Koroner Arter Hastalığı Varlığı ve Karotis İntima- Media Kalınlığının Anjiyografik İlişkisi

Transkript

1 ISSN: Eur J Health Sci 2015;1(1):20-26 ÖZET Koroner Arter Hastalığı Varlığı ve Karotis İntima- Media Kalınlığının Anjiyografik İlişkisi The Angiographic Relationship Between Carotid Intima-Media Thickness and The Presence Of Coronary Artery Disease İffet Doğan 1, Ziyaeddin Aktop 2, Zuhal Erdem 3, Oktay Erdem 3, Sait Mesut Doğan 4 1 Kanuni Sultan Süleyman Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Klinigi, İstanbul 2 Bülent Ecevit Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Zonguldak 3 Bülent Ecevit Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Radyoloji Anabilim Dalı, Zonguldak 4 İstanbul Üniversitesi, Kardiyoloji Enstitüsü, İstanbul Amaç: Çalışmamızda arteryel sistemdeki erken dönem aterosklerotik değişikliklerin göstergeleri olan karotis intimamedia kalınlığı (KİMK) ve karotiste plak varlığı ile koroner arter hastalığı (KAH) varlığı ve yaygınlığı arasındaki ilişki araştırıldı. Yöntemler: Anjiyografik olarak KAH kanıtlanmış olan 50 hasta (hasta grubu) ve koroner arterleri koroner anjiyografi ile normal bulunan 50 kişinin (kontrol grubu) B-mod ultrasonografi görüntülerinden her iki internal karotid arterler için KİMK ölçümleri yapıldı ve karotiste plak varlığı araştırıldı. Ölçülen ortalama KİMK değerleri ve plak varlığı, KAH varlığına ve yaygınlığına göre belirlenen gruplar arasında karşılaştırıldı ve KİMK nin anjiyografik KAH varlığını ve yaygınlığını öngörmedeki değeri belirlendi. Bulgular: Sağ ve sol internal karotis arterler için ölçülenen değerlerin ortalamaları hasta grubunda anlamlı derecede daha yüksek idi (0.913±0.2 mm ve 0.755±0.14, p<0.001). Çalışma grubunda karotiste plak daha fazlaydı (sırasıyla 25/50 ve 9/50, p<0.002). Çalışma grubu KAH yaygınlığına göre iki alt gruba ayrıldığında, tek-damar hastalığı olanlarda ortalama KİMK değerleri 0.838±2.0 mm, çok damar hastalığı (2 ve 3 damar hastalığı) olanlarda 0.959±2.0 mm bulundu (p<0.05). Ortalama KİMK için kestirim değeri mm alındığında, bu yöntemin anjiyografik KAH tanısı için seçicilik ve özgüllüğü sırasıyla %62 ve %80 olarak belirlendi. Sonuç: Ultrasonografi ile KİMK ölçümü ve plak varlığı araştırılması, aterosklerotik kardiyovasküler hastalıkları erken dönemde belirlemek ve ateroskleroz açısından risk belirlenmesi açısından faydalı olabilecek kolay ve invaziv olmayan bir yöntemdir. Anahtar Kelimeler: Koroner arter hastalığı, Karotis; İntima-media kalınlığı. ABSTRACT Objective: We investigated the relationship between carotid intima-media thickness (CIMT) and carotid plaques as markers of early atherosclerotic changes in the arterial bed, and the presence and extent of coronary artery disease (CAD). Methods: B-mode ultrasound examination of bilateral internal carotid arteries were performed following angiographic assessment of 50 patients with CAD proven with coronary angiography (study group) and 50 subjects without CAD (control group). The mean CIMT values and carotid plaques were compared between the groups with regard to the presence and extent of CAD and the predictive value of CIMT for angiographic CAD was determined. Results: The mean CIMT values for both the right and left internal carotid arteries were significantly higher in study group (0.913±0.2 mm vs 0.755±0.14, respectively, p<0.001). There were more carotid plaques in study group (25/50 vs 9/50, p<0.002) The patients with CAD were analyzed in two subgroups depending on the extent of CAD: the mean CIMT values were 0.838±2.0 mm those with single vessel disease, and 0.959±2.0 mm in those with multivessel disease (2 or 3 vessels), respectively (p<0.05). The sensitivity, specificity for a cutoff value of mm for determining angiographic CAD were 62%, 80%, respectively. Conclusion: Measurement of CIMT and carotid plaque investigation by B-mode ultrasound are simple, noninvasive tools, and also provide usefull information in early diagnosis of cardiovascular diseases and risk classification for atherosclerosis. Keywords: Coronary artery disease, Carotis; Intima-media thickness. Correspondence / İletişim Uzm. Dr. İffet Doğan, Atakent Mh. Turgut Özal Cd. No: Altınşehir / Küçükçekmece Istanbul iffetdogan@gmail.com Received / Geliş Tarihi: Accepted / Kabul Tarihi: Giriş Ateroskleroz ile ilişkili hastalıklar tüm dünyada erişkinlerde en önemli morbidite ve mortalite nedenidir (1). Vücuttaki tüm büyük ve orta genişlikteki müsküler arterleri tutan sistemik bir hastalık olan aterosklerotik hastalığın klinik bulguları ortaya çıktığında hastalık genellikle ileri safhadadır ve bu noktadan sonra yapılan girişimler genellikle palyatif veya ikincil korumaya yönelik olmaktadır. Aterosklerotik hastalığın erken dönemindeki en önemli değişiklik tüm arteryel yataktaki intima-media kalınlığında artmadır (2). Bu 20

2 durum hem koroner damar yatağında hem de periferik arterlerde gözlenmektedir. İntimamedia kalınlığı erken aterosklerotik değişikliklerin iyi bir göstergeci olduğundan ultrasonografik olarak karotis intima-media kalınlığının (KİMK) ölçümü, aterosklerotik plakların varlığı, kalsifikasyon derecesi ve arteryel lümen çapları, asemptomatik aterosklerotik hastalığın saptanmasında kullanılmaya başlanmıştır (3-9). Ayrıca KİMK nın koroner arter hastalığı (KAH) açısından yüksek riskli bireyleri belirlediği bildirilmiştir (10). Noninvaziv bir yöntem olan KİMK ölçümü ile KAH varlığı ve yaygınlığı arasındaki ilişki asemptomatik kişiler, diyabeti olanlar, kronik böbrek yetersizliği olanlar, postmenapozal kadınlar, koroner yavaş akımı olanlar gibi çeşitli hasta gruplarında gösterilmiştir (11-14). Çalışmamızda 60 yaşın altındaki popülasyonda anjiyografi ile kanıtlanmış KAH varlığı ve yaygınlığı ile KİMK arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık. Materyal ve Metot Çalışmamız uluslararası etik kurallarına uyularak ve Fakülte Etik Kurulu ndan onay alındıktan sonra elektif şartlarda koroner anjiyografi ile koroner arter hastalığı tespit edilen 50 hasta ve 50 sağlıklı birey olmak üzere 100 birey ile yapılmıştır. Altmış yaş üstü, koroner revaskülarizasyon işlemi yapılması, karotis cerrahisi veya serebrovasküler hastalık geçirmiş olma öyküsü çalışmadan dışlanma kriteri olarak uygulandı. Koroner anjiografide herhangi bir koroner arterde anjiyografik olarak %20 ve üzeri darlık saptanması KAH olarak kabul edildi. Herhangi bir koroner damarda %50 nin üzerinde darlık varlığı klinik olarak anlamlı KAH olarak kabul edildi. Hasta ve kontrol gruplarına yaş, cinsiyet ve risk faktörleri açısından benzer olgular alındı. Koroner anjiyografi öncesi bütün hastaların fizik muayeneleri, tam kan sayımları ve rutin biyokimyasal incelemeleri yapıldı. Hastaların semptomları, ateroskleroz için risk faktörleri ve aldıkları ilaçlar sorgulandı. Karotis arter ultrasonografisi ve koroner anjiyografileri aynı gün içinde yapıldı. Karotis arter B-Mode ultrasonografi incelemeleri, ATL HDI 5000 marka ultrasonografi cihazı ile 5-7,5 MHz lineer array transduser ile yapıldı. Karotis arter intima-media kalınlığı ölcümleri, her hasta için aynı ultrasonografi cihazı ile aynı operatör tarafından yapıldı. Bütün hastalarda her iki arteria karotis kommunis, internal karotid arter ve karotis bulbusu ayrıntılı olarak morfoloji açısından incelendi. Aterosklerotik plak varlığı, KİMK ayrı olarak değerlendirmeye alındı. Yalnızca arka duvar 1 cm lik alanda değerlendirildi ve KİMK ölçümleri ana karotid arterde 3 ayrı noktadan yapıldı. Aterosklerotik plaklı segmentler ölçümde kullanılmadı. Ultrasonografik analiz için, lümenintima ve media-adventisya yüzeylerinin karakteristik ekojenitelerinden yararlanılarak intima-media kalınlığı ölçüldü. Hesaplamalar manuel olarak aynı operatör tarafından yapıldı. Bütün koroner anjiyografi işlemleri, femoral arter üzerinden standart Judkins tekniği ile Philips Integris H 5000 (Hollanda) cihazında yapıldı. Koroner arter hastalığı, herhangi bir koroner damarda % 20 ve üzerinde darlık olması değerlendirildi. Her bir segment en az iki ortogonal pozisyonda incelendi. Etkilenen damar sayısına göre hastalar, 1 damar, 2 damar veya 3 damar hastalığı olarak ayrıldı. Sol ana koroner arter hastalığı tek başına 2 damar olarak tanımlandı. İstatistiksel analiz İstatistiksel değerlendirme SPSS 16.0 for Windoss (Chicago, IL, USA) programı ile yapıldı. Sürekli sayısal (kantitatif) değerler ortalama ± standart sapma ve kategorik (nominal) değerler yüzde (%) ile ifade edildi. Sürekli değişkenleri karşılaştırmak için iki eş arasındaki farkın önemlilik ( paired student t ) testi kullanıldı. Sürekli değişkenler arasındaki ilişki Pearson korrelasyon analizi ile yapıldı. p değeri 0,05 in altı istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Sonuçlar Çalşımamıza alınan koroner anjiyografi ile koroner arter hastalığı tespit edilen 50 hastanın 28 i erkek, 22 si kadın olup yaş ortalması 48,6±7,3 idi. Kontrol grubunun 31 i erkek, 19 u kadın olup yaş ortalması 47,3±8,2 idi. Çalışma ve kontrol grubunun koroner risk faktörleri ve karakteristikleri tablo 1 de verilmiş olup gruplar arasında koroner risk faktörleri açısından istatistiksel açıdan fark yoktu. 21

3 Tablo 1: Çalışma ve kontrol gruplarının demografik özelliklerinin, risk faktörlerinin karşılaştırılması Çalışma grubu Kontrol grubu P Yaş 48.6 ± ± Erkek 28 (%56) 31 (%62) DM 15 (%30) 13 (%26) HT 16 (%32) 19 (%38) Sigara 23 (%46) 22 (%44) Aile öyküsü 28 (%56) 25 (%50) Hiperkolesterolemi 13 (%26) 17 (%34) Çalışma grubundaki hastalardan 3 tanesinde sol ana koroner arter lezyonu vardı ve bu hastalar hem sol ön inen arter hastası, hem de sol sirkumfleks arter hastası olarak değerlendirildiler. Hastalardan toplam 44 tanesinde sol ön inen arter, 19 tanesinde sol sirkumfleks arter dar olarak bulunurken sağ koroner arter hastalığı olanların sayısı 31 idi. KİMK çalışma grubunda (0.913±0.2 mm) kontrol grubuna (0.755±0.14 mm) göre yüksek bulundu (p< 0.001). Çalışma grubundaki 50 hastadan 25 (%50) hastada karotiste plak varken, kontrol grubunda sadece 9 (%18) hastada plak saptandı (p< 0.002) (Tablo 2). Tablo 2: Koroner arter hastalığı ile karotis arter plak varlığı, intima-media kalınlığı (KİMK ) değerlerinin ilişkisi *mm. Çalışma grubu Kontrol grubu P Karotis arter plak varlığı 25/ 50 ( % 50) 9 / 50 ( % 18 ) < KİMK* 0.913± ±0.14 < Hasta olan damar sayılarına göre değerlendirildiğinde ise; Hastalardan 19 tanesi bir damar, 12 tanesi 2 damar hastası iken 3 damar hastalığı olanların sayısı 19 idi. Bir damar hastalığı olanlardandan 13 tanesinde sol ön inen arter hasta iken 2 tanesinde sol sirkumfleks arter, 4 ünde ise sağ koroner arter hastaydı. İki damar hastalığı olan 12 hastadan 4 tanesinde sol ön inen arterle birlikte sol sirkumfleks arter hasta iken sol ön inen arterle Çalışma grubu KAH yaygınlığına göre iki alt gruba ayrıldığında, bir damar hastalığı olan 19 hastadan 4 tanesinde karotiste plak saptanırken, çok damar hastalığı (2 ve 3 damar hastalığı) olan 31 hastadan ise 21 inde plak görüldü (p<0.001). Çalışma grubu KAH yaygınlığına göre iki altgruba ayrıldığında, bir damar hastalığı olanlarda ortalama KİMK değerleri 0.838±2.0 mm, çok damar hastalığı (2 ve 3 damar hastalığı) olanlarda 0.959±2.0 mm bulundu (p<0.05) (Tablo 3). Ortalama KİMK için kestirim değeri mm Tablo 3: Koroner arter hastalığı ile karotis arter plak varlığı, intima-media kalınlığı (KİMK ) değerlerinin ilişkisi *mm. Tek damar hastalığı Çok damar hastalığı P (n=19) (n=31) Karotis arter plak varlığı 4/ 19 (%21) 21 / 31 (% 67) < KİMK* 0.838± ±2.0 < 0.05 birlikte sağ koroner arteri hasta olanların sayısı 8 idi. Çalışma grubunda hasta damar sayısı 2.0±0.8 bulundu. alındığında, bu yaş grubunda yöntemin anjiyografik KAH tanısı için seçicilik ve özgüllüğü sırasıyla %62 ve %80 olarak belirlendi. Çalışma ve kontrol grubu arasında karotis arterde plak varlığı ve KİMK açısından anlamlı farklar izlendi. KAH varlığının karotis arterde plak varlığı ve KİMK ile anlamlı ilişkisi vardı. 22

4 Tartışma Çalışmamızda KİMK ve ana karotid arterdeki plaklarla darlık saptanan koroner arter sayısı arasında ilişki bulduk. Daha önce yapılan çalışmalarda da hasta damar sayısı ile KİMK arasında ilişki tespit edilmiştir (15-18). Bu ilişki Geroulakos ve ark. nın çalışmasında kuvvetli iken Adams ve ark. nın çalışmasında çalışmamıza benzer şekilde zayıf bulunmuştur (19,20). Ancak otopsilerde yapılan birçok çalışmada karotid ve koroner arterlerdeki ateroskleroz arasında daha belirgin korelasyonlar (r=0.4-0,6) bulunmuştur (21). Bu farkın nedeni KİMK ölçümündeki sıkıntılar olabilir. Ayrıca aynı bireyde bile her koroner arterin aterosklerozdan eşit şekilde etkilenmediği (22) ve risk faktörlerine aynı şekilde karşılık vermediğinin (23) bilinmesi nedeniyle değişik arter yataklarında aterosklerotik sürecin farklı yürümesi beklenebilir. Çalışmamızda internal karotis arterde uzak kenar ölçüm yöntemiyle hesaplanan KİMK değerleri hem anjiyografik KAH varlığı ile ilişkili hem de etkilenen damar sayısı ile ilişkili bulunmuştur. Sağlıklı ve kardiyovasküler risk faktörleri olmayan yaş arası erişkinlerde yapılan bir çalışmada, ortalama KİMK değeri erkeklerde mm, kadınlarda ise 0.47 mm olarak saptanmış ve yıllık artış hızının her dekadda ortalama artış hızı mm olduğu belirlenmiştir (24). Başka bir çalışmada ise ana karotis arter KİMK değerinde yıllık 0.04 mm artış olduğu saptanmıştır (25). Avrupa Kardiyoloji Derneği nin son yayınladığı kılavuzda ise, hipertansif hastalarda hedef organ hasarı açısından bakılan KİMK nin >0.9 mm olması risk faktörü olarak kabul edilmiştir (26). Karotis intima-media kalınlığı açısından bulduğumuz sonuçlar daha önce yapılan klinik çalışmaların sonuçlarını destekler niteliktedir (27). Çalışmalarda KİMK ölçüm yerinde bazı farklılıklar olabilmektedir. Ölçümler genellikle karotis arter bifurkasyonu, ana veya internal karotis arterlerden yapılmakla birlikte henüz standardizasyon yoktur. İki taraflı olarak toplam 12 segmentin ortalaması alınarak KİMK ölçülebildiği gibi, sadece her iki ana karotis arterin ortalamalarının alınmasıyla da ölçülebilmektedir (28,29). İnternal karotis arterin ve bifurkasyonun görüntülenmesinde teknik sorunlar daha sık olduğundan (30) çalışmamızda biz sağ ve sol KKA lerden 3 er tane ölçüm alarak bunların ortamalarını aldık. Teknik olarak önemli bir konu da KİMK ölçümünün yakın veya uzak duvardan yapılmasıdır. Yakın duvarda, intima, media ve adventisya geçiş hatlarının belirlenmesinin zor olması ve iyi görüntülense bile, görüntülerin kazanç (gain) bağımlı olmasından dolayı, genel kabul gören görüş KİMK ölçümlerinde uzak duvar yönteminin kullanılmasıdır (31). Ölçümlerin noktadan noktaya en yüksek KİMK ya da 1 cm lik segment boyunca en yüksek ve ortalama KİMK ölçümü şeklinde yapılması arasında ölçüm değerleri açısından anlamlı farklılık olmasa da, ikinci durumda KİMK ölçümlerinin daha tekrarlanabilir olduğu belirlendiğinden (29) çalışmamızda uzak kenar ölçüm yöntemiyle internal karotis arterden KİMK ölçümü tercih edilmiştir. 65 yaş üstü 5000 den fazla kişinin ortalama 6,2 yıl izlendiği Kardiyovasküler Sağlık Çalışması nda, KİMK daki yıllık artışa paralel olarak inme ve KAH gelişiminin de arttığı saptanmıştır (32). Ayrıca, segmentlere göre yapılan değerlendirmede, internal karotis arter intima-media kalınlığı artmış kalp krizi riskiyle, ana karotis arter intima-media kalınlığı ise artmış inme riskiyle ilişkili bulunmuştur. Bu konuyla ilgili yapılan en büyük çalışmalardan biri olan ARIC çalışmasında (Atherosclerosis Risk in Communities) KİMK ile kalp krizi riski arasındaki ilişki araştırılmış, Kardiyovasküler Sağlık Çalışması ndan farklı olarak, ana karotis arter intima-media kalınlığı kalp krizini belirlemede daha önemli bulunmuştur (33). Karotis ve femoral arter intima-media kalınlığının değerlendirildiği APSIS çalışmasında (Angina Prognosis Study In Stockholm), stabil angina pektorisli 558 hasta (ort. yaş 60) üç yıl izlenmiştir (34). Kardiyovasküler ölüm ve kalp krizi, gerek karotis gerekse femoral arterdeki en yüksek ve ortalama intima-media kalınlıklarıyla ilişkili bulunmuş, ayrıca revaskülarizasyonun tekrarlandığı hastalarda en yüksek ve ortalama femoral arter intimamedia kalınlığının daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Ölüm ve kalp krizi riskini belirleme açısından karotis arterde plak varlığı, femoral arterdeki plağa göre daha anlamlı bulunmuştur. Aynı çalışmada, karotiste yer alan plakların hassas plağa bağlı koroner lezyonlar ile, femoral plakların ise aterosklerozun yavaş ilerlemesinin bir göstergesi olarak tekrarlayan 23

5 darlıklarla ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır (34). Çalışmamızda her ne kadar internal karotid arterdeki intima-media kalınlığı ve karotisteki plaklarla KAH varlılığı ve yaygınlığı arasındaki ilişki bulunmuşsa da hastalar uzun süre takip edilmediğinden bu durumun insanların gelecekte geçirecekleri kalp krizi, inme ve ölümü öngördürüp öngördürmeyeceğini söyleyebilmemiz mümkün değildir. Günümüzde KİMK ile KAH ilişkisi gösterilmiş olmakla birlikte, KAH açısından risk oluşturan belli bir KİMK değeri yoktur. Göğüs ağrısı ile başvuran toplam 225 hastada yapılan bir çalışmada ise, karotis arter hastalığının varlığı ile ciddi KAH arasında ilişki bulunmuş; bu grup hastalarda daha çok sol ana koroner ve üç damar hastalığı tespit edilmiştir (35). Kalp yetersizliği olan 78 hastada yapılan bir çalışmada da iskemik kardiyomiyopati grubunda KİMK daha yüksek bulunmuştur. Anılan çalışmada, Bu konudaki genel yaklaşım, 0.9 mm veya 1 mm üstündeki değerlerin risk oluşturduğu yönündedir (26,27) ve KİMK nin 1 mm üzerinde olması veya karotis plak varlığı ve ciddi darlık ölçütlerinden en az birinin var olması, iskemik kardiyomiyopatiyi %96 duyarlılık ve %89 özgüllük ile göstermiştir (36). Bizim çalışmamızda literatürden farklı olarak sadece 60 yaşın altındaki hastalar değerlendirilmiş olup bu yaş grubunda saptanan mm değerinin seçiciliği %80 ise de bu değerin duyarlılığı %62 olarak bulunmuştur. Ülkemizde yapılan bir çalışmada, akut koroner sendromlu ve stabil angina pektorisi olan hastalarda ölçülen KİMK değerleri karşılaştırılmış, ilk grupta KİMK nin daha yüksek olduğu saptanmıştır (37). Aynı çalışmada diyabet KİMK için bağımsız değişken olarak bulunmuştur. Koroner arter hastalığı açısından koroner kalsifikasyon ve KİMK nin incelendiği bir çalışmada ise, KİMK ile koroner kalsifikasyon skoru arasında kademeli bir ilişki saptanmıştır (38). Koroner arter hastalığı ile olan ilişkiyi değerlendirmenin dışında, KİMK ölçümleri hiperlipidemik ve hipertansif hasta gruplarında uygulanan tedavinin ateroskleroza etkisini değerlendirmek amacıyla da kullanılmıştır (38,39). Yukarıda sözü edilen çalışmalarda ağırlıklı olarak en yüksek KİMK değerlerine bakılmış ve bunun KAH ile olan ilişkisi araştırılmıştır. Çalışmamızda da benzer şekilde ortalama KİMK değerleri de KAH varlığı ile ilişkili bulunmuştur. Çalışmalarda KİMK ve plaklar ile KAH risk faktörleri ve özellikle DM arasında ilişki bulunmuşsa (5,11) da çalışmamızda hasta ve kontrol grupları belirlenirken risk faktörlerinin de benzer olmasına özen gösterildiğinden KİMK, plak ve KAH risk faktörü ilişkisi hakkında yorum yapabilmemiz mümkün değildir. Çalışmamızda KAH olanlarda ana karotis arterde KİMK artışının ve bahsedilen arterdeki plak varlığının anlamlı derecede fazla olduğunu bulduk. Bu parametrelerin KAH varlığı ile anlamlı ilişkileri mevcuttu. Bu bulgular daha önceki birçok çalışmanın bulguları ile de uyumlu bulundu (15,16,40,41). Ancak KİMK artışının ve plak varlığı koroner arter hastalığında tarama testi olarak kullanılabilmesi için yeterli duyarlılık bulunamamıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda da benzer sonuclara ulaşılmıştır. Karotiste kalsifikasyon varlığının KAH için düşük duyarlılığına rağmen çok yüksek özgüllüğe ulaşmaktadır. Tarama testi olarak değeri olmamasına rağmen kalsifikasyon bulunanların KAH açısından değerlendirilmelerinin gerekli olduğunu düşünmekteyiz. Bu karotis ve femoral arterlerdeki kalsifikasyonların koroner arterlerdeki kalsifikasyon ile ilişkisini BT kullanarak araştıran bir çalışmanın sonuçları ile uyumludur (17) Düşük duyarlılık oranı erken dönem arter plaklarında kalsifikasyon olmaması ile açıklanabilir. Sonuç olarak, çalışmamızda 60 yaşın altındaki bireylerde KİMK ve plak varlığı ile hem KAH varlığı hem de yaygınlığı arasında pozitif bir bağıntı bulunmuştur. Anjiyografik KAH tanısını öngörmede, karotiste plak varlığı ve KİMK nin bağımsız değişkenler olarak kullanılabileceği saptanmıştır. Bu açıdan B-mod ultrasonografi ile KİMK ölçümü, erken dönem aterosklerozun belirlenmesinde ve kardiyovasküler risk değerlendirmesinde kullanılabilecek, girişimsel olmayan, kolay uygulanabilir ve ucuz bir tanı yöntemi olarak değerlendirilmelidir. KAH ile karotis incelemesi arasındaki ilişkinin tam belirlenmesi ve klinik kullanımda her yaş grubunda cut-off değerlerinin belirlenebilmesi için daha çok hasta ile yapılacak çalışmalara ihtiyaç vardır. Conflicts of interest / Çıkar Çatışması There are no conflicts of interest. Yazarlar, herhangi bir çıkar çatışması bildirmemişlerdir. 24

6 Kaynaklar 1- Kanters SD, Algra A, van Leeuwen MS, Banga JD. Reproducibility of In Vivo Carotid Intima- Media Thickness Measurements Stroke. 1997; 28: Glagov S, Weisenberg E, Zarins CK, Stankunavicius R, Kolettis GJ. Compensatory enlargement of human atherosclerotic coronary arteries. N Engl J Med. 1987; 316: Gostomzyk JG, Heller WD, Gerhardt P, Lee PN, Keil U. B-scan ultrasound examination of the carotid arteries within a representative population (MONICA Project Augsburg). Klin Wochenschr. 1988; 66 (suppl 11): Craven TE, Ryu JE, Espeland MA. Evaluation of the associations between carotid artery atherosclerosis and coronary artery stenosis: a case control study. Circulation. 1990; 82: O'Leary DH, Polak JF, Kronmal RA, Kittner SJ, Bond MG, Wolfson SK Jr et al. Distribution and correlates of sonographically detected carotid artery disease in the cardiovascular health study. Stroke. 1992; 23: Megnien JL, Sene V, Jeannin S, Hernigou A, Plainfosse MC, Merli I et al. Coronary calcification and its relation to extracoronary atherosclerosis in asymptomatic hypercholesterolemic men. Circulation. 1992; 85: Bruckert E, Giral P, Salloum J, Kahn JF, Dairou F, Truffert J, et al. Carotid stenosis is a powerful predictor of a positive exercise electrocardiogram in a large hyperlipidemic population. Atherosclerosis. 1992; 92: Nishino M, Sueyoshi K, Yasuno M, Yamada Y, Abe H, Hori M, et al. Risk factors for carotid atherosclerosis and silent cerebral infarction in patients with coronary heart disease. Angiology. 1993; 44: Geroulakos G, O'Gorman D, Nicolaides A, Sheridan D, Elkeles R, Shaper AG, et al. Carotid intima-media thickness: correlation with the British regional heart study risk score. J Intern Med. 1994; 235: Grobbee DE, Bots ML. Carotid artery intimamedia thickness as an indicator of generalized atherosclerosis. J Intern Med. 1994; 236: Gül K, Ustün I, Aydin Y, Berker D, Erol K, Unal M, et al. Carotid intima-media thickness and its relations with the complications in patients with type 1 diabetes mellitus. Anadolu Kardiyol Derg 2010; 10: Malszko J, Lebkowska U, Malyszko JS, Mysliwiec M. Structural changes in carotid arteries and impairment of fibrinolysis in hemodialyzed and peritoneally dialyzed patients. Med Sci Monit. 2009; 15(12): Muscelli E, Kozàkovà M, Flyvbjerg A, Kyriakopoulou K, Astiarraga BD, Glintborg D, et al. RISC investigators. The effect of menopause on carotid artery remodeling, insulin sensitivity, and plasma adiponectin in healthy women. Am J Hypertens Apr; 22(4): Camsari A, Ozcan T, Ozer C, Akcay B. Carotid artery intima-media thickness correlates with intravascular ultrasound parameters in patients with slow coronary şow. Atherosclerosis. 2008; 200(2): Chan SY, Mancini GB, Kuramoto L, Schulzer M, Frohlich J, Ignaszewski A. The prognostic importance of endothelial dysfunction and carotid atheroma burden in patients with coronary artery disease. J Am Coll Cadiol (6); Frick M, Schwarzacher SP, Alber HF, Rinner A, Ulmer H, Pachinger O, et al. Morphologic rather than functional or mechanical sonographic parameters of the brachial artery are related to angiographically evident coronary atherosclerosis. J Am Coll Cardiol. 2002; 40 (10): Megnien JL, Simon A, Gariepy J, Denarie N, Cocaul M, Linhart A, et al. Precilinical changes of extracoronary arterial structures as indicators of coronary atherosclerosis in men. Journal of Hypertension.1998: 16; Sullivan DR, Marwick TH, Freedman SB. A new method of scoring coronary angiograms to reflect extent of coronary atherosclerosis and improve correlation with major risk factors. Am Heart J. 1990; 119: Geroulakos G, O'Gorman DJ, Kalodiki E, Sheridan DJ, Nicolaides AN. The carotid intimamedia thickness as a marker of the presence of severe symptomatic coronary artery disease. Eur Heart J. 1994; 15(6): Adams MR, Nakagomi A, Keech A, Robinson J, McCredie R, Bailey BP, et al. Carotid Intima- Media Thickness Is Only Weakly Correlated With the Extent and Severity of Coronary Artery Disease. Circulation. 1995; 92: Sternby NH. Atherosclerosis in a defined population: an autopsy survey in Malmo, Sweden. Acta Pathol Microbiol Scand. 1968; 194: Young W, Gofman JW, Tandy R, Malmud N, Waters ESG. The quantitation of atherosclerosis, III: the extent of correlation of degrees of atherosclerosis within and between the coronary and cerebral vascular beds. Am J Cardiol.1960; 6: Olsson AG. Regression of femoral atherosclerosis. Circulation. 1991; 83: Beşir FH, Yazgan S, Celbek G, Aydın M, 25

7 Yazgan O, Erkan ME, et al. Normal values correlates' of carotid intima- media thickness and affecting parameters in healthy adults. Anadolu Kardiyol Derg. 2012; 12(5): Mackinnon AD, Jerrard-Dunne P, Sitzer M, Buehler A, von Kegler S, Markus HS. Rates and determinants of site-specific progression of carotid artery intima-media thickness: the carotid atherosclerosis progression study. Stroke 2004; 35: European Society of Hypertension-European Society of Cardiology Guidelines Committee European Society of Hypertension- European Society of Cardiology guidelines for the management of arterial hypertension. J Hypertens 2003; 21: Espeland MA, Tang R, Terry JG, Davis DH, Mercuri M, Crouse JR 3rd. Associations of risk factors with segment-specific intimal-medial thickness of the extracranial carotid artery. Stroke 1999; 30: Mukherjee D, Yadav JS. Carotid artery intimal-medial thickness: indicator of atherosclerotic burden and response to risk factor modification. Am Heart J 2002; 144: Poredos P. Intima-media thickness: indicator of cardiovascular risk and measure of the extent of atherosclerosis. Vasc Med 2004; 9: Solberg LA, Eggen DA. Localization and sequence of development of atherosclerotic lesions in the carotid and vertebral arteries. Circulation. 1971; 43: Barth JD. An update on carotid ultrasound measurement of intima-media thickness. Am J Cardiol 2002; 89: Kuller L, Borhani N, Furberg C, Gardin J, Manolio T, O Leary D, et al. Prevalence of subclinical atherosclerosis and cardiovascular disease and association with risk factors in the Cardiovascular Health Study. Am J Epidemiol 1994; 139: Chambless LE, Heiss G, Folsom AR, Rosamond W, Szklo M, Sharrett AR, et al. Association of coronary heart disease incidence with carotid arterial wall thickness and major risk factors: the Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study, Am J Epidemiol 1997; 146: Held C, Hjemdahl P, Eriksson SV, Bjorkander I, Forslund L, Rehnqvist N. Prognostic implications of intima-media thickness and plaques in the carotid and femoral arteries in patients with stable angina pectoris. Eur Heart J 2001; 22: Kallikazaros I, Tsioufis C, Sideris S, Stefanadis C, Toutouzas P. Carotid artery disease as a marker for the presence of severe coronary artery disease in patients evaluated for chest pain. Stroke 1999; 30: Androulakis AE, Andrikopoulos GK, Richter DJ, Tentolouris CA, Avgeropoulou CC, Adamopoulos DA, et al. The role of carotid atherosclerosis in the distinction between ischaemic and nonischaemic cardiomyopathy. Eur Heart J 2000; 21: Demircan S, Tekin A, Tekin G, Topcu S, Yigit F, Erol T, et al. Comparison of carotid intima-media thickness in patients with stable angina pectoris versus patients with acute coronary syndrome. Am J Cardiol 2005; 96: Oei HH, Vliegenthart R, Hak AE, Iglesias del Sol A, Hofman A, Oudkerk M, et al. The association between coronary calcification assessed by electron beam computed tomography and measures of extracoronary atherosclerosis: the Rotterdam Coronary Calcification Study. J Am Coll Cardiol 2002; 39: Furberg CD, Adams HP Jr, Applegate WB, Byington RP, Espeland MA, Hartwell T, et al. Effect of lovastatin on early carotid atherosclerosis and cardiovascular events. Asymptomatic Carotid Artery Progression Study (ACAPS) Research Group. Circulation 1994; 90: Wang TJ; Nam BD; Ralph B Carotid Intima- Media Thickness Is Associated With Premature Parental Coronary Heart Disease; The Framingham Heart Study; Circulation. 2003; 108: Burke GL, Evans GW, Riley WA, Sharrett AR, Howard G, Barnes RW, et al. Arterial Wall Thickness Is Associated With Prevalent Cardiovascular Disease in Middle-Aged Adults; Arteriosclerosis. 1995; 13: Cite this article as Doğan İ, Aktop Z, Erdem Z, Erdem O, Doğan SM. The Angiographic Relationship Between Carotid Intima-Media Thickness And The Presence Of Coronary Artery Disease. Eur J Health Sci. 2015; 1(1):