KENTSEL ALTYAPI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 88 KENTSEL ALTYAPI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ RİSK DEĞERLENDİRMESİ Gülizar ÖZYURT 1, Prof. Dr. Ayşen ERGİN 2 SUMMARY Climate change and the corresponding impacts on agriculture, infrastructure, coastal areas, health and economy as well as biodiversity has become the main threat to future of the world. These impacts will be felt globally however coastal cities will have to prepare for a special impact which is the rise of sea level. The sea level rise is expected to be 50 cm on average but this rise will depend on local conditions. The impacts of sea level rise will also present new problems for the decision makers as well as the local public. Inundation, coastal erosion, increased strom surges and salt water intrusion to fresh water resources are the main impacts of sea level rise which will affect the infrastucture of the coastal cities. Salt water intrusion will change the system of irrigation structures, increased storm surges will need higher capacity drainage systems, land loss through inundation and coastal erosion will state the need for protection of the present infrastructure or plan and construction of new infrastructures. Thus a risk assessment of infrastructure for coastal cities is needed in order to be prepared for the upcoming impacts of climate change. However it is not an easy task to achieve this objective as many uncertainties and differenet types of local data is needed for an accurate and detailed study. Thus before analysing the risks associated with infrastructure, a vulnerability assessment of coastal areas to sea level rise will enable prioritizing and comparing most vulnerable regions within a city or coastline. This will enable optimum resource allocation and sustainable development within a management plan. In order to assess the vulnerabililty of coastal areas to sea level rise, an innovative coastal vulnerability model is developed using both physical and human influence parameters that the impacts of sea level rise depends on. Using the available local data, this mathematical model assess the vulnerability of the coastal area to sea level rise while determining the most important and vulnerable parameters of that region. The results then can be used to assess the risks associated with the infrastructre for further adapatation planning. 1 Araştırma Görevlisi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Kıyı ve Liman Laboratuvarı, Ankara, gulizar@metu.edu.tr 2 Prof. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Kıyı ve Liman Laboratuvarı, Ankara, ergin@metu.edu.tr ÖZET İklim değişikliği ve neden olacağı olumsuz etkiler insan hayatının bir çok noktasında kendini gösterecektir. Bu etkiler tüm dünyada hissedilecek ancak kıyı alanları ve kıyı kentleri aynı zamanda deniz seviyesi yükselmesi ve yaratacağı sorunlarla da başetmek zorunda kalacaktır. Su yükselmesi ve artan kıyı erozyonu nedeniyle yaşanacak toprak kaybı, fırtına kabarmaları sonucu yaşanacak seller ve tatlı su kaynaklarının tuzlanması gibi sonuçlar doğuracak olan deniz seviyesi yükselmesi, kıyı alanlarındaki alt yapı sistemlerinde de yeni planlama ve uygulama yöntemlerinin oluşturulmasına neden olacaktır. Bu nedenle kıyı kentlerindeki altyapı sistemlerinin risk değerlendirmelerinin yapılması karar verici mekanizmalar için önemli bir görev olmalıdır. Ancak bu değerlendirmeler ayrıntılı veri ve çalışmalar gerektirmektedir. Bu nedenle öncelikle kıyı alanları kırılganlık değerlendirilmelerinin yapılması ve kıyı kentlerinin karşılaşacağı olumsuz etkilerin öncelik sırasının belirlenmesi, altyapı uyum çalışmaları için uygun bir ilk adım olacaktır. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi olarak geliştirilen Kıyı Alanları Kırılganlık Modeli fiziksel ve insan etkilerini gözönüne alarak bir bölgenin deniz seviyesi yükselmesine olan kırılganlığını ve önemli parametreleri ortaya koymaktadır. Bu model, özel çevre koruma bölgesi olan Göksu Deltası na ve Göcek bölgesine uygulanmıştır. 1. GİRİŞ Küresel ısınma ve iklim değişikliği günümüzün en önemli ve acil sorunlarından biri haline gelmiştir. Sera gazları emisyonunun son yüzyılda kontrolsüz olarak artış göstermesiyle birlikte ortaya çıkan bu sorun, gerekli önlemler alınmadığı takdirde yaratacağı olumsuz etkiler nedeniyle dünya ekosistemine büyük zarar verecektir. Sadece ekosistem değil, insan hayatı için önemli olan bir çok fiziksel yapı ile sosyo-ekonomik düzen de olumsuz etkilenecektir. Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, iklimde yaşanacak değişiklikler sadece sıcaklık artışıyla kalmayacaktır. Yağış rejimlerinin değişmesi, ekstrem iklim olaylarının daha sık ve daha şiddetli olarak yaşanması, deniz seviyesi yükselmesi gibi değişiklikler artan bir hızla hayatımıza girmeye devam edecektir. Yaşanacak bu değişiklikler günümüzde kullanılmakta olan altyapı birimlerini de olumsuz olarak etkileyecektir. Bu nedenle şimdiden bu olumsuzlukları anlamak ve risklerini ortaya koymak; iklim değişikliğine uyum çalışmalarını başlatmak için bir ilk adım olacaktır. Altyapı sistemleri bir kentin can damarlarıdır. Sadece içme suyu sistemleri değil, atık su ve kanalizasyon, ulaşım, telekominikasyon ve enerji birimleri bir kentin işleyişinde büyük rol oynamaktadır. Bu nedenle altyapı sistemlerinin tasarımında dikkat edilen hususlardan biri uzun süreli kullanılacak şekilde yapılmalarıdır. Tasarımda kullanılan iklim parametrelerinin

2 Bildiriler (yağış rejimi, sıcaklık vb.) iklim değişikliğine bağlı olarak değişeceği artık kabul edilen bir gerçektir. Ancak kıyı şeridinde bulunan kentlerimizde bu değişikliklerin yanı sıra başka bir etken de kendini göstermektedir. Okyanus sularının termal ısınmasına bağlı olarak genleşmesi ve de sıcaklık artışı nedeniyle buzulların erimesi nedeniyle yaşanan deniz seviyesindeki artış kıyı kentlerimiz ve bu kentlerde kullanılmakta olan ya da planlanacak alt ve üst yapı sistemleri için önemli bir risk olarak ortaya çıkmıştır. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli nin (IPCC) 2007 yılında açıkladığı veriler göstermektedir ki önümüzdeki 50 yıl içerisinde deniz seviyesi ortalama 50cm artacak ancak bölgesel etkilerle bu artış çok daha fazla gözlemlenebilecektir. Bu artış, kıyı alanlarında ciddi sorunlar yaratacaktır. Öncelikle deniz seviyesi yükselmesi nedeniyle kıyı bölgelerinde ciddi toprak kayıpları yaşanacak, kıyı erozyonu artacak, fırtına kabarmaları sonucunda su baskınları daha şiddetli yaşanacak ve de hem yeraltı su kaynakları hem de ırmaklarda tuzluluk artışı yaşanacaktır. Bütün bu etkiler de yöreden yöreye değişiklik gösterecektir. Ancak bütün kıyı bölgelerinde özellikle de kıyı kentlerimizde yaşanacak ortak sorun, bu kentlerin altyapılarının yaşanacak değişikliklere uyum sağlayıp sağlayamayacakları olacaktır. Deniz seviyesi yükselmesinin fiziksel etkileri çeşitli altyapı sistemleri farklı yönlerden etkileyecektir. Yeraltı su kaynaklarının tuzlanması sonucunda yeni su kaynaklarının değerlendirilmesi, buna bağlı olarak içme suyu şebekelerinin yeniden düzenlenmesi gerekecektir. Kanalizasyon ve drenaj sistemleri kapasitelerinin deniz seviyesi yükselmesi ve buna bağlı olarak özellikle fırtına kabarmaları sonucu su baskınlarındaki artış nedeniyle arttırılması gerekecektir. Gerekli uyum çalışmalarının yapılmaması sonucunda, suların çekilmesi olduğundan daha uzun sürecek bu da hem insan sağlığı hem de sosyo-ekonomik işleyiş açısından olumsuz sonuçlar yaratacaktır. Ayrıca deniz seviyesine yakın olan kanalizasyon sistemleri su seviyesi yükselmesi nedeniyle taşma yaşayacak bu da ırmak ve körfezlere atık su karışımını arttıracaktır. Ulaşım sistemleri açısından özellikle kıyı şeridinde bulunan yol, köprü, tünel ve kıyı yapılarının deniz seviyesi yükselmesinin fiziksel etkilerinden en çok etkileneceği ortadadır. Su seviyesi yükselmesi nedeniyle yaşanacak toprak kaybı ve artan kıyı erozyonu, hali hazırda işleyen bu birimlerin ya yer değiştirmesine neden olacak ya da kıyı koruma yapılarıyla korunmaları için çalışmalar yapılmasına gerek duyulacaktır. Özellikle limanların ve limanlarda bulunan altyapının deniz seviyesi yükselmesine göre yeniden risk değerlendirmesi yapılıp, gerekli önlemlerin (dalgakıran tasarımlarının yeniden gözden geçirilmesi, bu yapılan yüksekliklerinin artırılması, kullanılan malzemelerin deniz suyuna dayanıklıklarınn gözden geçirilmesi, vb.) alınması önemle ele alınmalıdır. Ayrıca kıyılarda bulunan her türlü yapının deniz seviyesi yükselmesinin yaratacağı fiziksel etkilerin hangilerinden daha çok etkileneceği ortaya konmalı ve gerekli uyum çalışmaları başlatılmalıdır. Ancak bu konuda yapılacak çalışmaların faydalı olabilmesi için ise en önemli koşul bölgesel verilerin kullanılarak her bölge için özel çalışmalar yapılmasıdır. Fakat bu yöntem hem maddi hem de insan kaynakları açısından karar verici mekanizmalara aşırı yük getirecektir. Bu nedenle iklim değişikliğinin ve baskın parametrelerin belirlenmesi, bu parametrelerin altyapı sistemlerinde yaratacağı risklerin ortaya konması ve bu konuda bir risk değerlendirilmesi yapılması kaynak yönetimi ve aktarımı için daha verimli bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Sadece altyapı sistemleri değil, bir çok sektörün bu tarz değerlendirmelere başlaması uyum sağlama politikaları geliştirmesi açısından önemlidir. Bu tür bir risk değerlendirmesi öncesinde, özellikle kıyı kentlerimiz için deniz seviyesi yükselmesinin yaratacağı fiziksel etkilerin analizleri yapılmalı ve bu sonuçlardan yola çıkarak belli başlı altyapı risk grupları belirlenerek yukarıda da bahsedildiği şekile çalışmalara başlanmalıdır. İklim değişikliği kırılganlık analizlerinin önceliği, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine yoğun şekilde maruz kalacak bölge ve insan gruplarını tespit etmek ve uygun kaynak aktarımını sağlamaktır. Bu analizlerin etkili olmasını sağlayan faktörlerin başında bölgenin jeolojik, fiziksel ve sosyoekonomik veri tabanlarının bütünlüğü ve geçerliliği ile riskin önceliği ve yerel karar mekanizmalarının tutumları gelmektedir. Bugüne kadar çeşitli ülkelerde kırılganlık analizleri yapılmıştır. Ancak bu analizler, ayrıntılı veri gereksinimleri nedeniyle ülkemizde verimli olamamaktadır. Yukarıda sayılan nedenler göz önüne alınarak halihazırda bulunan ya da basit yöntemler ile elde edilebilecek veriler temel alınarak uygulanabilecek bir kıyı alanları kırılganlık modeli geliştirilmiştir. Bu modelde amaç, kıyı alanının hem fiziksel hem de insan kullanımına bağlı özelliklerini kullanarak, alanın fiziksel kırılganlığını ortaya koymak, yörenin deniz seviyesi yükselmesinin fiziksel etkilerine olan kırılganlıklarını ayrı ayrı analiz edebilmek ve uyum sağlama çalışmalarında önemli olabilecek fiziksel ve insan etkisi parametrelerini ortaya çıkarmaktır.

3 Bildiriler METODOLOJİ Kıyı alanlarının deniz seviyesi yükselmesine olan kırılganlığını belirlemek amacıyla öncelikle yükselmenin tetikleyeceği etkiler incelenmiş ve sonuçta beş ana başlıkta toplanmıştır. Bu fiziksel etkiler su basması(inundation), fırtına kabarması sonucu su basması(flooding due to storm surge), kıyı erozyonu(coastal erosion), ırmaklarda tuzluluk artışı(salt intrusion to river/estuary) ve yer altı su kaynaklarında tuzlanma(salt intrusion to groundwater resources) olarak tanımlanmıştır. İkinci olarak bu etkilerin oluşumundaki fiziksel parametreler incelenmiş ve baskın parametrelerin genel olara bu etkileri tanımlayabileceği varsayımından yola çıkarak toplam 12 parametre ayrıntılı bir literatür taramasından sonra modele dahil edilmiştir. Deniz seviyesine yükselmesine bağlı olarak gözlenen fiziksel etkilerin insan etkinlikleri (baraj yapımı, arazi kullanımı gibi) ve ya insan baskısı sonucu daha da olumsuz sonuçlar doğurabileceği, bu nedenle bu aktivitelerinde kırılganlık analizinde temsil edilmesi gerektiği yapılan bölgedeki alan çalışmaları sonunda ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak modele yöredeki insan baskısını tanımlayan 7 insan etkisi parametresi de eklenmiştir. Modelde kullanılan parametreler için beşli bir sınıflandırma (1-5) kullanılarak kırılganlık sınıfları (çok düşük(1), düşük(2), orta(3), yüksek(4) ve çok yüksek(5) kırılganlık) belirlenmiş, kıyı alanları kırılganlık matrisi oluşturularak fiziksel etki alt-endeksleri ve toplam kırılganlık endeksi aşağıdaki formüller (1 ve 2) temel alınarak hesaplanmıştır. Fiziksel etki alt indeksleri (CVIetki), her bir etki için tanımlanan parametrelerin, en düşük kırılganlık durumu için hesaplanan indekse bölünmesi ile bulunur. CVI etki 0.5* = n 1 PPn * Rn + 0.5* m CVI en dusuk kirilganlik CVIetki: Fiziksel etki alt indeksi PP: Fiziksel parametreler HP: İnsan etkisi parametreleri 1 HPm * Rm R: Parametreye ait kırılganlık sınıfı CVIendusukkırılganlık: Belirli bir fiziksel etki için bulunan en düşük kırılganlık durumu (1) Fiziksel etki alt indeksleri (CVIetki), yukarıda tanımlanmış kırılganlık sınıflarına karşılık gelen 1-5 rakamları arasında çıkan sonuçlardır. Kıyı alanı kırılganlık indeksi (CVI(SLR)) yörede gözlenebilecek olan etkiler doğrultusunda oluşturulan gruplamaya göre hesaplanmaktadır. Parametrelerin kırılganlık sınıflarının toplamının o grupta gözlenebilecek en düşük kırılganlık toplamına bölünmesi sonucu bulunur. CVI ( SLR) n = Yoresel parametre kirilganliklari Grup icin hesaplanan en dusuk kirilganlik Modeldeki en önemli varsayım parametre ağırlıklarının eşit olarak alınmasıdır. Bu varsayımın nedeni deniz seviyesi yükselmesi göz önüne alınmadan bile model parametrelerinin fiziksel etkiler üzerindeki ağırlıklarının belirlenmesi için yeterli sayıda veri ve çalışma olmamasıdır. Aynı nedenle, fiziksel ve insan etkisi parametrelerinin toplam kırılganlığa olan etkisi de eşit olarak kabul edilmiş ve ağırlıkları 0.5 olarak alınmıştır. Ancak modeli uygulayacak çalışmacının kendi bulguları doğrultusunda ağırlıkları değiştirebilme esnekliği de sağlanmıştır. 3. UYGULAMA 3.1. Göksu Deltası Yukarıda tanımlanmış olan Kıyı Alanları Kırılganlık Modeli, Türkiye için önemli ekonomik, turistik ve ekolojik önemi olan aynı zamanda Özel Çevre Koruma Bölgesi statüsündeki Göksu Deltası (Silifke, Mersin) için uygulanmıştır. Kuzeyde Toroslar ile çevrili deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 2 metre olan Delta, Göksu Nehri tarafından ikiye bölünmüş olup başta Paradeniz lagünü ve Akgöl gölü olmak üzere, doğal sulak alanlar, kumullar, kumsallar, işlenen tarım alanları ve yerleşim merkezleri ile çeşitli jeomorfolojik ve ekolojik bir yapıya sahiptir. Taşıdığı ekolojik önem hem gözlenen kuş ve bitki çeşitlerinin fazlalığı ile kendini göstermektedir. Göksu Deltasının deniz seviyesi yükselmesine olan kırılganlığını ortaya koymak için yapılan bu çalışmada öncelikle Haziran ve Kasım 2006 tarihlerinde yapılan bölge alan çalışmaları ile yöreye ait veriler kullanılarak Kıyı Alanları Kırılganlık Modelinin Matrisi oluşturulmuştur (Tablo 1). Akdeniz de deniz seviyesi yükselmesi son dönemde yapılan ölçümler sonucu ortalama 2mm/yıl olarak gözlenmiş ve Tablo 1 de 2 yani düşük kırılganlık olarak gösterilmiştir. Aynı şekilde yörenin delta olması ve eğimin oldukça düşük olması yörenin kırılganlığını arttıran etkenlerdir ve 5 yani (2)

4 Bildiriler çok yüksek kırılganlık olarak gösterilmiştir. Belirgin dalga yüksekliğinin m arasında olması da kırılganlığı arttıran parametrelerden biri olup 4 ile gösterilmiştir. Kum bütçesi deltanın doğu kıyısında gözelnen aşırı erozyon yüzünden 4 ile tanımlanmış, gelgit aralığı da yine yörede mikro-gelgit oluştuğundan yüksek kırılganlık(5) ile gösterilmiştir. Tatlı su kaynakları ile ilgili parametrelerin verileri çok az olup, eldeki bilgilerden yola çıkarak bu parametreler orta kırılganlık olarak tanımlanmıştır. İnsan etkisi parametrelerine baktığımızda, yüksek kırılganlık faktörlerinin; doğal koruma yapılarının bozulması, kıyı koruma yapılarının bulunmaması, arazi kullanımı ve yer altı su kaynaklarının bilinçsiz kullanılması olduğu görülmüştür. Kıyılarda kum hareketi kıyı boyu hareket eden kum miktarına göre aşınma veya birikmeye neden olur. Göksu Deltası kıyılarında temelde Göksu Nehri üzerindeki baraj yapımı, kıyı yapıları nedeniyle kıyılara taşınan kum miktarını etkilemektedir. Bu nedenle kum taşınımının azalması, kıyı yapılarının yoğun olmaması ve ırmak rejiminin şimdilik çok yoğun şekilde denetlenmemesi orta seviyede kırılganlıkla gösterilmiştir. Uygulanan model sonucu Göksu Deltasının kırılganlığı 5 üzerinden 3,7 yani yüksek kırılganlık olarak hesaplanmıştır (Tablo 1). Bu sonuç deltaların deniz seviyesi yükselmesinden olumsuz etkileneceğini gösteren diğer çalışmalarla de uyuşmaktadır. Göksu Deltası için, fiziksel etki alt-endeksleri kırılganlık derecelerine göre su basması(inundation), fırtına kabarması sonucu su basması(flooding due to storm surge), kıyı erozyonu(coastal erosion), ırmaklarda tuzluluk artışı ve yer altı su kaynaklarında tuzlanma şeklinde sıralanmıştır. Bu sıralama da hem yöreye yapılan teknik geziler sırasında elde edilen bilgilerle hem de diğer araştırmalarla uyum göstermektedirşöyle ki, deltalarda toprak kaybının kıyı erozyonundan çok su basması nedeniyle olacağı çeşitli araştırmalar ile kanıtlanmış (Sorensen, 1984), fırtana kabarmaları sonucu su basmalarının son yıllarda daha sık yaşandığı yöre halkı tarafından belirtilmiş (DEFRA proje teknik gezi raporu, 2006), aynı şekilde yörede yaşanan kıyı erozyonunun insan kaynaklı olduğu çeşitli çalışmalarla kanıtlanmış (Keçer, 2001) ve de yer altı sularında kayda değer bir değişmenin olmadığı ancak kıyıya yakın olan kaynaklarda tuzluluk oranında artışlar görüldüğü fakat bu konuda en belirgin sorunun ırmak kenarında bulunan limon ağaçlarında ortaya çıktığı öğrenilmiştir. Kıyı alanları kırılganlık modeli bu bilgiler ile de desteklenmiştir. Yer Etki 1. Kıyı Erozyonu Tablo 1. Göksu Deltası Kıyı Alanları Kırılganlık Matrisi Göksu Delta Fiziksel Parametreler İnsan Etkisi Parametreleri Etki Toplamı Parametre Toplam Parametre Toplam P1.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H1.1 Kum Taşımının Azalması 1 3 P1.2 Jeomorfoloji 1 5 H1.2 Irmak Rejimi Düzenlemesi 1 3 P1.3 Kıyı Eğimi 1 5 H1.3 Kıyı Yapıları Yoğunluğu 1 2 P1.4 H 1/3 1 4 H1.4 Doğal Koruma Yapıları Bozulması 1 5 P1.5 Kum Bütçesi 1 4 H1.5 Kıyı Koruma Yapıları 1 5 P1.6 Gelgit Aralığı 1 5 TOPLAM TOPLAM P2.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H2.1 Kıyı Yapıları Yoğunluğu Fırtına kabarması sonucu P2.2 Kıyı Eğimi 1 5 H2.2 Doğal Koruma Yapıları Bozulması 1 5 su basması P2.3 H 1/3 1 4 H2.3 Kıyı Koruma Yapıları 1 5 P2.4 Gelgit Aralığı 1 5 TOPLAM TOPLAM P3.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H3.1 Doğal Koruma Yapıları Bozulması Su basması P3.2 Kıyı Eğimi 1 5 H3.2 Kıyı Koruma Yapıları P3.3 Gelgit Aralığı 1 5 TOPLAM TOPLAM P4.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H4.1 Yer altı Su Kaynakları Kullanımı 1 4 P4.2 Kıyıya Yakınlık 1 4 H4.2 Arazi Kullanımı Yer altı su P4.3 Akifer Tipi 1 3 kaynaklarında P4.4 Hidrolik Kondüktivite 1 1 tuzlanma P4.5 Yer altı suyunun 1 2 Derinliği (deniz seviyesinden) TOPLAM TOPLAM P5.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H5.1 Irmak Rejimi Düzenlemesi 1 3 P5.2 Gelgit Aralığı 1 5 H5.2 Kıyı Yapıları Yoğunluğu Irmaklarda P5.3 Nehir Ağzındaki 1 2 H5.3 Arazi Kullanımı 1 5 tuzluluk artışı Su Derinliği P5.4 Akım 1 4 TOPLAM TOPLAM CVI(SLR)-1 CVI(SLR)-2 CVI(SLR) Kullanılan modelin bir başka çıktısı da fiziksel ve insan etkisi parametrelerinin fiziksel etkiler üzerindeki ağırlıklarının bulunmasıdır. Aşağıdaki grafikte (Şekil 1) de görüldüğü üzere fiziksel parametreler kırılganlığı orta seviyede tutsa bile insan etkisi parametreleri deltanın kırılganlığını oldukça artırmaktadır. Bu sorun daha çok su kaynaklarının kullanımında kendini göstermektedir. Hem arazi kullanımının belirgin şekilde tarıma dayalı olması hem de Göksu Nehri üzerinde yapılan düzenlemeler deniz seviyesi yükselmesiyle birleştiğinde su kaynakları açısından delta önemli sorunlar yaşayacaktır. Yaşanabilecek kuraklıklıklar ise bu sorunu daha da büyütecektir. CVI Etki

5 Bildiriler Yer Gocek Etki Fiziksel Parametreler İnsan Etkisi Parametreleri Parametre Toplam Parametre Toplam Etki Toplamı CVI Etki P1.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H1.1 Kum Taşımının Azalması 1 1 P1.2 Jeomorfoloji 1 3 H1.2 Irmak Rejimi Düzenlemesi 1 1 P1.3 Kıyı Eğimi 1 3 H1.3 Kıyı Yapıları Yoğunluğu Kıyı Erozyonu P1.4 H1/3 1 2 H1.4 Doğal Koruma Yapıları Bozulması 1 3 P1.5 Kum 3 H1.5 Kıyı Koruma Yapıları 5 Bütçesi 1 1 P1.6 Gelgit Aralığı 5 1 TOPLAM TOPLAM P2.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H2.1 Kıyı Yapıları Yoğunluğu Fırtına kabarması sonucu P2.2 Kıyı Eğimi 1 3 H2.2 Doğal Koruma Yapıları Bozulması 1 3 su basması P2.3 H1/3 2 H2.3 Kıyı Koruma Yapıları P2.4 Gelgit 5 Aralığı 1 TOPLAM TOPLAM P3.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H3.1 Doğal Koruma Yapıları Bozulması P3.2 Kıyı Eğimi 3 H3.2 Kıyı Koruma Yapıları Su basması 1 1 P3.3 Gelgit Aralığı 5 1 TOPLAM TOPLAM P4.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H4.1 Yer altı Su Kaynakları Kullanımı 1 4 P4.2 Kıyıya Yakınlık 4 H4.2 Arazi Kullanımı P4.3 Akifer Tipi 3 4. Yer altı su 1 kaynaklarında P4.4 Hidrolik Kondüktivite 1 3 tuzlanma P4.5 Yer altı suyunun 4 1 Şekil 1. 1 Fiziksel ve insan etkisi parametrelerinin deniz seviyesi yükselmesi etkilerine olan katkısı 3.2. Göcek Bölgesi Göcek Çevre Koruma Bölgesi nın kırılganlık katsayılarını hesaplamak için Göcek bölgesine ait ilk veriler Kıyı Alanları Kırıganlık modeline girilmiş ve bölgenin deniz seviyesine yüksekliğine olan kırılganlığı ilk hesaplamalar sonucunda orta düzey (CVI= 3.19) olarak bulunmuştur (Tablo 2). Kırılganlık seviyesine göre yaşanacak fiziksel etkiler su yükselmesi sonucu toprak kaybı, fırtına kabarması sonucu su basması, yer altı su kaynaklarının tuzlanması, ırmaklarda tuzluluk artışı ve kıyı erozyonu şeklinde sıralanmıştır. Bölgenin jeomorfolojik yapısı ve korunaklı olması özellikle kıyı çizgisinin değişimine olan kırılganlığını azaltan etkenlerin başında gelmektedır. Ancak yöredeki insan etkinliklerinin yörenin kırılganlığını arttırdığı özellikle tatlı su kaynaklarının tuzlanmasında kendini göstermektedir. Yapılacak alan çalışmaları ve eksik verilerin de tamamlanmasıyla modelin tam anlamıyla uygulanması sağlanarak, yukarıda bahsedilen ilk sonuçlar kesinleştirilecektir. Modelin sunduğu sonuçlar yörenin iklim değişikliğine uyum sağlaması konusunda önemli birer basamak olacaktır. 3. SONUÇ Derinliği (deniz seviyesinden) TOPLAM TOPLAM P5.1 Deniz Seviyesi Yükselme Hızı 1 2 H5.1 Irmak Rejimi Düzenlemesi 1 1 P5.2 Gelgit Aralığı 1 5 H5.2 Kıyı Yapıları Yoğunluğu Irmaklarda P5.3 Nehir Ağzındaki 1 1 H5.3 Arazi Kullanımı 1 3 tuzluluk artışı Su Derinliği P5.4 Akım 1 5 TOPLAM TOPLAM CVI(SLR)-3 Tablo 2. Göcek Yöresi Kıyı Alanları Kırılganlık Matrisi Bu çalışmada kıyı alanlarının deniz seviyesi yükselmesine olan kırılganlığını ölçen bir model geliştirilmiştir. Kıyı alanının hem fiziksel hem de insan kullanımına bağlı özelliklerini kullanarak, alanın fiziksel kırılganlığını ortaya koyan model, yörenin deniz seviyesi yükselmesinin fiziksel etkilerine olan kırılganlıklarını ayrı ayrı analiz etmeyi sağlamakta ve uyum sağlama çalışmalarında önemli olabilecek fiziksel ve insan etkisi parametrelerini ortaya çıkarmaktır. Bu sayede eldeki kaynakların en verimli biçimde yönlendirilmesi sağlanabilmektedir. Göksu Deltası için uygulanmış olan model, deltanın çok yakın bir gelecekte büyük sorunlarla karşılaşacağını göstermiş ve sağladğı bilgiler ışığında, Göksu Deltası için şimdiden harekete geçmek ve özellikle su kullanımı düzenlemesi ile kıyı doğal koruma yapılarının özellikle sulak alanların ve kumulların güçlendirilmesi için daha ayrıntılı çalışmalara başlanması gerektiğinin altını çizmiştir. Göcek Bölgesi içinse orta seviyede bir tehlike olduğunu ortaya koymuş, ancak kesin sonuçlar için saha çalışmalarının gerekliliğinin altını çizmiştir. Modelin Göksu Deltası ve Göcek Bölgesi için farklı sonuçlar vermesi, yöre özelliklerinin model tarafından yansıtılması açısından da kanıtıdır.

6 Bildiriler Modelin sonuçlarının kıyı kentlerinde ve de iklim değişikliği özellikle de deniz seviyesi yükselmesine bağlı olarak yaşanabilecek altyapı sorunlarının ortaya konmasında önemli bir basamak olduğu görülmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri ile desteklenecek bu sonuçlar ile gelecekte yaşanacak iklim değişikliği sorunlarına uyum sağlama politakaları geliştirilmesi daha kolay ve daha verimli olacaktır. TOPLU TAŞIMADA AKILLI I ULAŞIM YAKLAŞIMLARI Hediye TÜYDEŞ 1, Anıl Z. GÖKER 2 TEŞEKKÜR Bu çalışma İngiliz Hükümeti ne bağlı DEFRA (Department of Food, Environment and Agricultre Gıda, Çevre ve Tarım Bakanlığı) projeleri kapsamındaki Göksu Deltası İklim Değişikliğine Karşı Uyum Stratejileri Geliştirme Projesi çerçevesinde yapılmıştır. Deskteklerinden dolayı DEFRA ya teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1. CSIRO (2006) Infrastructure and climate change risk assessment for Victoria Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation, Australia 2. DEFRA Projesi Teknik Gezi Raporu (2006) ODTÜ Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi, Ankara 3. IPCC (2007) Climate Change 2007: The Scientific Basis Summary for Policymakers Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Paris, France 4. Keçer M (2001) Göksu Deltasının Jeomorfolojik Evrimi ve Güncel Akarsu-Deniz- Rüzgar Süreçlerinin Kıyı Çizgisinde Yaptığı Değişiklikler, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Daire Başkanlığı, Ankara 5. Özyurt, G (2007) Vulnerability of Coastal Areas to Sea Level Rise: A Case Study on Göksu Delta Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ İnşaat Mühendisliği, Ankara 6. Özel Çevre Koruma Kurumu (1999) Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgesinin Yönetim Planı, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu, Ankara 7. Sorensen, R. M., R. N. Weisman, and G. P. Lennon (1984) Control of erosion, inundation, and salinity intrusion caused by sea level rise. In Greenhouse Effect and Sea Level Rise: A Challenge for This Generation, M. C. Barth and J. G. Titus, eds. New York: Van Nostrand Reinhold. SUMMARY The mobility problem in rural regions or of elderly and disabled people in urban regions can be addressed by the use of paratransit systems as traditional transit systems either are not sustainable or appropriate for these groups. Efficiency and sustainability of paratransit systems can be achieved by the use of Intelligent Transportation Systems in transit or paratransit systems. A research to develop technology and design approaches for future paratransit services is conducted as the scope of InMoSion Project funded in EU Sixth Framework, which is discussed briefly in this study to shed light to and transfer knowledge for possible paratransit applications in Turkey, which are described as example cases for the City of Ankara. ÖZET Kırsal kesimlerdeki ya da şehirlerde yaşayan yaşlı ve engellilerin hareketlilik sorunu, geleneksel toplu taşımanın sürdürülebilir ya da bu kullanıcılar için uygun olmamasından dolayı, paratransit sistemleri ile çözülmeye çalışılabilir. Paratransit sistemlerinin verimliliği ve sürdürülebilirliliği ise Akıllı Ulaşım Sistemlerinin bu sistemlerde kullanımı ile sağlanabilir. Bu çalışmada, AB 6. Çerçeve kapsamında desteklenen ve esas amacı gelecekteki paratransit hizmetleri için gerekli teknoloji ve tasarım yöntemlerini geliştirmek olan InMosion Projesi ni, Türkiye de Ankara şehri örneğiyle anlatılan olası paratransit uygulamalarına ışık tutması ve bilgi aktarımı olması için kısaca incelenmiştir. 1. GİRİŞ Dünyada uygulanmakta olan paratransit sistemlerinde farklı amaçlar ve özellikler gözlemlenmektedir: finansal olarak sürdürülebilir dolmuş ve benzeri sistemlerin yanı sıra sübvanselerle ayakta kalan engelli ve yaşlı sistemleri de bulunmaktadır. Günümüzde bu ikisinin arasında yer alacak ve 1 Dr. ODTÜ, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ankara 2 Araştırmacı, ODTÜ, İnMoSion Projesi, Ankara