URARTU KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ GEÇ HİTİT ETKİLERİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "URARTU KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ GEÇ HİTİT ETKİLERİ"

Transkript

1 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİ ÇAG TARİHİ BİLİM DALI URARTU KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ GEÇ HİTİT ETKİLERİ Yüksek Lisans Tezi SANEM ERDİL KOCAMAN İstanbul, 2007

2 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİ ÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI URARTU KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ GEÇ HİTİT ETKİLERİ Yüksek Lisans Tezi SANEM ERDİL KOCAMAN Danışman: PROF. DR. KEMALETTİN KÖROĞLU İstanbul, 2007

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ GİRİŞ Urartu ve Çağdaşlar... Araştırmaların Tarihçesi... Yöntem... i iv vi BİRİNCİ BÖLÜM URARTI-GEÇ HİTİT İLİŞKİLERİNİN GELİŞİMİ I. Erken Demir Çağı... 1 II. Urartu Devletinin Geç Hitit ve Kuzey Suriye Politikası... 5 İKİNCİ BÖLÜM KÜLTÜREL İLİŞKİLER VE URARTUDAKİ YANSIMALARI I. Mimari A. Tapınak B. Kaleler Ve Kapılar II. Dil ve Yazı III. Din IV. Madeni Eserler A. Bronz Kemerler ve Plakalar B. Madalyonlar C. İğneler D. Miğferler E. Fibulalar V. Diğer Küçük Buluntular SONUÇ Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıları Kısaltmalar ve Bibliyografya Harita ve Resimler

4 ÖNSÖZ Elinizdeki çalışma Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ne yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Urartu kültürü üzerindeki Geç Hitit etkilerinin incelendiği bu çalışmada, M.Ö. Birinci bin yılda Anadolu nun en önemli güçlerinden biri olan Urartu devleti ile Geç Hitit beylikleri arasındaki siyasi ilişkiler takip edilerek, gelişen kültürel ilişkilerin Urartu kültüründeki etkileri incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma konusunun seçilmesinden, son aşmasına kadar önemli katkılarını ve önerilerini esirgemeyen sevgili hocam Prof. Dr. Kemalettin Köroğlu na teşekkür ederim. Her konuda desteğini aldığım, bu çalışmada da önerilerini esirgemeyen hocam Doç. Dr. Andreas Schachner e teşekkürü bir borç bilirim. Sabırla çalışmanın her aşamasında yanımda olan eşim Taylan a ve çalışmanın basılması sırasında yardımlarını esirgemeyen Murat a sonsuz teşekkürler. SANEM ERDİL KOCAMAN İstanbul, 2007

5 GİRİŞ Urartu ve Çağdaşları M.Ö. 9. yüzyılda Anadolu topraklarının doğusunda güçlenmeye başlayan bir halkla beraber, Demir Çağı krallıklarına Urartu adıyla bir yenisi daha eklenmiştir. Kafkaslar dan geldikleri ağırlıkla kabul gören bu halk, merkezi Tuşpa da (Van) güçlü bir krallık kurmuştur. Dağlık bir coğrafyada kurulan krallığın sınırları, Batı da Fırat nehri kıyısından, Doğu da Urmiye Gölü Havzası na, Güney de Toros Dağları na kadar genişlemiştir (Harita 1). XIX. yüzyılda, Krallığın keşfiyle başlayan çalışmalar sonucunda Doğu Anadolu nun bu en güçlü halkı hakkında bir çok bilgi elde edilmiştir. Sert coğrafi koşulları yaşamlarına uyduran, ya da tam tersi yaşamlarını sert coğrafyaya uygun düzenleyen bu insanların inançları, dilleri, mimari özellikleri ve sanat uslupları gibi bir çok konu yapılan çalışmalarla açığa çıkarılsa da, kökenleri, siyasi tarihlerinin belli dönemleri, farklı toplumlarla siyasal ve kültürel ilişkileri gibi bazı noktalar hala soru işaretleri taşımaktadır. Urartu Krallığı öncesinde Doğu Anadolu daki siyasi yapılanma çok açık olmasa da, bölgede daha çok hayvancılıkla uğraşan küçük toplulukların varlıkları bilinmektedir. Erken Demir Çağı olarak adlandırılan bu dönemde, Anadolu nun doğu ve kuzeydoğusunda hakim olan ve aşiret olarak adlandırabileceğimiz bu gruplar hakkında elimizde çok fazla veri yoktur. Ancak son yıllarda yapılan ve kısmen devam eden araştırmalarda, daha çok Assur kaynaklarından takip edebildiğimiz bu beylikler hakkında yeni bilgilere ulaşılmaktadır. M.Ö. 13. yüzyılda Doğu Anadolu da çeşitli nedenlerle oluşmaya başlayan birliktelik, M.Ö. 9. yüzyıla gelindiğinde güçlü bir devlet olarak karşımıza çıkmaktadır 1. Urartu Devleti nin oluşmaya başladığı bu dönemlerde güneyde Mezopotamya ovalarında Assur, İmparatorluğu nun azalan gücünü yeni seferler düzenleyerek arttırmıştır. Assur tarihinin bu evresinde oluşan Yeni Assur İmparatorluğu, II.Aşurnasirpal ın düzenlediği seferler sonucunda batı sınırlarını Akdeniz e kadar genişletmiştir. Sefer düzenledikleri alanlarda kurdukları yeni eyalet sistemleri ile kuzey sınırları da Toros Dağları na kadar ulaşmıştır 2. Assur a karşı gelemeyecek yerel beylikler Assur un üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalsalar da zamanla ellerine geçen fırsatları Assur a karşı kullanmışlardır. II. Aşurnasirpal den (M.Ö ) sonra tahta geçen oğlu III. Şalmaneser (M.Ö ) 1 Urartu Devleti nin kuruluşu ile ilgili geniş bilgi için bkz. Salvini 1995, Çilingiroğlu 1984, Zimansky Assur tarihinin bu bölümüyle ilgili daha detaylı bilgi için bkz. Parker i

6 ile hızla devam eden seferlerle, devlet sınırları çok geniş alanlara yayılmıştır. Kuzey de Dicle Nehri ne kadar ilerlemiş ve Urartu ya karşı seferler düzenlemiştir. Başarıyla sonuçlanan seferlerine dair bıraktığı yazıtlar ve seferlerinin resmedildiği Balawat Kapısı kabartmaları kralın bu seferlerinin en önemli buluntuları arasındadır. M.Ö. 9. yüzyılın ilk yarısında Yeni Assur İmparatorluğu yeniden canlanmıştır. Bu iki güçlü kral, II. Aşurnasirpal ve III. Şalmaneser, döneminde Batı İran, Güney Doğu Anadolu ve batıda Akdeniz e kadar olan topraklar üzerinde hakimiyetini kurmuştur. Bu genişlemenin etkisiyle merkezi otoritenin yetersizliği III. Şalmaneser in oğlunun önderliğinde, ülkenin merkezinde bir ayaklanmanın çıkmasına neden olmuştur. Assur ve Ninive gibi krallığın önemli merkezlerinin de bulunduğu 27 kent bu ayaklanmaya katılmıştır. Bundan sonra hem Assur ülkesinin içindeki karışıklıklar, hem de kuzeyinde kendine karşı güçlenen ve örgütlenen hem de devletler Assur İmparatorluğu nu zor bir döneme sokmuş, gücünü azaltmıştır. Özellikle Urartu, oldukça geniş bir alanı Assur un hakimiyetinden almış ve bu topraklar üzerinde etkinliğini kurmuştur. Sınırları küçülmeye başlayan Assur Krallığı nın gücü de giderek azalmış ve Tiglat-Pileser ( ) dönemine kadar Assur tahtında karışıklıklar hakim olmuştur 3. M.Ö. 13. yüzyıl sonrasında Urartu ve Assur coğrafyasına komşu bir bölgede ise, Büyük Hitit İmparatorluğu nun yıkılmasından hemen sonra, Anadolu nun Güneydoğu sunda küçük beyliklerin varlıkları hissedilmektedir. Kuzey Suriye olarak da adlandırabileceğimiz bölgede kent devletleri olarak örgütlenmiş bu beylikler kısmen Hitit kültürünü devam ettirirlerken, Güney Doğu Anadolu ya özgü kendi yerel kültür özelliklerini de yaratmışlardır. M.Ö. 10. yüzyıla gelindiğinde bu küçük beyliklerin önemli bir siyasal güç haline geldiği görülmektedir. Torosların eteklerinden, Kuzey Suriye ye uzanan bölgede güçlenen beylikler Assur ve Urartu nun batı politikasında önemli bir noktada yeralmışlardır 4. Geç Hitit bölgesi, doğudan Anadolu nun içlerine ve buradaki ticaret yollarına açılan, ayrıca Akdeniz e ulaşmada da önemli bir noktada yeralır. Batı daki önemli hammadde bölgelerine ulaşım da, doğu ve güneydekiler için bu bölge üzerinden mümkündür. Bu stratejik konum Kuzey Suriye bölgesini ve buradaki siyasi örgütlenmeleri önemli bir noktaya taşımıştır. Özellikle Assur ve Urartu açısından bu bölge her dönem ulaşılması amaçlanan bir hedef olmuştur. Coğrafyalar arası yaşanan bu siyasi olaylar, 3 Sevin 1999, 11. Grayson 1996, Çilingiroğlu 1984; Köroğlu 2006, 143. ii

7 halklar arası yakın ilişkilerin kurulmasında ve Eski Çağ Anadolu dünyasının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. iii

8 Araştırmaların Tarihçesi Kuzey Suriye ve Urartu ilişkileri çok fazla araştırmaya konu olmamıştır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda genel olarak Urartu ve Kuzey Suriye kültürleri bir arada değerlendirilmemiştir. Eldeki verilerin azlığından kaynaklı üzerine çok fazla ilgi çekemeyen bu ilişkiye genellikle satır aralarında rastlamaktayız. Ancak bugünkü coğrafi şartlar da göz önünde tutulduğunda bu iki kültür bölgesinin birbirinden aşılmaz sınırlarla ayrılmadığı görülmektedir. Çok yoğun hareketliliklerin yaşandığı Demir Çağ boyunca bu iki bölgenin biribirinden kopuk olduğu düşünülemez. Özellikle eldeki yazılı belgeler açıkça iki kültür arasındaki siyasi bir birlikteliği göstermektedir. Şimdiye kadar genellikle tek başlarına yada başka kültürlerle kurdukları ilişkileriyle araştırma konusu olan bu iki kültürün ortak değerlendirilmelerinin yapıldığı çalışmalar, sayıca azda olsa mevcuttur. Kuzey Suriye ve Urartu tarihinin kesişen dönemlerini bir arada inceleyen ve kültürleri arasında görülen benzerlikler üzerine en kapsamlı çalışma A. Çilingiroğlu tarafından yapılmıştır 5. Çalışmanın yayınlanmasından sonra geçen süre içerisinde yapılan karşılaştırmalardan bazıları geçerliliğini yitirse de, genel bir değerlendirme yapmak için temel bir başvuru kaynağıdır. Bunun yanında daha yakın tarihlerde K. Köroğlu tarafından hazırlanan Urartu nun güneybatısına doğru yayılımının incelendiği yüksek lisans çalışması ve bu çalışmadan geliştirilen kitap konumuz hakkında önemli bilgiler vermektedir 6. Urartu nun batı bölgelerinde ulaştığı noktaların belirlenmesinde bu çalışmalar önemli birer kaynaktır. Urartu nun Anadolu nun içlerine doğru ilerlemesi, bu bölgedeki beylikler ve Assur ile ilişkileri, Wäfler tarafından da ele alınmıştır 7. Bu konuyla ilgili yapılmış değerlendirmelerin toplandığı en önemli kaynaklardan olan bu makalelerde Fırat Havzası ndaki maden yataklarının Demir Çağı nda taşıdığı önem detaylarıyla anlatılmaktadır. Urartu nun Geç Hitit kültürüyle tanışmasını sağlayan bu kaynakların çevre coğrafyalar için taşıdığı önem de yine bu çalışmalarda anlatılmaktadır. Yakın zamanda hazırlanmış olan bir başka çalışma, Urartu- Geç Hitit ilişkisi, diğer kültürlerle birlikte ele alarak incelemektedir. Novak, Prayon ve Wittke tarafından farklı yazarların makalelerinin bir araya getirilmesiyle hazırlanan bu çalışma Geç Hitit kültürü merkezi bir noktadadır 8. Bu kültürün yakın bölgesindeki Assur ve Urartu 5 Çilingiroğlu Köroğlu 1988, Köroğlu Wäfler 1981, Wäfler Novak iv

9 gibi kültürlerle ilişkilerinin anlatıldığı bu kitap, yakın kültürler içerisinde görülen ortak unsurların nedenleriyle birlikte incelemesi açısından oldukça önemlidir. Temel hareket noktamızı oluşturan bu çalışmaların yanında, konumuzla ilgili değerlendirmelerde bulunan farklı kaynaklar da mevcuttur. Ancak bu çalışmalar konumuzdan farklı başlıklar taşımakta ve bizim sunmaya çalıştığımız ilişkilerle ilgili direkt olmayan göndermeler yapmaktadır. v

10 Yöntem Bu çalışmanın konusunu, Doğu Anadolu ve Kuzey Suriye kültürleri arasındaki ilişkinin Urartu kültüründeki etkileri oluşturmaktadır. Bu ilişkiler somut örnekler üzerinden, kesin sonuca varılmış çalışmaların sonuçlarına dayandırılarak gösterilmeye çalışılmıştır. Şimdiye kadar çok fazla değinilmeyen bu konunun, dönemin ve bölgelerin siyasal gelişmelerinden bağımsız incelenemeyeceği düşünülmektedir. Urartu Devleti nin öncesinde Doğu Anadolu da yaşayan ve bu devletin temellerini oluşturduğu düşünülen beylikler dönemiyle, devamında yaşanan süreçlerde iki coğrafya arasındaki siyasi ilişkilerin varlığı bilinmektedir. Ancak bu çalışmada, M.Ö. 9. yüzyıldan itibaren siyasi bütünlük sağlayan Urartu Devleti nin kuruluşundan itibaren, çöküşünün başladığı II. Rusa dönemine kadar devam eden süre içerisinde, Kuzey Suriye Beylikleri ile olan ilişkiler ele alınacaktır. Çalışma sırasında her iki bölgenin coğrafi ve siyasi durumlarına değinilse de temel olarak somut örnekler üzerinden karşılaştırmalar yapılarak, eldeki bulguların kökenleri ve oluşumları üzerinden bir sonuç çıkarılmaya çalışılacaktır. Kültürler arasında yaşanan ilişkilerin Urartu üzerinde etkileri, daha çok Kuzey Suriye mezar stellerinde ve orthostadlarında görülen sahnelerin, Urartu metal buluntuları üzerindeki benzer sahne tasvirlerinde görülmektedir. Ayrıca iki kültürde görülen dil ve dinin dışında miğfer, iğne, fibula gibi buluntularda da bazı benzerlikler tespit edilmiştir. Kuzey Suriye kaynaklı olduğu düşünülen bu benzerlikler, daha az örneklerle fildişi eserler üzerinde de görülmektedir. Ancak bu buluntulara göre daha silik takip edilebilen mimarideki izler de, ayrı bölümler halinde daha dar kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu çalışmanın esasını, yapılan kütüphane araştırmasında elde edilen kaynakların değerlendirilip, düzenli bir bilgi derlemesinin sunulması oluştursa da, yer yer bu değerlendirmelere yeni görüşler eklenecektir. Daha önceki çalışmalarda değerlendirilmiş buluntuların zaman içerisinde yeni incelemelerle farklı şekilde tarihlenmeleri, onları bu çalışmanın kapsamı dışında tutmaktadır. Eserler üzerinde yapılan değerlendirmeler, fotoğraflar ve çizimlerle desteklenmeye çalışılmıştır. Bilimsel çalışmalarda farklı farklı adlandırılan ve bizim konumuzun sınırları içerisinde yer alan Kuzey Suriye ve kısmen bugünkü sınırlar ile Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu olarak adlandırılan bölgenin adı, çalışmamızda Kuzey Suriye olarak kullanılmakta ve buradaki yerel beylikler de Geç Hitit Beylikleri olarak tanımlanmaktadır. vi

11 Çalışmanın ilk bölümünde Urartu ve Kuzey Suriye Beylikleri arasındaki siyasi ilişkiler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu aşamada, sayıları azda olsa elimizdeki Urartu yazılı belgeleri temel hareket noktamızı oluşturmaktadır. Ancak yazıtlar değerlendirilirken, bu belgelerin Urartu krallarının bakış açısıyla kaleme alındığı göz önünde bulundurulması gereken önemli unsurlardan biridir. Bu belgelerin yanısıra, Urartu belgelerine göre sayıları daha az olan Assur yazıtları da, ilişkilerin başka bir açıdan değerlendirilmesini sağlayan önemli kaynaklardır. Assur un gücünü yitirmeye başladığı Şalmaneser (M.Ö ) döneminden itibaren görülmeye başlayan Geç Hitit Beylikleri ile ilgili Urartu yazıtları, III. Tiglat- Pileser (M.Ö ) dönemine kadar devam eder. Bu yazıtların buluntu yerleri, Urartu Devleti nin batıda ulaştığı noktanın tespit edilmesi açısından önemli ip uçları vermelerinin yanısıra, yazıtlarda anlatılanlar, dönemin siyasi ilişkileri hakkında da önemli bilgiler vermektedir. Assur yazılı belgelerinde çok fazla değinilmeyen bu dönem hakkındaki gelişmeler, Urartu belgeleri tarafından şekillendirilmektedir. Bir dönem Geç Hitit Beylikleri üzerinde Assur Devleti nden daha fazla etkiye sahip olan Urartu Devleti, Assur benzeri dış politika uygulamaları sonucu bu beyliklerin varlıklarını devam ettirmelerine göz yummuştur. Urartu Devleti nin de etkilendiğini düşündüğümüz Geç Hitit kültürünün devamlılığında, bu tarz politikalar önemli rol oynamıştır. Çalışma sırasında konumuzla ilgili görülen Urartu yazıtları, M. Payne nin Urartu yazılı belgelerinin en yeni çevirilerinin toplandığı kitabından alınarak değerlendirilmiştir 9. Yazıtların bulunduğu yerler ile yazıtlarda adları geçen kentlerin gösterildiği ve Urartu nun batı seferlerinde izlediği muhtemel yol güzergahlarını gösteren haritalar, genel bir fikir edinebilme amacıyla farklı kaynaklar kullanılarak hazırlanmıştır. 9 Payne vii

12 viii

13 URARTU- GEÇ HİTİT İLİŞKİLERİNİN GELİŞİMİ I. Erken Demir Çağı Dönemi: M.Ö 9. yy da Van Gölü ve çevresinde birbirinden bağımsız olan beyliklerin birleşmesiyle oluşan Urartu devletinin kuruluşundan önce, ilk kez M.Ö. 13. yüzyılda Assur belgelerinde Uruadri adından bahsedilmektedir. İlerleyen dönemlerde bu birleşim güçlü bir krallık olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğu Anadolu nun yüksek yaylalarında, sert iklim şartlarına rağmen güçlenen ve örgütlü bir yapıyı oluşturan halkın Doğu Anadolu ya nereden ve hangi tarihte geldiği tartışmaları devam etse de, genel görüş Erken Demir Çağı başlarında bu bölgeye ve Kuzey Batı İran a Kafkaslar üzerinden bir göçün olduğu yönündedir 1. Bu döneme yönelik az sayıdaki çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılan kale, sivil yerleşim alanları ve nekropoller Urartu öncesinde Doğu Anadolu, Transkafkasya ve Kuzey Batı İran bölgelerinde hayvancılıkla geçinen ve yarı göçebe halde yaşayan toplulukların varlıklarını göstermektedir 2. Doğu Anadolu da kazılmış olan Van Kalesi Höyüğü, Van-Dilkaya ve Van-Karagündüz Höyüğü gibi merkezlerde, Erken Tunç Dönemi ne ait tabakaların üzerinde bir boşlukdan sonra Urartu yapılarının görülmesi bu dönem hakkındaki elimizdeki bilgileri oldukça sınırlamaktadır 3. Bu Höyüklerde, genel olarak tüm bölgede olduğu gibi kalıcı kültür kalıntıları çoğunlukla Orta Demir Çağı ndan itibaren görülmektedir. Çok zayıf mimari kalıntılarını görebildiğimiz ve çanak çömlekleriyle ayırt edebildiğimiz Erken Demir Çağı nın Urartu devletinin kuruluşuyla son bulduğu görülmektedir. Bu döneme ait çalışmaların ve elde edilen sonuçlarının yetersiz olması, Doğu Anadolu da bir dönem yoğun görülen bu kültürün Urartu devlet yapısında ne kadar etkili olduğu konusunda net bilgiler elde etmemizi zorlaştırmaktadır. Yazılı belgeler bize Urartu öncesi Erken Demir Çağı hakkında çok fazla bilgi vermese de, arkeolojik bulgulardan, bu dönemde Doğu Anadolu da kültürel olarak birbirine yakın toplulukların varlıkları anlaşılmaktadır 4. Ancak Assur krallarının yazıtlarında sık sık bahsettiği bu topluluklar hakkında çok fazla maddi buluntumuz yoktur. Assur yazıtlarında Uruatri ve Nairi 5 olarak adlandırılan ve aşiretler halinde örgütlendiği 1 Çilingiroğlu 1994, 4. 2 Konyar 2003, 92. Sevin Sevin 1999b. 3 Tarhan 1992, 411. Sevin 1999a, 858. Çilingiroğlu 1992, Köroğlu& Konyar 2005, Mattney 2002,

14 düşünülen bu halkların ortak kültür öğelerine sahip oldukları düşünülmektedir. Assur kralları yazıtlarında bu bölgelere düzenledikleri seferlerden ve bu beylikleri haraca bağladığından sık sık bahsetmektedir 6. Assur dan aldığımız bu bilgiler sayesinde Dicle Nehri nin oluşturduğu doğal sınırın kuzeyinde yer alan beyliklerin birbiriyle ilişki içerisinde olduğunu da söyleyebiliriz. Doğu Anadolu Bölgesi nde yapılmış kazılarda bu döneme ait buluntular arasında yeralan ve Grooved ware olarak adlandırılan yivli çanak çömleğin de kısmen bu ortaklığa örnek olabilecek bulgular arasında olduğu söylenmektedir. Çoğu zaman kahverengi ya da kırmızı renk bir astarla kaplanmış olan bu seramik türünün ayırtedici özelliği ağız ile omuz bölgesi arasında görülen birden çok sayıda yer alan yatay yiv bezemesidir. Erken Demir Çağı nda Doğu Anadolu nun önemli bir bölümünde kullanılan bu çanak çömlek, kuzeyde Transkafkasya ve Erzurum çevresine, güneydoğuda Urmiye Gölü nün batı kıyılarına, batıda Fırat Nehri ne, güneyde de Yukarı Dicle bölgesine kadar yayılmıştır 7. Doğu Anadolu daki bu küçük beylikler ile yivli çanak çömlek kültürünün çağdaş olduğu ve yayılım alanlarının paralellikler taşıdığı da düşünülmektedir 8. Bu seramiğin bulunduğu alanlar bizlere, ilerde Urartu nun oluşumunda etkili olacak beyliklerin yayılım alanları hakkında genel bir bilgi vermektedir (Harita 2). Bu seramikler Doğu ve Güneydoğu Anadolu da, özellikle Yukarı Dicle bölgesinde Assur hakimiyetinin yeniden güçlenmesi ile son bulsa da Assur saray malları ile beraber bir süre daha görülmektedir. Bu dönemden sonra da Van Bölgesi nde kullanımının devam ettiğini bildiğimiz yivli seramikler, Urartu devletinin kırsal alanlarında karşımıza çıkmaktadır 9. Urartu daki bu tür yivli seramiğin varlığı ve dağılım alanları göz önüne alınarak, küçük toplulukların Urartu nun oluşum evresinde ortak bir kültüre sahip olduğu ve kuruluş evresinde etkili oldukları söylenebilir. Hurri kökeni oldukları düşünülen bu toplulukların M.Ö. 850 lere kadar politik bir örgütlenme içerisine girmedikleri görülmektedir. Ancak Yukarı Dicle, Elazığ Bölgesi ve Van Havzası nda karşımıza çıkan yivli çanak çömlek bu süreçde ortak bir kültürel gelişim ve ilişkilerin olduğunu göstermektedir. Uruadri adının Assur belgelerinde ilk kez yazıldığı I. Şalmaneser dönemi (M.Ö. 1274), Assur un askeri faaliyetlerinin Kuzey Suriye ye yöneldiği tarihlerle parelellik göstermektedir. Assur un Toros Dağları nın kuzeyine yöneldiği bu dönemlerde, aşiretler halindeki Nairi halkları Assur için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Genel kabul gören bir 6 Grayson 1991, Köroğlu 2002, Roaf 2001, Başgelen 1996, 144. Köroğlu 2005,

15 düşünce, artan Assur baskısına karşı tek başlarına karşı koyamayacak bu aşiretlerin, ortak bir güç haline geldiği yönündedir 10. Ancak hangi aşiretin, merkezi yapılanmada ne gibi güç ve etkisinin olduğu hakkında çok fazla bilgimiz yoktur. Assur kralı I. Şalmaneser in bir yazıtından, bu yeni gücün adını ve dağ kaleleri olduğunu öğrenmekteyiz 11. I. Şalmaneser in bu söylemleri bize bölgedeki aşiret reislerinin kendi savunma sistemlerini oluşturmaya başladıklarını gösterebilir. M.Ö. 9. yy dan itibaren kuzeyindeki tehlikenin farkında olan Assur zaman zaman Nairi bölgesine seferler düzenlemiştir. Aynı dönemlerde Kuzey Suriye beyliklerinden bazılarına yönelik seferler düzenleyen Assur un, bu bölgedeki yöneticiler için kullandığı isimleri daha sonra Urartu krallarının ünvanları olarak da kullandığı görülmektedir 12. Ayrıca III. Şalmaneser in yazıtlarında geçen Bit-Agusi li yönetici Aramu 13 ile Urartu nun kurucu beyi olarak bildiğimiz Arame arasında bir ilişki kurmak güç de olsa mümkündür. Bu ifadeler sadece yüzeysel bir dil benzerliği olabileceği gibi, yivli çanak çömleğin bölgedeki varlığı da göz önünde bulundurularak incelendiğinde iki bölge arasında ki bir ilişkinin varlığının sonucu olarak da kabul edilebilir. Bu döneme ait elimizde bolca bulunan Assur yazılı belgelerinde, güçlenen Urartu devletine karşı III. Şalmaneser in düzenlediği kuzey seferleri anlatılmaktadır. M.Ö. 9.yy da Kuzey Suriye ve Urartu, Assur un ilgi alanı içerisinde öne çıkmıştır ve bu dönem yazıtlarında iki bölge birlikte anılmaya başlamışlardır. Hattu ülkesi ve tüm toprakların, Melidu Ülkesi, Daianu Ülkesi, Suhmu Ülkesi, Arsaşkun şehri, Urartular ın krali şehri Aramu, Gilzanu ülkesi, Hubuşkia Ülkesi- Dicle kaynağından Fırat ın kaynağına dek (olan bölge), Mazamua nın(=hazar Denizi) içlerindeki denizden Kaldu Ülkesi nin denizine (=Basra Körfezi) dek (olan bölgeyi) ayaklarımın altına aldım Çilingiroğlu 1984, Rahipliğimin başlangıcında Uruadri ülkesi ayaklandı Ordumu harekete geçirdim ve güçlü dağ kalelerine doğru sefere çıktım. Assur kralının bu yazıtı Uruadri adının yazılı belgelerde görüldüğü ilk örnektir. (Çilingiroğlu 1994, 1.) 12 Salvini 2006, Grayson 1996, Grayson 1996, A.O Assur krallarının ülkelerinden kuzeye düzenedikleri seferde, Toros Dağları nı aşarak Dicle Tüneli ne kadar ilerledikleri araştırmalar sonucunda bilinmektedir. I.Tiglat-Pileser ve III. Salmaneser dönemlerinde ulaşılan bu noktada krallar seferlerini ve başarılarını anlatan yazıtlar ve kabartmalar yaptırmışlardır. Assur un Yukarı Dicle Bölgesi nde ulaştığı en uç noktanın Birkleyn deki geçit olduğu da, şimdilik aksi kanıtlanamamış bir düşüncedir. Urartu dan ilk sözedilişlerin olduğu bu kabartmalar Assur un Kuzey de ulaştığı bölgelerin tespiti açısından oldukça önemlidir. (daha detaylı bilgi için bkz. Schachner 2005) 3

16 III. Şalmaneser in seferlerinin gösterildiği Balawat Kapısı üzerindeki I. Bantta yer alan bu ifade, Dicle Tüneli nde yine krala ait yazıtlarla neredeyse aynıdır. Yazıtla beraber Urartu kentlerinin de tasvir edildiği bu kabartmalar Erken Demir Çağı sonrası Doğu Anadolu da ortaya çıkan gücü tanımamızı sağlayan ilk örnekler arasındadır. Bu yeni dönemde Assur kayıtlarında farklı kral ve kent adlarıyla anılmaya başlayan Urartu Devleti, Demir çağında Doğu Anadolu nun en etkin gücü haline gelmiştir. 4

17 II. Urartu Devleti nin Geç Hitit ve Kuzey Suriye Politikası: Assur yazıtlarından tanıdığımız Arame den sonra, Urartu nun başında Sarduri adından ve onun krali kenti Tušpa dan bahsedildiği görülmektedir. Sarduri ile beraber, sayıları az da olsa Urartu nun kendi yazılı belgeleri de görülmeye başlanır. I. Sarduri ye ait Van Kalesi nin batı ucundaki burcun üzerinde yer alan Assurca yazıtta kral kendisini ve ülkesini ilk kez kendi ifadeleriyle tanıtmaktadır: Lutipri oğlu Sarduri, büyük kral, güçlü kral, dünyanın kralı, Nairi ülkesinin kralı, benzeri olmayan kral, hayret verici çoban, dik başlı uyruklarla savaşmaktan korkmayan kralın yazıtıdır. Lutipri oğlu Sarduri, krallar kralı, her kraldan haraç almış olan (benim). Lutipri oğlu Sarduri şöyle der: Bu taşları Alniunu Şehri nden getirttim ve bu duvarı yaptırdım 15. Yazıtlarında kendilerini Biainili olarak adlandıran Urartu kralları, zorlu coğrafi koşulları kendi lehlerinde kullanmış, hakim oldukları bölgelerinin geçiş yerlerinde yüksek tepelerin üzerinde kaleler kurmuş ve belki de kültürlerinin en kalıcı öznesi, demir madenini kullanarak geliştirdikleri silahlar ve güçlü orduları ile Assur un karşısına önemli bir rakip devlet olarak çıkmışlardır. Başkent Tušpa nın coğrafi konumu ve ulaşım koşulları Urartu krallarını öncelikle hakim bölgelerinin dışında, başkentlerinin kuzey ve kuzeydoğularındaki bölgelere yöneltmiştir olmalıdır. Urartu Krallığının ilk yıllarında ülkenin batı bölgelerine yönelik herhangi bir faaliyette bulunduğu henüz belgelenmemiştir. İlk olarak kuzeyde ve doğuda ülkelerini zora sokmayan seferlerle güçlenen Urartu Devleti nin, güneye yönelik seferleriyle de Musasir ülkesinin sınırlarına kadar ulaştığı da söylenmektedir 16. Urartu tahtında Menua dönemine (M.Ö ) kadar yer alan krallar, Doğu Anadolu da güçlü ve örgütlü ilk devletin temelini oluşturmuşlardır. Menua nın krallığıyla beraber Urartu devleti bölgede tek hakim güç konumuna gelmiş, ticaret yollarına hakim olmaya başlamış ve başkentten farklı yönlerde çeşitli kaleler inşaa ederek, askeri ve ticari 15 Payne 2006, 17; UKN: No Çilingiroğlu 1994, 41. 5

18 amaçlı yollar oluşturmuştur. Menua döneminde ülkenin sınırlarının genişlediği görülmektedir. Kral ülkenin Van daki merkezinden çıkarak Urmiye Gölü nün güneybatısında, Elazığ- Palu yöresinde inşaa faaliyetleri başlamış, eyalet merkezleri ve garnizonlar kurmuştur 17. Urartu yazıtlarında da karşımıza çıkan bu alanların, sahip oldukları mimarileri ile de sadece bir kereye mahsus sefer alanları olmadıkları görülmektedir. Kralın Torosları aşan seferler yaptığı yönünde bir takım değerlendirmeler yapılmaktadır. Ancak bu dönemde Toroslar ın diger tarafında Assur eyaletlerinin varlıkları bilinmektedir. Arami kökenli Bit-Zamani nin dışında Tušhan, Tidu ve Sinabu gibi yazıtlardan varlıklarını bildiğimiz Assur kentleri uzun bir dönem bu bölgede güçlerini korumuştur 18. Bu kentlerin varlığı, Urartu nun bu bölgede bir güç oluşturamamasında çok önemli bir etkendir. Bu kentlerden sonra Dicle Nehri nin kuzeyinde yer alan Subria ise Assur ile Urartu arasında bir tampon bölge konumundadır 19. Tüm bunlar Urartu nun Assur hakimiyetindeki bölgelere doğru ilerlemesinin önünü kesmiş olmalıdır. M.Ö. 9. yüzyılda, Menua döneminde (M.Ö ) Urartu Devleti nin sınırlarının genişlemesi ile birlikte Urartu yazılı belgelerinde Geç Hitit Beylikleri nin adları da yeralmaya başlamaktadır (Harita 2). Bu dönemde Assur belgelerinde de adından sık sık söz edilen Kuzey Suriye de 20, bazı kent devleti hükümdarlarının, Hitit İmparatorluk soyuna dayanan kökleri ve Hitit kültürüyle benzerlik gösteren bazı özellikleri görülmektedir. M.Ö 12. yy da başlayan Hitit İmparatorluğu nun yıkılış süreciyle beraber bölgede güçlenen bu beylikler uzun bir süre daha Hitit geleneklerini sürdürmüşlerdir 21. Bu beyliklerden, özellikle Melitealhe ve Kummuhu Urartu siyasal gücünün yoğun yaşandığı ve bulundukları bölgeden dolayı siyasi ilişkinin daha sık görüldüğü yerlerdir. Bir süre Urartu nun etkisini daha çok hisseden bu beylikler, Urartu nun himayesinde kurulmuş Geç Hitit Koalisyonunda da etkili bir konumdadırlar 22. Bu beyliklerin dışında Melitealhe gibi Hitit soylu yöneticilere sahip Karkamış ile beraber, Azatiwaya (Arslantaş- Karatepe), Sam al (Zincirli- Sakçagözü) de Urartu nun Geç Hitit Beylikleri ile olan ilişkisine örnek benzerliklerin görüldüğü küçük kent devletlerinden bazılarıdır. Genellikle birbirine yakın kültür öğelerine sahip olan bu kent devletlerinden bir kısmı ortak bir dil kullanmıştır. Hitit 17 Menua dönemindeki imar faaliyetlerinin lokalizasyonu için bkz. Zimansky 1985, Köroğlu 1998, Parpola 2001, Bölgedeki Geç Hitit Beylikleri nden alınan vergiler uzun bir dönem Assur yazıtlarında görülmektedir. III. Şalmaneser döneminden itibaren Assur yazıtlarında artan bu ifadelerden bir çok beyliğin varlığı takip edilebilmektedir (Garayson 1996, 18). 21 Dörner 1999, Hawkins 1983,

19 hiyeroglif yazısını benimseyen bu devletlerin yanında, Assur a komşu ve Arami kökenli olan bazı devletler de farklı bir dil kullanmaktadır. Bu ayırım devletlerin sanatlarında da görülmektedir. Hitit devletiyle ilişkili olan devletler ile Assur un komşusu olanlar arasında bazı stil farklılıkları da görülmektedir 23. Urartu devletinin batı seferleri sonucunda da bu devletlerden daha çok Melitialhe ve Kummuh ile ilişki görülmektedir. Ayrıca Kargamış ve Gurgum la da kurulan siyasi ilişkiler, Urartu sanatında Hitit etkili bazı özelliklerin görülmesinin nedeni olarak görülebilmektedir. Geç Hitit Beylikleri, içerisinde bulundukları bölge ve sahip olduğu hammadde kaynaklarından ötürü, genişleyen sınırlarında hammadde sıkıntısı yaşayan Assur için önemli bir hedef olmuştur. Assur çeşitli dönemlerde, batıdaki kaynaklara ve Akdeniz e giden yollar üzerinde bulunan beyliklere yönelik farklı politikalar uygulamıştır. Hitit İmparatorluğu nun yıkılışından III. Şalmaneser Dönemi ne (M.Ö ) kadar Assur krallarının bir çok kez bu beylikler üzerine seferler düzenlediğini ve bu seferler sırasında Fırat nehrini geçtiğini görmekteyiz 24. M.Ö. 12. ve 9. yüzyıllar arasında bu saldırılar karşısında, benzer kültürlere sahip ve aynı gelişim süreçleriyle karşılaşan beyliklerde doğal bir birliktelik oluşmuştur. Bu bütünlükleri Kuzey Suriye-Küçük Asya bloğunun oluşmasında da önemli olmuştur 25. Ön Asya daki hammadde yataklarının iki bölgede toplanması, bu bölgede yerleşmelerin ve ticaretin yoğunlaşmasında da doğal bir rol oynamıştır. Bu bölgelerin kontrol altına alınma mücadeleleri de dönemin hakim güçleri arasında uzun süre etkili olmuştur. Bugünde önemini koruyan bu hammaddeler, yoğun olarak Batı da Kuzey Suriye- Anadolu bölgesi ve Kuzeydoğu da Karadeniz ve Hazar Denizi arasındaki bölgede bulunmaktadır 26. Merkezi, Doğu daki kaynaklara daha yakın olan Urartu nun bu bölgeyi kontrolünün de daha kolay olduğu düşünülebilir. Urartu nun çok fazla tehlikeyle karşılaşmayacağı bu alan, krallarının öncelikli faaliyet bölgelesi arasında yer aldığı görülmektedir. M.Ö. 9. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde bölgedeki gücü tartışmasız olan Urartu devletinin seferlerinin yönünü, aynı arayışlarla Batı ya çevirdiği görülmektedir. Merkezi gücünü sağlamlaştıran krallık, üretim için demir dışındaki gereksinimlerini karşılamak için değişik bölgelere seferler düzenlemeye başlamıştır. İlk kez Menua dönemi yazıtlarında anlatılmaya başlanan Geç Hitit Beylikleri üzerine yapılan 23 Grayson 1982, Grayson 1982, Wäfler 1986, Wäfler 1981, 79. 7

20 seferlerde, Urartu nun, bölgedeki siyasi karışıklıkları Assur a karşı kullanarak, bölgede bir süreliğine ondan daha etkin bir konumda olduğunu anlaşılmaktadır 27. Menua döneminden itibaren, Urartu krallarına ait tüm yazıtlarda yaklaşık on kez Geç Hitit Beylikleri nden bahsedildiği görülmektedir. Menua dönemine ait Palu, Bağın ve Van yazıtları, I. Argişti dönemine ait Horhor yazıtı, II. Sarduri dönemine ait Van yazıtı ve Van da bulunmuş ikinci bir yazıtla beraber İzoli ve Bahçecik yazıtları ve II. Rusa dönemine ait Ayanis, Mazgirt yazıtları Urartu belgelerinde adı geçen Geç Hitit kent adlarına, Geç Hitit bölgelerindeki sefer ve imar faaliyetlerine dair bilgiler içermektedir. Urartu hakim ideoljisiyle yazılmış bu belgelerde krallığın batıda ulaştığı sınırlar kısmen ifade edilse de, bu yazılı belgeleri tarihlemesi kesinleşmiş buluntularla birlikte değerlendirmek daha doğru sonuçların elde edilmesini sağlayacaktır. Bazı dönemlerde Urartu yazıtları üzerinde Assur yazılı belgelerinden farklılıklar ya da eksiklikler görülmesi, taraflı tarih yazıcılığının erken örnekleri olarak da yorumlanabilir. Urartu Devleti nin Geç Hitit Beylikleri ile başlayan siyasi ilişkilerine en erken örnek Menua dönemine (M.Ö ) ait yazıtlardan bir tanesinde görülmektedir. Bugün Elazığ sınırları içerisinde yeralan Palu (Urartu da Šebeteria?) da, Murat Nehri kenarında, Urartu Devleti nin batıdaki eyalet merkezlerinden bir tanesi konumundaki bölgede, krallığa ait bir yazıta ve çok odalı kaya mezarlarına sahip bir kale bulunmaktadır 28. Kaya üzerine yazılmış 28 satırdan oluşan ve Menua dönemine ait olan bu yazıtta, ilk kez Menua nın batıya düzenlediği sefer sonucunda Šebeteria, Huzana ve Supani kentlerini ele geçirilişi anlatılmaktadır. Kralın Hate Ülkesi ne kadar ulaştığı ve buradaki Melitealhe kralını bağışlayıp, bu ülkeyi vergiye bağladığı da yazıtta yer almaktadır. Tanrı Haldi kendi mızrağı ile sefere çıktı Šebeteria Şehri nin ülkesini ele geçirdi ve Supa Şehri ni de ele geçirdi. Tanrı Haldi güçlü ve tanrı Haldi nin mızrağı da güçlüdür. Tanrı Haldi nin kudretiyle, İşpuini oğlu Minua sefere çıktı, Šebeteria Şehri nin ülkesini ele geçirdi, Huzana Şehri nin ülkesini ele geçirdi ve Supa Ülkesi ni de ele geçirdi. Hate Ülkesi ne dek ulaştı. Tanrı Haldi ye bu steli diktirdi. Šebeteria Şehri nde tanrı Haldi ye bir tapınak yaptırdı. Šebeteria Şehri nde 27 Wäfler 1981, Köroğlu 1996, 15. 8

21 Melitia Şehri ni kralının hayatını haraç (ödemesi koşulu) ile bağışladı 29 Yazıtdan da anlaşıldığı gibi, kral açıkça fethettiği ülkeleri belirtmiştir. Bu yazıta göre Urartu Geç Hitit kentlerinden bazılarının hakimiyetini ele geçirmiş, ancak bu devletlerin varlığına son vermeden vergilerle kendine bağımlı hale getirmiştir. Böylelikle demir dışında üretim için gerekli hammaddeler bu tür yollarla temin edilmiş olmalıdır. İzlediği bu politika ile Urartu Devleti bölgede kendisine karşı oluşabilecek bir bağımsızlık savaşını engellemiş olmalıdır. Ayrıca bu bölgede sukuneti sağlamak için çok fazla Urartu askeri bırakmasına ve bu bölgede sürekli bir baskı uygulamasına da gerek kalmamış ve güneyden gelen Assur tehlikesine karşı, bu devletleri kendi yanına çekmiş olmalıdır. Bu yazıta göre kral burada bir de tapınak yaptırmıştır. Urartu nun böyle bir imar faaliyetine girişmesi, ya da böyle bir söylemin dile getirilmesi Urartu nun burada güçlü bir egemenlik kurduğunu düşündürmektedir. Yine Menua döneminde Elazığ- Palu bölgesinde oluşturulan eyalete dair bir bilgiyi, aynı bölgede bulunan Bağın yazıtından öğrenmekteyiz. Yazıtta kendini açıkça tanıtan kral bölgeye vali olarak atadığı kişiyi ilan etmiştir. İlk kez bir Urartu yazıtında kral adlarından başka bir şahasın adı görülmektedir ve bu kişi "eyalet valisi" ünvanını almıştır 30. Urartu nun Geç Hitit Devletleri ile ilişkiye geçtiğine kanıt olabilecek iki parçalı basalt bir stel üzerindeki bu yazıt, bölgedeki Urartu kimliğini en belirgin biçimde yansıtan buluntular arasındadır. Minua der ki: Oraya vali olarak (lu. EN.NAM) Titia(ni) yi atadım. Tanrı Haldi nin yüceliği ile, ulu tanrı Haldi ye İşpuini oğlu Minua bu steli efendi tanrı Haldi ye diktirdi. Orada Titia yı vali olarak atadım 31 Menua Dönemi ne ait, şimdi Van Müzesi nde bulunan bir başka yazıt da, Surp Pogos Kilisesi nin duvarında bulunmuş bir sefer yazıtıdır. Ortası oyuklu basalt bir bloğun her iki tarafında da yeralan yazıtda kralın batıya düzenlediği seferlerden bazıları anlatılmaktadır. Kralın bölgeye düzenlediği seferler sonunda aldığı esirlerden bu yazıtın sağ 29 Payne 2006, 70. UKN no: 39. Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 30 Çilingiroğlu 1997, 33; Schäfer 1973/4, Schäfer 1973/4, 35;UKN: No. 42; Payne 2006, 76. Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 9

22 kenarındaki sütunda bahsedilmektedir. Urartu tarihinin çeşitli dönemlerinde karşılaşılan esir alımları ve bu esirleri ülkenin başka noktalarına yerleştirmeleri bu dönemde Mezopotamya da da görebiliceğimiz uygulamalar arasındadır. Bu insan transferlerinin sonuçları düşünüldüğünde Urartu kültürünün içerisinde, esirlerin geldikleri bölgelerin kültürlerine ait izlerin görülmesi doğal karşılanmalıdır. Menua döneminde de görülen bu uygulama kralın bıraktığı yazıtında da açıkça ifade edilmektedir. : Tanrı Haldi nin kudretiyle İšpuini oğlu Menua derki: Mana Ülkesi ne karşı sefere çıktığım zaman, (bu) ülkeyi yakıp yıktım. Aynı yıl orduyu çağırdım ve sefere çıktım. Surisi Şehri nin ülkesini ve Tarhigama Şehri ni ele geçirdiler Sada alehi bayu; Hati Ülkesi tarafındaki Mele Irmağı kıyısındaki Alzi Ülkesi nin bölgesinden, insan bu yılın (esir sayısı)dır. Kimilerini öldürdüm ve kimilerinide canlı götürdüm. Onlardan erkek olanları orduya aldım 32 Urartu Devleti nin başına Menua dan sonra I. Argişti (M.Ö. 785/ ) geçmiştir. Kralın seferlerinin anlatıldığı yıllıkların (Horhor yazıtı) üçüncü yılına ait bölümde Menua döneminde başlayan batı seferlerinin devam ettiği, özellikle kuzeydeki ülkelere yönelik seferlerin yoğunlaştığı görülmektedir. Sekiz sütundan oluşan yazıtın kralın üçüncü yıl seferlerinin anlatıldığı bölümde, Urartu nun Niriba ya ulaştığı, buradan kuzeye yönelerek Melitealhe ye vardığı söylenmektedir. Dönüş yolu içinde muhtemelen Diyarbakır ın kuzeyinde yer alan Piteira kentinin adı geçmektedir. Bu yazıta göre Urartu bu dönemde Hate ve Melitealhe ülkelerinin yanısıra Yukarı Dicle Bölgesi ne kadar ulaşmış olmalıdır. Yazıtta geçen kentlerin lokalizasyon çalışmaları, Urartu nun bölgedeki varlığının kesin delili olabilecek yeterlilikte değildir. Bu tür bir ifadeyi kullanabillmemiz için Urartu yazılı belgelerinden başka kaynaklara da ihtaç vardır. Bu yazıtın orjinal metninde çoğul halde kullanılan Hati= na Urartuların çok sayıda Geç Hitit Krallığı ile ilişki içinde olduğunu göstermektedir 33. Kralın yazıtının bu bölümünde, Urartu tarihinin çeşitli dönemlerinde gördüğümüz esir alımlarının, daha doğrusu "toplu nüfus aktarımı" olarak tanımlanan sefer 32 Payne 2006, 62; UKN: no. 28. Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 33 Salvini 2006,

23 bölgelerinden insan alımlarının yapıldığı ve ülke içinde başka noktalara yerleştirildiğine örnek olabilecek anlatımlar yeralmaktadır. Özellikle yeni inşaa edilen kentlere nakledilen bu esirlerin imar faaliyetlerinde kullanıldığı kabul gören bir düşüncedir 34. Tanrı Haldi kendi mızrağı ile sefere çıktı, Hate Ülkesi ni ele geçirdi ve Hilaruada nın Ülkesi nide ele geçirdi Minua oğlu Argişti derki: Tanrı Haldi ordunun önünden gitti. Hati Ülkesi ne karşı sefere çıktım. Niriba Ülkesi nin vadisini ele geçirdim.. Tanrı Haldi nin büyüklüğü ile Hati Ülkesi ne karşı sefere çıktım. Tuatehi Boyu nun bölgesini ve Melitea Şehri nin güney (tarafını) bıraktım ve Melia Irmağı nın havzasını(?) Piteira Şehri ne ve Marmua Ülkesi ne ve Qaani Ülkesi ne kadar ilerledim. Erkek ve kadınlar götürdüm. Kaleleri yerle bir ettim ve şehirleri yaktım delikanlı, canlı erkek ve kadın götürdüm, toplam kişi (o) yıl(ın esir sayısıdır). 35 Argişti nin yıllıklarından çıkarabileceğimiz bir görüş de, bu dönemde Anadolu nun içlerine giden önemli yolların Urartu tarafından rahatlıkla kullanılabiliyor olmasıdır. Argişti nin seferleri ile beraber bölgedeki yerel beylikler üzerinde hissedilen Assur etkisinin Urartu lehine değiştiği görülmektedir. Argişti den sonra Urartu tahtına geçen II. Sarduri (M.Ö ) dönemiyle de batıya yönelik politik ve askeri faaliyetler hız kazanarak devam etmiş ve önemli sonuçlar elde edilmeye başlanmıştır. Bu dönemde Assur tahtında baş gösteren karışıklıklarda Urartu nun bu başarılarının da etkisi vardır. Urartu kültüründe karşılaştığımız Geç Hitit kökenli pek çok unsur bu ortak hareketin sonucunda ortaya çıkmış olması kuvvetli bir ihtimaldir. Bu dönemde, Geç Hitit Beylikleri arasında Urartu nun da etkisiyle oluşan birlik Assur un gücünün hala etkili olduğu Hamat a saldırmıştır. Assur un kuzey bölgelere ulaşım yolu üzerinde önemli bir noktada olan bu Arami kenti, Assur İmparatorluğu nun önemli politik merkezlerinden bir tanesidir 36. Assur un bu başkaldırılara karşı düzenlediği seferler çoğunlukla başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu başarısızlıklar Assur tahtında önemli değişikliklerin gerçekleşmesine neden olmuştur 37. Bu gelişmelerle paralel Assur ülkesinin 34 Urartu da toplu nüfus aktarımla ilgili geniş bilgi için bkz. Çilingiroğlu Payne 2006, ; UKN: No Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 36 Klengel 1992, Çilingiroğlu 1984, 18. Beran 1957,

24 merkezinde, Kalhu da bir ayaklanmanın olduğu bilinmektedir. Assur un eyaletleri üzerinde kontrolünün azalmaya başladığı bu isyanların getirdiği karışılık döneminde kuzeyde Bit- Adini ve Kargamış gibi krallıklar yeniden başkaldırmış ve Assur un sınırları Habur bölgesine kadar gerilemiştir 38. Bu karışıklılar sonucunda III. Şalmaneser ölmüş ve yeni bir kral Assur tahtını ele geçirmiştir. Assur un bu gerileme döneminin tahta III. Tiglat-Pileser in ( ) geçmesiyle son bulduğu görülmektedir 39. Tiglat- Pileser in başa geçmesiyle Assur tahtındaki karışıklıklar bitmiş ve ülke sınırlarının gerilemesi durmuştur. Tiglat- Pileser tahta geçtiğinde Urartu sadece Assur un kuzeyinde değildir. Fırat Nehri Havzası na kadar ilerleyen Urartu bölgedeki Assur gücünü önemli ölçüde kırmıştır. Böyle bir dönemde Urartu nun başıda yeralan II. Sarduri Kuzey Suriye deki faaliyetlerini de arttırmıştır. Assur un etkisi altında olan alanlarda Urartu gücü gittikçe daha yoğun görülmeye başlamıştır 40. Yazıtlarından da anlaşılacağı gibi II. Sarduri, Assur hakimiyetindeki bölgelere kadar ulaşmış ve doğal bir sınır görevi gören Fırat Nehri nden karşıya geçmiştir. Kralın bir kereliğine de nehri olsa Kömürhan bölgesinden geçtiği düşünülmektedir. Yakın zamana kadar Fırat Nehri nin sallarla geçilebildiği bir noktada bulunan Köşkerbaba Höyüğü Urartu nun bölgede ele geçirdiği kentlerden bir tanesi olmalıdır. Konumu itibariyle önemli bir noktada olan bu kent, Melitealhe ye ulaşmak için nehrin karşısına geçişin sağlanabileceği bir noktada yer almaktadır 41. Bu yazıtında kral Melitealhe şehrinde naıl hakimiyet kurduğunu anlatan kral ayrıca ele geçirdiği ganimetlerden de bahsetmiştir. Bu yazıt aynı zamanda Fırat Nehri nin adının geçtiği ilk ve şimdilik tek Urartuca kaynaktır 42. Aynı sefer daha kısa ifadelerle Van yazıtında da anlatmıştır. İzoli yazıtında, daha önce I. Argişti nin yazıtlarında da görüdüğümüz, Melitealhe Kralı Hilaruada nın mağlup edilmesinin yanında, orduların Tumeişki Kenti önlerine dayanması ve Hilaruda nın krallık kenti olan Sasi nin alınması anlatılmaktadır. Dönüşte Melitealhe kentine gelindiği ve kentin kuşatıldığından da bahsedilmektedir. Kuşatma sonunda kentin kralı Hilaruda nın Sarduri ye yalvarmaları sonucu kuşatmanın kaldırıldığı ve kentin vergiye bağlandığı da yazıtda anlatılmaktadır 43. Kralın bu seferinin tahta geçiş yılının hemen sonrasında yapıldığı yazıtlarından 38 Köroğlu 2006, Roaf 1996, Grayson 1996, Bilgi 1986, Salvini 2006, Kalaç 1956,

25 anlaşılmaktadır 44. Bu seferi anlatan İzoli yazıtının, seferin düzenlendiği topraklarda bırakılmış olması unutulmaması gereken önemli bir noktadır 45. "Tanrı Haldi kendi mızrağıyla sefere çıktı ve Melitea Ülkesi nin kralını Saha oğlu Hilaruada yı yendi Sarduri der ki: Fırat Irmağı durgundu(?). Oradan hiç bir kral karşıya geçmemişti. (Onların) ilahi büyüklüğünden (yardım) istediğim için efendi tanrı Haldi, tanrı Teišeba, tanrı Šivini ve Biainili Ülkesi nin (bütün) tanrılarına yalvardım. Tanrılar bana kulak verdiler ve bana yol gösterdiler. Tumişki Şehri nin önünde savaşçılarım arasında karşıya geçtim ve aynı gün ülkeye doğru ilerledim, Qala ani Ülkesi nin güneyinden geçtim. Melitia Şehri nin kuzeyindeki Karnisi Dağları na vardım Sarduri der ki: Girdim ve Melitea Şehri kuşatılsın diyebuyurdum. Hilaruada huzuruma çıktı ve yere kapandı ve ayaklarıma sarıldı 46 Yazıta göre muhtemelen Urartu orduları dönüş yolunda Tumeşki kentinden karşıya geçmiştir. İzoli yazıtının sahip olduğu önemin başlıca nedeni Urartu nun Fırat nehrini geçtiğine dair ilk yazılı belge oluşudur. Melitealhe kentinin esas önemi ise Kuzey Suriye nin batıya ulaştığı yol üzerinde olmasındandır. Bu sefer sonucunda Melitealhe nin bazı kaleleri ele geçmiştir. Ancak Fırat ın batısında Urartu ya ait bir inşaat izi yoktur. Yani bu bölgede kurulan egemenlik kısa sürelidir ve daha çok yağmaya dayalıdır. Urartu nun bu beylikler üzerindeki hakimiyeti, bağlılığı garanti altına alan antlaşmalar ve ödenen vergiler ile sağlanmıştır. Bu dönemde Urartu önemli bir yükseliş dönemindedir. Sanat alanında dış etkiler görülmeye başlansa da kültürünün en önemli eserleri verilmeye başlanmıştır. Ayrıca kralın yazıtında bahsettiği ganimetler bölgeden Urartu ya taşınan benzerliklerin temel kaynaklarından olmalıdır. Sadece alınan esirler ile değil, taşınan ganimetler ile Urartu merkezi Geç Hitit sanatını tanıma fırsatı bulmuş olmalıdır. II. Sarduri dönemine ait bir başka yazıt olan Van Hazine Kapı ve Analıkız olarak da bilinen yazıtında kralın bölgeye düzenlediği bir sefer anlatılır. M.Ö. 745 yılında II. Sarduri nin Urartu ordularını Kumahalhi üzerine yönelttiği görülmektedir. Melitealhe de uygulanan politika gibi burada da ülke kralının hakimiyetine zarar verilmemiş, ülke 44 Beran 1957, Çilingiroğlu 1984, Payne 2006, 237-8; UKN: No

26 vergiye bağlanarak Urartu nun bölgedeki gücü pekiştirilmiştir. Van yazıtında bu anlatılanlar şu şekilde geçmektedir: Sarduri derki: Qumaha Ülkesi nin kralı Kuştaşpili bağımsızdı(?). Hiç bir (Biainili) kralı orayı ziyaret(?) etmemişti. Argişti oğlu Sarduri der ki: (Onların) ilahi büyüklüğünden düşman ülkelerinde (yardım) istediğim için efendi tanrı Haldi ye, tanrı Teişeba ya, tanrı Şivini ye ve Biainili Ülkesi nin (bütün) tanrılarına yalvardım. Tanrılar bana kulak verdiler ve bana ol gösterdiler. Qumaha Ülkesi ne karşı sefere çıktım. Tahkimatlı krali şehir Uita yı güç kullanarak ele geçirdim, göl (bölgesin)deki krali şehir Halpa yı da ele geçirdim ve krali şehir Parala yı aldım. O (Kuştaşpili) huzuruma çıktı ve yere kapandı. (Onu) kaldırdım. Bana haraç verdi: 40 mina saf altın, 800 mina gümüş, giyisi, bakır kalkan ve bakır kase 47 Yine bu krala ait bir başka yazıtda benzer ifadelerle, yaptığı seferler anlatılmaya devam etmektedir. Van Surp Pogos Kilisesi yazıtında, kral uzun ifadelerle daha önceki yazıtlarında da anlattığı seferlerini, bunların sonuçlarını ve bu bölgelerden elde ettiği ganimetleri anlatmaktadır: Tanrı Haldi haraç (ödemesi koşulu) ile hayatını bağışladım Sarduri oradan boyun eğdirdim (Onların) ilahi büyüklüğünden (yardım) istediğim için tanrı Haldi, tanrı Teişeba, tanrı Şivini (ve bütün) tanrılara yalvardım Bana yol gösterdile Tumişki Şehri Tanrı Haldi o gün sefere çıktım güneydeki(?) şehir ülkenin ili(?) şehre kadar 50 savaş arabasına el koydum 39 kale savaşın Sasi Şehri ni güç kullanarak aldım Erkek ve kadınları oradan götürdüm kaleyi yakıp yıktım Sarduri der ki: Melitea Şehri geldi Melitea Şehri nin kralı yere kapandı haraç (ödemesi koşulu) ile hayatını bağışladım. 48 II. Sarduri Dönemi ne ait, Geç Hitit Beylikleri ile olan ilişkilere dair son yazıt Elazığ- Bahçecik den ele geçen ve bir yapıya ait olduğu düşünülen bazalt ir blok üzerindeki kısa 47 Payne 2006, 220. Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 48 Payne 2006, 235; UKN:No Yazıtın tamamı için bkz. ek (Geç Hititlere Yönelik Urartu Yazıtları) 14

27 yazıttır. Urartu nun batı bölgesinde ele geçen bu yazıt Urartu nun bu bölgede giriştiği imar faaliyetlerine kanıt olarak gösterilebilir: Argişti oğlu Sarduri bu susi yi ve kusursuz bir şekilde bir kale tanrı Haldi ye yaptırdı. Tanrı Haldi (Ona) Sardurihinili adını verdi. Sarduri der ki: Zaia(ni) yi ülkede, Melitea Şehri ne kadar, Arme Ülkesi ndeki Nihiria Şehri ne kadar ve Haşime Ülkesi ne kadar vali olarak yöneetmek için, atadım. Tanrı Haldi nin büyüklüğü ile 49 II. Sarduri dönemine ait seferleri anlatan bir başka yazıta henüz rastlanılmamıştır. Elimizdeki yazıtlarda adı geçen kentlerin lokalizasyonu sonucu, genel görüş Urartu nun batı bölgelerinde Fırat a, daha güneyde de Adıyaman bölgesine kadar ilerlediği yönündedir. Assur un kuzeybatıya ulaşımının engellendiği bu dönemde, Urartu bölgedeki gücü sayesinde istediği hammaddelere rahatlıkla ulaşabilmiştir. Kısmen yazıtlardanda takip edilen bu alışverişle beraber Urartu bölgede kendine müttefikler grubu oluşturmayı da başarmıştır. II. Sarduri Kuzey Suriye de Kargamış, Kummuh, Gurgum, Melid, Urumu, Mana ve Babilu nun yeraldığı bir koalisyon kurmayı başarmıştır 50. III. Tiglat-pileser in Assur tahtına geçmesinden kısa bir süre sonra gücünü toplayan imparatorluk, kendine karşı yapılan bu işbirliğini dağıtmaya yönelik faaliyetlerde bulunmaya başlamıştır. Urartu ve müttefiklerine karşı kuzeye doğru ilerleyen III. Tiglat-pileser in orduları, 743 yılında bugünkü Adıyaman Gölbaşı civarında koalisyona kuvvetleriyle karşı karşıya gelmiştir ve başarıya ulaşmıştır 51. M.Ö. 743 yılında Halpa da (bugünki Gölbaşı) gerçekleşen savaş 52, Urartu nun gerilemesi ve koalisyon devletlerinin tekrar Assur kontrolüne girmesiyle sonuçlanmıştır 53. Urartu nun bölgedeki hakimiyetini gerileten bu savaş, Urartu kayıtlarında karşımıza çıkmamaktadır. Bu savaş sonunda Arpad, Melidu, Kummuh gibi devletler tekrar Assur tarafından vergiye bağlanmıştır. Assur yazıtlarından öğrendiğimiz bu yenilgi bölgede Urartu nun aldığı ilk darbedir 54. Assur kralına ait Nimrud da bulunan bir başka yazıtta Urartu nun bölgedeki hakimiyetini tamamen kaldıran gelişmeler şu şekilde anlatılmıştır: 49 Payne 2006, Wäfler 1980, Parker 2001, M.Ö. 743 yılındaki bu savaşla ilgili detaylı bilgi için bkz. Astour Grayson 1991, Dörner 1999,

28 Urartulu Sardurri, Mati`ilu ile birlikte bana karşı isyan etti. Kummuhi deki Kiştan ve Halpi de onu yendim ve bütün kampı ele geçirdim. Silahlarımın dehşetinden korkarak hayatını kurtarmak için tek başına kaçtı. Kenti Turuşpa nın önüne krali bir heykelimi koydurttum Enzi yi zaptettim ve Assur sınırları içine kattım. Onları Na iri eyaletine ve Turtanu nun eyaletine kattım. 55 Kuzey Suriye de kurduğu hakimiyeti Gölbaşı yenilgisiyle sarsılan Urartu nun, eski gücüne kavuşamadığı görülmektedir. II. Sarduri den sonra Urartu yazılı belgelerinde bölgeyle ilgili çok fazla bilgi edinilmemektedir. Bu dönemden sonra daha çok Assur yazıtlarında Kuzey Suriye den ve buradaki gelişmelerden bahsedilmektedir. Urartu nun Kuzey Suriye ile olan ilişkisine dair bir kaç yazılı örnek daha vardır. Bunlardan Tabal, Muşki, Hate ile bağlantının kurulduğu ve bu ülkelerden esirlerin alındığı anlaşılmaktadır. II. Rusa (VII. yy ın ilk yarısı) dönemine ait bugünkü Tunceli sınırlarında yer alan Mazgirt de bulunmuş bir kaya mezarında yer alan yazıt ( Mazgirt/ Kaleköy Yazıtı), bu dönemde bölgeyle ilişkinin devam ettiğini göstermektedir. Kaleköy Kalesi nde, kayadan oyulmuş bir oda içerisinde yeralan yazıt anakaya üzerinde tespit edilmiştir. Ancak çok yıpranmış olan yazıt çeviri yapılamaz durumdadır. Ancak korunabilmiş satırlardan bir kült yazıtı olduğu düşünülmektedir 56. Çevrisi çok iyi yapılamasa da II. Rusa dönemine ait olduğu bilinen bu yazıt, kral döneminde de bölge ile ilişkinin devam ettiğinin görülmesi açısından önemlidir. Kuzey Suriye deki gücünü yitiren Urartu nun batıyla olan ilişkisinin tamamen kesilmediği düşünülmektedir. Anadolu nun içlerine ve güneydeki Akdeniz ve onun yolu üzerindeki beyliklere ulaşmada bir aşama olan daha kuzeydeki Elazığ bölgesinde bir süre daha Urartu izlerini görmek mümkündür. Geç Hitit Beylikleri ne ulaşımda önemli bir konumda bulunan Elazığ bölgesi ve çevresinde yazılı belgelerin yeterli olmamasından dolayı, II. Rusa dönemi de bölgedeki Urartu varlığı biraz belirsizdir. Adilcevaz da bulunmuş bir Urartu yazıtı, Mazgirt/Kaleköy 57 yazıtı gibi ilişkinin devam ettiğini düşündüren bir diğer yazıttır. Bu yazıtda Urartu kralını hala batısındaki ülkelere seferler düzenlediğini ve bu ülkelerden esirler aldığını görmekteyiz. 55 Köroğlu 1996, 85; Wisemann 1956, Payne 2006, Urartu nun bölgeleriyle ilişkisinin kanıtı olabilecek bu yazıt oldukça yıpranmıştır, ancak yazıtın bir külte air olabileceği düşünülmektedir. Payne 2006,

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 2. II. Assurnasirpal dönemi. ( siyasi tarih, mimari, ortostatlar ve diğer sanat eserleri)

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 2. II. Assurnasirpal dönemi. ( siyasi tarih, mimari, ortostatlar ve diğer sanat eserleri) PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 2. II. Assurnasirpal dönemi. ( siyasi tarih, mimari, ortostatlar ve diğer sanat eserleri) II. Assurnasirpal Heykeli, Nimrud, İştar Sharrat-niphi mabedi. Reade,J.

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 7. II.Sargon Dönemi ( siyasi tarih, Anadolu-Assur ilişkileri, kabartmalar ve diğer sanat eserleri) II.Sargon, Strommenger,E., 1962, no.224 II. SARGON / II. Şarru-kin

Detaylı

SINIRLARI, ŞEHİRLERİ, YAZITLARI VE KALELERİ İLE URARTULAR. Ahmet Özmen Tarih Öğrencisi

SINIRLARI, ŞEHİRLERİ, YAZITLARI VE KALELERİ İLE URARTULAR. Ahmet Özmen Tarih Öğrencisi 66 Ahmet Özmen Tarih Öğrencisi SINIRLARI, ŞEHİRLERİ, YAZITLARI VE KALELERİ İLE URARTULAR www.dogubatiekseni.com/dergi/index.php/tid Kendilerine Bianili diyen Urartular, Uruatri ve Nairi adıyla iki konfederasyon

Detaylı

13. YY. DA ARAMİ KAVİMLERİ BET ZAMANİ: Qir ülkesi halkı daha Emar metinlerinde görülmeden önce, Arami kavimlerine eski Kaŝiyari Dağı olan Tur Abdin

13. YY. DA ARAMİ KAVİMLERİ BET ZAMANİ: Qir ülkesi halkı daha Emar metinlerinde görülmeden önce, Arami kavimlerine eski Kaŝiyari Dağı olan Tur Abdin 13. YY. DA ARAMİ KAVİMLERİ BET ZAMANİ: Qir ülkesi halkı daha Emar metinlerinde görülmeden önce, Arami kavimlerine eski Kaŝiyari Dağı olan Tur Abdin yakınlarında rastlanır. Gerçek tarihi belgeler MÖ 13.

Detaylı

ANTİK ÇAĞDA ANADOLU ANATOLIA AT ANTIQUITY KONU 3 FRİGLER 1

ANTİK ÇAĞDA ANADOLU ANATOLIA AT ANTIQUITY KONU 3 FRİGLER 1 ANTİK ÇAĞDA ANADOLU ANATOLIA AT ANTIQUITY KONU 3 FRİGLER 1 Frigler Frigler Troya VII-a nın tahribinden (M.Ö. 1190) hemen sonra Anadolu ya Balkanlar üzerinden gelen Hint Avupa kökenli kavimlerden biridir.

Detaylı

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ-I 1.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Orta Asya Tarihine Giriş

ORTA ASYA TÜRK TARİHİ-I 1.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Orta Asya Tarihine Giriş ORTA ASYA TÜRK TARİHİ-I 1.Ders Dr. İsmail BAYTAK Orta Asya Tarihine Giriş Türk Adının Anlamı: Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı Türk adından ilk olarak Çin Yıllıklarında bahsedilmektedir. Çin kaynaklarında

Detaylı

URARTU UYGARLIĞI. Gülsevilcansel YILDIRIM

URARTU UYGARLIĞI. Gülsevilcansel YILDIRIM URARTU UYGARLIĞI Gülsevilcansel YILDIRIM 120213060 Urartular MÖ birinci yüzyılın başında, Van Gölü ve çevresinde önemli bir devlet Kuran ve günümüze kadar buradaki uygarlıkları etkilemiş bir kavimdir.

Detaylı

Arap Yarımadasından Mezopotamya'ya gelen Sami kökenli bir kavimdir.

Arap Yarımadasından Mezopotamya'ya gelen Sami kökenli bir kavimdir. Akadlar,Babiller,Asurlular ve Elamlılar Video Ders Anlatımı AKADLAR M.Ö. 2350 2150 Arap Yarımadasından Mezopotamya'ya gelen Sami kökenli bir kavimdir. Samiler tarafından Orta Mezopotamya da Kral Sargon

Detaylı

URARTULAR. topografik özelliklerinden dolayı federasyon üyelerinin birbirleriyle bağları gevşekti.

URARTULAR. topografik özelliklerinden dolayı federasyon üyelerinin birbirleriyle bağları gevşekti. E T KİNLİK 5 URARTULAR U Y G A R L I K L A R T A R İ H İ - I A Y D A N D E M İ R K U Ş K AY N A K 1 : 178 (Lloyd, Seton, Türkiye nin Tarihi, Tübitak Yayınları, 2007, s. 106) K AY N A K 2 Hitit İmparatorluğu

Detaylı

Tokat ın 68 km güneybatısında yer alan Sulusaray, Sabastopolis antik kenti üzerinde kurulmuştur.

Tokat ın 68 km güneybatısında yer alan Sulusaray, Sabastopolis antik kenti üzerinde kurulmuştur. Çekerek ırmağı üzerinde Roma dönemine ait köprüde şehrin bu adı ile ilgili kitabe bulunmaktadır. Tokat ın 68 km güneybatısında yer alan Sulusaray, Sabastopolis antik kenti üzerinde kurulmuştur. Antik Sebastopolis

Detaylı

HARPUT/ELAZIĞ YÖRESİNİN TARİHİ COĞRAFYASI Prof. Dr. Recep YILDIRIM

HARPUT/ELAZIĞ YÖRESİNİN TARİHİ COĞRAFYASI Prof. Dr. Recep YILDIRIM Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 297 HARPUT/ELAZIĞ YÖRESİNİN TARİHİ COĞRAFYASI Prof. Dr. Recep YILDIRIM Harput yöresi

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi. 8. Sanherib Dönemi (Siyasi tarih, mimari ve kabartmalar).

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi. 8. Sanherib Dönemi (Siyasi tarih, mimari ve kabartmalar). PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 8. Sanherib Dönemi (Siyasi tarih, mimari ve kabartmalar). Sanherib, Sennaherib, Sin-ahhe-riba ( 704-681) II. Sargon un 705 te ölümünde sonra, tahta oğlu Sanherib

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 9. Esarhadon ve Assurbanipal Dönemi. (Siyasi tarih, kabartma sanatı ve diğer sanat eserleri) Assurbanipal, J.Reade, 2001, şek.91 ESARHADDON / Aššur-aha-iddin ( 680-669)

Detaylı

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI MISIR UYGARLIĞI İRAN UYGARLIĞI HİNT UYGARLIĞI ÇİN UYGARLIĞI DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI MISIR UYGARLIĞI İRAN UYGARLIĞI HİNT UYGARLIĞI ÇİN UYGARLIĞI DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI MISIR UYGARLIĞI İRAN UYGARLIĞI HİNT UYGARLIĞI ÇİN UYGARLIĞI DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI Kelime anlamı İki nehrin arası olan Mezopotamya,

Detaylı

YERYÜZÜNDE YAŞAM ANADOLU VE MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

YERYÜZÜNDE YAŞAM ANADOLU VE MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI YERYÜZÜNDE YAŞAM ANADOLU VE MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI ANADOLU VE MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI YUNAN ANADOLU MEZAPOTAMYA İRAN MISIR HİNT ANADOLU VE MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI GENEL ÖZELLİKLERİ: 1- Genellikle iklim

Detaylı

Türklerin Anayurdu ve Göçler Video Ders Anlatımı

Türklerin Anayurdu ve Göçler Video Ders Anlatımı Türklerin Anayurdu ve Göçler Video Ders Anlatımı III. ÜNİTE TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ( BAŞLANGIÇTAN X. YÜZYILA KADAR ) A- TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI I-Türk Adının Anlamı

Detaylı

URARTU DÖNEMİNDE ŞEBETERİA ŞEHRİNE GENEL BİR BAKIŞ A General Outlook To City Of Sebeteria In Urartian Period Dr. Öğr. Üyesi Cuma Ali YILMAZ

URARTU DÖNEMİNDE ŞEBETERİA ŞEHRİNE GENEL BİR BAKIŞ A General Outlook To City Of Sebeteria In Urartian Period Dr. Öğr. Üyesi Cuma Ali YILMAZ Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi 165 Uluslararası Palu Sempozyumu Bildiriler Kitabı Özet URARTU DÖNEMİNDE ŞEBETERİA ŞEHRİNE GENEL BİR BAKIŞ A General Outlook To City Of Sebeteria

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 5. V.Şamsiadad ve III.Adadnirari Dönemi ( siyasi tarih, mabet mimarisi, diğer sanat yapıtları V. Şamşi-Adad, Reade, J. 2001. V. ŞAMŞİ-ADAD (824-811) III. Salmanasar,

Detaylı

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 8.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski Doğu: ANADOLU Urartular

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 8.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski Doğu: ANADOLU Urartular ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 8.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski Doğu: ANADOLU Urartular URARTULAR Eski Anadolu tarihinin bir bölümünü oluşturan Urartular tarihi kaynaklara ve arkeolojik bulgulara göre

Detaylı

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 7.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski Doğu: ANADOLU Urartular

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 7.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski Doğu: ANADOLU Urartular ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 7.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski Doğu: ANADOLU Urartular URARTULAR Eski Anadolu tarihinin bir bölümünü oluşturan Urartular tarihi kaynaklara ve arkeolojik bulgulara göre

Detaylı

Konya İli Beyşehir İlçesi Fasıllar Anıtı ve Çevresi Yüzey Araştırması 2013 Yılı Çalışmaları

Konya İli Beyşehir İlçesi Fasıllar Anıtı ve Çevresi Yüzey Araştırması 2013 Yılı Çalışmaları Konya İli Beyşehir İlçesi Fasıllar Anıtı ve Çevresi Yüzey Araştırması 2013 Yılı Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Yiğit H. Erbil, Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Konya İli Beyşehir İlçesi Fasıllar Anıtı

Detaylı

Adıyaman'ın İsmi Nereden Geliyor?

Adıyaman'ın İsmi Nereden Geliyor? ADIYAMAN Adıyaman'ın İsmi Nereden Geliyor? Rivayete göre; Adıyaman şehrini doğu, batı ve güney yönlerinde derin vadiler çevirmiştir. Bu vadilerin yamaçları zengin meyve ağaçları ile kaplı olduğu gibi,

Detaylı

ANADOLU UYGARLIKLARI (RÖLYEF) KABARTMA ESERLERİ. Burcu Aslı ÖZKAN

ANADOLU UYGARLIKLARI (RÖLYEF) KABARTMA ESERLERİ. Burcu Aslı ÖZKAN ANADOLU UYGARLIKLARI (RÖLYEF) KABARTMA ESERLERİ Burcu Aslı ÖZKAN İlk Çağda Anadolu da kurulan bazı uygarlıklar Hitit, Frig,Urartu, Lidya. HİTİTLER MÖ(1700) Başkenti Hattuşa (Boğazköy) Malatya Orta Anadolu

Detaylı

KENT TUŞPA AŞAĞI. 82 Actual Archaeology

KENT TUŞPA AŞAĞI. 82 Actual Archaeology TUŞPA AŞAĞI KENT Van Kalesi görkemli mezar yapıları, anıtsal savunma sistemi, kaya işçiliği ve yazıtları ile Urartu Krallığı nın özgün ve görkemli karakterini yansıtan en önemli yerleşmedir. Yaklaşık 200

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 6. III.Tiglatpileser Dönemi (siyasi tarih, mimarlık kalıntıları, saray ortostatları) III.Tiglat-pileser savaş arabasında, Nimrud, Barnett,R. 1962. BM 118900 III.

Detaylı

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL

COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 KPSS BAYRAM MERAL COĞRAFYANIN PUSULASI HARİTALARLA COĞRAFYA 2018 BAYRAM MERAL 1 Genel Yetenek - Cihan URAL Yazar Bayram MERAL ISBN 978-605-9459-31-0 Yayın ve Dağıtım Dizgi Tasarım Kapak Tasarımı Yayın Sertifika No. Baskı

Detaylı

Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dâhil) Projesi için Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED): Ekler

Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dâhil) Projesi için Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED): Ekler Teslim Edilen: Hazırlayan: IC-Astaldi JV AECOM Ankara, Türkiye Turkey AECOM-TR-R599-01-00 2 Ağustos 2013 Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Köprüsü dâhil) Projesi için Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi

Detaylı

GEVALE KALESĠ KAZI ÇALIġMALARI

GEVALE KALESĠ KAZI ÇALIġMALARI GEVALE KALESĠ KAZI ÇALIġMALARI Konya da Osmanlı ordusunun kenti fethettikten sonra yıktırdığı kabul edilen Gevale Kalesi nin kalıntıları bulundu. Buluntular kentin bilinen tarihini değiģtirecek nitelikte.

Detaylı

İktisat Tarihi II. 2. Hafta

İktisat Tarihi II. 2. Hafta İktisat Tarihi II 2. Hafta İKİNCİ DEVRİMİN BAŞLANGICI İkinci bir devrim kendine yeterli küçücük köyleri kalabalık kentler durumuna getirmiştir. Bu dönemde halk yerleşiktir. Köyün kendisi toprak elverdikçe

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 3. III.Salmanasar Dönemi. ( siyasi tarih, mimari )

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 3. III.Salmanasar Dönemi. ( siyasi tarih, mimari ) PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 3. III.Salmanasar Dönemi. ( siyasi tarih, mimari ) III. Salmanasar Heykeli, İstanbul, Strommenger,E., 1962, 207. III. Salmanasar / III. Šulmanu-ašerid (858-824) Geç

Detaylı

Urla / Klazomenai Kazıları

Urla / Klazomenai Kazıları Urla / Klazomenai Kazıları Oniki İon kenti arasında anılan Klazomenai, Urla-Çeşme yarımadasının kuzey kıyısında, İzmir Körfezi'nin ortalarında yer almaktadır. Klazomenai arazisinin (khora) doğuda Smyrna

Detaylı

DOĞU ANADOLU NUN GÜÇLÜ KRALLIĞI: URARTULAR. Hayrunnisa OKUR

DOĞU ANADOLU NUN GÜÇLÜ KRALLIĞI: URARTULAR. Hayrunnisa OKUR Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Mart 2017 March 2017 Yıl 10, Sayı XXIX, ss. 313-355. Year 10, Issue XXIX, pp. 313-355. DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/joh1045 DOĞU ANADOLU

Detaylı

YAKIN DOĞU ARKEOLOJİSİ / GEÇ-HİTİT KRALLIĞI

YAKIN DOĞU ARKEOLOJİSİ / GEÇ-HİTİT KRALLIĞI YAKIN DOĞU ARKEOLOJİSİ / GEÇ-HİTİT KRALLIĞI Timothy P. Harrison PATİNA KRALLIĞI NIN BAŞKENTİ TELL TAYINAT Kazı çalışmaları, bit hilani olarak adlandırılan birkaç büyük saray kompleksini ve zarif bir şekilde

Detaylı

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI

MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI TÜRKİYE DOĞAL VE KÜLTÜREL VARLIKLARI ENVANTERİ ENV. NO. 58.01.0.02 ÇİMENYENİCE KÖYÜ, KÖROĞLU TEPELERİ, I39-a4 MAĞARALARI VE YERLEŞİM ALANI İL SİVAS İLÇE HAFİK MAH.-KÖY VE MEVKİİ Çimenyenice Köyü GENEL

Detaylı

Uygarlığın Doğuşu ve İlk Çağ Uygarlıkları Video Flash Anlatımı 2.ÜNİTE: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLI

Uygarlığın Doğuşu ve İlk Çağ Uygarlıkları Video Flash Anlatımı 2.ÜNİTE: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLI Uygarlığın Doğuşu ve İlk Çağ Uygarlıkları Video Flash Anlatımı 2.ÜNİTE: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLI 1.KONU: TARİHÎ ÇAĞLARA GİRİŞ 2.KONU: İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI 1.K0NU TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ İnsan, düşünebilme

Detaylı

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir?

1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? 1- Çevresine göre alçakta kalmış ve vadilerle derin yarılmamış düzlüklere ne denir? a. Ova b. Vadi c. Plato d. Delta 2- Coğrafi bölgelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a. Coğrafi özellikleri

Detaylı

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701

COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 COĞRAFYA ARAZİ KULLANIMI VE ETKİLERİ ASLIHAN TORUK 11/F-1701 Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye yüzey şekilleri bakımından çok farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde oluşum özellikleri birbirinden farklı

Detaylı

Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti) Orta Asya da bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Hunlar tarafından kurulmuştur. Hunların ilk oturdukları yer

Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti) Orta Asya da bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Hunlar tarafından kurulmuştur. Hunların ilk oturdukları yer Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti) Orta Asya da bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Hunlar tarafından kurulmuştur. Hunların ilk oturdukları yer Sarı Irmak ın kuzeyi idi. Daha sonra Orhun ve Selenga ırmakları

Detaylı

YÜKSELME DEVRİ. KPSS YE HAZIRLIK ARİF ÖZBEYLİ Youtube Kanalı: tariheglencesi

YÜKSELME DEVRİ. KPSS YE HAZIRLIK ARİF ÖZBEYLİ  Youtube Kanalı: tariheglencesi YÜKSELME DEVRİ KPSS YE HAZIRLIK ARİF ÖZBEYLİ www.tariheglencesi.com Youtube Kanalı: tariheglencesi 05.08.2017 II.Selim (1566-1574) Tahta Geçme Yaşı: 42.3 Saltanat Süresi:8.3 Saltanat Sonundaki Yaşı:50.7

Detaylı

Kafiristan nasıl Nuristan oldu?

Kafiristan nasıl Nuristan oldu? Kafiristan nasıl Nuristan oldu? Afganistan'ın doğusunda Nuristan olarak anılan bölgenin Kafiristan geçmişi ve İslam diniyle tanışmasının hikayesi hayli ilginç. 10.07.2017 / 13:21 Hindikuş Dağları'nın güneydoğusunda

Detaylı

COĞRAFYA BÖLÜMÜ NDEN EDREMİT KÖRFEZİ KUZEY KIYILARINA ARAZİ ÇALIŞMASI

COĞRAFYA BÖLÜMÜ NDEN EDREMİT KÖRFEZİ KUZEY KIYILARINA ARAZİ ÇALIŞMASI COĞRAFYA BÖLÜMÜ NDEN EDREMİT KÖRFEZİ KUZEY KIYILARINA ARAZİ ÇALIŞMASI Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü 4. Sınıf öğrencilerine yönelik olarak Arazi Uygulamaları VII dersi kapsamında Yrd. Doç. Dr.

Detaylı

MED SANATI: Arkeolojik kaynaklar ise çok sınırlıdır. Iran arkeolojisinde Demir Devri I I I. safhasıdır (Orta Batı İran da: ).

MED SANATI: Arkeolojik kaynaklar ise çok sınırlıdır. Iran arkeolojisinde Demir Devri I I I. safhasıdır (Orta Batı İran da: ). MED SANATI: Arkeolojik kaynaklar ise çok sınırlıdır. Iran arkeolojisinde Demir Devri I I I. safhasıdır (Orta Batı İran da: 850-500). Ö n e m l i M e d merkezleri: Nush-i Jan, Godin II Safha, ve Baba Jan

Detaylı

PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu

PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu Ders 11: Philia Kültürü ve Anadolu Bağlantıları Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi

Detaylı

RESULOĞLU YERLEŞİMİ VE MEZARLIK ALANI 2013 YILI KAZI RAPORU

RESULOĞLU YERLEŞİMİ VE MEZARLIK ALANI 2013 YILI KAZI RAPORU RESULOĞLU YERLEŞİMİ VE MEZARLIK ALANI 2013 YILI KAZI RAPORU Resuloğlu yerleşimi ve mezarlık alanı Çorum / Uğurludağ sınırları içinde, Resuloğlu (Kaleboynu) Köyü nün kuş uçumu 900 m kuzeybatısındadır. Yerleşim

Detaylı

000579F.KULAKOĞLU 11/28 URARTU. ÖLÜ GÖMME GELENEKLERI ve MEZAR MİMARLIĞI F.KULAKOĞLU000579AÜ /28

000579F.KULAKOĞLU 11/28 URARTU. ÖLÜ GÖMME GELENEKLERI ve MEZAR MİMARLIĞI F.KULAKOĞLU000579AÜ /28 000579F.KULAKOĞLU 11/28 URARTU ÖLÜ GÖMME GELENEKLERI ve MEZAR MİMARLIĞI F.KULAKOĞLU000579AÜ00057911/28 ÖLÜ GÖMME GELENEKLERI 000580F.KULAKOĞLU 11/28 İki tarzda ölü gömme geleneği: 1.Yakmadan ve 2. yakarak.

Detaylı

Urartu Uygarlığı. Nezih Başgelen Arkeolog / Editör

Urartu Uygarlığı. Nezih Başgelen Arkeolog / Editör Urartu Uygarlığı Nezih Başgelen Arkeolog / Editör Eski Van Kalesi nin kuzeybatı ucunda, güçlü su kaynaklarının yanına yapılan Madırburç u oluşturan devasa kalker bloklarının üzerinde doğuda üç, batıda

Detaylı

BİRECİK REHBER KİTAP. Birecik Turizm Envanteri Projesi T.C. BİRECİK KAYMAKAMLIĞI 2011

BİRECİK REHBER KİTAP. Birecik Turizm Envanteri Projesi T.C. BİRECİK KAYMAKAMLIĞI 2011 Birecik Turizm Envanteri Projesi Bu kitabın içeriğinden sadece Birecik İlçesi ve Köylerine Hizmet Götürme Birliği sorumludur ve bu içeriğin herhangi bir şekilde DPT'nin veya Karacadağ kalkınma Ajansı'nın

Detaylı

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla

Detaylı

Awan/Shimashki ve Sukkalmah (Epartid) Dönemi

Awan/Shimashki ve Sukkalmah (Epartid) Dönemi ESKİ ELAM ÇAĞI Awan/Shimashki ve Sukkalmah (Epartid) Dönemi Susa daki E. Babil kral listesi: 12 Awan kralı: ca. 2400-2100 B.C.E.=Sargon of Akkad (2334-2279 B.C.E.) Son kralı: Puzur Inshushinak =çagdası=ur-nammu

Detaylı

Frigler Frigler Troya VII-a nın tahribinden (M.Ö. 1190) hemen sonra Anadolu ya Balkanlar üzerinden gelen Hint Avupa kökenli kavimlerden biridir. Frig tarihini Frigler in yeterli sayıda yazılı belge bırakmamış

Detaylı

2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI ALİKÖSE KANALI

2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI ALİKÖSE KANALI 2011 YILINDA DOĞU ANADOLU BÖLGESİN DE URARTU BARAJ, GÖLET ve SULAMA KANALLARININ ARAŞTIRILMASI Oktay BELLİ ALİKÖSE KANALI Aliköse Kanalı, Tuzluca İlçesi nin yaklaşık olarak 36 37 km. güneybatısında bulunmaktadır.

Detaylı

HABERLER ÖZBEKİSTAN-TÜRKİYE ULUSLARARASI ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR PROJESİ: ÖZBEKİSTAN DA YERKURGAN MERKEZ TAPINAĞI 2013 YILI ARKEOLOJİK KAZI ÇALIŞMASI

HABERLER ÖZBEKİSTAN-TÜRKİYE ULUSLARARASI ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR PROJESİ: ÖZBEKİSTAN DA YERKURGAN MERKEZ TAPINAĞI 2013 YILI ARKEOLOJİK KAZI ÇALIŞMASI HABERLER ÖZBEKİSTAN-TÜRKİYE ULUSLARARASI ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR PROJESİ: ÖZBEKİSTAN DA YERKURGAN MERKEZ TAPINAĞI 2013 YILI ARKEOLOJİK KAZI ÇALIŞMASI İlk Özbekistan-Türkiye uluslararası arkeolojik çalışmalar

Detaylı

Üstte, Lagaş Kralı Ur-Nanşe yaptırdığı tapınağa küfe taşıyor, karşısında karısı Kraliçe Abda

Üstte, Lagaş Kralı Ur-Nanşe yaptırdığı tapınağa küfe taşıyor, karşısında karısı Kraliçe Abda E T KİNLİK 4 MEZOPOTAMYA DA YÖNETİM K a yn a k 1 : Kay n a k 2 : Yayınları, 2. Baskı, 2006, s. 80) Kay n a k 3 : Babil Kralı Hammurabi, kanunlarının yazılı olduğu bazalt anıt üzerinde resmedilmiş. Karşısında,

Detaylı

Bu dönem hakkında en önemli bilgileri Uruk kentinden alıyoruz. Bu kentin bugünkü adı Warka'dır. Bağdat-Basra demiryolu üzerinde Hıdır istasyonu

Bu dönem hakkında en önemli bilgileri Uruk kentinden alıyoruz. Bu kentin bugünkü adı Warka'dır. Bağdat-Basra demiryolu üzerinde Hıdır istasyonu XI. BÖLÜM URUK ÇAĞI Uruk döneminin önemli bir karakteristiği de yerleşim miktarında görülen artış ve gelişimdir. İlk kez yerleşimler kent olarak adlandırılabilecek ölçüde büyümüştür. Dönemde daha karmaşık

Detaylı

M.Ö. 8. yüzyıl Urartu belgelerinde, "Kolha" A. Mican Zehiroğlu Bronz çağının sonlarına doğru, silah ve savaş tekniklerindeki birkaç önemli gelişme, Anadolu ve çevresindeki siyasi güç dengelerinde önemli

Detaylı

KRONOLOJİK İSLAM MİMARİSİ

KRONOLOJİK İSLAM MİMARİSİ KRONOLOJİK İSLAM MİMARİSİ 1 632-1258 HALİFELER DÖNEMİ (632-661) Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali, her biri İslam ın yayılması için çalışmıştır. Hz. Muhammed in 632 deki vefatından sonra Arap

Detaylı

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri

MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE. Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri MEKANSAL BIR SENTEZ: TÜRKIYE Türkiye nin İklim Elemanları Türkiye de İklim Çeşitleri Türkiye de Sıcaklık Türkiye de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Türkiye haritası incelendiğinde Yükseltiye bağlı olarak

Detaylı

SARAY Saray İlçesinin Tarihçesi:

SARAY Saray İlçesinin Tarihçesi: Saray İlçesinin Tarihçesi: Saray İlçesinin ne zaman ve kimler tarafından hangi tarihte kurulduğu kesin bilinmemekle beraber, bölgedeki yerleşimin Van Bölgesinde olduğu gibi tarih öncesi dönemlere uzandığı

Detaylı

5. ULUSLARARASI MAVİ KARADENİZ KONGRESİ. Prof. Dr. Atilla SANDIKLI

5. ULUSLARARASI MAVİ KARADENİZ KONGRESİ. Prof. Dr. Atilla SANDIKLI 5. ULUSLARARASI MAVİ KARADENİZ KONGRESİ Prof. Dr. Atilla SANDIKLI Karadeniz bölgesi; doğuda Kafkasya, güneyde Anadolu, batıda Balkanlar, kuzeyde Ukrayna ve Rusya bozkırları ile çevrili geniş bir havzadır.

Detaylı

Hazırlayan Muhammed ARTUNÇ 6.SINIF SOSYAL BİLGİER

Hazırlayan Muhammed ARTUNÇ 6.SINIF SOSYAL BİLGİER Hazırlayan Muhammed ARTUNÇ 6.SINIF SOSYAL BİLGİER SOSYAL BİLGİLER KONU:ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ (Büyük)Asya Hun Devleti (Köktürk) Göktürk Devleti 2.Göktürk (Kutluk) Devleti Uygur Devleti Hunlar önceleri

Detaylı

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF TARİH DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ YILLIK PLANI

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF TARİH DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ YILLIK PLANI KASIM EKİM 07-08 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI 9. SINIF TARİH DERSİ DESTEKLEME VE YETİŞTİRME KURSU KAZANIMLARI VE TESTLERİ YILLIK PLANI Ay Hafta Ders Saati Konu Adı Kazanımlar Test No Test Adı TARİH VE TARİH YAZICILIĞI

Detaylı

Bugünkü Teknolojiyle Bile İnşa Edilmesi Mümkün Olmayan 19 Akıl A lmaz Antik Yapı

Bugünkü Teknolojiyle Bile İnşa Edilmesi Mümkün Olmayan 19 Akıl A lmaz Antik Yapı Bugünkü Teknolojiyle Bile İnşa Edilmesi Mümkün Olmayan 19 Akıl A lmaz Antik Yapı Bugünkü Teknolojiyle Bile İnşa Edilmesi Mümkün Olmayan 19 Akıl Almaz Antik Yapı 19. Büyük Hipostil Salonu Mısır Karnak Tapınağı

Detaylı

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi

PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi PRT 403 Geç Asur-Geç Babil Arkeolojisi 12. Babil Arkeolojisine giriş. Nabupolazar ve Nabukadnezar Dönemi Babil, İştar Kapısı Babil Kenti Kentin Geç Babil Dönemi plan şeması, 1.8 km. uzunluğunda şehrin

Detaylı

SURUÇ İLÇEMİZ. Suruç Meydanı

SURUÇ İLÇEMİZ. Suruç Meydanı SURUÇ İLÇEMİZ Suruç Meydanı Şanlıurfa merkez ilçesine 43 km uzaklıkta olan ilçenin 2011 nüfus sayımına göre toplam nüfusu 100.912 kişidir. İlçe batısında Birecik, doğusunda Akçakale, kuzeyinde Bozova İlçesi,

Detaylı

Title of Presentation. Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL

Title of Presentation. Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL Title of Presentation Hazar Havzası nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL İçindekiler 1- Yeni Büyük Oyun 2- Coğrafyanın Mahkumları 3- Hazar ın Statüsü Sorunu 4- Boru Hatları Rekabeti 5- Hazar

Detaylı

İlkçağ Anadolu Uygarlıklarında Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı Bağlamında Kütüphane/Arşiv Kurumu

İlkçağ Anadolu Uygarlıklarında Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı Bağlamında Kütüphane/Arşiv Kurumu İlkçağ Anadolu Uygarlıklarında Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı Bağlamında Kütüphane/Arşiv Kurumu Prof. Dr. Bülent Yılmaz Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü E-posta : byilmaz@hacettepe.edu.tr

Detaylı

DASKYLEİON 2011 KAZI SEZONU ÇALIŞMALARI

DASKYLEİON 2011 KAZI SEZONU ÇALIŞMALARI DASKYLEİON 2011 KAZI SEZONU ÇALIŞMALARI Daskyleion da 2011 sezonu kazıları Hisartepe Höyüğü nün doğu yamacında, yerleşimin ana girişinin aşağısında, Hellenistik Dönem yolunun iki yakasında; Akropolis te

Detaylı

15. MÜZE ÇALIŞMALARI ve KURTARMA KAZILARI SEMPOZYUMU

15. MÜZE ÇALIŞMALARI ve KURTARMA KAZILARI SEMPOZYUMU T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 15. MÜZE ÇALIŞMALARI ve KURTARMA KAZILARI SEMPOZYUMU 24-26 NİSAN 2006 ALANYA T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No : 3082

Detaylı

Başkale nin Tarihçesi: Başkale Coğrafyası:

Başkale nin Tarihçesi: Başkale Coğrafyası: Başkale nin Tarihçesi: Başkale Urartular zamanında Adamma olarak adlandırılan bir yerleşme yeriydi. Ermeniler buraya Adamakert ismini vermişlerdir. Sonraları Romalılar ve Partlar arasında sınır bölgesi

Detaylı

KURTALAN İLÇESİ. Siirt deki Kültür Varlıkları

KURTALAN İLÇESİ. Siirt deki Kültür Varlıkları KURTALAN İLÇESİ Siirt deki Kültür Varlıkları 163 3.5. KURTALAN İLÇESİ 3.5.1. ERZEN ŞEHRİ VE KALESİ Son yapılan araştırmalara kadar tam olarak yeri tespit edilemeyen Erzen şehri, Siirt İli Kurtalan İlçesi

Detaylı

Roma ve Bizans Dönemi Tarihi Eserleri. Ahmet Usal - Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı

Roma ve Bizans Dönemi Tarihi Eserleri. Ahmet Usal - Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı Roma ve Bizans Dönemi Tarihi Eserleri Ahmet Usal - Edirne Vergi Dairesi Başkanlığı Aralık 25, 2006 2 İçindekiler 0.1 Antik Yerleşimler......................... 4 0.2 Roma - Bizans Dönemi Kalıntıları...............

Detaylı

Şehir devletlerinin merkezlerinde tapınak bulunurdu. Yönetim binası, resmî yapılar ve pazar meydanları tapınağın etrafında yer alırdı.

Şehir devletlerinin merkezlerinde tapınak bulunurdu. Yönetim binası, resmî yapılar ve pazar meydanları tapınağın etrafında yer alırdı. M.Ö 2000 den itibaren Eski Yunan da ve Ege de polis adı verilen şehir devletleri ortaya çıkmıştır. Bunlardan en önemlileri Atina,Sparta,Korint,Larissa ve Megara dır. Şehir devletlerinin merkezlerinde tapınak

Detaylı

Makedonya Cumhuriyeti ; 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti nin iç savaşlara girdiği dönemde bağımsızlığını ilan etmiştir.

Makedonya Cumhuriyeti ; 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti nin iç savaşlara girdiği dönemde bağımsızlığını ilan etmiştir. Makedonya Cumhuriyeti ; 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti nin iç savaşlara girdiği dönemde bağımsızlığını ilan etmiştir. Kuzeyde Sırbistan ve Kosova batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan,

Detaylı

SORU CEVAP METODUYLA TEKRAR (YÜKSELİŞ-DURAKLAMA VE AVRUPA)

SORU CEVAP METODUYLA TEKRAR (YÜKSELİŞ-DURAKLAMA VE AVRUPA) SORU CEVAP METODUYLA TEKRAR (YÜKSELİŞ-DURAKLAMA VE AVRUPA) Osmanlı devletinde ülke sorunlarının görüşülüp karara bağlandığı bugünkü bakanlar kuruluna benzeyen kurumu: divan-ı hümayun Bugünkü şehir olarak

Detaylı

ANALİZ SONUÇLARI. 1 Mart 2017 tarihine kadar kullanmayınız.

ANALİZ SONUÇLARI. 1 Mart 2017 tarihine kadar kullanmayınız. ANALİZ SONUÇLARI 1 Mart 2017 tarihine kadar kullanmayınız. ANALİZ SONUÇLARI ANALİZ SONUÇLARI GÖRSELLER NASIL OKUNMALI? GÖRSELLER NASIL OKUNMALI? GÖRSELLER NASIL OKUNMALI? RENKLENDİRİLMİŞ TÜRKİYE HARİTALARI

Detaylı

PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ. Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu

PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ. Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu 00052812/25 PRT 303 KIBRIS ARKEOLOJİSİ Ders 10: Geç Kalkolitik Dönem Kissonerga Mosphilia & Lamba Lakkous Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı

Detaylı

Bozkır hayatının başlıca ekonomik faaliyetleri neler olabilir

Bozkır hayatının başlıca ekonomik faaliyetleri neler olabilir Kısrak sütünden üretilen kımız, darıdan yapılan begni bekni ve boza Türklerin bilinen içecekleriydi Bozkır hayatının başlıca Bu Türklerin kültürün bilinen önemli en eski gıda ekonomik faaliyetleri neler

Detaylı

ŞANLIURFA YI GEZELİM

ŞANLIURFA YI GEZELİM ŞANLIURFA YI GEZELİM 3. Gün: URFA NIN KALBİNDEN GÜNEŞİN BATIŞINA GEZİ TÜRKİYE NİN GURURU ATATÜRK BARAJI Türkiye de ki elektrik üretimini artırmak ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki 9 ili kapsayan tarım

Detaylı

BEÇİN KALESİ KAZISI KALE ÇEŞMESİ SONUÇ RAPORU

BEÇİN KALESİ KAZISI KALE ÇEŞMESİ SONUÇ RAPORU BEÇİN KALESİ KAZISI KALE ÇEŞMESİ SONUÇ RAPORU Prof. Dr. Kadir PEKTAŞ* Muğla İli, Milas İlçesi, Beçin Kalesi nde 20.05.2013 tarihinde başlatılan kazı çalışmaları 24.12.2013 tarihinde tamamlanmıştır. Kazı

Detaylı

İktisat Tarihi II. 1. Hafta

İktisat Tarihi II. 1. Hafta İktisat Tarihi II 1. Hafta İktisat tarihinin görevi ekonomilerin performanslarında ve yapılarında zaman içinde meydana gelen değişiklikleri açıklamaktır. Tarih Öncesi Çağların Bölümlenmesi Taş Çağı Bakır

Detaylı

Bugün hava nasıl olacak?

Bugün hava nasıl olacak? On5yirmi5.com Bugün hava nasıl olacak? Ülkemiz genelinde parçalı yer yer çok bulutlu bir hava hakim olacak. Yer yer sağanak ve gök gürültülü sağanak yağış var. Sıcaklıklar mevsim normallerinin üzerinde

Detaylı

Türkiye nin Coğrafi Bölgelerinin Belirlenme Çalışmaları. Yard.Doç.Dr. Mehmet Fatih DÖKER

Türkiye nin Coğrafi Bölgelerinin Belirlenme Çalışmaları. Yard.Doç.Dr. Mehmet Fatih DÖKER Türkiye nin Coğrafi Bölgelerinin Belirlenme Çalışmaları Yard.Doç.Dr. Mehmet Fatih DÖKER HATIRLATMA 1-Bölge Nedir? 2- Bölge Ayrımında Kullanılan Kriterler DOĞAL ÖZELLİKLER BEŞERİ VE EKONOMİK ÖZELLİKLER

Detaylı

Bu yüzden de Akdeniz coğrafyasına günümüz dünya medeniyetinin doğduğu yer de denebilir.

Bu yüzden de Akdeniz coğrafyasına günümüz dünya medeniyetinin doğduğu yer de denebilir. Sevgili Meslektaşlarım, Kıymetli Katılımcılar, Bayanlar ve Baylar, Akdeniz bölgesi coğrafyası tarih boyunca insanlığın sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimine en çok katkı sağlayan coğrafyalardan biri

Detaylı

İÇİNDEKİLER SÖZEL BÖLÜM

İÇİNDEKİLER SÖZEL BÖLÜM İÇİNDEKİLER SÖZEL BÖLÜM 1. SÖZCÜKTE ANLAM... 3 A. Sözcükte Anlam Özellikleri... 3 B. Sözcükler Arası Anlam İlişkileri... 5 C. Sözcüklerde Anlam Olayları... 12 D. Kalıplaşmış Söz Grupları... 14 2. CÜMLENİN

Detaylı

Devleti yönetme hakkı Tanrı(gök tanrı) tarafından kağana verildiğine inanılırdı. Bu hak, kan yolu ile hükümdarların erkek çocuklarına geçerdi.

Devleti yönetme hakkı Tanrı(gök tanrı) tarafından kağana verildiğine inanılırdı. Bu hak, kan yolu ile hükümdarların erkek çocuklarına geçerdi. Orta Asya Türk tarihinde devlet, kağan adı verilen hükümdar tarafından yönetiliyordu. Hükümdarlar kağan unvanının yanı sıra han, hakan, şanyü, idikut gibi unvanları da kullanmışlardır. Kağan kut a göre

Detaylı

T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİMDALI URARTU KRALLIĞI NDA TOPLU NÜFUS AKTARIMLARI VE BU

T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİMDALI URARTU KRALLIĞI NDA TOPLU NÜFUS AKTARIMLARI VE BU T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİMDALI URARTU KRALLIĞI NDA TOPLU NÜFUS AKTARIMLARI VE BU UYGULAMANIN URARTU KÜLTÜRÜNE ETKİLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Erim KONAKÇI Prof. Dr.

Detaylı

TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ

TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ Dr. Tuğrul BAYKENT Baykent Bilgisayar & Danışmanlık TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK GÜCÜ Düzenleyen: Dr.Tuğrul BAYKENT w.ekitapozeti.com 1 1. TÜRKİYE NİN JEOPOLİTİK KONUMU VE ÖNEMİ 2. TÜRKİYE YE YÖNELİK TEHDİTLER

Detaylı

İSLÂM ÖNCESİ İRAN DA DEVLET VE EKONOMİ -SÂSÂNÎ DÖNEMİ- (M.S )

İSLÂM ÖNCESİ İRAN DA DEVLET VE EKONOMİ -SÂSÂNÎ DÖNEMİ- (M.S ) İSLÂM ÖNCESİ İRAN DA DEVLET VE EKONOMİ -SÂSÂNÎ DÖNEMİ- (M.S. 226-652) Yrd. Doç. Dr. Ahmet ALTUNGÖK İSLÂM ÖNCESİ İRAN DA DEVLET VE EKONOMİ -SÂSÂNÎ DÖNEMİ- Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Altungök Yayınevi Editörü:

Detaylı

Bugün hava nasıl olacak?

Bugün hava nasıl olacak? On5yirmi5.com Bugün hava nasıl olacak? Batı da sıcaklık 2-4 derece arasında düşerken, iç ve doğu kesimlerde 2-4 derece artacak. Çanakkale ve Balıkesir çevrelerinde ise kuvvetli yağış beklentisi var. Yayın

Detaylı

1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim MHP

1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim MHP 1999 dan 2007 ye Seçmen Tercihleri ve Değişim MHP MHP nin 1999 daki Yükselişi 1991 seçimlerine Refah Partisi listelerinden katılarak yüzde 10 luk seçim barajını aşarak meclise giren Milliyetçi Hareket

Detaylı

DEMİR ÇAĞI NDA DİYARBAKIR BÖLGESİ

DEMİR ÇAĞI NDA DİYARBAKIR BÖLGESİ T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI DEMİR ÇAĞI NDA DİYARBAKIR BÖLGESİ Yüksek Lisans Tezi TUĞBA TÜRKSOY İstanbul, 2007 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

B-) Aşağıda verilen sözcüklerden uygun olanları ilgili cümlelere uygun biçimde yerleştiriniz.

B-) Aşağıda verilen sözcüklerden uygun olanları ilgili cümlelere uygun biçimde yerleştiriniz. A-) Aşağıdaki bilgilerden doğru olanın yanına (D), yanlış olanın yanına (Y) yazınız. 1-( ) Ege Bölgesi nde dağlar kıyıya paralel uzanır. 2-( ) Çarşamba ve Bafra Karadeniz kıyısındaki delta ovalarımızdır.

Detaylı

istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından sebepleri istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından gelişmesi istanbul'un fethinin türk

istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından sebepleri istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından gelişmesi istanbul'un fethinin türk , istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından sebepleri istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından gelişmesi istanbul'un fethinin türk ve dünya tarihi açısından sonuçları istanbul'un fethinin

Detaylı

İktisat Tarihi II. 13 Nisan 2018

İktisat Tarihi II. 13 Nisan 2018 İktisat Tarihi II 13 Nisan 2018 Modern Çağ ın Başlangıcında Avrupa Ekonomisi 11 yy başından itibaren Avrupa Rostow'un deyimiyle kalkışa geçmiştir. Bugünün ölçütleriyle baktığımızdaavrupa gelişmemiş bir

Detaylı

Türkiye Nüfusunun Yapısal Özellikleri Nüfus; 1- Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Genç (Çocuk) Nüfus ( 0-14 yaş )

Türkiye Nüfusunun Yapısal Özellikleri Nüfus; 1- Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Genç (Çocuk) Nüfus ( 0-14 yaş ) Türkiye Nüfusunun Yapısal Özellikleri Nüfus; ülkelerin kalkınmasında, ülkenin dünyadaki etki alanını genişletmesinde potansiyel bir güç olarak önemli bir faktördür. Nüfusun potansiyel gücü, nüfus miktarı

Detaylı

Eski Mısır Tarihi Kaynakları

Eski Mısır Tarihi Kaynakları Eski Mısır Tarihi Kaynakları Eski Mısır tarihinin araştırılmasında hem yazılı hem de yazısız kaynaklar kullanılmış ve kullanılmaktadır. Eski Mısır medeniyetinden günümüze dek ulaşmış olan tüm kalıntılar

Detaylı

İktisat Tarihi II

İktisat Tarihi II İktisat Tarihi II 23.02.2018 İkincil özeklerde yalnızca ekonomik yapı benimsenmekle kalmamıştır. - Biblos - Kapadokya uygarlıkları birincil özeklerin yapısı ile zorlanmıştır. İkinci devrimin yaygınlaşmasında

Detaylı

2007-2010 İzmir İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları

2007-2010 İzmir İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları 2007-2010 İzmir İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Menderes İlçesi: Menderes ilçesine bağlı Oğlananası Köyü ne yakın, köyün 3-4 km kuzeydoğusunda, Kısık mobilyacılar sitesinin arkasında yer alan büyük

Detaylı

Dr. Öğrt. Üyesi Görkem Kökdemir

Dr. Öğrt. Üyesi Görkem Kökdemir GEÇ HİTİT KRALLIKLARI (M.Ö. 1200 700) (DIA) Neşa da (Kültepe), M.Ö. 2. binyılın ilk yarısında bir kentin yörüngesini aşan boyutlarda merkezi bir siyasi iktidar oluşur. Bu yapılanma kısa süre sonra Kızılırmak

Detaylı

Cezayir'den yükselen bir ses: Yalnızca İslam hükmedecek!

Cezayir'den yükselen bir ses: Yalnızca İslam hükmedecek! Cezayir'den yükselen bir ses: Yalnızca İslam hükmedecek! Cezayir'de 1990'lı yıllardaki duvar yazıları, İslamcılığın yükseldiği döneme yönelik yakın bir tanıklık niteliğinde. 10.07.2017 / 18:00 Doksanlı

Detaylı