T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2584 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1553 ÜRET M YÖNET M

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2584 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1553 ÜRET M YÖNET M Yazarlar Doç.Dr. C. Hakan KA NICIO LU (Ünite 1, 3, 8) Yrd.Doç.Dr. Sinan AYDIN (Ünite 2, 4) Yrd.Doç.Dr. Servet HASGÜL (Ünite 5, 6) Prof.Dr. A. Sermet ANAGÜN (Ünite 7) Editör Doç.Dr. C. Hakan KA NICIO LU ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Okt. Sevgi Çal fl r Zenci Grafikerler Ayflegül Dibek Gülflah Y lmaz Aysun fiavl Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Üretim Yönetimi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Haziran 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... vii flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi... 2 G R fi... 3 filetmelerde ÜRET M VE ÜRET M S STEMLER... 3 ÜRET M S STEM TÜRLER... 7 ÜRET M YÖNET M VE AMAÇLARI Üretim Yönetimi Kapsam Üretim Yönetiminin Amaçlar ÜRET M YÖNET M N N TEMEL filevler VE D ER filetme filevler LE L fik LER Üretim Yönetiminin Temel fllevleri Üretim Yönetiminin Di er flletme fllevleri le liflkileri ÜRET M YÖNET M N N TAR HSEL GEL fi M ÜRET M YÖNET M LE LG L YAKLAfiIMLAR Esnek Üretim Sistemleri Toplam Kalite Yönetimi Yal n Üretim Süreç Odakl Yönetim Tedarik Zinciri Yönetimi Tam Zaman nda Üretim Alt Sigma Bilgisayarla Bütünleflik Üretim NTERNET VE KÜRESELLEfiMEN N ÜRET M YÖNET M NE ETK LER Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Üretim Stratejisi ve Verimlilik G R fi filetme STRATEJ S Misyon Çevre Taramas Öz Beceriler (Temel Yetkinlik) Durum Analizi ÜRET M STRATEJ S VE ROLÜ Üretim Stratejisinin Önemi ÜRET M STRATEJ S N N filetme STRATEJ S LE L fik S Üretim Fonksiyonunun flletme Stratejisine Katk Düzeyleri Üretim Stratejisinin Oluflturulmas ndaki Yaklafl mlar Yukar dan Afla ya Afla dan Yukar ya Pazar Gereksinimleri Üretim Kaynaklar ÜRET M STRATEJ S N N GEL fit R LMES Maliyet Kalite ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Zaman Esneklik Üretim Performans Hedefinin Seçilmesi VER ML L K Verimlilik Hesaplamalar Toplam Verimlilik K smi Verimlilik Çok Faktörlü Verimlilik Verimlilik Ölçümünün Yorumlanmas Hizmet Sektöründe Verimlilik Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE Ürün Tasar m ve Üretim Süreci Seçimi G R fi ÜRÜN GEL fit RME VE TASARIM SÜREC Ürün Gelifltirme Ürün Yaflam Süreci Ürün Tasar m Süreci filetmelerde ÜRÜN TASARIM KARARLARI filetmelerde ÜRÜN TASARIMINI ETK LEYEN ETMENLER ÜRÜN TASARIM ARAÇ VE YÖNTEMLER Kalite Fonksiyon Yay l m (Quality Function Deployment) De er Analizi/Mühendisli i (Value Analysis/Engineering) Taguchi Yöntemi Efl Zamanl Mühendislik (Concurrent Engineering) ÜRET M SÜREC SEÇ M Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Tesis Yerleflimi ve Kapasite Planlamas G R fi TES S YERLEfi M TES S YERLEfi M TÜRLER Sabit Konumlu Yerleflim Düzeni Sürece Göre Yerleflim Düzeni Ürüne Göre Yerleflim Düzeni Hücresel Yerleflim Düzeni TES S YERLEfi M TASARIMI DETAYLI YERLEfi M PLANI Sabit Konumlu Yerleflim Tasar m Sürece Göre Yerleflim Tasar m Ürüne Göre Yerleflim Tasar m... 94

5 çindekiler v Hücresel Yerleflim Tasar m KAPAS TE PLANLAMASI Kapasite Planlamas Nedir? Kapasite Ölçümü Kapasite Planlama Kararlar Kapasite htiyaçlar n n Tan mlanmas Kapasite Seçeneklerinin Gelifltirilmesi ve De erlendirilmesi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Stok Yönetimi STOK YÖNET M STOK KONTROL S STEMLER Sürekli Gözden Geçirme Sistemi Devresel Gözden Geçirme Sistemi Malzeme Gereksinim Planlamas Tam Zaman nda Üretim Sistemi STOK MODELLER Stoklarla lgili Maliyetler Ekonomik Siparifl Miktar Modeli Ekonomik Üretim Miktar Modeli ABC Analizi Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Üretim ve Kaynak Planlamas ÜRET M KAYNAKLARI PLANLAMASI MRP II Kavramlar ve Tarihsel Geliflim Süreci ÜRET M KAYNAKLARI PLANLAMASINDA TEMEL MODÜLLER VE UYGULAMALARI Üretim ve Sat fl Planlamas Ana Üretim Programlama Taslak Kapasite Planlamas Malzeme Gereksinim Planlamas Ürün A ac Stok Kay tlar MRP Mant Kapasite Gereksinim Planlamas KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 6. ÜN TE

6 vi çindekiler 7. ÜN TE 8. ÜN TE Kalite Yönetimi KAL TEN N TANIMI KAL TEN N BOYUTLARI KAL TEN N TAR HSEL GEL fi M KAL TE DÜfiÜNÜRLER TOPLAM KAL TE YÖNET M KAL TE MAL YETLER Uygunluk Maliyetleri Önleme Maliyetleri Ölçme-De erlendirme Maliyetleri Uygunsuzluk Maliyetleri ç Baflar s zl k Maliyeti D fl Baflar s zl k Maliyetleri Kalite Maliyetlerinin Analizi KAL TE GEL fit RME ARAÇLARI Süreç (Ak fl) fiemas Histogram m n Kural Kay t Formlar Pareto Diyagram Sebep-Sonuç Diyagram Serpme Diyagram Kontrol Grafikleri Kusurlu Oran (p) Kontrol Grafi i ile Süreç Analizi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Tedarik Zinciri Yönetimi G R fi TEDAR K Z NC R YÖNET M NDE LOJ ST K TEDAR K Z NC R VE AfiAMALARI TEDAR K Z NC R N N YAPISI TEDAR K Z NC R YÖNET M KAVRAMI TEDAR K Z NC R YÖNET M KARARLARI TEDAR K Z NC R YÖNET M NDE KR T K BA LANTILAR TEDAR K Z NC R YÖNET M N N ORTAYA ÇIKIfi NEDEN Kitle Üretimi Ürün Farkl laflmas Bilimsel Bir Dal Olarak Yönetim Japonya n n Pazara Girifli TEDAR K Z NC R YÖNET M NDE TEDAR KÇ SEÇ M TEDAR K Z NC R YÖNET M N N GELECE VE KÜRESELLEfiME Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük

7 Önsöz vii Önsöz nsano lunun var oluflandan itibaren zorunlu olarak üretim faaliyeti de ortaya ç km flt r. Üretim faaliyetini yerine getiren iflletmeler ister mal, isterse hizmet üretsinler, büyük bir rekabetin içine girmektedirler. Bu rekabette hayatta kalmak için üretim faaliyetinin etkin ve verimli yönetimi önemli olmaktad r. flletmenin varl - n sürdürebilmesi, baflka bir deyiflle rekabet edebilmesi ayn zamanda üretim faaliyetinin ve di er tüm iflletme ifllevlerinin birbirleri ile etkin ve koordineli etkileflimine ba l olmaktad r. Bu durumu sa layabilmek, üretim faaliyetinin baflar l yönetimini gerekli k lmaktad r. Üretim yönetimi ile mal ve hizmetlerin üretimi ile ilgili faaliyetler yönetilirken, ayn zamanda üretim sistemlerinin tasar m ve çal flt - r lmas da amaçlanmaktad r. Bir iflletmenin mal ve hizmetlerini üretebilmek için gerekli kaynaklar planlama, koordine etme ve kontrol etmekle sorumlu olan üretim yönetimi, ne kadar baflar l yönetilirse iflletmede o oranda baflar l olmaktad r. Tabii ki burada, iflletme ifllevlerinin koordineli ve birbirini destekleyici faaliyetleri de unutulmamal d r. Teknolojinin h zla geliflti i günümüz iflletmelerinde, bu teknolojinin iflletmeler aç s ndan avantajl kullan m da üretim ve di er iflletme ifllevlerine bu teknolojinin ne kadar yans t labildi i ile ilgili olmaktad r. flletmeler için küresel pazarlarda rekabet üstünlü ü sa laman n bir yolu da üretim fonksiyonunu ön plana ç karmakt r. Üretimi etkin yöneterek, düflük maliyetli, esnek, h zl ve kaliteli üretim yapmak her iflletmenin iste idir. Üretim faaliyetlerini bu amaçlar do rultusunda yöneten iflletmeler, baflar l olma potansiyeli yüksek iflletmeler demektir. Üretim yönetimi kitab alanla ilgili akademisyenler taraf ndan üniteler halinde haz rlanm flt r. Anadolu Üniversitesi ö retim üyesi olarak editörlü üm ve yazarl - mda, say n hocalar m z; Osmangazi Üniversitesi nden Prof.Dr. A. Sermet Anagün ve Yrd.Doç.Dr. Servet Hasgül ve Anadolu Üniversitesi nden Yrd.Doç.Dr. Sinan Ayd n n de erli katk ve destekleriyle ortaya ç km flt r. Bu yay n n gerçeklefltirilmesi için her türlü deste i veren Anadolu Üniversitesi nin Rektörü Prof.Dr. Davut Ayd n'a özellikle teflekkürü bir borç bilirim. Ayr ca, bu çal flman n ortaya ç kmas nda verdi i destek için flletme Fakültesi Dekan Prof. Dr. Melih Erdo an a ve Bölüm Baflkan Prof.Dr. M. Necdet Timur a da teflekkürlerimi sunar m. Bunlar n yan nda, Üretim Yönetimi kitab n n içeri inin haz rlanmas nda yard m ve desteklerini veren Say n Hocam Prof.Dr. Ali Ekrem Özkul a da ayr ca teflekkür etmek isterim. Bu kitab n bas m s ras nda her türlü teknik yard m sunan ve flletme Fakültesi flletme Bölümünde kullan lacak bu yay n oluflturan tasar m n ortaya ç kmas nda büyük eme i geçen AÖF Dizgi Birimi ne de özellikle teflekkür etmek isterim. Nisan 2012 Eskiflehir Editör Doç.Dr. C. Hakan Ka n c o lu

8 1ÜRET M YÖNET M Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; flletmelerde üretim sistemleri ve türlerini aç klayabilecek, Üretim yönetimi ve amaçlar n tart flabilecek, Üretim yönetiminin temel ifllevlerini ve di er iflletme ifllevleri ile iliflkilerini aç klayabilecek, Üretim yönetiminin tarihsel geliflimini anlatabilecek, Üretim yönetimi ile ilgili yaklafl mlar ifade edebilecek, nternet ve küreselleflmenin üretim yönetimine etkilerini tart flabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Üretim Üretim sistemi Üretim yönetimi nternet çindekiler Üretim Yönetimi flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi G R fi filetmelerde ÜRET M VE ÜRET M S STEMLER ÜRET M S STEM TÜRLER ÜRET M YÖNET M VE AMAÇLARI ÜRET M YÖNET M N N TEMEL filevler N VE D ER filetme filevler LE L fik LER ÜRET M YÖNET M N N TAR HSEL GEL fi M ÜRET M YÖNET M LE LG L YAKLAfiIMLAR NTERNET VE KÜRESELLEfiMEN N ÜRET M YÖNET M NE ETK LER

9 flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi G R fi nsanlar, varolufllar ndan itibaren hayatlar n sürdürebilmek için üretmek zorunda kalm fllard r. lk üretim faaliyetleri kendi ihtiyaçlar n karfl lamaya yönelik iken, daha sonra baflkalar için üretim söz konusu olmufl ve günümüze kadar geliflerek gelmifltir. Üretimi en sade flekliyle yarat lan bir de er olarak kabul ederken ayn zamanda ekonomik bir anlam olan her hangi bir fleyi ortaya ç karmak için yap lan faaliyetler olarak da kabul etmekteyiz. Di er bir tan mlamada ise üretim, do adaki kaynaklar n ham madde ve malzemelerin insan gereksinimlerine daha uygun mal ve hizmetler biçimine dönüfltürülmesi için yap lan fiziksel, kimyasal, yersel ve benzeri çal flmalar olarak tan mlanmaktad r. Bir faaliyetin üretim olarak kabul edilebilmesi için ayn zamanda insan gereksinimlerini karfl lama gibi bir amaca hizmet etmesi de gerekmektedir. Üretim flekillerinde ve ürünlerde oluflan de iflimin en önemli nedeni, müflteri istek ve gereksinimlerindeki ve hatta beklentilerindeki sürekli de iflimdir. Bununla birlikte, üretim faaliyetinin bafllad günden itibaren de sorunlar ortaya ç kmaktad r. Özellikle üretimin bireysellikten ç karak topluma yönelmesine ba l olarak miktar ve çeflit olarak artmas yla birlikte çözülmesi gereken sorunlar da artmaktad r. Tüm bu evreler süresince üretimde bulunan iflletmelerin hedefleri giderek de- iflikli e u ramaktad r. lk dönemlerde üretimin miktar önemliyken, daha sonra s ras yla maliyeti, kalitesi ve flimdilerde ise çeflitlili i ve h z ön plana ç kmaya bafllamaktad r. filetmelerde ÜRET M VE ÜRET M S STEMLER nsangücü ve di er girdi kaynaklar n n etkin kullan m ile gerçeklefltirilen üretim ekonominin can damar olmaktad r. Ekonomistlere göre üretim fayda yaratmak fleklinde tan mlanmaktad r. Mühendisler ise bir fiziksel varl k üzerinde, onun de- erini artt racak bir de ifliklik yapmay veya ham madde veya yar mamulleri kullan labilir bir mamule dönüfltürmeyi üretim saymaktad rlar. kinci tan m, bankac - l k, ulaflt rma, sa l k gibi faaliyetleri üretim olarak kabul etmemektedir. Oysa ki iflletmeler aç s ndan bunlar n tümü, yani hem hizmet hem mal üretimi, üretim olarak kabul edilmektedir. Çünkü, iflletme kâr amac güden ve bu amac na ulafl rken her türlü fayda yaratmaya çal flan kurulufltur. Günümüzde, üretim kavram n n kapsam geniflletilerek üretim faktörlerinin tedarikinden mal ve hizmetlerin pazara sunulmas na kadar olan tüm faaliyetleri kapsayan temel bir iflletme faaliyeti durumu-

10 4 Üretim Yönetimi na gelmifltir. Ayr ca, teknolojik geliflmeler de üretimin bugünkü fleklini almas nda etkin rol oynam flt r. Gelecekte de teknolojik geliflmeler bu h zla devam ederse üretim iflletmeler aç s ndan çok farkl bir anlam ifade edebilecek ve üretimde flu anda etkin olarak kullan lan yöntemler geçerlili ini kaybederek farkl yöntemler kullan labilecektir. Basit olarak, girdileri mal ve hizmetlere dönüfltüren sisteme üretim sistemi ad verilmektedir. Üretim sisteminin daha iyi anlafl labilmesi aç s ndan önce sistem kavram üzerinde durmak gerekmektedir. Sistem, bir bütünlük oluflturacak flekilde bir arada bulunan elemanlar, bu elemanlar aras ndaki iliflkiler ve bunlar n birbirleriyle ve çevreyle iliflkili veya ba lant l olan nitelikleri dizisidir fleklinde tan mlanmaktad r (Çelikçapa, 2000, 1). Farkl bir tan mlamada ise belirli bir amac gerçeklefltirmek için bir araya gelen elemanlar n bütününe sistem ad verilmektedir. Bu tan mlamada, her sistemin bir amac olmas gerekti i üzerinde durulmaktad r. Her sistemin, bir bütünlü ünün olmas ve elemanlardan oluflmas sistem kavram nda bütünlü ü akla getirmektedir. Her sistemin bir amac n n olmas na ba l olarak bu sistemi oluflturan elemanlar n da uyumlu bir flekilde amac gerçeklefltirme do rultusunda birbirini tamamlamas gerekmektedir. Sistemi oluflturan elemanlar n ahenkli iflleyiflinde herhangi bir uyumsuzluk, tüm sistemin bozulmas na neden olabilmektedir. Her sistem, alt sistemlerden oluflmaktad r ve bu alt sistemlerdeki bozulmalar da genel sistemin bozulmas na neden olabilmektedir. Örne in, insan bir do al sistem olarak kabul etti imiz zaman sindirim sistemi ya da solunum sistemi bir alt sistemi olmaktad r. Bu alt sistemlerin herhangi birindeki ahenk bozuklu u tüm sistem olan insan n ahenginin bozulmas na neden olabilmektedir. Alt sistemler sistemin amac do rultusunda çal fl rlarsa sistem baflar l olmaktad r. Do al bir sistem olan insan için geçerli olan bu durum, iflletme gibi yapay bir sistem için de geçerli olmaktad r. flletmenin alt sistemleri olarak iflletme fonksiyonlar kabul edilebilmektedir. Bu fonksiyonlardan herhangi birindeki aksakl k tüm iflletmenin aksamas na neden olmaktad r. Sistemin elemanlardan olufltu undan ve bu elemanlar n sistemin amac do rultusunda karfl l kl ba ml l k ilkesine ba l kalarak iflledi inden söz edilmektedir. Sistem içindeki tüm elemanlar, sistemin amac na ulaflabilmesi için de er yaratmaya çal flmaktad rlar. Sistem, daima içindeki elemanlar n ortaya koydu u toplam de- erden daha fazlas na sahip olmaktad r. Baflka bir deyiflle, sistemden ortaya ç kan ç kt, elemanlar n n ayr ayr yaratabilecekleri ç kt lar n toplam ndan daha büyüktür. Bu duruma sinerji ad verilmektedir. Sisteme giren de erlerden daha fazla de- er elde etmeyi gösteren bir kavramd r. Basit olarak nin 4 ten fazla etmesi demektir. Sistem elemanlar sistem içinde bir araya geldiklerinde toplamlar ndan çok daha fazlas n ortaya koymaktad rlar. Sistem genel özellikleri ile incelendi i zaman, elemanlardan olufltu u, bu elemanlar aras nda ahenkli bir iliflkinin oldu u, amac n n bulundu u, alt sistemlerden olufltu u, s n rlar n n bulundu u, iç ve d fl çevresinin bulundu u, iç ve d fl çevresinden etkilendi i ve etkiledi i ve girdi, süreç, ç kt ve geri-beslemenin temel yap s n oluflturdu u söylenebilmektedir. Sistemler, do al sistemler ve yapay sistemler olarak s n fland r ld gibi aç k sistemler ve kapal sistemler olarak da s n fland r labilmektedir. Ayr ca, di er bir s n fland rma da alt ve üst sistemlerdir. Her sistemin ait oldu u üst bir sistem ve bu üst sistemi oluflturan alt sistemler bulunmaktad r.

11 1. Ünite - flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi 5 Aç k ve kapal sistemleri aç klay n z. Rekabetin h zla artmas, iflletmeleri etkileyen iç ve d fl faktörlerin çok h zl de- ifliklik göstermesi ve özellikle müflterilerin s n rs z istek ve gereksinimleri iflletmeleri zorlamakta ve karmafl k problemlerle karfl karfl ya b rakmaktad r. Bu problemlerin çözümünde ise problemi bileflenlerine ay rmak yerine, bileflenlerin aralar n- SORU SORU daki iliflkileri göz önünde tutarak bir bütün olarak ele al p incelemek etkin bir yaklafl m olarak ortaya ç kmaktad r. Bu yaklafl ma da sistem yaklafl m D KKAT ad verilmektedir. Bir baflka flekilde, sistem yaklafl m nda resmin içindeki ayr nt ve bileflenlere D KKAT odaklanmak yerine, bileflenlerin birbirleri ile iliflkilerini göz önünde tutarak resmin bütününe bakmak önemli olmaktad r. Sistem yaklafl m, probleme iliflkin tüm elemanlar n göz önüne al n p incelenerek problemin anlafl lmas ve tan mlanmas için bir bak fl aç s olarak aç klanabil- AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ mektedir. Sistem yaklafl m nda herhangi bir eleman tek bafl na ele almak yerine, onu ait oldu u sistem içerisinde incelemek, sistem içindeki rolünü K T A ve P di er elemanlarla olan iliflkilerini gözden kaç rmamak gerekir (Yamak, 2007, 10). K T A P Yöneticiler, iflletmenin iflleyiflinde küçük ya da büyük birçok karar verme durumu ile karfl laflmaktad rlar. Bu karar verme sürecinde, iflletme TELEV ZYON içindeki tek bir TELEV ZYON noktaya odaklanarak hareket etmek yerine sistem yaklafl m ile iflletmenin bütününü göz önünde tutup iflletme içi bileflenlerin birbirleriyle iliflkileri dikkate al narak verilecek kararlar daha etkin olmaktad r. Sistem yaklafl m ndan NTERNET iflletme içindeki NTERNET tüm bölümlerin kararlar nda yararlan ld gibi üretim sistemi ile ilgili kararlarda da yararlan lmaktad r. Bu yaklafl m, iflletme aç s ndan önemli bileflenlerden biri olan üretim yönetiminin etkin ve verimli kullan m n sa lamaktad r. Sistem yaklafl m n n temel amac, iflletmenin tamam nda iyilefltirme sa larken ayn zamanda, iflletme içindeki tüm faaliyetlerin ahenkli ve etkin iflleyiflini garanti alt na almakt r. Bunun içinde, iflletmenin alt sistemlerini analiz ederek birbiriyle çeliflen amaçlar olan alt sistemleri uyumlu hâle getirmek ve iflletmenin bütünsel amaçlar do rultusunda düzenlemek önemli olmaktad r. Bir iflletmenin üretim sistemi iflletmenin mal ve/veya hizmet üretimi gerçeklefltiren bölümüdür. Üretilenler, baz iflletmelerde fiziki bir mal (bilgisayar, koltuk, bardak) olurken, baz iflletmelerde de hizmet (lokanta, sa l k, sigorta) olmaktad r. Sistem teorisinin öncüsü Russel Ackoff a göre, Bir sistem bir bütündür ve temel karakterlerini kaybetmeden, sistemin parçalar n incelemek mümkün de ildir. Bundan dolay sistem, bir bütün olarak ele al nmal d r. Böylece, bütünü parçalar halinde aç klamak yerine, parçalar, bütün halinde aç klanacakt r (Do ruer, 2005, 3). Üretim sistemine bak lacak olursa amac n n mal ve/veya hizmet üretmek oldu- u görülmektedir. Üretimin önceki tan mlamalar nda dikkat çeken durum dönüflüm olmas d r. Üretim sistemi de çeflitli elemanlardan oluflmakta ve sistem içinde gerekli girdiler kullan larak istenilen ç kt lar elde edilmeye çal fl lmaktad r. 1

12 6 Üretim Yönetimi fiekil 1.1 Üretim Sistemi G RD Ham madde Malzeme Makine flçilik Yönetim Sermaye Bilgi Giriflimcilik Enerji DÖNÜfiÜM SÜREC GER BESLEME ÇIKTI Mal Hizmet Üretim sisteminin genel yap s fiekil 1.1 de verilmektedir. Sistemin temel elemanlar olan girdi, süreç ve ç kt üretim sisteminde de yer almaktad r. Üretim sisteminin girdileri olan ham madde, malzeme, makine, iflçilik, yönetim, sermaye, bilgi, giriflimcilik, enerji ve benzeri elemanlar mal ve hizmet fleklindeki ç kt lara dönüfltürülmektedir. Girdiler, üretilen mal ve hizmete göre de iflik isimler alabilmektedir. Bununla birlikte, her girdiyi sonunda temel üretim elemanlar ndan birine dönüfltürmek olas d r. Girdiler, ayn zamanda karar de iflkenleri olarak da bilinirler. Bir üretim probleminde çözümün amac, bu girdilerin en uygun de erlerini hesaplamakt r. Üretim süreci, sisteme giren elemanlar n katma de er yaratacak flekilde bir mal ya da hizmete dönüfltürülmesidir. Üretim sürecini farkl laflt ran elemanlardan özellikle dört tanesi önemlidir (Kobu, 2005, 39): 1. Verimlilik: Genel olarak, verimlilik ç kt miktar n n girdi miktar na oran d r. flletmelerin en yo un olarak üzerinde durdu u konulardan biridir. Verimlili i basit olarak art rman n yolu, girdi miktar n ayn tutarken ç kt miktar n artt rmak ya da ç kt miktar n ayn tutarken girdi miktar n azaltmakt r. Verimlilik do rudan maliyetler üzerinde olumlu etkiye sahip olmas aç s ndan da önemlidir. 2. Etkinlik: Üretim sisteminin amaçlar n gerçeklefltirme derecesi olarak tan mlan rken ayn zamanda performans ile ayn anlamda kullan lmaktad r. Verimlilik, bir ifli do ru yapmakken etkinlik do ru ifli yapmak olarak tan mlanabilmektedir. Baflka bir deyiflle verimlik üretim girdilerinin ne kadar iyi kullan ld n ölçerken etkinlik amaçlar n ne ölçüde gerçekleflti ini belirtmektedir. 3. Kapasite: Üretim sisteminin gerçeklefltirebilece i en yüksek üretim miktar - na denmektedir. Üretim sistemi kapasitesi, taleplerin karfl lanmas aç s ndan önemli olmaktad r. Kapasitenin fazla olmas art k kapasiteye neden olurken eksik kapasite de taleplerin karfl lanamamas na neden olmaktad r. Dolay - s yla, kapasite kullan m verimlili i etkilemektedir. 4. Esneklik: flletmelerin de iflen talebe cevap verebilme yetene ine ya da yeni ürün üretimini h zla gerçeklefltirebilme yetene ine esneklik ad verilmektedir. Esneklik ile ilgili farkl tan mlamalarda bulunmaktad r. Günümüz iflletmelerinin, rekabetçi olabilmelerinde önemli faktörlerden biri olarak ortaya ç kmaktad r.

13 1. Ünite - flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi Dönüflüm sürecine bak ld nda, fiziksel, yersel, fizyolojik, psikolojik ve bilgisel dönüflüm gibi dönüflümler söz konusu olmaktad r. Hedeflenen üretim mal yani otomobil, sandalye, televizyon gibi elle tutulabilir somut ç kt lar ise, dönüflüm fabrikalarda, sa l k, ulafl m, e lence gibi soyut ç kt lar ise dönüflüm hastane, kamyon ya da turizm iflletmeleri gibi hizmet birimlerinde gerçeklefltirilmektedir. Girdilerin ç kt ya dönüflümünde dört de iflik türde de er yarat labilmektedir. Bunlar flekil yer, zaman ve sahiplik de eridir (Top, Y lmaz, 2009, 17). fiekil de eri, girdilerin gerçek biçimlerinin de ifltirilerek tüketiciye daha yaral bir flekle dönüfltürülerek yarat lmaktad r. Bu flekil de iflimi, fiziksel oldu u gibi kimyasal da olabilmektedir. flletmelerin büyük ço unlu u bu tür de er yaratmakta olup metal saç levhalar n kal plarda flekillerinin de ifltirilerek arabalarda kullan lmas buna bir örnektir. Yer de eri üretim sisteminin ürünü ya da müflteriyi istenilen yere getirmesiyle yarat lmaktad r. Bu yer de iflimini yapan araçlar aras nda uçak, kamyon, tren, boru hatlar ve gemi gibi ulafl m araçlar gelmektedir. Evinizden tafl nman z durumunda eflyalar n z n baflka bir eve tafl nmas, buna basit bir örnek olarak verilebilmektedir. Zaman de eri, ürünün müflterinin istedi i uygun zamanda müflteriye sunulmas yla ortaya ç kan bir de erdir. Buna örnek olarak, so uk hava depolar verilebilmektedir. Sahiplik de eri, iki yolla yarat labilir. Birincisinde, tan t m ya da reklam yolu ile müflterinin sahip olmak isteyebilece i bir ürünün varl hakk nda müflteriye bilgi verilmektedir. kincisinde ise müflterinin ürüne sahip olmak için da t m kanallar arac l ile gerekli araçlar sa layarak yarat lmaktad r (Top, Y lmaz, 2009, 18). Üretim sisteminin ç kt s olan mallar, gözle görülebilir ve ölçülebilir varl klar olurken hizmetler, üretildi i anda tüketilir ve ölçülmeleri çok güçtür. Geri besleme analizleri, ç kt lar üzerinde ölçme ve gözlemlere dayan rken, analizler amaçlardan SORU sapma oldu u durumda düzeltici kararlar almaktad r. Üretim sisteminin ç kt s olan mallar somut iken, hizmet soyut olmaktad r. D KKAT 7 SORU D KKAT Üretim sisteminin eleman olarak gözükmeyen ancak, do rudan üzerinde etkisi olan di er bir eleman da çevredir. Çevreye müflteriler, rakipler, tedarikçiler, ya- salar ve ekonomi gibi faktörler dâhil edilmektedir. Bu faktörler, bilinmekte ancak do rudan belirleyebilme ya da de ifltirilebilme flans bulunmamaktad r. AMAÇLARIMIZBu nedenle, bu faktörler risk olarak hesaba AMAÇLARIMIZ kat lmaktad r. ÜRET M S STEM TÜRLER K T A P Ekonomik de eri olan bir mal ya da hizmetin üretilmesi için kurulan insan-makine-malzeme sistemi Buffa taraf ndan üretim sistemi olarak tan mlanmaktad r (Yamak, 2007, 37). Ancak, daha sonra, bu sistemin içeri i ham TELEV ZYON maddenin tedarikinden ürünlerin müflteriye ulaflt r lmas na kadar geniflletilmifltir. Günümüzde ise pek çok farkl üretim sistemi türleri ve yenilikçi yaklafl mlarla karfl laflmak olas d r ve 1970 li y llardaki üretim tesisleri ile flimdiki ileri teknolojilerle ve otomasyonla NTERNET donat lm fl geliflmifl tesisler karfl laflt r ld nda çok önemli farkl l klar oldu u görülmektedir. Üretim sistemi türleri, teknolojik geliflme ve yeni yaklafl mlara ba l olarak de iflime u ramaktad r. Ayr ca, farkl laflan çevre koflullar da üretim sistemi türlerini etkilemektedir. Bu nedenle, üretim sistemi türlerinin literatürde farkl s - n fland rmalar bulunmaktad r. Buna ra men, üretim sistemi türleri içinde geçmifl- K T A P TELEV ZYON NTERNET

14 8 SORU Üretim YönetimiSORU D KKAT ten beri geçerlili ini D KKAT koruyan ve muhtemelen gelecekte de var olacak olan baz temel s n fland rmalar söz konusudur. Daha önceden söz edildi i gibi, üretim sistemleri farkl flekillerde s n fland r labilmektedir. Üretim sistemleri talebe göre, sto a üretim, siparifle göre üretim ve si- parifle göre montaj olarak s n fland r labilmektedirler. Di er bir s n fland rma da ise AMAÇLARIMIZ üretim miktar na ve ak fl na göre kesikli üretim, sürekli üretim ve proje tipi üretim AMAÇLARIMIZ olarak s n fland r labilmektedir. K T A P TELEV ZYON NTERNET Üretim sistemlerinin K T A Ps n fland r lmas ile ilgili daha fazla bilgiyi Bülent Kobu nun Üretim Yönetimi kitab nda bulabilirsiniz. Sto a TELEV ZYON Üretim: Ürünler stokta bulundurulacak flekilde üretilmektedir. Üretim düzeyi, iflletme stok düzeylerine ve müflteri hizmet düzeyine göre belirlenmektedir. Ürün, müflteriden herhangi bir siparifl gelmeden üretilip stoklanmaktad r. Siparifl gelince de stoktan siparifl karfl lanmaktad r. Bu üretim türünde önemli olan ürünün stoklanmaya uygun olup olmamas d r. Araba, televizyon gibi uzun ömürlü NTERNET ürünler bu tip üretime uygun ürünlerdir. Bu tür üretimin en önemli avantaj, müflteri sipariflinin hemen karfl lanabilme olas l n n yüksek olmas d r. Bu da iflletmeye rekabet avantaj sunabilmektedir. Ancak sto a üretim yap ld için üründe kiflisellefltirme çok fazla mümkün olmamakta dolay s yla, ürün esnekli i düflük olmaktad r. Bu durum da, önemli bir dezavantaj olarak görülebilmektedir. Siparifle Göre Üretim: Baz ürünler, müflteri siparifl vermeden üretilemezler, çünkü ürünün flekillenmesini yapacak kifli müflteridir. Örne in, evinize yapt raca- n z bir mutfak dolab mutfa n z n ölçülerine uygun olmal d r. Bu örnekte talep bilgisinin kayna müflteridir. Hangi üründen, ne miktarda ve ne zaman üretilece- i tamamen müflteriden gelen siparifle göre belirlenmektedir. Bu tür üretime siparifle göre üretim ad verilmektedir. Siparifle göre üretimde ürünlerin müflteri istek ve gereksinimlerine göre özellefltirilmesi mümkün olmaktad r. Bu nedenle, ürün esnekli i yüksektir ve en önemli avantajlardan biri olarak gözükmektedir. Ancak, müflteri sipariflini verdikten sonra ürün üretilinceye kadar bir süre beklemek zorundad r. Bu bekleme süresini iflletmeler çok uzun tutmamal d r. Aksi takdirde, müflteriyi kaybedebilirler. Bu nedenle, iflletmeler siparifle göre üretim yapsalar bile, rekabet avantaj sa layabilmek için üretim sürelerini mümkün oldu unca k saltmak durumundad rlar. Bu konuda çal flma yapan baz iflletmeler, üretim süresini k saltabilmek için maliyetine katlanarak yar bitmifl ürün stoklar ellerinde tutmakta ve gelen sipariflin özelli ine göre ürünü sonland rmaktad rlar. Siparifle Göre Montaj: Bu üretim türünde müflterilerin istedi i ürünü h zl bir flekilde sunabilmek amac yla siparifle göre üretim ile sto a göre üretim birlikte kullan lmaktad r. Baflka bir deyiflle, sto a göre üretim ile siparifle göre üretimin karmas yap lmaktad r. Burada, ürünler parçalar na ayr lmakta ve çok çeflitli parçalar üretilerek stokta tutulmaktad r. Amaç, müflteriden bir siparifl geldi i zaman müflterinin istedi i ürünü üretmek için gerekli parçalar bir araya getirerek montaj n yapmakt r. Böylece, zaman tasarrufu da sa lanm fl olmaktad r. Örne in, baz bilgisayar iflletmeleri haz r bilgisayarlar üretmek yerine bu konuda çal flmalar yaparak, müflterilerinin istedi i özelliklerdeki bilgisayar çok k sa sürede müflterilerine ulaflt rmaktad r. Üretim miktar na ve ak fl na göre üretim sistemlerinin s n fland r lmas afla da aç klanmaktad r:

15 1. Ünite - flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi Kesikli Üretim: Kesikli üretim sisteminde, farkl ürünlerden az miktarlarda üretim yap lmaktad r. Bu üretim sisteminde, çeflitli ürünler üretilebilmekte ve üretilecek ürüne göre ifllem dizisi de ifltirilmektedir. Talebin düzensiz olmas na ba l olarak bir kerelik üretilen ürünler oldu u gibi seri olarak tekrarlanan siparifller de söz konusu olabilmektedir. Bu üretim sisteminde, kalifiye ifl gücü ve genel amaçl makineler kullan l rken yüksek yar mamul stoklar ve emek yo un üretim yap labilmektedir. Bu üretim türünün alt s n flar olarak, parti tipi üretim ve atölye tipi üretim bulunmaktad r. Bir ürünün, özel bir siparifli ya da sürekli müflteri talebini karfl lamak amac yla belirlenmifl miktarlarda partiler hâlinde üretilmesine parti tipi üretim ad verilmektedir. stenilen miktardaki ürün partiler halinde üretildikten sonra makine ve donan m baflka bir ürünün üretimi için haz rlanmaktad r. Makine ve donan m ile birlikte insan gücü planlamas üretimin büyüklü üne ve s kl na ba l olarak de iflebilmektedir. Parti üretim sürecinde, her parti için ayr bir üretim planlamas yapma zorunlulu u bulunmaktad r. Seçilen hedef pazar n bölümlerine ba l olarak talep miktarlar belirlenmektedir. Her bölümün iste ine ba l uygun miktarda ürün partilerinin üretimi için tüm planlama yeniden yap lmaktad r. Üretimdeki parti hacmi büyüdükçe ve dönemler belirli hâle geldikçe üretim planlama ve kontrolü daha kolaylaflmaktad r. Parti üretimde karar verilmesi gereken önemli konulardan biri en uygun parti büyüklü ünün belirlenmesidir. Di er önemli bir konu ise kapasite kullan m oran n en büyük yapacak üretim programlar n n haz rlanmas d r. Günümüzde, rekabet koflullar na ba l olarak birçok iflletme parti üretimini tercih etmektedir. Parti üretimin temelinde hem yüksek miktarlarda üretim yapmak hem de çok farkl ürünleri üretebilme yetene ine sahip olabilmek yatmaktad r. Ev eflyas, haz r giyim, g da gibi birçok çeflit ürün parti üretimi ile üretilmektedir. Müflterinin istedi i özelliklerde ürünün istedi i zaman ve miktarda üretilmesine atölye tipi üretim ad verilmektedir. Ancak baz literatürde bu tan mlama için siparifle göre üretim ad da verilmektedir. Bu tip üretimde özel isteklere ba l çok çeflitli ürünler üretilebilmektedir. Bu nedenle, bu üretim tipinde esneklik yüksektir. Üretimde kullan lan ifl gücü nitelikli ve makine ve donan m genel amaçl d r. Genel amaçl makine ve donan m n yat r m maliyeti düflük olmas na ra men, düzensiz üretim ak fl de iflken üretim maliyetini yükseltmektedir. Üretim miktar, müflteri isteklerine göre belirlenmekte olup genellikle küçük partiler hâlindedir. Bu üretim tipinin en önemli avantaj, çok çeflitli ürünler üretilebilmesini sa larken en önemli dezavantaj da kontrolün zor olmas ve verimlili in düflük olmas d r. Çal flanlar ço- unlukla her defas nda ayn iflleri yapmad klar için ifl tatmini ve motivasyon daha yüksek olabilmektedir. Sürekli üretimin tersine bir makinenin bozulmas, tüm üretimin durmas na neden olmamaktad r. Üretim tesisinde genelde yar bitmifl ürün stoklar bulunmakta ve bu durum da önemli stok maliyetlerine neden olabilmektedir. Yar bitmifl ürünler ifllemler aras nda uzun süre ifllenmeyi bekleyebilmekte ve fazladan alana ihtiyaç duyulmaktad r. Çok çeflitli ürünler, farkl makineler aras nda farkl rotalar izledi i için tafl ma maliyetleri yüksek olmaktad r. Bu durum da genel üretim maliyetlerini yükseltmektedir. Çok çeflitli ürünlerin üretilmesi üretimin etkinli ini etkilerken ayn zamanda, üretim planlamas ve kontrolünü de zorlaflt rmaktad r. Çeflitli amaçlar için kullan lan makineler, özel elektronik cihazlar ve büyük tak m tezgâhlar n n üretimi atölye tipi üretime örnek olarak verilebilmektedir. Sürekli Üretim: Bu üretim tipinde, iflletme içindeki makine ve donan m yaln z belirli bir ürünün üretimi için kullan lmaktad r. Ürünün talebinin yüksek ve sürek- Hangi üründen, ne miktarda ve ne zaman üretilece i müflteriden gelen siparifle göre belirlenen üretime siparifle göre üretim ad verilmektedir. 9

16 10 Üretim Yönetimi li olmas na ba l olarak üretim miktar da yüksek olmaktad r. Bu ürünün üretimi sürekli bir ak fl fleklinde gerçekleflmektedir. Üretimin bafl nda üretime giren girdiler, hiç ara vermeden üretimin sonunda ürün olarak ortaya ç kmaktad r. Sistem içinde ifllemler, yüksek otomasyona sahip olup özel donan m ve aletler de kullan lmaktad r. Donan m, otomasyona dayal oldu u için ç kt miktar n n ve çeflidinin de ifltirilmesi çok zordur. Ayr ca, ifl gücü gereksinimi az ve daha çok izleme ve kontrol etme iflini yerine getirmektedir. Bu tip üretim sistemi tamamen bütünleflik bir sistemdir. Tüm sistem, birbirine zincirleme ba l oldu u için üretim girdilerini durdurdu unuz zaman, sistemi de durdurdunuz demektir. Bu tür üretim sistemlerinin durdurulmas çok yüksek maliyetlere neden olabilmektedir. Bu sebeple, genel bak m gibi çok önemli bir neden olmadan üretim durdurulmaz. Bu sistemlerin sabit maliyetleri yüksek olup ham madde ve malzeme maliyeti de iflken maliyetin büyük k sm n kapsamaktad r. Sürekli üretimde önemli nokta, kullan m oran n n maksimize edilmesidir. Sürekli üretim, kütle üretimi ve ak fl üretimi olarak iki alt gruba ayr labilmektedir. Kütle üretimde bir üründen çok büyük hacimlerde uzun süreli üretim yap l rken baz de iflikliklerle farkl bir ürünün üretimine geçifl yap - labilmektedir. Oysa ki ak fl üretimde makine ve donan m yaln z bir cins ürünü üretmek için haz rlanm flt r. Baflka bir cins ürünün üretimi ya çok maliyetlidir ya da olanaks zd r. Bu tür üretim sistemine örnek olarak petrol rafinerileri, çimento, kâ- t, fleker endüstrileri verilebilmektedir. Bu sistemlerde üretim planlama ve kontrolü basit olmas na ra men, üretime bafllamadan önce genifl ve ayr nt l planlama yap lmaktad r. Üretim bafllad ktan sonra üretim planlama basit rutin bir ifl durumuna gelmektedir. Sürekli ve kesikli üretim tipinde ürün çeflidi ve miktar n karfl laflt r n z. 2 Proje Tipi Üretim: Proje tipi üretimde eflsiz tek bir ürün belirli bir sürede tamamlanmaktad r. Bu ürünün üretiminden sonra, ayn ürün bir daha üretilmemek- tedir. Bu ürünün üretiminde ürün özellikleri tamamen müflteri taraf ndan belirlendi i ve tek bir SORU ürün oldu u için siparifle göre üretime benzerlik göstermektedir. Bu SORU üretimin önemli özellikleri aras nda ak fl n söz konusu olmamas, ürünün genelde sabit konumda bulunmas, makine ve çal flanlar n ürün çevresinde ya da içinde hareket etmesi ve ayn anda birçok ifllemin beraber yürütülmesi say labilmektedir. Bu D KKAT D KKAT üretimde ürün, özel ve eflsiz olmas ndan dolay maliyeti çok yüksektir. Tek bir ürünün üretimi oldu u için üretim proje olarak görülür ve tüm faaliyetler, yap lma s - ralar ve süreleri belirlendikten sonra, hepsinin planlamas yap larak istenilen sürede tamamlanmaya çal fl lmaktad r. Proje tamamland nda üretim de bitmifl de- AMAÇLARIMIZ mektir. Bu AMAÇLARIMIZ tip üretimin yönetimi için özel proje yönetim metotlar kullan lmaktad r. Bir köprünün infla edilmesi, büyük bir yük gemisinin yap lmas, büyük kargo K T A P uça yap lmas K T proje A P tipi üretime örnek olarak verilebilmektedir. Bu tip üretimde farkl zamanlarda, farkl ifl gücü ve donan ma gereksinim olmakta ve ayn zamanda uzmanlaflm fl personel ve özel tasar m aletler kullan lmaktad r. En önemli amaç TELEV ZYON üretimi zaman nda TELEV ZYON ve do ru olarak yapmakt r. NTERNET ÜRET M YÖNET M VE AMAÇLARI Özellikle 1980 lerden sonra ortaya ç kan teknolojik geliflmeler ve küreselleflme, iflletmeleri kalite, NTERNET fiyat, esneklik ve h z konusunda rekabet edebilmek için üretim yöntemlerinde ve yönetiminde çok zorlamaya bafllam flt r. Bu yo un rekabetin sonucunda yeni prensip ve yöntemler ortaya at lm flt r. Günümüzde müflterilerin h z-

17 1. Ünite - flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi 11 la de iflen istek ve gereksinimlerini karfl layabilmek için çok çeflitli ürün gruplar - n n üretilmesi zorunlulu u ortaya ç kmaktad r. Bu ürün gruplar giderek karmafl klaflmakta bu durumda, üretim yapan iflletmelerin iflini daha da zorlaflt rmaktad r. Ayr ca h zla artan rekabet, ifl gücü yap s, sermaye kaynaklar, sosyal geliflmeler ve endüstri iliflkileri de iflletmeler üzerinde bask kuran önemli faktörler olmaktad rlar. Tüm bu bask, üretim yönetimine özel bir önem verilmesine neden olmaktad r. flletmelerdeki tüm faaliyetlerin do rudan ya da dolayl olarak üretim ile iliflkili olmas nedeniyle, üretimdeki sorunlar n tüm iflletmeyi etkileyebilece i inkâr edilemez bir gerçektir. Üretim Yönetimi Kapsam Üretim yönetimi kapsam bak m ndan genifl, faaliyet hacmi çok yüklü bir iflletmecilik fonksiyonudur. Buna göre, üretim yönetimi için flöyle bir tan m yapmak mümkündür: Üretim yönetimi, iflletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklar n n belirli miktarlardaki ürünün istenilen niteliklerde (kalitede), istenilen zamanda ve en düflük maliyetle üretimini sa layacak biçimde bir araya getirilmesidir. Bu tan mlama da yer alan miktar, kalite, zaman ve fiyat faktörünün hepsinin iflletmenin istekleri do rultusunda ayn anda gerçekleflmesi mümkün de- ildir. Büyük miktarlardaki üretim, ürün bafl na üretim maliyetini azalt rken stok tafl ma ve elde stok kalma maliyetlerini art rabilmektedir. Bu nedenle, iflletmelerde yöneticiler üretim ile ilgili kararlar nda çeliflen seçeneklerden dolay ödünleflme ile karfl karfl ya kalmaktad rlar. Karmafl k üretim sistemlerinde çeliflen seçenekler aras ndan tercih yap lmak istenmesi durumunda, çeflitli nicel ve/veya nitel tekniklerin kullan lmas gerekmektedir. Üretim yönetimi disiplinin amac, uygun araç ve yöntemler kullanarak yöneticinin karar verme yetene inin gelifltirilmesi olarak tan mlanabilmektedir (Kobu, 2005, 6). Bir bilim dal ve konu bafll olarak üretim yönetimi, çok genifl bir çal flma ve uygulama alan na SORU sahiptir. Üretim kelimesi genelde yanl fl bir anlay flla sadece imalat endüstrilerinin D KKATilgilendi i bir konu olarak ele al nmaktad r. Oysa ki üretim kelimesi ile hem imalat hem de hizmet endüstrisindeki faaliyetlerden söz edilmektedir. Üretim sisteminin ç kt s SIRA olan S ZDE mal ve hizmet üretimi de bunun göstergesidir. SORU D KKAT Üretim yönetimi kavram n n ngilizce karfl l olarak Production/Operations AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Management kavram yer almaktad r. Hatta baz kitaplarda sadece Operations Management kavram da yer almaktad r. Operations kelimesinin Türkçe karfl l - nda ifllemler ya da operasyonlar bulunmaktad r. Bu kelimenin K T A kullan lmas - P K T A P n n nedeni kavram n herhangi bir endüstriden ya da üretim fleklinden ba ms z olarak sistemde yürütülen ifllemlerin do ru flekilde yürütülmesi ile ilgili olmas ndand r. Söz konusu sistem, bir bilgisayar parças üreticisi olabilir, TELEV ZYON bir hastane olabilir, bir sigorta flirketi olabilir ya da bir otel olabilir. Üretim yönetimi kapsam nda TELEV ZYON tüm bu farkl alanlarla ilgili olabilmektedir (Sezen, 2011, 3). Üretim yönetimi, üretim sistemlerinin tasar m, iflletilmesi ve iyilefltirilmesi olarak da tan mlanabilmektedir. Üretim yönetimi, pazarlama ve finans gibi do rudan NTERNET NTERNET yönetim sorumluluklar na giren bir iflletme ifllevidir. Ayn zamanda, üretimde günümüze kadar olan geliflmeler üretim yönetimi kararlar nda daha fazla bilimsel yöntemlerin kullan lmas zorunlulu unu ortaya ç karmaktad r. Üretim yönetimi kararlar, pazara ba l olarak biçimlenen iflletme stratejileri üzerine kurulmaktad r. flletme stratejisi, iflletme misyonuna ba l kalarak iflletmenin uzun dönemli rekabet

18 12 Üretim Yönetimi gücünü desteklemektedir. Bu strateji, iflletme kaynaklar n n ve ifllevlerinin kullan lmas n ilgilendiren politikalar ve planlar belirlemektedir. Daha sonra, üretim olanaklar n n, iflletme stratejilerine destek sa lamak amac yla nas l kullan laca n belirleyen üretim stratejileri saptanmaktad r. Maliyet, kalite, h z ve esneklik önemli temel üretim stratejileri aras nda say lmaktad r (Demir, Gümüflo lu, 2003, 11). Günümüz çal flma alanlar nda, disiplinleraras faaliyetler söz konusu oldu u gibi üretim yönetimi bilim dal nda da disiplinleraras faaliyetler, kapsam n n genifllemesine neden olmaktad r. Ancak üretim yönetiminin di er disiplinler ile iliflkisinden önce kapsam hakk nda bilgi verilmesi önemli olmaktad r. Üretim yönetimi kapsam nda, ürün ve hizmet tasar m, süreç seçimi, teknoloji yönetimi ve seçimi, ifl tasar m, insan kaynaklar planlamas, tesis yeri seçimi, tesis yerleflimi ve planlamas, talep tahmini, kapasite planlamas, bak m planlamas, stok kontrolü, üretim planlamas ve kontrolü, kalite kontrolü ve tedarik zinciri yönetimi önemli olarak yer almaktad r. Üretim yönetiminin bu kapsam na bak ld zaman, çok genifl bir alana yay ld - görülmektedir. Ürün tasar m ndan üretime, stoklanmas ndan müflteriye sevkine kadar birçok üretim ile ilgili faaliyet bu alana dâhil olmaktad r. Bu faaliyetlerin bir k sm birincil faaliyetler olurken baz lar da birincil faaliyetlerin yürütülmesine destek olan faaliyetlerdir. SORU Örne in, bir ürünün üretimi yap l rken üretimde kullan lan SORU makinelerin bak m ya da kalite kontrol destek faaliyet olmaktad r. D KKAT Üretim yönetimi D KKAT faaliyetleri dâhilinde birçok karar verilmesi gerekmektedir. Bu kararlar n verilmesinde karar vericiye yard mc olan nicel yöntemler bulunmaktad r. Bunlar n aras nda do rusal ve do rusal olmayan programlama, simülasyon (benzetim), dinamik programlama, ulaflt rma modelleri, kuyruk teorisi, proje planlama gibi yöntemler ön plana ç kmaktad r. Bu yöntemler ile yap lan analizler sonucunda karar vericiye üretim yönetimi faaliyetleri ile ilgili önerilerde bulunulmak- AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ tad r. K T A P TELEV ZYON NTERNET Nicel yöntemler K Tkonusunda A P daha genifl bilgiye Hamdy A. Taha n n Yöneylem Araflt rmas kitab ndan ulaflabilirsiniz. Üretim Yönetiminin Amaçlar TELEV ZYON Üretim yönetiminin amac, miktar, zaman, kalite ve maliyet faktörlerinin en iyi de- erlerinin bulunmas na yönelik çal flma yapmakt r. Üretim yönetimi ile bu amaca ulafl lmaya çal fl l rken, hangi ürünlerin, hangi miktarlarda, hangi özelliklerde, nerede ve kim taraf ndan üretilece i sorular na yan t aranmaktad r. Bu sorular yan t- NTERNET lan rken ayn zamanda, maliyetin en düflük düzeyde ya da kâr n en yüksek düzeyde tutulmas na çal fl lmaktad r. Tüm bunlar n yan nda, müflterilerin istek ve gereksinimlerinin karfl lanmas, stok düzeyinin olas en düflük düzeyde tutulmas ve üretim kaynaklar n n etkin ve verimli kullan m da önemli olmaktad r. Üretim yönetiminin bu amaçlar gerçeklefltirmesindeki en büyük engel, bu amaçlar n birbirleriyle çelifliyor olmas d r. Örne in, ürün stoklar n minimum düzeyde tutmaya çal fl rken müflteri talebini de hemen karfl lamaya çal flmak, bir arada gerçeklefltirilmesi zor amaçlard r. Bu çeliflen amaçlar küçük iflletmelerde uzlaflt rmak daha kolayken bunu büyük iflletmelerde gerçeklefltirmek zordur. Çünkü küçük iflletmede her bölümde çal flan birçok kifli yerine tek kifli olabilmekte ve bu tek kifli tüm karar vererek sorumlulu u üstlenebilmektedir. Büyük iflletmede ise farkl bölümlerdeki yöneticiler farkl bak fl aç lar ile amaçlar de erlendirmeye çal flmakta ve uzlaflmaya ulaflmak çok daha zor olmaktad r.

19 1. Ünite - flletmelerde Üretim Yönetimi ve Sistemi 13 Küreselleflme, teknolojideki h zl geliflmeler ve ileri iletiflim araçlar neticesinde artan rekabet, üretim yöntemlerindeki amaçlar n farkl laflmas na neden olmaktad r. Bu amaçlara esneklik ve h z unsuru da kat lmaktad r. Esneklik, iflletmenin de iflen müflteri istek ve gereksinimlerine ba l olarak farkl ürünleri pazara sunabilme yetene i yan nda, maliyetleri fazla etkilemeden farkl miktarlarda üretim yapabilme yetene i anlam na da gelmektedir. H z unsuru ise müflterilerin de iflen istek ve gereksinimlerine h zl yan t verebilme yetene ine denmektedir. Bu amaçlar n gerçeklefltirilebilmesi de esnek üretim sistemleri, yedek kapasite, uygun teknoloji ve iyi e itilmifl ifl gücü gibi faktörlerin varl n gerektirmektedir. flletme, üretim yönetimine ba l olarak amaçlar n belirlerken çok dikkatli olmal d r. Yukar da söz edilen amaçlar, hedeflenirken gerçekçi olunmal ve hangilerinin beraber hedeflendi i ve ulafl labilece i iyi saptanmal d r. flletme aç s ndan çok fazla çeliflen amaçlar hedeflenerek, hayal k r kl na u ran lmamal d r. flletme kendi bünyesini iyi analiz ederek neyi yap p neyi yapamayaca konusunda karar vermelidir. Aksi takdirde, iflletme ulafl labilecek hedeflere de ulaflamama tehlikesi ile karfl karfl ya kalabilmektedir. flletmeler amaçlar n belirlerken ve bu konuda çal flma yaparken di er baflar l iflletmeleri mutlaka göz önünde bulundurmal d rlar. Ancak unutulmamal d r ki her iflletmenin iç ve d fl koflullar ve ifl yapma yöntemi farkl l k göstermektedir. Bu farkl l klar göz önünde bulundurularak iflletme için olas en iyi amaçlar belirlenmeli ve bu hedef do rultusunda çal flmalar yap lmal d r. Üretim yöneticisinin temel amaçlar nelerdir? ÜRET M YÖNET M N N TEMEL filevler VE D ER filetme filevler LE L fik LER Bir iflletmede, pazarlama, finans, insan kaynaklar ve araflt rma gelifltirme gibi üretim de bir iflletme ifllevi oldu undan daha önce söz edilmektedir. SORU Burada önemli nokta, üretim ifllevi olmaz ise iflletmenin di er ifllevlerinin hiçbir öneminin olmamas d r. Üretimin olmad iflletmede di er ifllevler varl klar n sürdüremez. Ancak D KKAT üretim ifllevi de tek bafl na yeterli de ildir. Tüm iflletme ifllevleri bir arada olduklar zaman bir anlam ifade etmekte ve ifle yaramaktad rlar. Üretim Yönetiminin Temel fllevleri SORU D KKAT flletmelerde üretim ifllevinin kapsam n belirlemede iflletme büyüklü ü, AMAÇLARIMIZüretim yönetimi politikas, örgüt yap s, üretim sistemi çeflidi, bulundu u sektör, üretim miktar, üretim teknolojisi gibi faktörler etkili olmaktad r. Müflterilerin istedi i ürün AMAÇLARIMIZ miktar, özellikleri gibi bilgiler pazarlama bölümü taraf ndan K saptand ktan T A P sonra, K T A P bunlar karfl lamaya yönelik gerekli teknik bilgi, makine ve insan gücü olanaklar - SORU SORU n belirlemek, üretim bölümünün görevidir. TELEV ZYON TELEV ZYON Müflterilerin istek ve gereksinimlerinin de iflmesi ya da rekabet nedeni D KKAT ile ürünlerde de- D KKAT ifliklik yap lmas gerekti inde, bu de iflimin üretime ve üretim teknoloji ve yöntemlerine yans malar iyi irdelenmelidir. NTERNET NTERNET flletmenin üretim tipine, ürün çeflitlili ine ve üretim miktar na ba l makine ve teçhizat n belirlenerek bunlar n nas l kullan laca, hangi ürün AMAÇLARIMIZ parçalar n n üretilip AMAÇLARIMIZ hangilerinin d flar ya yapt r laca, mevcut kapasitenin artt r lmas na gerek olup olmad kararlar, verilmesi gereken temel kararlard r. Bunun yan nda, üretimde K T A P K T A P 3 TELEV ZYON TELEV ZYON

20 14 Üretim Yönetimi kullan lan makine ve teçhizat n ifl ak fl n bozmayacak flekilde yerleflimi ve düzeni de di er bir önemli nokta olmaktad r. Üretimde, do rudan etkin olan dört faktör, malzeme, üretim yöntemi, makine ve ifl gücüdür. Üretim faaliyetlerinde bu dört faktörün özenle planlanmas çok önemlidir. Üretimde kullan lacak malzemenin üretim öncesinde haz r tutulmas ndan, üretim yönteminin belirlenmesine, makine ve teçhizat n üretim için uygun olup olmad ndan, kullan lacak farkl nitelikteki ifl gücüne kadar üretim ile ilgili tüm konular belirlenmelidir. Üretimde kullan lan tüm faktörler ile ilgili olanaklar göz önünde tutularak gerekli önlemler araflt r lmal d r. Üretim öncesi rotalama ve ifl seyrinin planlamas, üretim faaliyetlerinin hangi s raya göre ve nas l bir ak fl içinde yürütülece ini belirlemektedir. Zaman ve ifl analizi ile saptanan standart makine ve iflçilik süreleri ve eldeki ifl yükü göz önüne al narak, ayr nt l üretim programlar haz rlanmaktad r. Üretim yönetiminin kontrol aflamas nda üretim için belirlenip atanan tüm üretim faktörlerinin planlama dâhilinde uygulanmas n sa layacak faaliyetleri yürütmek, uygulama esnas nda ortaya ç kabilecek sorunlar ilgili bölümlere bildirmek ve gözlem alt nda tutmak esast r. Üretim faaliyetlerinin ifl emirlerine uygun biçimde yürütülmesine iliflkin bilgiler, programdan sapmalar ve nedenleri ve muayeneden gelen raporlar incelenip gerekli hesaplamalar yap ld ktan sonra, genellikle günlük olmak üzere, üretim raporlar haz rlanmas da üretim yönetimine dahil olmaktad r (Kobu, 2005,15). Üretim Yönetiminin Di er flletme fllevleri le liflkileri Üretim yönetimi, kapsam ndaki faaliyetleri yerine getirirken iflletmenin di er ifllevleri ile karfl l kl etkileflimde bulunmaktad r. Üretim yönetimi faaliyetlerini yürütürken di er iflletme ifllevleri ile iliflkisi faaliyetin baflar l olmas nda önemli bir rol oynamaktad r. Ayn zamanda, di er iflletme ifllevlerinin de faaliyetlerinde baflar l olmalar üretim ile iliflkilerine ba l olmaktad r. flletmeye ba l tüm ifllevler birbirileriyle etkileflim halinde olmak zorundad r. Baflka flekilde, bu ifllevlerin tek bafl na baflar l olmalar olas de ildir. Tüm iflletme ifllevleri, birbirlerinden do rudan ya da dolayl olarak beslenmektedir. Baz ifllevlerin ç kt lar baz lar n n girdisi durumundad r. Örne in, pazarlama bölümü taraf ndan yap lan pazar araflt rmas n n sonucunda elde edilen müflteri istek ve gereksinimleri do rudan üretim bölümüne iletilmektedir ya da tedarikçiler ile ilgili yaflanan sorunlar sonucunda malzeme ak fl ndaki aksama an nda üretim bölümüne bildirilmektedir. flletmenin farkl ifllevleri ile üretim yönetimi aras ndaki iliflki örgüt yap s, iflletme büyüklü ü, üretim tipi ve büyüklü ü gibi faktörlere ba l olmaktad r. Üretim yönetiminin en fazla iletiflimde oldu u temel bölümler pazarlama, finans ve muhasebe, insan kaynaklar ve araflt rma gelifltirme bölümleridir. Üretim yönetiminin bunun d fl ndaki di er bölümler ile de mutlaka etkileflimi bulunmakta ancak bu etkileflim ya daha az ya da dolayl yollardan olmaktad r. Üretim yönetimi, pazar araflt rmalar ndan gelen müflteri istek ve gereksinimleri ile ilgili bilgiler fl nda üretimi yönlendirmeye çal flmaktad r. Ancak, burada dikkat edilmesi gereken konu, üretim miktar talepten fazla olup stoklar artt rmamak ya da talepten az üretim ile müflteri talebinin karfl lanamamas gibi bir durum ile karfl karfl ya kalmamakt r. Pazarlama bölümü, daha fazla müflteri odakl olmas na ba l olarak müflteri talebini birinci öncelik olarak görürken, üretim yönetimi ise üretim faaliyetlerinin ahenginin bozulmas n istemez çünkü bu durum maliyetleri artt rmaktad r. Bu gibi durumlarda ortak bir noktada uzlafl lmaya çal fl lmaktad r. Normal flartlarda pazarlama bölümünden müflteri ile ilgili bir talebin gelmesi durumunda mevcut ifl yüküne göre bu