Prevalence of depressive disorders among patients with fibromyalgia seeking help for the first time and its relationship with alexithymia

Transkript

1 248 Fibromyalji hastalarında depresif bozukluklar ve aleksitimi Fizik tedavi ve rehabilitasyon polikliniğine ilk kez başvuran ve fibromiyalji tanısı konan hastalarda depresif bozuklukların görülme sıklığı ve aleksitimi ile ilişkisi E. Oryal TAŞKIN, 1 Canan TIKIZ, 2 Ebru GÜRLEK YÜKSEL, 3 Altınay FIRAT, 4 Çiğdem TÜZÜN, 5 Ömer AYDEMİR 6 ÖZET Amaç: Bu çalışmada, fizik tedavi ve rehabilitasyon (FTR) polikliniğine ilk kez başvuran ve fibromiyalji (FM) tanısı konan hastalarda depresif bozuklukların görülme sıklığı ve aleksitimi ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışmanın örneklemini, FTR polikliniğine ilk kez başvuran, Amerikan Romatoloji Birliği tarafından geliştirilen ölçütlere göre FM tanısı konan ve çalışmaya alınma ölçütlerini karşılayan ardışık 50 hasta oluşturmuştur. Hastaların değerlendirilmesinde DSM-IV Eksen I Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme (SCID-I) Duygudurum modülü, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği (HAM-D) ve 20 soruluk Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20) kullanılmıştır. Verilerin istatistiksel değerlendirmesinde kategorik değişkenler için ki-kare, sayısal değişkenler için t testi kullanılmıştır. HAM-D ve TAÖ-20 ölçek puanlarının korelasyonun test edilmesinde Pearson korelasyon testi yapılmıştır. Sonuçlar: Deneklerde majör depresif bozukluk %44, başka türlü adlandırılamayan depresif bozukluk %14 ve distimik bozukluk %10 oranında bulunmuştur. Hastaların hiçbiri depresyon için bir çare arama davranışında bulunmamıştır ve antidepresan ilaç kullanmamaktadır. Herhangi bir depresif bozukluk tanısı konan deneklerin TAÖ-20 puanları daha yüksektir (p=0.022). Aleksitimik deneklerin HAM-D puan ortalaması daha yüksektir (p=0.035) ve TAÖ-20 puanları ile HAM-D puanları arasında pozitif bir korelasyon saptanmıştır (p= 0.014). Tartışma: FM hastalarında depresyon önemli oranda tabloya eşlik etmektedir. Aleksitimi puanları yüksek olan hastalarda depresyon yaygınlığı daha fazladır. FM li hastalar depresyonlarını yaşayamayan ve depresyon sağaltımı açısından çare aramayan kişiler olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle, FM hastalarının sağaltım sürecinde depresyon tanısının ayrıca değerlendirilmesi gereklidir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8: ) Anahtar sözcükler: Fibromyalji, depresyon, aleksitimi ABSTRACT Prevalence of depressive disorders among patients with fibromyalgia seeking help for the first time and its relationship with alexithymia Objective: In this study, it was aimed to determine the prevalence of depression and its relationship with alexithymia among patients with fibromyalgia who apply to the Physical Therapy and Rehabilitation outpatient clinic for the first time. Methods: The research included 50 patients who applied to the Physical Therapy and Rehabilitation outpatient clinic for the first time and diagnosed as FM according to the American College of Rheumatology Scale. The subjects were evaluated with the SCID-I affective disorders module, 20-item Toronto 1 Yrd.Doç.Dr., 3 Uzm.Dr., 6 Prof.Dr., Celal Bayar Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri ABD, MANİSA 2 Doç.Dr., 4 Arş.Gör.Dr., 5 Prof.Dr., Celal Bayar Üniv. Tıp Fak. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ABD, MANİSA Yazışma adresi: Yrd.Doç.Dr. E. Oryal TAŞKIN, Celal Bayar Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri ABD, MANİSA E-posta: oryaltaskin@yahoo.com Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:

2 Taşkın ve ark. 249 Alexithymia Scale (TAS-20), 17-item Hamilton Depression Scale (HAM-D) and a demographic data form. Data were analyzed using t-test for continuous numerical parameters and chi-square test for categorized parameters. Pearson correlation test was used for determination of correlation between HAM-D and TAS-20 scores. Results: The prevalence of major depressive episode, depressive disorder NOS and dysthymia were found to be 44%, 10% and 14% respectively. None of the patients were seeking help for their depressive disorder and were using antidepressant treatment. TAS-20 scores of the patients with depression were higher (p=0.022) than scores of the non-depressive patients. Alexithymic patients had higher HAM-D mean values (p=0.035) and there was a positive correlation between TAS-20 and HAM-D scores (p=0.014). Conclusion: In fibromyalgia, the prevalence rate of depression is found to be significant. The prevalence rate of depression was even higher in alexithymic patients. Patients with fibromyalgia seem to have difficulty in experiencing their depression, and thus they do not seek psychiatric help. Therefore, these patients must be evaluated additionally for depression during the management of fibromyalgia. (Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8: ) Key words: fibromyalgia, alexithymia, depression GİRİŞ Fibromiyalji (FM), tıbbi olarak açıklanamayan kronik ve yaygın kas ağrıları ile belirli ve sıklıkla yorgunluk, uyku bozuklukları ve baş ağrısının eşlik ettiği bir tabloyu tanımlamak için kullanılan terimdir. Geniş toplum örneklemlerinde yapılan çalışmalarda FM yaygınlığı %1-4.9 arasında bulunmuştur. 1-3 FM, kadınlarda erkeklere göre daha sık görülmekte ve en sık yaşları arasında başlamaktadır. En önemli risk etkenleri kadın cinsiyet, orta yaş, düşük eğitim düzeyi, düşük sosyoekonomik düzey, boşanmış ve engelli olmaktır. 1,4,5 Türkiye de toplum örnekleminde yapılan bir çalışmada, FM nin kadınlardaki yaygınlığı %6.8 oranında bulunmuştur. 6 FM de psikiyatrik bozukluk eş tanısı çok sık görülmektedir ve bu nedenle psikiyatristler de bu hastalıkla ilgilenmektedir. En sık eşlik eden psikiyatrik bozukluklar depresyon (%13-65), somatoform bozukluk (%23.1), obsesif kompulsif bozukluk ve panik bozukluğudur. Depresyonun yaşam boyu yaygınlığı değerlendirildiğinde bu oran %71 e kadar yükselmektedir. 7-9 Bazı yazarlar FM ve depresyonu ortak bir yelpazenin içinde yer alan iki sendrom olarak değerlendirmekte ve bu modele affektif spektrum bozukluğu adını vermektedir. 10,11 Öte yandan FM psikofizyolojik bir hastalık olarak da değerlendirilmektedir. Gerek bir affektif spektrum bozukluğu olarak, gerekse psikofizyolojik bir hastalık olarak FM li hastalarda aleksitiminin araştırılması öne çıkmaktadır. Duyguları tanımada, ayırt etmede ve tanımlamada yetersizlik olarak tanımlanabilecek aleksitimide duygusal durumların yanlış olarak fiziksel hastalık şeklinde algılanması ya da yorumlanması da sık görülür. 12 Psikofizyolojik bir hastalık olarak FM de aleksitiminin yaygın olduğu gösterilmiştir. 13,14 Aleksitimi, FM hastalarında etiyolojide, hastalığın belirti örüntüsünde ve çare arama davranışında önemli etkilerde bulunabilir. FM nin etiyolojisi tam olarak aydınlatılamadığı gibi, sağaltımı konusunda da henüz çok başarılı sonuçlar alınamamaktadır. Başta depresif bozukluklar olmak üzere, sıklıkla bir psikiyatrik bozukluk da tabloya eşlik etmektedir. Tek başına FM belirtileri yeterince kısıtlılık yaratırken, özellikle depresyon belirtilerinin varlığı hatsaların işlevselliğinin daha çok bozulmasına neden olmaktadır. Hem bu nedenle, hem de hastalığın etiyolojisi konusunda görüş birliğine varılamamış olması nedeniyle depresyon-fm ilişkisi birçok çalışmanın ilgi odağı olmuştur. Bu nedenlerle bu çalışmada, FM yakınmalarıyla Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon (FTR) polikliniğine ilk kez başvuran ve henüz bir sağaltım başlanmayan, FM tanısı konan hastalarda depresif bozuklukların görülme sıklığı ve depresyon varlığının aleksitimi ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. YÖNTEM VE GEREÇ Örneklem Çalışmanın örneklemini, Celal Bayar Üniversitesi Hastanesi FTR Polikliniği ne ilk kez başvuran, başvuru sırasında FM yakınmaları için halen bir sağaltım görmeyen ve yapılan değerlendirme sonucunda FM tanısı konan hastalar oluşturmuştur. Hastaların çalışmaya alınma ölçütleri FTR polikliniğine ilk kez başvurmuş olmak, FM için sağaltım almıyor olmak, ağır nörolojik bir hastalık ya da psikotik bozukluk tanısı konmamış olmak, okuryazar olmak ve çalışmaya katılmayı kabul etmek olarak belirlenmiştir. Hastaların çalışmaya katılma konusunda gönüllü olmaları koşulu aranmıştır. Bu ölçütleri karşılayan ardışık ilk 50 hasta çalışmaya alınmıştır. Kullanılan araçlar Sosyodemografik veri formu: Çalışmacılar tara- Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:

3 250 Fibromyalji hastalarında depresif bozukluklar ve aleksitimi fından oluşturulan ve uygulanan, deneklerin yaş, cinsiyet, medeni durum ve eğitim düzeyi bilgilerinin kaydedildiği formdur. DSM-IV Eksen I Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşme (SCID-I) Duygudurum Modülü: SCID-I, psikopatolojiyi bilen ve uygulama konusunda eğitim almış olan klinisyenin uyguladığı, DSM-IV de sınıflandırılmış eksen I tanılarının değerlendirildiği bir yapılandırılmış görüşme formudur. Altı alt modülü olan SCID- I in uygulama sırasında gerekli görüldüğü durumda bazı modüllerin çıkarılması ya da sadece bir modülün uygulanması olasıdır. First ve ark. tarafından geliştirilen görüşme formunun 15 Türkçeye uyarlanması Özkürkçügil ve ark. tarafından yapılmıştır. 16 Bu araştırmada SCID-I in amaca uygun olarak sadece duygudurum bozuklukları alt modülü uygulanmıştır. Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği (HAM-D): Hamilton gözetiminde Williams tarafından geliştirilen ölçeğin 17 Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Akdemir ve ark. tarafından yapılmıştır. 18 Uygulama konusunda deneyimli klinisyen tarafından uygulanan ölçek 17 soru içermekte ve her soruya 0-4 arasında puan verilmektedir. Ölçek, depresyonun düzeyini ve şiddetini ölçmektedir, tanı koyma amaçlı kullanılmamaktadır. Toronto Aleksitimi Ölçeği (TAÖ-20): Kişinin kendi duygu ve heyecanlarını tanımaması olarak tanımlanan aleksitimiyi değerlendiren bir ölçektir. Ölçek Bagby ve ark. tarafından geliştirilmiş, 19 Türkçe için geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Sayar ve ark. tarafından yapılmıştır. 20 Ölçek 20 maddeden oluşan, beşli Likert tipi bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Duyguları tanımada güçlük, duyguları söze dökmede güçlük ve dışa-dönük düşünme olmak üzere 3 alt ölçeği vardır. Bireyden her madde için hiçbir zaman, nadiren, bazen, sık sık ve her zaman seçeneklerinden en uygun olanını işaretlemesi istenir. Yüksek puanlar yüksek aleksitimik düzeyi göstermektedir. Toplam puanı 61 ve üstünde olan denekler aleksitimik olarak değerlendirilir. Uygulama Çalışma Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ve FTR Anabilim Dalları tarafından birlikte yürütülmüştür. FTR polikliniğine başvuran hastalar FM açısından Amerikan Romatoloji Birliği nin (American College of Rheumatology) ölçütlerine göre değerlendirilmiştir. Bu ölçütler, son 3 aydır süren yaygın ağrıların olması, servikal spinal bölgede ağrı, ön göğüs, torakal ya da Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8: daha aşağı spinal bölgede ağrı, sol ya da sağ vücut yarısında ağrı, belin altında ya da üstünde ağrı ve tanımlanan 18 hassas bölgenin en az 11 ya da daha çoğunda duyarlılığın bulunmasıdır. 21 Bu ölçütlere göre FM tanısı konan ve çalışmaya alınma ölçütlerini karşılayan hastalar psikiyatrik değerlendirme için psikiyatri polikliniğine yönlendirilmiştir. Çalışmaya alınan hatsaların HAM-D değerlendirmesi, HAM-D uygulama konusunda deneyimli bir psikiyatri asistanı tarafından yapılmıştır. TAÖ-20 yi dolduran hastalara daha sonra, SCID-I uygulaması konusunda eğitim almış bir psikiyatrist tarafından SCID-I in duygudurum modülü uygulanarak duygudurum bozuklukları açısından tanısal değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra hastalar FM sağaltımı için tekrar FTR polikliniğine yönlendirilmiştir. Bir depresif bozukluk tanısı konan hastalar ise FTR polikliniği ile birlikte aynı zamanda psikiyatri polikliniğine de yönlendirilmiştir. İstatistiksel değerlendirme Çalışmanın verileri SPSS for Windows 10.0 istatistik programında oluşturulan veri tabanına aktarılmıştır. Temel istatistiksel analiz ardından, depresif bozukluk ve aleksitimi ilişkisinin araştırıldığı değerlendirmede, kategorik değişkenler için ki-kare testi, sayısal değişkenler için t testi kullanılmıştır. Normal dağılımın olmadığı durumlarda, Fisher in kesin ki-kare testi ve Mann Whitney U testi kullanılmıştır. HAM-D ve TAÖ-20 puanlarının korelasyonunun test edilmesinde Pearson korelasyon testi yapılmıştır. BULGULAR Çalışmaya alınan deneklerin ortalama yaşı 40.7±9.9 (yaş aralığı: 19-65) olarak bulunmuştur. Deneklerin diğer sosyodemografik özellikleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Eğitimsiz olan 4 deneğin 3 ünün okuryazarlığı yetersiz olduğundan TAÖ-20 uygulanamamıştır. SCID-I in duygudurum bozuklukları modülünün uygulanması ile bulunan DSM-IV tanılarının dağılımı Tablo 2 de gösterilmiştir. Deneklerin %44 ünde (n=22) majör depresif bozukluk saptanmıştır. Distimik bozukluk ve başka türlü adlandırılamayan (BTA) depresif bozukluk tanıları da eklendiğinde deneklerin %68 inde (n=34) bir depresif bozukluk saptanmıştır. HAM-D ortalama puanı 11.90±5.69 (en küçük 4, en yüksek 25) olarak bulunmuştur. TAÖ-20 ye göre deneklerin %26 - sı (n=13) aleksitimiktir. Aleksitimi toplam ortalama puanı53.16±10.68 (en küçük 31, en yüksek 73) olarak bulunmuştur.

4 Taşkın ve ark. 251 Tablo 1. Deneklerin sosyodemografik özellikleri Sayı % Cinsiyet Kadın Erkek 2 4 Medeni durum Evli Bekar 3 6 Eğitim Eğitimsiz 4 8 İlkokul Ortaokul 7 14 Lise Yüksek okul 3 6 Meslek Ev hanımı Memur 3 6 İşçi 2 4 Emekli 6 12 Öğrenci 2 4 Tablo 2. SCID-I Duygudurum Bozuklukları Modülüne göre DSM-IV tanıları DSM-VI tanısı Sayı % Majör depresif bozukluk Distimik bozukluk 5 10 BTA depresif bozukluk 7 14 Tanı yok Majör depresif bozukluk tanısı konan hastaların 7 si (%31.82), diğer hastaların 6 sı (%21.43) aleksitimik olarak değerlendirilmiştir. Majör depresif bozuklukta aleksitiminin olup olmadığı değerlendirildiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (χ 2 =2.65, p=0.27). Herhangi bir depresif bozukluk tanısı konanların 11 inde (%32.35), tanı konmayanların 4 ünde (%25) aleksitimi saptanmıştır. Ancak depresif bozukluklarda aleksitiminin olup olmadığı değerlendirildiğinde aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (χ 2 =0.104, p=0.098). Majör depresif bozukluk tanısı konan deneklerin TAÖ-20 ortalama puanı 55.68±10.26; tanı konmayanların 51.31±10.79 olarak bulunmuştur. Majör depresif bozukluğun varlığı açısından TAÖ-20 ortalama puanı karşılaştırıldığında, aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (t=1.37, p=0.177). Herhangi bir depresif bozukluk tanısının varlığı ile TAÖ-20 puanları karşılaştırıldığında, depresif bozukluk tanısı konanların aleksitimi puanlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Depresif bozukluk tanısı konanlarda aleksitimi ortalama puanı 55.70± 9.86, tanı konmayanların aleksitimi ortalama puanı 48.07±10.73 ve aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (t=1.97, p=0.048). Aleksitimik hastaların HAM-D ortalama puanı 14.54±6.49, aleksitimik olmayanların ise 10.56± 5.15 tir. Aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (t=1.92, p=0.056). TAÖ-20 puanları ile HAM-D puanları arasında pozitif bir korelasyon saptanmıştır (r=0.36, p=0.014) (Tablo 3). Örnekleme alınan deneklerin hiçbiri herhangi bir nedenden dolayı antidepresan kullanmamakta- Tablo 3. TAÖ puanları ile depresyon tanıları ve HAM-D puanlarının ilişkisi Majör depresif bozukluk Herhangi bir depr. boz. var yok var yok HAM-D TAÖ-20 ort. puanı r=0.36, p= 0.014*** t=1.37, p=0.177* t=1.97, p=0.048** * t testi, ** Mann Whitney U testi, *** Pearson korelasyon, TAÖ: Toronto Aleksitimi Ölçeği HAM-D: Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği dır ve depresyon tanısı konan deneklerin hiçbiri şu andaki depresyon nedeniyle psikiyatriye başvurmamıştır. Psikiyatriye yönlendirilen hastalardan çalışmaya katılmayı kabul etmeyen hasta olmamıştır. Ancak bazı hastaların FTR kliniğinden psikiyatriye gönderilmesine karşın, Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:

5 252 Fibromyalji hastalarında depresif bozukluklar ve aleksitimi araştırmacılara başvurmadığı öğrenilmiştir. Bu hastaların sayısı saptanamamıştır. Hastaların hiçbirinde çalışmaya katılımı engelleyecek bir psikotik bozukluk ya da ağır bir nörolojik hastalık saptanmamıştır. TARTIŞMA FM nin toplumda, özellikle orta yaşlı kadınlarda ve ilgili kliniklere başvuran hastalar arasında yaygın olarak görüldüğü ve sıklıkla bir psikiyatrik bozukluğun tabloya eşlik ettiği bilinmektedir. Bu çalışmada, çalışmanın örneklemini oluşturan deneklerin %96 sı kadın hastalardır. Hastaların yaklaşık yarısının eğitimi en çok ilkokul düzeyindedir. Çoğu evli ve ev hanımıdır. FM tanısı konan ve bu yakınmaları için çare arayan hastalardan oluşan bu örneklem orta yaşlı, düşük eğitim düzeyindeki ev kadınlarından oluşmaktadır. Gerek toplum örnekleminde, gerekse klinik çalışmalarda FM nin en sık orta yaşlı, düşük eğitim ve düşük sosyoekonomik düzeydeki kadınlarda görüldüğü bulunmuştur. 1,4,5,14,22 Bu açıdan bu çalışmadaki örneklem, önceki yayınlarda bildirilen ve FM için beklenen özellikleri göstermektedir. Deneklerin %44 ünde majör depresif bozukluk saptanmıştır. Distimik bozukluk tanısı %10, BTA depresif bozukluk tanısı ise %14 oranındadır. Toplam olarak hastaların %68 ine bir depresif bozukluk tanısı konmuştur. Bu çalışmada depresif bozukluklar içinde en yüksek oranda görülen tanı majör depresyondur. Kuloğlu ve ark. FM ye en sık eşlik eden psikiyatrik bozukluğun distimi olduğu (%43.9) ve bunu somatizasyon bozukluğunun izlediğini (%23.1) saptamıştır. Majör depresif bozukluk oranı %14.6, toplam depresif bozukluk tanısı oranı da %58.5 olarak saptanmıştır. 8 Bir başka çalışmada FM hastalarında HAM-D ye göre %52.2 oranında şiddetli depresyon, %17.4 oranında da hafif depresyon saptanmıştır. 23 Literatürde FM de depresyonun çok sık görüldüğü birçok çalışmada bildirilmiştir. Çalışmamızdaki oranlar önceki çalışmalardaki oranlara yakın bulunmuştur. 7,9,23 Psikiyatrik bir bozukluğu, psikofizyolojik belirtileri ya da tıbben açıklanamayan belirtileri (özellikle ağrı yakınmaları) olan kişilerde sık olarak gözlenen aleksitimi, genel olarak duyguları tanıma, ayırt etme ve tanımlamada yetersizlik olarak tanımlanmaktadır. 12,24-26 Bir görüşe göre de aleksitimideki asıl sorun duyguların yaygınlaşmamış ve farklılaşmamış olmasındadır. 27 Bir açıdan psikofizyolojik bir hastalık olan FM de de aleksitiminin yaygın olduğu birçok çalışmada Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8: gösterilmiştir. 13,28 Aleksitimi ve depresyon arasındaki ilişki ise uzun zamandan beri üzerinde çalışılan bir konudur. Çalışmaların çoğunda, ortaya çıkan sonuç, aleksitimi varlığının depresyonda depresif belirti örüntüsünü ve şiddetini etkilediği yönündedir Bazı çalışmalarda aleksitimi puanları ile depresyonun şiddeti arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmüştür. Aleksitimik hastalarda depresyon daha şiddetlidir. 30,32 Honkalampi ve ark.na göre aleksitimi, depresyonun şiddetini etkileyen durumsal bir özelliktir. 31 Bu çalışmada, TAÖ-20 ye göre hastaların %26 sının aleksitimik olarak değerlendirilebileceği ve TAÖ-20 ortalama puanının olduğu görülmüştür. Herhangi bir depresif bozukluk tanısı konan hastaların aleksitimi ortalama puanı daha yüksektir. Aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır. Ayrıca TAÖ-20 puanları ile HAM-D puanları arasında pozitif bir korelasyon olduğu saptanmıştır. Bu bulgular, FM hatsalarında depresyon varlığının, ama özellikle depresyonun şiddetinin aleksitimi ile ilişkili olduğunu düşündürmektedir. Daha aleksitimik olan FM hastaları daha çok, ya da daha şiddetli depresyon belirtisine sahiptir. Aleksitimide duygusal durumların yanlış olarak fiziksel hastalık ya da belirti şeklinde algılanması ya da yorumlanması sık görülür. 12 Ayrıca, aleksitimik özellikleri olanlarda bedenselleştirmenin en sık başvurulan savunma düzeneklerinden birisi olduğu da bilinmektedir. 33 Bu nedenle aleksitimi, FM hastalarında etiyolojide, hastalığın belirti örüntüsünde ve çare arama davranışında önemli etkilerde bulunabilir. Sayar ve ark., FM, romatoid artrit ve normal kontrol grubunun alındığı bir çalışmada, aleksitiminin FM de ağrı oluşmasından ve şiddetinden sorumlu olmadığını, ama hastalığın etiyolojisinde etkili olduğunu bildirmiştir. 28 Birçok çalışmada öfke ve agresyonun kronik ağrı ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. 34,35 FM li hastalarda da öfkenin yüksek olduğu, ancak bu öfkeyi ifade edemedikleri ya da dışa vuramadıkları, aleksitimi nedeni ile belki de bu öfkenin yaşanmasının engellendiği düşünülmektedir. Bastırılmış ve içe döndürülmüş öfke ile aleksitimi FM nin etiyolojisinde rol oynamaktadır. 14,28 Ağrının, depresyondaki gibi öfke ve saldırganlığın kişinin kendisine yöneltilmesi sonucu ortaya çıktığı bilinmektedir. 36 Bir bakıma, FM de ağrı yakınması depresyonun yerine geçen belirtidir. Bu hastalar çok öfkeli olan, ama birçok nedenden dolayı öfke duygusunu yaşayamayan kişilerdir. Depresyonun birçok belirtisi bulunmasına karşın, hastalar

6 Taşkın ve ark. 253 büyük bir olasılıkla aleksitimi nedeni ile depresyonlarını da duygusal anlamda yaşayamamakta, ağrı ve diğer fiziksel belirtiler ortaya çıkmaktadır. FM de ağrı belirtisi, sıkıntı verici yaşam olayları karşısında çaresiz kalan kişilerin ruhsal ve toplumsal çatışmalardan kaçınmasının ya da kurtulmasının bir yolu olabilir. 22 Bazı çalışmalarda, FM nin başlangıcında ve belirtilerin alevlenme döneminde zorlayıcı yaşam olaylarının sık olduğu gösterilmiştir. Bunların en çok aile içi sorunlar olduğu görülmüştür. 8 Bu çalışmada hastaların çoğu, birçok çalışmada olduğu gibi orta yaşlı, düşük eğitimli ev kadınlarıdır. Herhangi bir mesleği olmayan, ekonomik açıdan özgür olarak yaşayamayacak olan bu hastaların öfke yaşantılarını dile getirebilmeleri ya da dışa vurmaları kolay değildir. Bu durumda özellikle aile içinde yaşanan ruhsal çatışma ya da zorlanma yaratan yaşantılara yanıt olarak ağrı yakınmaları ortaya çıkıyor olabilir. Aleksitimi de depresyon belirtileri yerine fiziksel belirtilerin ortaya çıkmasında rol oynamaktadır. FM hastalarında depresyonun duygusal olarak yaşanamamasının tek nedeni aleksitimi olmayabilir. Depresyon yerine ağrı yakınmaları ya da fiziksel belirtiler yaşanmasının bir başka nedeni toplumsal eğilimler ve tepkiler de olabilir. Öncelikle, psikiyatrik bozuklukların ve bu bozukluklara sahip kişilerin toplum tarafından damgalandığı ve bu damgalama eğilimi nedeni ile bu toplumdaki bireylerin depresyon yerine FM gibi hastalıkları yeğledikleri ve depresyon yerine daha çok bedensel belirti ya da somatizasyon yaşadıkları gösterilmiştir. 37,38 Öte yandan özellikle gelişmekte olan toplumlarda fiziksel yakınmalar ruhsal yakınmalara göre daha çok ilgi görmekte ve bakım sağlanmaktadır. Bu hastalar depresyon yerine fiziksel belirtiler göstererek çatışmalardan kaçındıkları gibi, herkesin gördüğü ve onayladığı (yadsınamaz ve genel kabul gören) bir hastalıkla hem sorumluluklarını azaltmayı, hem de çevrenin ilgisini çekmeyi sağlıyor olabilirler. Bu çalışmada hastaların depresyonları için çare aramamaları ve fiziksel yakınmaları (FM) için çare arıyor olmaları bütün bu etkenlerin bir sonucu olabilir. Bu çalışmanın en önemli avantajı, örneklemini FM için ilk kez başvuran hastaların oluşturmasıdır. Bu sayede, hem hastaların çare arama davranışları, hem de depresyon oranları daha doğru olarak saptanabilmiştir. Türkiye de yapılan birçok çalışmada, sağaltım sürecindeki hastalar örneklem grubu olarak alınmış ve antidepresan ya da başka psikotrop ilaç kullanan hastalar çalışmadan dışlanmıştır. 14,28,39 Bu durum, FM sağaltımında antidepresanların sık kullanıldığı düşünüldüğünde, 7 bu çalışmalar için depresyonun gerçek oranlarının saptanması konusunda bir sınırlılık yaratıyor olabilir. Bu nedenle depresyon oranlarının daha doğru saptanabilmesi amacıyla bu çalışmada sağaltım için ilk kez başvuran ve henüz bir ilaç başlanmamış olan hastalar seçilmiştir. Bir başka avantaj da hastaların değerlendirilmesinde SCID-I in duygudurum bozuklukları modülünün kullanılmış olmasıdır. Bu yöntemin sadece ölçek kullanılarak yapılan değerlendirmelerden daha doğru sonuçlara ulaşmayı sağlayacağı açıktır. Bunun yanında çalışmanın bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Bunların en başta geleni örneklemin küçüklüğüdür. Bu durumun en önemli nedeni de FM sağaltımı için ilk kez başvuran hastaların çalışmaya alınmış olmasıdır. Diğer önemli bir sınırlılık da, çalışmaya katılmayı kabul etmeyen hastalardır. Bu hastalar, FTR polikliniğinden psikiyatriye yönlendirilmiş, ancak değerlendirme için psikiyatriye ya da araştırmacılara başvurmamıştır. Bu hastaların sayısı saptanamamıştır. Ancak her çalışmada, herhangi bir nedenle ve herhangi bir şekilde çalışmaya katılmayan bir hasta grubu bulunmaktadır ve araştırmaların kaçınılmaz sınırlılığını oluşturmaktadır. Belirtilmesi gereken diğer bir sınırlılık da, erkek hasta sayısının çok az olmasıdır. Ancak bu da FM çalışmalarında sık görülen bir durumdur. Ayrıca, her ne kadar amaç için koşul olmasa da bir kontrol grubunun olmaması, öyküde depresyonun sorgulanmaması, daha önceki olası psikiyatrik başvurularının ve hastalık süresinin değerlendirilmemiş olması diğer sınırlılıklar olarak sayılabilir. Sonuç olarak, FM hastalarında tabloya majör depresif bozukluğun eşlik etme oranı %44, herhangi bir depresif bozukluğun birlikte bulunma oranı ise %68 olarak bulunmuştur. Aleksitimi puanları yüksek olan hastalarda depresyon yaygınlığı ve var olan depresif bozukluğun şiddeti daha yüksektir. Aleksitimi hastalığın etiyolojisinde ve klinik görünümünde rol oynadığı gibi, çare arama davranışını da belirliyor olabilir. Gerek aleksitimi puanlarının yüksek olması, gerekse toplumsal tepki ve belirleyiciler nedeni ile FM li hastalar depresyonlarını duygusal anlamda yaşayamıyor ve depresyon için çare aramıyor olabilirler. Bu nedenle, FM hastalarının sağaltım sürecinde depresyon tanısının ayrıca değerlendirilmesi gereklidir. Eğer depresyon varsa, hastalara bu yönden de bir izlem ve sağaltımın önerilmesi FM sağaltımında başarı oranını artıracak bir girişimdir. FM li hastaların psikiyatriye başvurma konusundaki isteksizlik- Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:

7 254 Fibromyalji hastalarında depresif bozukluklar ve aleksitimi leri düşünüldüğünde, bu açıdan belki sorunu çözecek yaklaşım liyezon psikiyatrisi uygulamalarıdır. Bu konudaki daha sonraki diğer çalışma konuları ise, FTR uzmanları ile psikiyatristlerin sağaltımını birlikte üstlendikleri FM hastalarının gidiş ve sonlanma özelliklerinin değerlendirilmesi ve bu hastaların depresyonları için neden yardım aramadıklarının araştırılması olabilir. KAYNAKLAR 1. White KP, Speechley M, Harth M, Ostbye T. The London Fibromyalgia Epidemiology Study: the prevalence of fibromyalgia syndrome in London, Ontario. J Rheumatol 1999; 26: Wolfe F, Ross K, Anderson J, Russell IJ, Hebert L. The prevalence and characteristics of fibromyalgia in the general population. Arthritis Rheum 1995; 38: Hench PK, Mitler MM. Fibromyalgia. Postgrad Med 1985; 80: Finestone HM, Stenn P, Davies F, Stalker C, Fry R, Koumanis J. Chronic pain and health care utilization in women with a history of chilhood sexual abuse. Child Abuse 2000; 24: Yunus MB. Fibromyalgia syndrome: clinical features and spectrum. R Pillemer (ed), The Fibromyalgia Syndrome: Current Research and Future Directions in Epidemiology, Pathogenesis and Treatment, New York, The Haworth Medical Press, 1994, p Çebi A. Trabzon da Fibromiyalji Prevalansı ve Demografik Özellikler. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi, Trabzon, Tot Ş, Toros F. Fibromyalji sendromunun psikiyatrik bozukluklar ile ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2002; 3: Kuloğlu M, Ülkeroğlu F, Tezcan AE, Ay M, Atmaca M, Kavuncu V. Fibromiyaljili hastalarda psikiyatrik semptomatoloji ve tanı dağılımı. 6. Anadolu Psikiyatri Günleri (10-14 Aralık 1997, Erzurum), 1997, s Hudson JI, Hudson MS, Pliner LF. Fibromyalgia and major affective disorder: a controlled phenomenology and family history study. Am J Psychiatry 1985; 142: Hudson JI, Goldenberg DL, Pope HG Keck PE Jr, Schlesinger L. Comorbidity of fibromyalgia with medical and psychiatric disorder. Am J Med 1992; 92: Hudson JI, Pope HG. Affective spectrum disorder: does antidepressant response identify a family of disorders with a common pathophysiology. Am J Psychiatry 1990; 147: Lumley MA, Stettner L, Wehmer F. How are alexithymia and physical illness linked? A review and critique of pathways. J Psychosom Res 1996; 41: Taylor GJ, Parker JD, Bagby RM, Acklin MW. Alexithymia and somatic complaints in psychiatric out-patients. J Psychosom Res 1992; 36: Güleç H, Sayar K, Topbaş M, Karkucak M, Ak İ. Fibromiyalji sendromu olan kadınlarda aleksitimi ve öfke. Turk Psikiyatri Derg 2004; 15: First MB, Spitzer RL, Gibbon M, Williams JBW. Structured Clinical Interview for DSM-IV Clinical Version (SCID-I/CV). Washington D.C., American Psychiatric Press, Özkürkçügil A, Aydemir Ö, Yıldız M, Danacı AE, Köroğlu E. DSM-IV Eksen I Bozuklukları İçin Yapılandırılmış Klinik Görüşmenin Türkçe ye Uyarlanması ve Güvenilirlik Çalışması. İlaç ve Tedavi Dergisi 1999; 12: Williams BW. A structured interview guide for Hamilton Depression Rating Scale. Arch Gen Psychiatr 1978; 45: Akdemir A, Örsel S, Dağ İ, Türkçapar H, İşcan N, Özbay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçeği (HDDÖ) nin geçerliği ve güvenilirliği ve klinikte kullanımı. 3P Dergisi 1996; 4: Bagby RM, Taylor GJ, Parker JDA. The 20-Item Toronto-Alexithymia-Scale-2. Convergent, discriminant and concurrent validity. J Psychosom Res 1994; 38: Sayar K, Güleç H, Ak İ. Yirmi soruluk Toronto Aleksitimi Ölçeği nin geçerlik ve güvenilirliği. 37. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitabı (02-06 Ekim 2001, İstanbul), 2001, s Wolf F, Potter J. Fibromyalgia and work disability. DL Goldenberg (ed), Controversies in Fibromyalgia and Related Conditions, Philadelphia, W.B. Saunders, 1996, p Sayar K, Acar B, Aydın T. Fibromiyalji hatsalarında umutsuzluk ve depresyon. Nöropsikiyatri Arşivi 1999; 36: Güz H, Bilici A, Akdeniz O. Fibromiyaljili hastalarda depresyon ve anksiyete. 39. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitabı(14-19 Ekim 2003, Antalya), 2003, s Deary IJ, Scott S, Wilson JA. Neurotism, alexithymia and medically unexplained symptoms. Person Individ Diff 1997; 22: Beştepe E, Tüzer V, Tüzer T, Aydemir Ç, Önder ME. Psikiyatrik, psikosomatik hasta ve kontrol grubunda aleksitimi: Karşılaştırmalı bir çalışma. 3P Dergisi 2000; 8: Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:

8 Taşkın ve ark Mendelson G. Alexithymia and chronic pain: prevalence, correlates and treatment results. Psychother Psychosom 1982; 65: Taylor GJ. Recent developments in alexithymia theory and research. Can J Psychiatry 2000; 45: Sayar K, Gulec H, Topbas M. Alexithymia and anger in patients with fibromyalgia. Clin Rheumatol 2004; 23: Posse M, Hallstrom T. Depressive disorder somatizing patients in primary health care. Acta Psychiatr Scand 1998; 98: Wisse TN, Mann Ls, Hill B. Alexithymia and depressed mood in the psychiatric patients. Psychoter Psychosom 1990; 31: Honkalampi K, Hintikka J, Laukkanen E, Lehtonen J, Viinamaki H. Alexithymia and depression. A prospective study of patients with major depressive disorder. Psychosomatics 2001; 42: Honkalampi K, Saarinen P, Hintikka J Virtanen V, Viinamaki H. Factors associated with alexithymia in patients suffering from depression. Psychother Psychosom 1999; 68: Bogutyn T, Kokoszka A, Palczynski J, Holas P. Defence mechanism in alexithymia. Psychol Rep 1999; 84: Sayar K, Bilen A, Arıkan M. Kronik ağrı hastalarında öfke, benlik saygısı ve aleksitimi. T Klin Psikiyatri 2001; 2: Fernandez E, Turk DC. The scope and signifycance of anger in the experience of chronic pain. Pain 1995; 61: Özkan S. Psikiyatrik Tıp: Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi. İstanbul, Roche Yayınları, 1993, s Bohr TW. Fibromyalgia syndrome and myofascial pain syndrome: Do they exist? Neurol Clin 1995; 13: Raguram R, Weiss MG, Channabasavanna SM Devins GM. Stigma, depression and somaticzation in South India. Am J Psychiatry 1996; 153: Ataoğlu S, Özçetin A, Ataoğlu A ve ark. Fibromyaljili ve romatoid artritli hastalarda ağrı şiddeti ile anksiyete ve depresyon ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2002; 3: Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8: