.6, 0.8 ve 1.05 puanlık kayıpların olduğunu saptamıştır. Waltner ve ark. (1993), birinci laktasyondaki ineklerde kondüsyon kaybını 0.3 puan, dört ve üstündeki laktasyondaki ineklerde 0.9 puan olarak belirlemiştir. Gallo ve ark. (1996), az süt veren ineklerin VKP larının 3. ayda, yüksek süt verenlerin ise 4. ayda en alt seviyede olduğunu, laktasyonun ortalarında ve sonunda bu azalmanın telafi edildiğini bildirmiştir. Domecq ve ark. (1997a), süt verimindeki artış hızının ineğin kondüsyonundan etkilendiğini savunmuştur. Ruegg ve ark. (1995), doğumdaki vücut kondüsyon puanları 3 ve üstünde olan ineklerin 305 günlük laktasyon süresince kazandıkları VKP nının kaybettiklerini karşılamadığını belirtmiştir. 7

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN 2.2. Vücut Kondüsyon Puanının Hastalıklar Üzerine Etkisi Wildman ve ark. (1982), yüksek kondüsyonda doğum yapan ineklerin süt üretimini destekleyecek enerji rezervine sahip olmalarına rağmen daha az kuru madde tükettikleri ve daha fazla kondüsyon kaybettiklerini gözlemlemiştir. Ferguson (1996), kurudaki ineklerin puana sahip olduklarında doğum sonrası risklerden korunabildiklerini ve kuru dönemdeki vücut kondüsyon kaybının, doğum güçlüğü ve sürüden çıkarma üzerine etki ettiğini ifade etmiştir. Gearhard ve ark. (1990), kuruya çıkarılma döneminde vücut kondüsyon puanı bakımından orta (3- VKP 3+) düzeyde olan gruba karşılık, yüksek olan grupta (VKP 4-) buzağılamadan sonraki dönemde üreme sorunları (doğum güçlüğü, sonun atılamaması, metritis, piyometra, yumurtalık kistleri ve yavru atma) 2.8 kez, ayak hastalıkları 7 kez daha fazla görüldüğünü tespit etmiştir. Waltner ve ark. (1994), bakım ve beslemenin iyi olduğu sürülerde ise, piyometra, metritis, sonun atılamaması, yumurtalık kisti, gebelik başına tohumlama sayısı, ilk tohumlama günü ve doğum güçlüğü gibi olaylar ile vücut kondüsyon puanı arasında ilişki bulunmadığını bildirmiştir. Pedron ve ark. (1993), benzer olarak, sonun atılamaması ile doğum sırasındaki vücut kondüsyonu arasında ilişki bulamamıştır. Wattiaux (1996), kondüsyon kaybı 1 birimden az ise ilk aşımda gebelik oranının %50; 1-2 birim arasında ise %34 ve 2 birimden fazla ise %21 olacağını bildirmiştir. Domecq ve ark. (1997b), benzer olarak, laktasyonun ilk ayı içerisinde bir kondüsyon puanından az kaybedenlerde, ilk tohumlamada gebelik oranının, bir puandan fazla kaybedenlerden 1.34 kez fazla olacağını bildirmiştir. Grohn ve ark. (1989), yapılan pek çok çalışmada klinik ketosis ile klinik mastitis gelişme riskinde artış olduğunu bildirmişlerdir. Pedron ve ark. (1993), doğumdaki vücut kondüsyonunun süt verimi ve üreme performansına etki etmediği fakat vücut kondüsyon puanındaki değişimin sürü sağlığını, verimini, laktasyon eğrisini ve servis periyodunu etkilediğini bildirmiştir. 8

22 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN Waltner ve ark. (1993), doğumdaki vücut kondüsyonu ve vücut kondüsyonundaki değişimin 90 günlük % 3.5 yağlı süt verimini etkilediğini ve vücut kondüsyon puanı orta düzeyde olan ineklerin daha fazla süt ürettiğini saptamıştır. Yüksek süt üretimi nedeniyle laktasyon başlangıcında daha fazla enerjiye gereksinim duyan inekler, ihtiyaç duydukları bu enerjiyi ancak vücutlarındaki yağ rezervlerinden karşılayabilmektedirler. Bu durum, laktasyon süt verimini doğrudan etkileyen pik süt verimini de olumsuz etkilemektedir. Parker (1994), her 1 kg ilave pik süt veriminin, tüm laktasyonda 200 kg ilave süt artışına neden olduğunu, aşırı yağlılık ya da zayıflık nedeniyle oluşacak süt kaybının ciddi boyutlara ulaşabileceğini bildirmiştir. Gearhard ve ark. (1990), ideal vücut kondüsyonunun fizyolojik duruma bağlı olarak değiştiğini ve laktasyon döneminin bir fonksiyonu olduğunu bildirmiştir. Van Horn ve ark. (1992), doğumda; , pik süt verim döneminde , doğumdan sonraki günde , kuruda ise puanlarının optimum olduğunu ileri sürmüştür. Wattiaux (1996), ise doğumda , aşım döneminde 2.50, laktasyonun son döneminde ve kuru dönemde de puanlarının optimum olduğunu ileri sürmüştür. 9

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ömer ÇİMEN 10

24 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN 3. MATERYAL VE METOD Materyal Bu çalışmada materyal olarak, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği Sığırcılık Ünitesindeki 190 baş (döl tutma problemleri olanlar hariç) Siyah Alaca gebe inek ve gebe düveye ait yılı arasındaki süt verimi, döl verimi ve sağlık kayıtları ile bu hayvanlara ait vücut kondüsyon puanları kullanılmıştır İşletmenin Genel Özellikleri Hayvan Materyali Bu araştırma, kuru dönem vücut kondüsyon puanı ve buzağılama sonrası görülen hastalıklar arası ilişkilerin ortaya konulması amacıyla yürütülmüştür. Araştırmada toplam 190 baş Siyah Alaca süt ineği (n=112) ve gebe düve (n=78) kullanılmıştır. Kuru dönem başlangıcından itibaren haftalık olarak vücut kondüsyon puanlaması yapılmıştır. Vücut kondüsyon puanı alınan hayvan materyalinin buzağılama sonrası laminitis, eşin atılamaması, döl tutmama, mastitis ve metritis hastalıklarına ait kayıtlar takip edilmiştir Barınak Tipi Çalışmanın yürütüldüğü işletmede 140 başlık, serbest duraklı yarı açık ahır sistemi bulunmaktadır. Ahır zemini beton ve durakların bulunduğu yerde duş sistemi mevcuttur. Ahırın temizliği, her gün traktör arkasına takılan kürekle yapılmaktadır. 11

25 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN Sağım Sistemi 2 10 De-Laval yarı otomatik hızlı çıkışlı sağım sistemi mevcuttur. Bireysel sağım bilgileri (süt miktarı, akış hızı, v.b) Alpro Sürü Yönetim programınca işlenmektedir. Tüm hayvanların boynuna takılan transponder sayesinde sürü yönetim, sağım ve yemleme otomatik olarak yapılmaktadır Yemleme Sistemi Yaşama payı gereksinmesi, yem ihtiyacı, hayvanların sürekli önlerinde bulunan kaba yemler ile sağlanırken verim payı, otomatik yemliklerde verim düzeyleri dikkate alınarak yapılan hesaplamaya göre verilmektedir. Kesif yem ise, otomatik yemleme sistemi ile (istasyon yemlikler) ineklerin yemliği ziyaretlerinde süt verimlerine göre 10 kg süt verimi üzerindeki her inek için, 2.5 kg süt için 1 kg kesif yem gün içinde 8 öğüne bölünerek verilmektedir. İstasyon yemlikler, her ineğe bir istasyon yemlik olacak şekilde kullanılmaktadır. Mısır veya fiğ, tritikale silajından oluşan kaba yem (20 kg/inek/gün) günde 2 defa verilmektedir. Konsantre yem ve tahıl kırması (buğday, mısır veya tritikale) karışımı 4.5 kg/inek/gün olacak şekilde gezinti alanı kenarında yer alan yemliklerde verilmektedir Metod Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) Kondüsyon puanlaması için işletmeye 1 yıl boyunca her hafta gidilmiştir. Yapılan bu ziyaretlerde ilkine doğuracak düveler gebe kalmasından ilk laktasyon sonuna kadar, inekler ise kuru dönemlerinden bir sonraki kuru dönemlerine kadar gözlemlenmiş ve kondüsyon puanlamaları yapılmıştır. Bu çalışmada, vücut kondüsyon puanlaması (VKP), Edmonson ve ark. (1989) tarafından geliştirilen, gözle vücut rezervlerini değerlendirmeye olanak veren yöntem kullanılarak yapılmışıtr. Yönteme göre puanlama, 1 (çok zayıf) ve 5 (çok yağlı) 12

26 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN arasında ve 0.25 puan aralıkla yapılmaktadır. İneklerin puanlanması aynı kişi tarafından ve daha önceki puan dikkate alınmadan yapılmıştır. İneklerin kuru dönem vücut kondüsyon puanı (vkp), bu dönemlerdeki haftalık puanlama sonuçlarının ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Tablo 1. Siyah Alaca inekler için vücut kondüsyon puanlama kartı (Edmonson ve ark., 1989) 13

27 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN İşletmede mevcut otomatik sağım sistemi, süt verimlerini günlük olarak kaydettiğinden 305 günlük süt verimi günlük süt verimleri toplanarak elde edilmiştir. Denemeye alınan kayıtlar ve tespit edilen özellikler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Bu çalışmada üzerinde durulan kayıtlar ve elde edilen özellikler Süt Verim Kayıtları Sağlık Kayıtları - İneklerin laktasyon süreleri (gün) - Laminitis - İneklerin laktasyon süt verimleri (kg) - Eşin atılamaması - İneklerin 120 gün süt verimleri (kg) - Döl tutmama - İneklerin düzeltilmiş 305 gün süt verimleri (kg) - Mastitis - İneklerin laktasyon sayısı (adet) - Metritis Üreme Kayıtları - İlk tohumlama süresi (gün) - Servis peryodu (gün) - Buzağılama aralığı (gün) - Gebelik süresi (gün) - Kuruda kalma süresi (gün) - Gebelik başına tohumlama sayısı (adet) - İlk tohumlamada gebe kalma oranı (%) İnekler laktasyon sırasına göre üç gruba (1. Grup; 2. laktasyon, 2. Grup; 3. laktasyon, 3. Grup; 4. laktasyon) ve kuru dönem vücut kondüsyon gruplarına göre (<4 ve 4) 2 gruba ayrılmıştır Çok Doğum Yapmış İneklere Ait Döl Verim Ölçütleri Buzağılama ve İlk Tohumlama Arası Süre Bu çalışmada buzağılamadan sonra ilk tohumlama süresi, işletmedeki çiftleştirme kayıtlarından buzağılama tarihi ile bu tarihten sonraki ilk tohumlama arasındaki fark bulunarak tespit edilmiştir. 14

28 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN Servis Periyodu Bu çalışmada, servis periyodu, ineklerin buzağılaması ve gebe kaldığı tohumlama tarihi arasındaki süre hesaplanarak tespit edilmiştir Buzağılama Aralığı Bir ineğin, birbirini izleyen iki buzağılaması arasındaki süredir. Buzağılama aralığının, süt sığırcılığında optimum 12 ay olması istenir. Bu çalışmada buzağılama aralığı, ineğin bir buzağılama tarihi ile bundan sonra gelen buzağılama tarihi arasındaki fark tespit edilmiştir Gebelik Süresi Gebelik süresi, her buzağılama tarihinden o buzağıya gebe kalınan çiftleştirme tarihi çıkarılmak suretiyle elde edilmiştir Kuruda Kalma Süresi Bu çalışmada, ineklerin kuruda kalma süreleri, kuruya çıkma tarihleri ile buzağılama arası sürenin hesaplanmasıyla bulunmuştur Gebelik Başına Tohumlama Sayısı Bu çalışmada, gebelik başına tohumlama sayısı, bir gebelik için yapılan tohumlama sayısı şeklinde hesaplanmıştır İlk Tohumlamada Gebe Kalma Oranı Bu çalışmada, ilk tohumlamada gebe kalma oranı, ilk tohumlamada gebe kalan ineklerin, denemedeki toplam hayvan sayısına oranı şeklinde hesaplanmıştır. 15

29 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklere Ait Süt Verim Ölçütleri Laktasyon Süresi İneğin buzağılama sonrası süt vermeye başladığı tarih ile kuruya çıktığı dönem arası süreye laktasyon süresi denir. Bu çalışmada laktasyon süreleri hesaplamaları için işletme süt verim defterlerinden yararlanılmıştır. Bu çalışmada laktasyon süresi, laktasyon bitiş tarihinden laktasyon başlangıç tarihi çıkartılarak elde edilmiştir. Laktasyon süresi 150 günden az olanlar ile 450 günden fazla olanlar hesaplamalara dahil edilmemiştir Laktasyon Süt Verimi Hayvanın buzağılamasından kuruya ayrıldığı döneme kadar verdiği süt miktarı laktasyon süt verimi olarak adlandırılmakta olup bu süredeki süt verimi hesabı için işletme süt verim kayıtlarından yararlanılmıştır Düzeltilmiş 305 Gün Süt Verimi Laktasyon süresinin ortalama olarak 10 ay (305 gün) olması istendiğinde bu dönemdeki süt verimi hayvanların süt verim düzeyini belirlemede önemli bir kriterdir. 305 güne göre düzeltmede hayvan satıldı, kesildi gibi nedenlerle elde çıkması durumunda eksik kalan günler düzeltme faktörleri kullanılarak düzeltilmiş 305 günden uzun olanlarda 305 gün kadarlık kısmı hesaplanmış ve bu şiekilde 305 gün süt verim değerleri elde edilmiştir. 305 günden kısa aktasyon sürelerinde düzeltme yapılmamıştır. Ayrıca, laktasyon süresi 150 günden az olanlar ile 450 günden fazla olanların 305 gün süt verimleri hesaplamalara dahil edilmemiştir. Hayvan materyaline ait 305 gün süt verimleri hesaplanırken düzeltme faktörleri kullanılmıştır (Özkütük ve Şekerden, 1990). 16

30 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN Gün Süt Verimi İneğin, doğum yaptıktan sonraki 120 günde verdiği süt miktarıdır. Bu amaçla ineklerin pik süt verimlerini hesaplamak için işletme süt verim kayıtlarından 4 aylık süt verimleri toplanarak 120 günlük süt verimleri hesaplanmıştır İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklere Ait Sağlık Kayıtları Çalışmanın hayvan materyalini oluşturan inek ve düvelere ait sağlık kayıtları işletmede tutulan kayıtlardan elde edilmiştir İstatistikî Yöntem Vücut kondüsyon puanı (VKP) ve laktasyon sırasının süt verimi ile üreme performansı üzerine etkisi faktöriyel deneme planında SPSS istatistik paket programı, ortalamaların karşılaştırılmasında Duncan Çoklu Karşılaştırma testi kullanılmıştır (SPSS for Windows, release 10.1). Vücut kondüsyon puanı (VKP) ile buzağılama sonrası hastalıklar arası ilişkinin tesbitinde Ki-Kare testinden yararlanılmıştır. 17

31 3. MATERYAL VE METOD Ömer ÇİMEN 18

32 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1. İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklerin VKP na Göre Döl ve Süt Verimi Özellikleri Çalışmada kullanılan ineklerin kuru dönem VKP ortalamalarının dağılımı Şekil 2 de verilmiştir. İneklerin kuru dönem vücut kondüsyon puan ortalamasının 3.84 olarak gerçekleştiği ancak 2.50 ile 4.50 arasında değişim gösterdiği anlaşılmaktadır. Kuru dönemdeki ineklerin puanları arasında bulunmasını önerilmektedir. Bu eşik değer dikkate alındığında ineklerin ancak %11.57 sinin bu değerler arasında %81.57 sinin 3.5 üzeri, %5.7 sinin 3.25 altı VKP nda yer aldığı anlaşılmaktadır. Şekil 2. Çalışmada kullanılan ineklerin kuru dönem VKP ortalamalarının dağılımı Bu oranlara ait sayısal değerlerin kullanılması ile oluşturulan Çizelge 2. incelendiğinde ineklerin %48 inin kondüsyon grubunda yer alırken %34 ünün 4 kondüsyon derecesinin üzerinde ve %17 sinin de 3.5 kondüsyon derecesinin altında olduğu anlaşılmaktadır. 19

33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN Çizelge 2. Vücut kondüsyon gruplarında dağılımın oranı VKP* grupları İnek/baş Oran (%) *VKP: Vücut Kondüsyon Puanı Ekstremlerin oranının %15 den fazla olması VKP konusunda bir kısım sorunların olduğunu göstermektedir. Kuru dönemdeki ineklerin puanları arasında bulunması önerilirken işletmede kondüsyon puanı bakımından bilinçli bir program uygulanamadığı ve besleme programının da gruplara göre ve ideal değerlere göre düzenleme yapılamadığı veya yapılan gruplamanın bir örnekliliğinde sorunlar olduğu sonucunun çıkarılması mümkündür. Bilindiği üzere bir işletmede düşük VKP na sahip inekler tamamen yüksek verimli ineklerden oluşmuşsa besleme programının yüksek süt verimi için yeterli ve dengeli hazırlandığı konusunda sıkıntı olduğunu işaret edebilmektedir. İşletmelerde kuruya çıkacak hayvanların VKP aşırı yükseltmeyecek biçimde özel beslemeye tabi tutulmaları gerekmektedir (Görgülü, 2009). İneklerin kondüsyon puanı 3.5 civarında iken kuruya çıkarılmaları hedeflenmelidir. Laktasyonun başında 3.25 ve üstü puana sahip ineklerin vücut kondüsyonundaki kayıp yetersiz düzeyde kalarak sorun oluşturabilmektedir. Kurudaki ineklerin yarıdan fazlasının ortalama kondüsyon grubunda yer alması nedeniyle bu işletmede çeşitli problemlerin yaşanma sıklığının fazla olması ihtimalini artırmaktadır. Kuru dönemde aşırı kondüsyonlu ineklerde doğum güçlüğü, sonun atılamaması vakaları normal kondüsyonlulara göre daha sık görülmektedir. Aşırı kondüsyonlu ineklerde, yem tüketimi doğum sonrası normal kondüsyonlulara göre daha düşük olduğundan negatif enerji dengesinin şiddeti artmakta, bu ise ketozis, yağlı karaciğer, süt humması, doğum güçlüğü gibi metabolik bozukluklar ve kızgınlık, ovulasyon, implantasyon gibi üreme ile ilgili özelliklerde istenmeyen yönde gelişmelere neden olabilmektedir. Ayrıca kuru dönemde, düşük kondüsyonda kalanlarda ise kolostrum üretiminde düşme, yavru gelişiminde gerileme ve erken buzağı kayıplarında artma görülebilmektedir. 20

34 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN 4.2. Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) ve Değişiminin İlkine Buzağılayanlarda Üreme Performansı ve Süt Verimi Üzerine Etkileri Bu çalışmada elde edilen vücut kondüsyon puanına bağlı olarak döl verimi ve süt verimi özellikleri düveler için Çizelge 3 de verilmiştir. Vücut kondüsyon gruplarının 305 gün süt verimleri arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli bulunmuştur (P<0.05). Tohumlama sayısı, gebelik süresi, sağılan gün sayısı, 120 gün süt verimi ile laktasyon süt verimi ise, VKP grupları arasında benzer bulunmuştur (P>0.05). Çizelge 3. İlkine buzağılayanlarda vücut kondüsyon puanına bağlı olarak döl verimi ve süt verimi özellikleri Vücut Kondüsyon Puanı <4 4 N Tohumlama sayısı (adet) Gebelik süresi (gün) Sağılan gün sayısı (gün) 120 gün süt verimi (kg) 305 gün süt verimi (kg) Laktasyon süt verimi (kg) SEM P= SEM: Standart Error of Means (Ortalamaların Standart Hatası) Yapılan çalışmada tohumlama sayısı, vücut kondüsyon puanı 4 ten küçük olan ilkine buzağılayanlarda 3.05 ve VKP 4 ten büyük olanlarda 3.03 olarak tespit edilmiştir. Her iki kondüsyon grubunda gebelik başına tohumlama sayısı, gerek Türkiye (İpek, 1993; Bilgiç ve Yener, 1999; Kumlu ve Akman 1999, Kumlu, ve ark., 1991; Özcan ve Altınel, 1995; Üçeş, 2005; Yaylak, 2003) gerekse yurt dışında 21

35 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN (Garnsworthy ve Topps, 1982;Treacher ve ark., 1986; Bourchier ve ark. 1987; Jones ve Garnsworthy, 1988; Holter ve ark., 1990; Ruegg ve ark., 1992b; Pedron ve ark., 1993; Domecq ve ark., 1997; Kuhn ve ark., 2006; Cameron ve ark., 1998) bildirilen değerlerden yüksek bulunmuştur. Bu çalışmada düvelerin, ilk laktasyon süt verimleri vücut kondüsyon puanı 4 ten küçük olan düvelerde kg ve VKP 4 ten büyük olanlarda kg olarak tespit edilmiştir. Erdem (1997), 1. laktasyonda ±42.0 kg süt verimi olduğunu bildirmektedir. Erdem ve ark. (2007), Siyah Alaca ırkı ile ilk laktasyon süt verimi konulu çalışmalarında kg ve laktasyon süt verimi kg olarak bildirmektedir. Şekerden ve ark. (1996), bu ırk için ilk laktasyon 305 gün süt verim ortalamasını kg olarak bildirmektedir. Düvelerle yaz ve kış gebelik oranı konulu çalışmasında Donovan ve ark. (2003), yazın tohumlanan düvelerde gebelik oranını kış grubuna göre %23 daha düşük olduğunu bildirmektedir. Badinga ve ark. (1985) nın yaptığı çalışmada yine benzer şekilde yaz grubunda daha düşük gebelik oranı elde edildiğini ancak ineklere göre düvelerde sıcaklık 35 C ye ulaşana kadar sıcaklık arttıkça gebelik oranında iyileşme olduğunu bildirmektedirler. Sartori ve ark. (2002), artan çevre sıcaklığı ile beraber düvelerde vücut sıcaklığının ineklere göre daha az artış gösterdiğini ve yaz aylarında düvelerde %100 gebelik elde edilebildiğini; embriyo kalitesinin kış aylarında kuru dönemde olan ineklere benzer; ancak kış aylarını sağmal geçiren ineklerden daha iyi düzeyde olduğunu bildirmektedir. Ron ve ark. (1984) da şubat da gebelik oranının %67 ile Temmuz ayı grubuna göre %65.4 daha yüksek olduğunu bildirmektedir. Rankin ve ark. (1992) ise, yaz aylarında daha iyi gebelik oranı elde edildiğini ancak en yüksek gebelik oranının baharda elde edildiğini ifade etmektedir. Salisbury ve ark. (1978), gün uzunluğunun döl verimini etkilediği sonucu bildirmektedir. Bu çalışma sonuçlarına bakıldığında düvelerde gebelik oranının çevre faktörlerinden ve sıcaklardan ineklere göre daha az etkilendikleri anlaşılmaktadır. Kuhn ve ark. (2007), düvelerde, gebelik oranının kalıtım derecesinin oldukça düşük olduğunu bildirmektedirler. Ron ve ark. (1984) nın bulguları da Kuhn ve ark. (2007) nın bulgularını destekler niteliktedir. Ancak Weller ve Ron (1992), İsrail Holstein düvelerde (%2.4 doğrusal modelde, %3.5 eşik modelde) ineklerden (%1.4 doğrusal model, %2.2 eşik model) daha yüksek kalıtım derecesi tespit edildiğini 22

36 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN bildirmektedirler. Yine Andersen-Ranberg ve ark. (2003), Norveç süt ırkı düvelerinde 56-günde dönmeyenlerin oranını doğrusal model ile %1,2-1,4 olarak tahmin edildiğini bildirmektedirler. İlkine buzağılaynalarda ve ineklerde ilk tohumlamada gebe kalma oranın genetik korelasyonun 0.39 olduğu bildirilmektedir (Kuhn ve ark., 2007). Bu bulgu Ron ve ark. (1984) nın İsrail Holstein düvelerinde bildirdiği 0.27 değeri ile benzer düzeydedir. Ancak, Raheja ve ark. (1989), düve ve ineklerde, gebelik başına aşım sayısı genetik korelasyonu sadece 0.01 olarak bildirmektedir. Yinede literatürlerden düvelerde gebelik oranında çevre ve idari faktörlerin daha yüksek düzeyde rol oynadığı anlaşılmaktadır Vücut Kondüsyon Puanı (VKP) ve Değişiminin Çok Doğum Yapmış İneklerde Üreme Performansı ve Süt Verimi Üzerine Etkileri Laktasyon süt verimi bakımından vücut kondüsyon gruplarının istatistiki olarak farklı olduğu (P<0.05), sağılan gün sayısı bakımından ise 2 grup arasında eğilim düzeyinde (P=0.05) farklılık olduğu tespit edilmiştir. Kuruda kalma süresi, gebelik başına tohumlama sayısı, servis peryodu, gebelik süresi ve 120 gün süt verimi ile 305 gün süt verimleri bakımından VKP grupları arasında istatistiki bir farklılık tespit edilmemiştir (P>0.05). Analizlerde ana faktör olarak ele alınan laktasyon sırasının, gebelik süresi üzerinde istatistiki olarak (P<0.05) önemli, sağılan gün sayısı üzerinde ise, önemli olma eğiliminde olduğu (P=0.055) anlaşılmaktadır. İnteraksiyon (VKP LS) etkisinin ise, incelenen özellikler üzerinde etkisinin bulunmadığı saptanmıştır (Çizelge 4). Yapılan bu çalışmada servis periyodu, vücut kondüsyon puanı (VKP) <4 olan 2. laktasyondaki ineklerde gün, 3. laktasyonda gün, 4. laktasyonda gün; VKP 4 olan 2. laktasyondaki ineklerde gün, 3. laktasyonda gün, 4. laktasyonda gün olduğu tespit edilmiş olup istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır (P>0.05). Gebelik süresi, vücut kondüsyon puanı (VKP) <4 olan 2. laktasyondaki ineklerde 274 gün, 3. laktasyonda 276 gün, 4. laktasyonda gün; VKP 4 olan 2. laktasyondaki ineklerde 270 gün, 3. laktasyonda 280 gün, 4. laktasyonda gün olarak tespit edilmiştir (P<0.05). 23

37 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN Çizelge 4. Çok doğum yapmış ineklerde vücut kondüsyon puanı ve laktasyon sırasına bağlı olarak döl verimi ve süt verimine ait özellikler Vücut Kondüsyon Puanı P= <4 4 Laktasyon Sırası N Kuruda kalma SEM* VKP** LS*** VKP LS süresi (gün) Tohumlama Sayısı (adet) Servis periyodu (gün) Gebelik süresi (gün) Sağılan gün sayısı (gün) 120 gün süt verimi (kg) 305 gün süt verimi (kg) Laktasyon süt verimi (kg) *SEM: Standart Error of Means (Ortalamaların Standart Hatası) **VKP: Vücut Kondüsyon Puanı ***LS: Laktasyon Sırası Türkiye'ye ithal yoluyla getirilmiş olan Siyah Alaca sığırlarının gerçek süt verimlerinin kg (Tuncel ve Eker, 1971; Kumlu ve ark., 1989), 305 günlük süt verimlerinin kg (Alpan ve Sertalp, 1971; Güven ve Eker, 1980; Şekerden ve ark., 1989; Kumlu ve ark., 1991; Alpan ve ark., 1971) arasında değiştiği ifade edilmiştir. Bu çalışmada tespit edilen laktasyon süt verimi, Türkiye'de yapılmış olan diğer araştırmalarda verilen değerlerin üst sınırına yakın, 305 günlük süt verimi ise üst sınırdan daha yüksektir. Bu çalışmada ulaşılan sonuç, ülkemiz şartlarında yapılan bazı çalışmalardan düşük bulunurken (Soysal ve Özder, 1990 (8144)), bazı çalışma sonuçlarına yakın (Yener ve ark., 1994; Yaylak, 2003; Bakır ve Çetin, 2003; Özçakır ve Bakır, 2003; Gürdoğan ve Alpan, 1990; Atay ve ark., 1995; Kumlu ve Akman, 1999; Özçelik ve Arpacık, 2000; Pelister ve ark., 2000a ve b4275; Duru ve Tuncel, 2002a; Ulutaş ve ark, 2004; Bilgiç ve Alıç, 2005; Soysal ve Özder, 1989) bulunmuştur. 24

38 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN Çizelge 5. Ülkemiz koşullarında Siyah Alaca sığırların süt verim özellikleri üzerinde yapılan bazı çalışma sonuçları Araştırmacı Laktasyon süresi (gün) Laktasyon süt verimi (kg) 305 gün süt verimi (kg) Kuruda kalma süresi (gün) Şekerden ve ark. (1987) ±3.94* ±46.3* 84±3.57* 349.1±9.5**** ±157.1**** 96±10.5**** Şekerden (1988 a) Şekerden (1988 b) 293.7±7.4***** ±210.5***** Kumlu ve ark. (1989) 240.4± ± ± ± Soysal ve Özder (1989) Şekerden ve ark. (1989) Gürdoğan ve Alpan 5473 (1990) Soysal ve Özder (1990) 5326 Kumlu ve ark. (1991) 308.4± ± ±6.1 Gündoğdu ve Özder ±9.34 (1993) İpek (1993) ± ± ±4.48 Yener ve ark. (1994) 330.2± ± ±5.3 Atay ve ark. (1995) ± ± ± Özcan ve Altınel (1995) ± ± ± ±1.6 Aydın (1996) 3376±60 Şekerden ve ark. (1996) ±769.5*** Erdem (1997) 294.0± ± ±2.7 Kaygısız (1997) Bilgiç ve Yener (1999) 296.6± ± ± ±7.09 Kumlu ve Akman (1999) 331± ± ±0.3 Duru ve Tuncel (2000a) 304.4± ± ±27.35 Duru ve Tuncel (2000b) 65.37±0.78 Özçelik ve Arpacık (2000) Pelister ve ark. (2000a) * * * 73.34* ** ** ** Pelister ve ark. (2000b) Bakır ve Çetin (2003) ± ± ± ±5.00 Özçakır ve Bakır (2003) ± ± ± ±1.49 Yaylak (2003) Ulutaş ve ark. (2004) 4171±31.3 Bilgiç ve Alıç (2005) 284.7± ± ±64.1 Sehar ve Özbeyaz (2005) 297.0± ± ± 2.37 Tekerli ve Gündoğan (2005) * Almanya orijinli, ** Türkiye orijinli, *** 1. laktasyon ortalaması, **** Danimarka orijinli, *****ABD orijinli Laktasyon sayısının artması ile döl tutmada önce bir artış ve sonrasında gelen düşüşün nedenini, sürü idaresinde ve problem çıkaran ineklerin, döl tutmayan ineklerin problemli kabul edilerek elden çıkarılmasında aramak gerekir. Sürü de problem çıkarmayan ve dolyısıyla da daha düşük verim grubunda kalan ineklerin ileri laktasyonlara kaldığı ve bu grupta döl tutmanın 2.13 düşük kondüsyon ve 15 yüksek kondüsyonda olmasına rağmen süt veriminin 5900 kg ve 6760 kg ile diğerlerinden düşük olarak yer alması bu durumu desteklemektedir. Ayrıca Üçeş (2005), sürü ömrünün 3.56 olduğuna dair bulgusu da bunu desteklemektedir. Ancak 25

39 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN yüksek kondüsyonlu olan ileri laktasyonlu ineklerde hem döl tutmanın hem de süt veriminin daha iyi olması çok önemli bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır İlkine Buzağılayanlarla Çok Doğum Yapmış İneklerin VKP na Göre Süt ve Döl Verim Performansları Birden fazla doğum yapmış ineklerle ve ilkine buzağılayanlarda, vücut kondüsyon gruplarına göre süt ve döl verim performansları Çizelge 6 da özetlenmiştir. Gebelik başına tohumlama sayısı (P=0.001), sağılan gün sayısı ve 120 gün süt verimi (P<0.001), özellikleri bakımından inek ve düveler arası farklar istatistiki olarak önemli, 305 gün süt verimi bakımından ise önemli olma eğiliminde olduğu (P=0.078) söylenebilir. Gebelik süresi, kuruda kalma süresi, servis periyodu özellikleri bakımından çok doğum yapmış ineklerle ilkine buzağılayanlar arası farklar istatistiki olarak önemli tespit edilmemiştir. Çizelge 6. Çok doğum yapmış ineklerle ilkine buzağılayanlarda vücut kondüsyon gruplarına göre süt ve döl verim performansları Laktasyon Sırası İlkine Buzağılayanlar Birden Fazla Buzağılayanlar Kuru Dönem Vücut Kondüsyon Puanı <4 4 <4 4 SEM* VKP LS VKPxLS N Tohumlama sayısı (adet) Gebelik süresi (gün) Sağılan gün sayısı (gün) gün süt verimi (kg) gün süt verimi (kg) Laktasyon süt verimi (kg) Kuruda kalma süresi (gün) Servis periyodu (gün) * SEM: Standart Error of Means (Ortalamaların Standart Hatası) **VKP: Vücut Kondüsyon Puanı ***LS: Laktasyon Sırası Bu çalışmada, Siyah Alacalarda ana grup olarak düşük ve yüksek kondüsyon grupları olarak yapılan değerlendirme sonuçlarında gebelik başına tohumlama sayısının ilkine buzağılayanlarda 3.04 olarak, çok doğum yapmış ineklerde ise 2.11 arasında gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Sağılan gün sayısı bakımından ilkine 26

40 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN buzağılayanlarda ortalama 329 gün, çok doğum yapmış ineklerde ise 286 gün olarak gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Sağılan gün sayısının ilkine buzağılayanlarda, çok doğum yapmış ineklere göre uzun olması yine sürü idaresinde planlı bir kuruya çıkarma programının olmadığı sonucunu vermektedir. Bilindiği üzere kuru dönem, hayvan vücudunun ve memenin dinlenmesi ile gebelikte yavrunun daha iyi gelişmesi ve bir sonraki laktasyona hazırlanma açısından çok önemlidir. Burada da uzun süre sağılmış olan ilkine doğum yapmışlarla çok doğum yapmış ve daha ideal süre sağılmış olanlar göre daha çok gebelik başına aşım göstermiş olması bu bulguyu desteklemektir. Sonuç olarak, ineğin kuruda kalma süresi bir sonraki laktasyon süt verimi üzerinde etkili olup 60 gün kuruda kalan ineklerin bir sonraki laktasyonda 113 kg daha fazla süt verdiği bildirilmektedir. 40 günden az kuruda kalan ineklerin ise bir sonraki laktasyonda 226 kg daha az süt verdikleri bildirilmektedir. 60 günden daha uzun süre kuruda kalan ineklerin süt verimleri ise, 60 gün kuruda kalan ineklere göre çok az farklılık gösterdiği bildirilmektedir (Monroe ve Amaral-Phillips, 2010). Bilindiği üzere, laktasyon sayılarının ilerlemesine paralel olarak, ineklerin süt verimlerinde artış olması beklenir. İlk laktasyonda düşük olan süt veriminin ilerleyen yaşla artması ve artışın 6-8 yaşına kadar devam ederek daha sonra azalmaya başlaması normal kabul edilir. Buna ek olarak, düvelerin ortalama süt verimlerinde istatistiki fark olmaması aslında ineklerde sahip oldukları genetik potansiyeli ortaya koyabilecekleri düzeyde bakım ve idarenin sağlanamadığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Özkütük ve Cebeci (1984), Ceylanpınar Tarım İşletmesi Siyah-Alaca sığırlarında gebelik sıralarına göre en yüksek gebelik süresi 10. ve 11. gebeliklerde sırasıyla, ± 1.3 ve ± 6.2 gün olarak saptamışlardır. Araştırmada, en fazla görülen gebeliklerin günlük gebelik süreleri olduğu ve gebeliklerin %56.22 sinin bu süreler arasında olduğu saptanmıştır. 250 günden daha kısa gebelikler %2.83, 300 günün üzerindeki gebelikler ise % 2.02 oranında bulunmuştur. Bu çalışmada, iki doğum arası süre, 2. laktasyonda, vücut kondisyon puanı (VKP)<4 ile VKP 4 olan ineklerde sırasıyla, ± 1.8 ile ± 2.5 olarak saptanmıştır. Özkütük ve Cebeci (1987), Ceylanpınar Tarım İşletmesi Siyah Alaca Sığır populasyonu üzerinde yaptıkları bir araştırmada iki doğum arası süreyi, ortalama 27

41 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Ömer ÇİMEN ± 1.9 gün olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada yapılan istatistiki analizde servis periyodunun, vücut kondüsyon puanı ile laktasyon sayısı üzerine etkisi bulunmadığı saptanmıştır (P>0.05). Cavestancy (1985), Okeechobee deki büyük ticari sürülerdeki Holstein ler üzerinde yaptığı çalışmasında, servis periyodu değerini, 131 ± 2 gün olarak tespit etmiştir. Kumlu ve Akman (1999), Türkiye de 17 ildeki soykütüğü kaydı bulunan Siyah Alaca (Holstein Friesian) sığır ırkına ait servis periyodu değerini, 121 ± 4.56 gün olarak saptadıklarını bildirmektedirler. Jones ve Garnsworthy (1988), istatistiki olarak önemli olmamakla birlikte VKP>3.5 olan ineklerin daha fazla kondüsyon kaybettiğini, ilk kızgınlığın daha geç görüldüğünü, servis periyodunun uzadığını ve gebelik başına tohumlama sayısının artma eğiliminde olduğunu bildirmiştir. Markusfeld ve ark. (1997), ineklerde VKP kayıplarının fazla olması nedeniyle servis periyodunun artacağını bildirmiştir. Ruegg ve ark. (1992b), VKP<3.50 ve VKP 3.50 olan ineklerde önemli olmamakla birlikte sırasıyla servis periyodunu ve gün, gebelik başına tohumlama sayısını 2.19 ve 2.68 olarak saptamıştır. Bu çalışma sonucundan farklı olarak doğumda vücut kondüsyon puanı (VKP) arttıkça üreme performansının kötüleştiğini saptamıştır. Benzer olarak, Treacher ve ark. (1986) da yağlı ineklerin döl verim özelliklerinin daha kötü olduğunu belirlemiştir. Ancak, Ruegg ve Milton (1995), bu çalışmaya paralel olarak VKP 3.50 olan ineklerin gebelik başına tohumlama sayısını (GBTS) daha düşük ve servis periyodunun daha kısa olduğunu saptadıklarını bildirmektedirler. İlkine Tohumlama Aralığı (İTA) ise, ineklerde en uygun vücut kondüsyon puanı (VKP), olarak bildirilmiştir. Araştırıcılar, VKP arttıkça servis periyodunun 14 gün kısaldığını saptamıştır. Bu çalışmada saptanan kısalma 10 gündür. Benzer şekilde Lalman ve ark. (1997), VKP nın kızgınlık periyotları için önemli olduğunu belirtmiştir. Pedron ve ark. (1993), çalışmamızla uyumlu olarak, vücut kondüsyon puanı (VKP) 4 olan ineklerde 3.0 ve 3.5 olan ineklere göre, gebelik başına tohumlama sayısının (GBTS), düşük ve servis periyodunun daha kısa olduğunu saptamıştır. Yaylak (2003), doğumdaki vücut kondüsyon puanının (VKP) ilk tohumlama aralığı, gebelik başına tohumlama sayısı ve servis periyodu üzerine etkisinin önemli olmadığını (P>0.05) ancak, VKP nın artması ile ( 3.50) ilk tohumlama aralığı ve servis periyodunun kısaldığını bildirmektedir. 28