Kronik Hepatit C İnfeksiyonlu Hastalarda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Toraks Tomografisi ve Solunum Fonksiyon Testlerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Kronik Hepatit C İnfeksiyonlu Hastalarda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Toraks Tomografisi ve Solunum Fonksiyon Testlerinin Değerlendirilmesi Oğuzhan OKUTAN*, Zafer KARTALOĞLU*, Ahmet İLVAN*, Ali KUTLU**, Erkan BOZKANAT*, Emir ŞİLİT*** * Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Kliniği, ** Gümüşsuyu Asker Hastanesi Göğüs Hastalıkları Kliniği, *** Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Radyoloji Kliniği, İSTANBUL ÖZET Bu çalışmada, kronik hepatit C virüs (HCV) infeksiyonlu hastalarda akciğer tutulumunu solunum fonksiyon testleri (SFT) ve yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografi (YRBT) ile araştırmayı amaçladık. Herhangi bir akciğer hastalığı tanısı almamış 34 HCV infeksiyonlu hasta ile 10 sağlıklı kontrol olgusu çalışmaya alındı. Tüm olguların YRBT leri çekildi ve SFT leri yapıldı. Kronik HCV infeksiyonlu olgularda karaciğer patolojisi ile akciğer tutulumu arasındaki ilişkiler de araştırıldı. Spirometrik ölçümler sonunda, hastaların 9'unda vital kapasite (VC), 8'inde zorlu vital kapasite (FVC), 5'inde birinci saniye zorlu ekspiratuvar hacim (FEV 1 ) 15'inde ise zorlu ekspirasyon ortası akım hızında (FEF ) beklenen değerin %80'inden fazla düşüş saptandı. Yirmialtı hastada (%76.5) karbonmonoksit difüzyon kapasitesi (DLCO) düşük bulundu. Kontrol grubu ile HCV infeksiyonlu olguların SFT leri arasında anlamlı fark yoktu. Onaltı HCV infeksiyonlu olgunun YRBT'sinde interstisyel akciğer tutulumu ile uyumlu bulgular saptandı. Kontrol grubunda 1 olguda YRBT de interstisyel patoloji vardı. YRBT bulguları açısından kontrol grubu ile HCV infeksiyonlu olgular arasında anlamlı fark bulundu (Ki-kare= 4.7 p= 0.03). Karaciğer biyopsisi yapılmış olan 28 hastanın Knodell histolojik aktivite indeksleri (KHAİ) ortalama 9.0 ± 4.7 (2-16) idi. Kronik HCV li olgularda, YRBT bulguları, spirometrik ölçümler ve DLCO, KHAİ ile ilişkisiz bulundu. Sadece DLCO nun alveoler ventilasyona oranının (DLCO/VA) KHAİ ile ilişkili olduğu saptandı. İncelenen tüm parametrelerin HCV infeksiyonlu olgularda yaş ile ilişkili olduğu gözlendi. Sonuç olarak, kronik HCV infeksiyonunun belirgin solunumsal yakınmalar olmaksızın interstisyel akciğer tutulumuna yol açabileceğini düşünmekteyiz. ANAHTAR KELİMELER: Kronik hepatit C infeksiyonu, interstisyel akciğer tutulumu, yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografi, spirometri, CO difüzyon kapasitesi, Knodell histolojik aktivite indeksi SUMMARY EVALUATION OF THORAX HIGH-RESOLUTION COMPUTED TOMOGRAPHY AND PULMONARY FUNCTION TESTS IN PATIENTS WITH CHRONIC HEPATITIS C VIRUS INFECTION In this study, we aimed that pulmonary involvement investigated via pulmonary function tests (PFTs) and high-resolution computed tomography (HRCT) in patients with chronic hepatitis C infection (HCV). Thirty-four patients with chronic HCV infection without diagnosis of any lung disease and 10 healthy cases enrolled to the study. It was performed PFT and HRCT in all cases. And we investigated correlation between pulmonary involvement and liver pathology in patients with chronic HCV infection. On spirometric measurements, a reduction lower than 80% of the predicted value in vital capacity (VC) in 9 of the patients, in forced expiratory volume in one second (FEV 1 ) in 8 patients, in forced expiratory flow (FEF ) in

2 Kronik Hepatit C İnfeksiyonlu Hastalarda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Toraks Tomografisi ve Solunum Fonksiyon Testlerinin Değerlendirilmesi patients was detected. Carbon monoxide diffusing capacity (DLCO) was found reduced in 26 patients (76.5%). There was no significant difference between controls and patients with HCV infection in PFTs. Findings of interstitial pulmonary involvement were detected in the HRCT of 16 patients. It was detected that significant difference between control and patients with HCV infection in findings of HRCT (chi-square= 4.7, p= 0.03). Knodell histological activity index (KHAI) of 28 patients on whom liver biopsy were applied was 9.0 ± 4.7 (2-16). HRCT findings, spirometric values and DLCO were not affected by KHAI in patients with HCV infection. In these patients, all the parameters were observed to be related with age. As a conclusion, we suggest that chronic hepatitis C infection may cause pulmonary interstitial involvement without evident respiratory symptoms. KEY WORDS: Chronic hepatitis C infection, interstitial pulmonary involvement, high resolution computed tomography, spirometry, DLCO, Knodell histological activity index GİRİŞ Hepatit C virüsü (HCV) sık görülen bir infeksiyon etkeni olup Dünya nüfusunun %3 ünün HCV ile infekte olduğu sanılmaktadır. Akut hepatit olgularının %20 sinden, kronik hepatit olgularının %70 inden HCV sorumludur (1,2). HCV immün sisteme kronik uyarılar da yapabilmektedir (3-5). Bugüne kadar kronik HCV infeksiyonunun akciğer tutulumu yapması ile ilgili yayınlar olgu sunumları şeklinde olmuştur (6,7). İnterstisyel akciğer hastalıklarından idiyopatik pulmoner fibrozis (İPF) her ne kadar idiyopatik kabul edilse bile, inhale çevresel etkenlerin bu tablonun ortaya çıkmasından sorumlu olduğu sanılmaktadır (8,9). Ayrıca İPF li birçok hastada semptomların viral bir infeksiyon sonrası ortaya çıkması, viral infeksiyonların akciğerlerde hasara neden olması ya da hasarı potansiyalize etmesine bağlı olarak bu hastalığın oluşabileceğini düşündürmektedir (10). İPF etyolojisinden HCV, Epstein-Bar virüs (EBV) ve adenovirüslerin sorumlu olabileceğine dair verilerde bulunmaktadır (11-13). Bu çalışmanın amacı; kronik HCV infeksiyonlu hastalarda interstisyel akciğer tutulumunu araştırmak, bu tutulumun yaş, cinsiyet, sigara içimi, hepatit hastalığının şiddeti gibi faktörlerle ilişkisini ortaya koymak ve solunum fonksiyonlarıyla etkileşimini incelemektedir. GEREÇ ve YÖNTEM Şubat-Haziran 2000 tarihleri arasında infeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji ve gastroenteroloji kliniklerince ayaktan takip edilen 34 kronik HCV infeksiyonlu hasta onayları alınarak çalışmaya kabul edildi. Kontrol grubu olarak benzer yaş, cinsiyet ve sigara alışkanlığı olan ve önceden herhangi bir akciğer veya karaciğer hastalığı geçirmeyen 10 sağlıklı olgu da çalışmaya alındı. Olgularımızda kronik hepatit C tanısı, 3. kuşak ELISA testi (A x SYM HCV version 3.0, Abbott, Almanya) ve karaciğer biyopsisi ile konuldu. Karaciğer biyopsisi yapılamayanlarda polimeraz zincir reaksiyonu ile elde edilen HCV RNA pozitifliği tanı için yeterli kabul edildi. Daha önce başka bir akciğer hastalığı tanısı alanlar, dekompanse siroz, konjestif kalp yetmezliği, hepatit B taşıyıcılığı, malignite şüphesi, kollajen doku hastalıkları, lökopeni (< 3000) ve trombositopenisi (< ) olanlar, uyuşturucu madde kullananlar çalışmaya dahil edilmedi. Ayrıca kronik alkolizm hikayesi olanlar çalışma dışı bırakıldı. Yukarıdaki kriterlere uyan hastalara anamnez, sistemik fizik muayene yapıldı. Yaş, cinsiyet ve kullandıkları sigara miktarı (paket-yıl), HCV ye yönelik tedavi kullanıp kullanmadıkları kaydedildi. Olguların tamamına akciğer grafisi çekildi ve spirometrik ölçümler, difüzyon testleri, yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografi (YRBT) tetkikleri yapıldı. Spirometri ve Difüzyon Kapasitesi Ölçümü Vital kapasite (VC), zorlu vital kapasite (FVC), birinci saniye zorlu ekspiratuvar hacim (FEV 1 ), zorlu ekspirasyon ortası akım hızı (FEF ), karbonmonoksit difüzyon kapasitesi (DLCO), karbonmonoksit difüzyon kapasitesinin alveoler ventilasyona (VA) oranı (DLCO/VA) Vmax 22 cihazı ile (Sensor Medics, ABD) tek soluk difüzyon ölçümü metoduyla Amerika Toraks Derneği (ATS) kriterlerine uygun olarak yapıldı (14). Test öncesi hiçbir hasta bronkodilatatör ilaç kullanmıyordu. Ölçümler beklenen değerin yüzdesi olarak kaydedildi, %80 ve üzeri normal değer olarak kabul edildi. 191

3 Okutan O, Kartaloğlu Z, İlvan A, Kutlu A, Bozkanat E, Şilit E. YRBT YRBT görüntüleri Somatom DRH cihazı (Siemens, Almanya) ile kontrastsız, 10 mm kesit aralığında, 2 mm kesit kalınlığında, 310 mas, 125 kvp, 4 saniye görüntüleme zamanı kullanarak, kemik algoritminde, 512 x 512 matrikste, parankim 1600/-400 ve mediasten 50/350 pencere aralığında olacak şekilde görüntüler elde edildi. YRBT de interstisyel tutulumun yoğunluğunun değerlendirilmesinde Remy-Jardin ve arkadaşları tarafından tarif edilen yöntem uygulanmış olup, buzlu cam görünümü, yüksek attenüasyonlu nodüler görünüm, konsolidasyon, nonseptal olarak sınıflandırılan yüksek attenüasyonlu çizgisel görünümler, septal çizgiler, bal peteği görünümü ve yapısal distorsiyon bulguları olmak üzere toplam 7 bulgunun varlık, dağılım ve yoğunluğuna göre puanlama yapıldı (15). Tutulumun boyutu akciğerdeki 3 ayrı zonda (karinanın üstündeki kısım üst zon, karina ve inferior pulmoner ven arası orta zon, bu seviyenin altı alt zon) değerlendirildi. YRBT puanlaması, her 3 zonda hastalığın yoğunluğunun görsel olarak tanımlanması ile elde edildi. Saptanan anormalliklerden akciğer parankim tutulumu için en az %5 ten fazla olanlar puanlanmaya alındı. Tutulumun %5-25 olması 1, %26-50 arası 2, %51-75 arası 3, %75 üzeri 4 puan olarak kaydedildi. Her bir zonun puanı toplanarak 0-12 arası toplam puan değeri (her bir anormallik için YRBT yoğunluk skoru) elde edildi. Toplam yoğunluk skoru (TYS) 7 grup YRBT anormalliklerinin yoğunluğunun toplamıyla elde edilmiş olup bu değerlendirmede 0-84 puan aralığı mevcuttur. Bu puanlamada 1-28 puan arası hafif tutulum, puan arası orta derecede tutulumun, puan arası ağır tutulum olarak kabul edildi. YRBT ler bağımsız iki radyolog tarafından değerlendirildi. Puanlama sonucunda her iki radyolog tarafından her bir anormallik için verilen puanların ortama değeri alınarak TYS elde edildi. Karaciğer Biyopsisinin Değerlendirilmesi Çalışmaya katılan hastalardan 28 (%82.4) ine karaciğer biyopsisi yapılmıştı. Hastalığın aktivite derecesini yansıtan karaciğer histopatolojik değerlendirilmesi Knodell ve arkadaşları tarafından 1981 yılında tanımlanan histolojik aktivite indeksine (KHAİ) göre yapılmıştır (16). Bu değerlendirmede hepatitin şiddeti portal alanlardaki inflamasyon, periportal alanlardaki güve yeniği ve köprüleşme nekrozu, parankimde görülen nekroinflamatuvar aktivite dikkate alınmıştır. İstatistiksel Analiz Tüm kantitatif veriler ortalama ± SD olarak verildi. Kontrol grubu ile hasta grubunun SFT leri Student s t-testi ile yine aynı gruplarda YRBT bulgularının bulunup bulunmaması ise Ki-kare testi ile karşılaştırıldı. Yaş, cinsiyet ve interferon tedavisi ile KHAİ ilişkisi multipl lineer regresyon analizi ile değerlendirildi. Karaciğer patolojisi (KHAİ) ile akciğer bulguları (YRBT, spirometri, difüzyon testi) arasında ilişki olup olmadığını araştırmak amacıyla, akciğer bulguları bağımlı değişken, KHAİ ve akciğer patolojilerinde etkili olması muhtemel olan yaş, cinsiyet, kullanılan sigara miktarı bağımsız değişkenler olarak kabul edilerek TYS, VC, FVC, FEV 1, FEF 25-75, DLCO, DLCO/VA için ayrı ayrı multipl lineer regresyon analizi uygulandı. İstatistiksel anlamlılık için p< 0.05 kabul edildi. SONUÇLAR Çalışmaya alınan 34 hastanın 15 i kadın, 19 u erkek olup yaş ortalaması 47.6 ± 17.4 (20-72) yıl idi. Onsekiz hastanın sigara kullanma öyküsü mevcuttu ve içilen sigara miktarı 16.5 ± 9.7 paket-yıl olarak bulundu. Kontrol grubu olguların 6 sı erkek 4 ü kadın olup yaş ortalaması 46.2 ± 2.6 (38-53) yıl idi. Bu olguların 4 ü sigara kullanıyordu. HCV infeksiyonlu 19 olgu interferon tedavisi görmüştü. Spirometrik ölçümler sonunda HCV infeksiyonlu olgularda; VC 9 olguda, FVC 8 olguda, FEV 1 5 olguda, FEF olguda beklenen değerin %80 inden daha düşük saptandı. Yirmialtı olguda (%76.5) DLCO, 18 olguda (%52.9) DLCO/VA oranı beklenen değerin %80 inden daha düşük olarak bulundu. Ancak kontrol grubu ile kronik HCV infeksiyonlu olguların ortalama SFT değerleri arasında anlamlı fark yoktu (Tablo 1). Karaciğer biyopsisi yapılmış olan 28 kronik HCV infeksiyonlu hastanın KHAİ 9.0 ± 4.7 (2-16) idi. HCV infeksiyonlu olguların 16 (%47) sının YRBT sinde interstisyel akciğer tutulumuna ait bulguları saptandı. YRBT de 7 anormallik için yapılan skorlama sonucunda hafif derecede akciğer parankim tutulumu vardı (Tablo 2). Kontrol olgularının birinde YRBT de yapısal distorsiyon görüldü. YRBT de interstisyel patoloji saptanması açısından kronik HCV 192

4 Kronik Hepatit C İnfeksiyonlu Hastalarda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Toraks Tomografisi ve Solunum Fonksiyon Testlerinin Değerlendirilmesi Tablo 1. Olguların karaciğer biyopsisi, SFT ve difüzyon testi sonuçları (ortalama ± SD). Değerlendirilen özellik HCV infeksiyonlular Kontrol olguları KHAİ 9.0 ± VC (% beklenen) 86.3 ± ± 7.9 FVC (% beklenen) 85.8 ± ± 8.3 FEV 1 (% beklenen) 86.5 ± ± 6.7 FEF (% beklenen) 78.2 ± ± 13.5 DLCO (% beklenen) 66.3 ± ± 15.3 DLCO/VA (% beklenen) 77.7 ± ± 14.5 İki grup arasında anlamlı fark yoktu (p> 0.05), KHAİ: Knodell histolojik aktivite indeksi, SFT: Solunum fonksiyon testi. Tablo 2. YRBT incelemesi sonucunda patolojik bulgular. YRBT bulguları HCV li olgular Kontrol olgular Sayı % Yoğunluk skoru Sayı % Yoğunluk skoru Buzlu cam görünümü Nodüler görünüm ± Konsolidasyon Nonseptal çizgiler ± Septal çizgiler ± Bal peteği görünümü Distorsiyon p= 0.03, Ki-kare= 4.7. infeksiyonlu olgular ile kontrol olguları arasında anlamlı fark vardı (Ki-kare= 4.7, p= 0.03). Kronik HCV infeksiyonlu olgularda yaş, cinsiyet ve interferon tedavisi bağımsız değişkenler, KHAİ bağımlı değişken olarak kabul edilerek yapılan multipl lineer regresyon analizinde KHAİ nin cinsiyet ve tedaviden etkilenmediği yaş ile bağlantılı olduğu, yaş artışı ile KHAİ nin arttığı görüldü (Tablo 3). Karaciğer patolojisi (KHAİ) ile akciğer bulguları (YRBT, spirometrik ölçümler) arasında ilişki olup olmadığını araştırmak amacıyla, akciğer bulguları bağımlı değişken, KHAİ ve akciğer patolojilerinde etkili olması muhtemel olan yaş, cinsiyet, kullanılan sigara miktarı bağımsız değişkenler olarak kabul edilerek TYS, VC, FVC, FEV 1, FEF 25-75, DLCO, DLCO/VA için ayrı ayrı multipl lineer regresyon analizi uygulandı. Tablo 3. Kronik HCV infeksiyonlu olgularda, KHAİ ile yaş, cinsiyet ve tedavi ilişkisinin multipl lineer regresyon analizi sonuçları. Bağımsız değişkenler Tüm regresyon eşitliği Yaş Cinsiyet Tedavi Bağımlı değişken R 2 F p ß t p ß t p ß t p KHAİ < < R 2 : Regresyon eşitliği tanımlayıcılık katsayısı, F: Doğrusal ilişkinin F-testi değeri, ß: Kısmi korelasyon katsayısı, t: Regresyon katsayıları t-testi değeri, KHAİ: Knodell histolojik aktivite indeksi. 193

5 Okutan O, Kartaloğlu Z, İlvan A, Kutlu A, Bozkanat E, Şilit E. TYS, VC, FVC, FEV 1, FEF 25-75, DLCO, DLCO/VA yaş ile ilişkili bulundu. Yaş artışı ile TYS de artma, diğerlerinde azalma saptandı. Ayrıca DLCO/VA, KHAİ ile ilişkili bulundu. DLCO/VA haricindeki hiçbir SFT parametresi ve TYS ile karaciğer patolojisi arasında ilişki yoktu (Tablo 4). YRBT ile interstisyel tutulum tespit edilen 16 olgumuzun tümünde TYS hafif derecede olup, TYS ile DLCO ve FVC arasında negatif korelasyon (sırasıyla r= , p= 0.035; r= , p= 0.019) saptandı. Onaltı hastanın YRBT sinde interstisyel tutulum olmasına karşılık, elde ettiğimiz sonuç bunun karaciğer patolojisi ile doğrudan ilişkili olmadığını gösterdi. TARTIŞMA Kronik HCV infeksiyonlu olguların bazılarında VC, FVC, FEV 1 ve FEF değerlerinde düşüşler saptadık. Ancak ortalama SFT değerleri kontrol grubuna göre farklı değildi. YRBT bulguları bakımından ise iki grup arasında anlamlı fark vardı. Yaş faktörünün KHAİ ve akciğer bulguları ile ilişkili olduğu görüldü. HCV infeksiyonlu hastalardaki YRBT bulgularının ise karaciğer patolojisi ile ilişkili olmadığı saptandı. Kronik HCV infeksiyonu ile İPF arasında ilişki olduğu ilk kez Ueda ve arkadaşları tarafından ileri sürülmüştür (11). Ancak daha sonra yapılan bir başka çalışmada ise bu saptanmamıştır (17). Kronik HCV infeksiyonlu 300 olgunun tarandığı bir çalışmada 8 olguda değişik derecelerde interstisyel akciğer fibrozisi olduğu, gerek YRBT bulguları ve gerekse SFT ve difüzyon kapasite ölçümlerinde gösterilmiştir (6). Çalışmamızda 16 HCV infeksiyonlu olgunun YRBT sinde akciğer tutulumu gözledik. Ayrıca, FVC ve FEV 1 değerleri normal olan 15 olguda küçük hava yolu obstrüksiyonunu düşündüren FEF te azalmalar vardı. Sarkoidozlu hastalarda VC normal iken Vmax 50/Vmax 25 oranında artış olduğu gözlenmiş ve bu değişikliğin erken dönem küçük hava yolu hastalığının bulgusu olabileceği belirtilmiştir (18). Hastalarda SFT ler ile YRBT de gözlenen patolojik bulgular arasındaki ilişkiler konusunda değişik sonuçlar bildirilmiştir. Akciğer tutulumu saptanan HCV infeksiyonlu olgularda DLCO ile YRBT bulguları arasında korelasyon olduğu gösterilmiştir (6). Sarkoidozisli hastalarda SFT ile YRBT arasında zayıf ama anlamlı bir korelasyon olduğu da bildirilmiştir (15). Ancak sistemik lupus eritematozisli olgularda SFT ile YRBT deki interstisyel patolojiler arasında bir korelasyon olmadığı gözlenmiştir (19). Bizim çalışmamızda FVC ve DLCO ile YRBT bulguları arasında negatif bir korelasyon vardı. HCV infeksiyonlarının genel olarak sessiz seyirli olmasından ve nadiren akut fazda tanı konmasından dolayı hastalığın süresi ve başlangıç zamanı genellikle tespit edilememektedir (2). Bu nedenle çalışmamızda akciğer tutulumuna etki edebilecek muhtemel faktörler arasında hastalık süresi araştırılma- Tablo 4. Kronik HCV infeksiyonlu olgularda, TYS, spirometrik ölçümler ve difüzyon testlerinin KHAİ, yaş, cinsiyet ve kullanılan sigara miktarı ile ilgili ilişkisinin multipl lineer regresyon analizi sonuçları. Tüm regresyon Bağımsız değişkenler eşitliği KHAİ Yaş Cinsiyet Sigara Bağımlı değişkenler R 2 F p ß t p ß t p ß t p ß t p TYS VC FVC FEV FEF DLCO DLCO/VA R 2 : Regresyon eşitliği tanımlayıcılık katsayısı, F: Doğrusal ilişkinin F-testi değeri, ß: Kısmi regresyon katsayısı, t: Regresyon katsayıları t-testi değeri, TYS: Toplam yoğunluk skoru, KHAİ: Knodell histolojik aktivite indeksi. 194

6 Kronik Hepatit C İnfeksiyonlu Hastalarda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarlı Toraks Tomografisi ve Solunum Fonksiyon Testlerinin Değerlendirilmesi mıştır. TYS, VC, FVC, FEV 1, FEF 25-75, DLCO ve DLCO/VA yaş ile ilişkili olarak değerlendirildi. Hastaların HCV infeksiyonuna maruz kalma süresi sağlıklı olarak bilinemediği için yaş faktörünün dolaylı olarak hastalık süresini yansıtabileceğini düşünmekteyiz. Ayrıca, SFT ve DLCO/VA gibi KHAİ de yaş ile ilişkili olarak bulundu. Özellikle yaşlı hastalarda ve alkoliklerde kronik HCV infeksiyonunun karaciğerde orta derecede ve şiddetli bozukluğa yol açtığı bilinmektedir (20). Hastalarımızda DLCO/VA dışındaki hiçbir SFT parametresi ve TYS karaciğer patolojisinden (KHAİ) etkilenmemişti (Tablo 3). KHAİ karaciğer parankiminin değerlendirmesine yönelik olduğundan HCV infeksiyonlarının ekstrahepatik manifestasyonlarının şiddetini yansıtmadığını düşünmekteyiz. Yapılan çalışmalarda DLCO nun VA artışı ile arttığı, fakat bu artışın çok orantılı olmadığı ve oranın sabit kalmadığı belirlenmiştir. Bu parametrenin interstisyel hastalıkların klinik spektrumu ve patofizyolojisi ile korelasyonunun olmadığı da ifade edilmiştir (21). HCV infeksiyonunun birçok sistemik manifestasyonlarının olduğu açıkça ortaya konmakla birlikte akciğer tutulumunun şüpheli olduğu kabul edilmiştir (4,20). Biz çalışmamızda kronik HCV li hastalarda (%44 ünde) FEF te düşme, ayrıca YRBT de tespit edilen TYS ile korelasyon gösteren DLCO düşüklüğü de tespit ettik. FEF te düşüş tespit edilen hastaların bir kısmında FVC ve FEV 1 normal idi. Bu bulguların erken dönem küçük hava yolları patolojisine işaret ettiği düşünülmektedir. Bazı hastalarımızda ise YRBT bulguları normal olduğu halde DLCO da azalma mevcuttu. Yapılan çalışmalarda, interstisyel akciğer hastalığı olan kişilerde erken dönemde radyolojik bulgu olmasa bile DLCO nun azalabileceği, ileri dönemlerde bu azalmanın daha da belirginleşebileceği bildirilmiştir (21-23). Sonuç olarak, kronik hepatit C infeksiyonlu hastalarda belirgin solunumsal yakınmalar olmaksızın akciğerlerde hafif derecede tutulum ile beraber solunum fonksiyonlarında da anlamlı olmayan minimal azalmalar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmamızda akciğer tutulumunun karaciğerdeki patolojinin boyutu ile korele olmadığını tespit ettik. Ancak daha geniş hasta gruplarında akciğer tutulumu ve karaciğer patolojilerinin araştırılması ve erken dönem akciğer tutulumu saptamak için alveolit gelişip gelişmediğinin de saptanması gerekmektedir. Özellikle yaşlı kronik HCV li hastaların akciğer grafileri ve spirometri değerleri normal olsa bile YRBT ve difüzyon testleri ile birlikte dikkatli bir şekilde akciğer parankim tutulumu yönünden değerlendirilmesi gerektiğine inanıyoruz. KAYNAKLAR 1. Alter MJ. Epidemiology of hepatitis C in the west. Semin Liver Dis 1995;15: Hoofnagle JH. Hepatitis C: The clinical spectrum of disease. Hepatology 1997;26(Suppl 1): Ferri C, Monti M, La Civita L et al. Infection of peripheral blood mononuclear cells by hepatitis C virus in mixed cryoglobunemia. Blood 1993;82: Pawlotsky JM, Roudot-Thoraval F, Simmonds P et al. Extrahepatic immunologic manifestations in chronic hepatitis C and hepatitis C virus serotypes. Ann Intern Med 1995;122: Zignego AL, Ferri C, Monti M et al. Hepatitis C virus as a lymphotropic agent: Evidences and pathogenic implications. Clin Exp Rheumatol 1995;13(Suppl 13): Ferri C, La Civita L, Fazzi P et al. Interstitial lung fibrosis and rheumatic disorders in patients with hepatitis C virus infection. Br J Rheum 1997;36: Weidensaul D, Imam T, Holyst MM et al. Polymyositis, pulmonary fibrosis and hepatitis C virus. Arthritis Rheum 1995;38: Hubbard R, Lewis S, Richards K et al. Occupational exposure to metal or wood dust and aetiology of cryptogenic fibrosing alveolitis. Lancet 1996;347: Scott J, Johnston I, Britton J. What causes cryptogenic fibrosing alveolitis? A case control study of environmental exposure to dust. BMJ 1990;301: Egan JJ, Woodcook AA, Stewart JP. Viruses and idiopathic pulmonary fibrosis. Eur Respir J 1997;10: Ueda T, Ohta K, Suzuki N et al. Idiopathic pulmonary fibrosis and high prevalance of serum antibodies to hepatitis C virus. Am Rev Respir Dis 1992;146: Vergnon JM, Vincent M, de The G, et al. Crytogenic fibrosing alveolitis and Epstain-Barr virus: An association. Lancet 1984;2: Kuwano K, Nomoto Y, Kunitake R et al. Detection of adenovirus EIA DNA in pulmonary fibrosis using nested polymerase chain reaction. Eur Respir J 1997;10: American Thoracic Society: Single breath carbon monoxide diffusion capacity (Transfer Factor): Recommendation for a standard technique. Am J Respir Dis 1987;136: Remy-Jardin MR, Giraud F, Remy J et al. Pulmonary sarcoidosis: Role of CT in the evaluation of disease activity and functional impairment and in prognosis assessment. Radiology 1994;191:

7 Okutan O, Kartaloğlu Z, İlvan A, Kutlu A, Bozkanat E, Şilit E. 16. Knodell RG, Ishak KG, Black WC et al. Formulation and application of numerical scoring system for assessing histological activity in asymptomatic chronic active hepatitis. Hepatology 1981;1: Irving WL, Day S, Johnston ID. Idiopathic pulmonary fibrosis and hepatitis C virus infection. Am Rev Respir Dis 1993;148: Mimori Y. Sarcoidosis: Correlation of HRCT findings with results of pulmonary function tests and serum angiotensin-converting enzyme assay. Kurume Med J 1998;45: Fenlon HM, Doran M, Sant SM, Breatnach E. High-resolution chest CT in systemic lupus erythematosus. Am J Roentgenol 1996;166: Terrault NA, Wright TL. Viral hepatitis A through G. In: Feldman M, Scharschmidt BF, Sleisenger MH, eds. Gastrointestinal and Liver Disease. 6 th ed. Los Angeles: WB Saunders, 1998: Kanengiser LC, Rapoport DM, Epstein H, Goldring RM. Volume adjustment of mechanics and diffusion in interstitial lung disease. Lack of clinical relevance. Chest 1989;96: Javaheri Z, Sicilian L. Lung function, breathing pattern and gas exchange in interstitial lung disease. Thorax 1992;47: Crapo RO, Forster RE. Carbon monoxide diffusing capacity. Clin Chest Med 1989;10: Yazışma Adresi Oğuzhan OKUTAN Gülhane Askeri Tıp Akademisi Çamlıca Göğüs Hastalıkları Hastanesi 81020, Acıbadem/İSTANBUL oguzhanokutan@hotmail.com 196