Ders İzlencesi Konu 2: Sosyal Rehabilitasyonun Tanımı ve Amacı. 1. Rehabilitasyonun tanımı

Transkript

1 Ders İzlencesi Konu 2: Sosyal Rehabilitasyonun Tanımı ve Amacı 1. Rehabilitasyonun tanımı Rehabilitasyon kavramının anlamı yeniden mümkün kılmak olup, Latince Habil kelimesinden türemiştir. Latince de habitas kelimesi iktidar, maharet; habitasyon kelimesi ise muktedir elverişli anlamlarına gelmektedir. Rehabilitasyon kelimesi, ilk defa Batıda kilise tarafından şeytana uyanların tekrar iyi bir insan olmaları yönündeki çabaların adı olarak tanımlanmıştır. Rehabilitasyon kelimesinin bu anlamı koruyucu rehabilitasyon gibi yeni anlayışların gelişmesi ile yetersiz kalmıştır yılında ABD Kongresinde çıkartılan bir yasa ile rehabilitasyon kavramı, sakat bir insanın öğretilecek bir meslekle hayatını kazanabilecek duruma getirilmesi şeklinde tanımlanmıştır. Ancak bu tanım, sakatlığı bir eksiklik ve kusur olarak gösterdiği gerekçesi ile genel kabul görmemiştir. Bu kavramın yerine 1960 yılında daha çok kesim tarafından kabul gören kapsamlı bir tanımla yapılmıştır. Delisa ve arkadaşları tarafından yapılan kapsamlı rehabilitasyon tanımı yapılmıştır. Bu tanımlamada rehabilitasyon; fizyolojik veya anatomik yetersizliği ve çevreye uyum zorluğu olan kişinin fiziksel, psikolojik, sosyal, mesleki ve eğitsel potansiyelini en üst düzeye çıkarmak şeklinde açıklanmıştır. Rehabilitasyon Programları Kapsamında Verilebilecek Hizmetler Tıbbi Hizmetler Psikolojik Hizmetler Sosyal Hizmetler Mesleki Hizmetler Fizik ve tıbbi değerlendirme Psikolojik değerlendirme Sosyal değerlendirme Mesleki değerlendirme Tıbbi konsültasyon Kişisel uyum danışmanlığı Sosyal kişisel çalışma Mesleki danışma Psikiyatrik eleme Grup terapisi Sosyal grup çalışması Meslek öncesi beceri kazandırma Tıbbi kontrol Tıbbi olmayan rekreasyon Korumalı işyeri Fizik tedavi Toplumla çalışma İşe yerleştirme Meşgale tedavisi 1

2 Toplumsal kaynakların kullanımı İzleme Konuşma terapisi Psiko-sosyal konularda bilgilendirme Odyolojik ölçüm Sosyal rehabilitasyon Rekreasyonel terapi Psikiyatrik tedavi Ortez-protez Özel eğitim Beslenme Tablodan da görüleceği üzere rehabilitasyon hizmetleri, etkinliği sağlanmış olan tıbbi, psikolojik, sosyal ve mesleki hizmetlerden oluşmaktadır. Bu hizmetler uygulama alanın özelliklerine göre farklı şekillerde uygulanabilmektedir. Rehabilitasyon hizmetlerinin sunulması sırasında tabloda yer alan hizmetlerin bir ya da daha fazlasının olmaması halinde rehabilitasyon programlarının eksik ve yetersiz kalacağı kesindir Tıbbi (fiziksel) rehabilitasyon Fizik Tedavi Ünitesi: Çok yönlü tedavi yaklaşımı olan rehabilitasyon, bedensel engellilerde, hastaya ve hastalığa özgü yaklaşımı gerektirir. Fizik tedavide amaçlanan, hastanın ağrılı süreci atlatıp, hayatını rahat bir şekilde sürdürmesini sağlamaktır. Ayrıca hastalığın kronikleşmesini engellemek için, hasta bilgilendirilmekte ve hastaya çeşitli egzersiz uygulamaları yaptırılmaktadır Sosyal rehabilitasyon Sosyal rehabilitasyon, İkinci Dünya Savaşı yıllarında toplum içinde yaşayan hastaların sosyal kulüplere kabul edilme ve duygusal destek ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bir araya gelmelerinden sonra gündeme gelmiştir. Kişisel yardım, karşılıklı bağlılık ve hastanın yeteneklerine güvenin vurgulanması amacıyla Amerika da ortaya çıkan ve genel kabul görerek çok kısa sürede yaygınlaşan bir yöntemdir. DSÖ tarafından sosyal rehabilitasyonunun tanımı yapılmıştır. Bu tanıma göre sosyal rehabilitasyon; tüm rehabilitasyon sürecini zora sokabilen ekonomik ve sosyal yükümlülükleri azaltmak, ailenin toplumun ve mesleğinin taleplerini bireye göre ayarlanmasına yardımcı olmak suretiyle topluma katılımı amaçlayan rehabilitasyon sürecidir. Sosyal rehabilitasyon, özel ihtiyaç grubundaki bireylerin korunmaya muhtaç çocuk, aile, yaşlı kadın, suçlular, engelliler- yaşam kalitesinin artırılması isteğinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Giderek artan ihtiyaçlar ve uygulama alanlarının farklılaşması ile birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından psiko-sosyal rehabilitasyon kavramının tanımı yapılmıştır. 2

3 DSÖ psiko-sosyal rehabilitasyonu; ruhsal bozukluk nedeniyle bireyde ortaya çıkan işlev kaybı, yetersizlik ve engellerin azaltılması ya da ortadan kaldırılması ve bireyin yaşam kalitesinin mümkün olduğunca yükseltilmesi amacıyla planlanan müdahale ve eylemler şeklinde tanımlamıştır. Sosyal rehabilitasyon programlarına katılanlar kendilerini hasta olarak değil birey olarak görmektedirler. Durum böyle olunca bu bireylerin çeşitli görevler alabilmeleri ve kendilerine duydukları güveni yeniden kazanabilmeleri için sosyal rehabilitasyon programları kapsamında gruplar ve ekipler oluşturulmuştur. Sosyal rehabilitasyon programlarının önemli bir bölümü, kişilere çalışma yeteneği kazandırmayı, çeşitli engeller nedeniyle yerine getiremediği fonksiyonlarını mümkün olan en üst düzeyde yerine getirmeyi, toplumsal yaşama diğer insanlar kadar katılmayı ve toplumsal kaynakları kullanabilmeyi sağlamayı amaçlamaktadır. Sosyal rehabilitasyon hizmetleri şunları içermektedir: a) Bireyi aile yaşamına hazırlamaya yönelik hizmetler b) Bireyi sosyal ve toplumsal yaşama hazırlamaya yönelik hizmetler c) Bireyin ruhsal sorunlarını çözmeye yönelik hizmetler d) Bireyin evine ve içinde bulunduğu sosyal çevreye uyumunu sağlamaya yönelik hizmetler e) Sosyal uyum için bireye özel teknik düzenlemelerin sağlanmasına yönelik hizmetler f) Bireyin ulaşım olanaklarını organize etmeye yönelik hizmetler g) Bireyin rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanabilmesine yönelik hizmetler h) Rehabilitasyon programı sonrası kaliteli bir yaşamın devam ettirilmesi amacıyla ekonomik destek sağlanmasına yönelik hizmetler ı)sosyal veya toplumsal yaşama uyum ve tam katılım için fiziksel çevrenini bireyin ihtiyaçları doğrultusunda yeniden düzenlenmesine yönelik hizmetler i) Bireylere ve sorunlarına karşı toplumsal bilincin ve duyarlılığın geliştirilmesine yönelik hizmetler 1.3. Sosyal rehabilitasyonun amacı, konusu, kapsamı ve önemi Tıptaki gelişmeler, yaşam standardının yükselmesi, doğumdan beklenen yaşam süresinin uzaması, cerrahi müdahale alanındaki gelişme ve yenilikler, ilaç sektöründeki gelişmeler ve diğer branşlarda yaşanan hızlı değişmeler hastalık profilini değiştirmiştir. Yaşanan bu gelişmeler rehabilitasyonun kapsamına giren hastalıkları değiştirmiştir. Rehabilitasyon alanında yaşanan bu değişiklikler sosyal rehabilitasyonun kapsamını da değiştirmiştir. Başlangıçta sadece fiziksel sakatlıklarla ilgilenen rehabilitasyon disiplini, zaman içinde engelli bireyler, ruh sağlığı bozulmuş bireyler, suçlu bireyler, sokak çocukları, korunmaya muhtaç çocuk, aile, 3

4 yaşlı ve kadınlar vb. grupları da ilgi alanına almıştır. Bununla birlikte rehabilitasyon hizmetlerinde görev alan meslekler de genişlemiştir. Rehabilitasyon ekibinin içine insanın psikolojisi, sosyal ve mesleki yönüyle ilgilenen meslekler de katılmıştır. Sosyal rehabilitasyon hizmetleri, genel rehabilitasyon alanında yaşanan bu değişme ve gelişmelerden etkilenmiştir. Buna paralel olarak sosyal rehabilitasyon programlarının içeriği ve kapsamı da genişlemiştir. Sadece fiziksel ve ruhsal hastalıkların sosyal rehabilitasyonundan söz edilmemektedir artık. AİDS, tüberküloz, yanık hastaları, böbrek hastaları, kalp hastaları, sokak çocukları, sokakta yaşayan çocuklar, bağımlılar, suçlular, kronik hastalıklılar, uyum sorunu yaşayanlar, göçmenler, askerler, polisler gibi grupların da sosyal rehabilitasyonunda bahsedilir olmuştur. Sosyal rehabilitasyon programları, yaşam kalitesinin iyileştirilmesine yönelik çalışmaların ve yaklaşımların bir sonucu olup, insan yaşamının niteliğine yönelik programlardan oluşur. Bu yolla insanların daha kaliteli bir yaşam sürmelerinin sağlanması en genel amaçtır. Bu kapsamda yapılan tüm çalışmaların, insanın daha saygın ve niteliği artırılmış, daha konforlu bir yaşam sürdürülmesine hizmet ettiği söylenebilir. Sosyal rehabilitasyon programlarının kullanıldığı alanlar Sosyal rehabilitasyon programları, sosyal sağlığın sağlanması, geliştirilmesi ve böylece yaşam kalitesinin arttırılması temel amacına sahiptir. Bu programlar, disiplinler arası bir ekip çalışması ile verilebilecek özelliktedirler. Sadece tıbbi açıdan ele alınması yetersiz kalan insanın her yönüyle tam bir iyilik haline kavuşturulması tıbbi, psikolojik, sosyal, mesleki, çevresel ve ekonomik vb. yönlerden bir bütün olarak ele alınması ile mümkün olacaktır. İnsanların sosyal sağlıklarının korunması ve geliştirilmesine hizmet eden mesleklerin başında sosyal hizmet mesleği gelmektedir. Bireylerin, grupların ve toplumun sosyal sağlığının sağlanması, sosyal tedavilerinin gerçekleştirilmesi, tıbbi tedaviden ayrı ve farklı değil ancak ve ancak onu destekleyen bir unsurdur. Ancak pek çok toplum tarafından bireylerin, grupların ve hatta toplumun sosyal tedavisi tıbbi tedavi kadar önemsenmemektedir. Sosyal sağlığın korunması ve geliştirilmesi amacıyla sosyal rehabilitasyon programlarının pek çok ülkede kullanılması yeni karşılaşılan bir durum değildir. Pek çok ülke yaşanmakta olan sosyal sorunların çözümü veya etkisinin azaltılması amacıyla sosyal rehabilitasyon programlarından daha fazla yararlanmayı teşvik etmektedir. 4

5 Sağlıklı, üretken, katılımcı toplumların oluşturulmasında sosyal rehabilitasyon programları ile sosyal tedaviye yönelik çalışmalar birlikte ele alınmalıdır. Sosyal rehabilitasyon programları aracılığıyla sosyal sağlıkları korunabilecek, geliştirilebilecek, yaşam kalitesi yükseltilebilecek hizmet grupları hizmet alanları şu başlıklarla ifade edilebilir: 1.Ruh sağlığı alanı 2.Suçluluk alanı 3.Terör ve toplumsal olayların sonuçlarından etkilenen birey, gruplar 4.Yaşlılık alanı 5.Sokak çocukları 6.Sokakta çalışan çocuklar 7.Kronik hastalıklar alanı 8.Doğal afetler ve olağan üstü durumlara maruz kalan birey ve gruplar 9.Korunmaya muhtaç çocuk, aile, kadın ve yaşlılar 10. Özürlülük alanı 11. Göçmen ve sığınmacılar 12. Asker, polisler başta olmak üzere ve diğer üniformalı meslekler 5