Meslek Hastalıklarının Sosyal Boyutu. Dr. Nilüfer Aykaç Kongar

Transkript

1 Meslek Hastalıklarının Sosyal Boyutu Dr. Nilüfer Aykaç Kongar

2

3 Sunum Planı Olgu Sunumu Tarihsel Süreç Yasal Tanı Oranları Sosyal Belirleyiciler Özet

4 Olgu-I M.A, 46 nefes darlığı, öksürük, balgam Meslek Anamnezi: 16 yıl iki farklı özel laboratuvarda diş teknisyenliği (16 yaşında çocuk işçi diş laboratuvarında, - 18 yaşında İki yıl sonra sigortalı olarak diş protez üretiminin kumlama aşamasında çalışmaya devam ediyor. ) 3 yıl alüminyum fabrikasında döküm işi.

5 3 farklı hastane dolaştıktan sonra, Süreyyapaşa EAH de ileri tetkikler yapılıyor. Tanı: Silikaya bağlı Mesleki Pnömokonyoz İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesine başvuruyor Sağlık kuruluna başvuruyor, 3 yıl bu raporun hazırlanmasını bekliyor. Eylül 2011 de İstanbul Meslek HH de tanı ve tetkiklerin ulaşmadığı, sağlık kurulu raporunun da hazır olmadığı söyleniyor. M.A., Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu na başvurarak müfettiş raporlarını götürüyor. Meslek Hastalıkları Hastanesi nde tekrar sağlık kurulu raporu düzenleniyor ve Beşiktaş Sigorta Müdürlüğü ne yönlendiriliyor

6 Ankara Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü Kocatepe Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezine başvuruyor, Kocatepe Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezi nde Mevcut akciğer grafisi İLO standartlarına uygun değildir. Birçok merkez başvurusundan sonra nihayet analog akciğer filmini çektirebiliyor. Kocatepe Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezi ilk başvurudan 4 yıl sonra) Karar İş görmezlik dereceniz %9.3 olduğu tespit edilmiştir Yüksek Sağlık Kurulu na itiraz: Karar: Tespit edilen %9.3 olan derecenizin değişmediği, bakıma muhtaç olmadığınız ve kontrol muayenenizin gerekmediğine ilişkin rapor veriliyor. İş Mahkemesi nde SGK dava açıyor, İş Mahkemesi kararı ile tekrar muayene, grafi, tomografi, SFT, AKG yapılıyor.

7 Olgu M.A. halen hastane koridorlarını aşındırmaya devam ediyor. İş görmezlik maaşı alabilmem için derecenin en az yüzde 10 olması gerekiyormuş, bu nedenle maaş da almıyorum. Diğer taraftan hastalık yüzünden mesleğimi yapamıyorum. 40 yaşından sonra yeni bir meslek de öğrenemem. İki çocuğumdan biri engelli, evde onunla ilgileniyorum. Eşim temizliğe gidiyor, öyle geçiniyoruz. Ama tabii çok zor koşullarda

8 Meslek Hastalıkları ve İş Kazaları: Toplumsal, ekonomik ve sosyal faktörlerin kesim noktasındadır. Çalışmak Sağlığa Zararlıdır Annie Thebaud-Mony.

9 Tarihçe 1566 Meslek Hastalıkları Alanında İlk Tazminat Ödemesi 1866 Uluslararası İşçiler Derneği nin işçi kadın ve çocukların korunması ve günlük çalışma süresinin 8 saat olmasına ilişkin kararı 1884 ; işçilerin ve işverenlerin sendika kurmaya ilişkin yasal düzenleme 1890 ; 1 Mayıs ın İşçi Bayramı olarak ilk kez kutlanması ; Kadın İşçiler: Evli işçi kadınların çalışmalarının karşılığı olan ücretlerini kendilerinin almalarına ilişkin yasal düzenleme 1919 ; Uluslararası Çalışma Örgütü nün (ILO) kuruluşu 1946 ; DSÖ nün anayasasının oluşturulması ve başlangıç metninde, işçinin sağlığının bir insan hakkı olarak algılanmasının yer alması

10 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 1948 Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişli çalışma koşullarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır.

11 Meslek Hastalığı Sayısı Ülkeler arasında değişmekle birlikte, yılda her bin işçi için 4-12 yeni meslek hastalığı olgusu beklenmeli... Harrington JM, Gill FS, Aw TC, Gardiner K. Occupational Health; 4 th Edition 1998

12

13 /Türkiye SSK kayıtlı işçi sayısı Beklenen MH Saptanan MH Saptanma yan MH ,4% 98,5% 98,8% 98,7% 98,4% 99,2% 99,3% Mesleki Akciğer Hastalıkları İstanbul 13

14 Türkiye ( ) YILLAR (A) (B) (C) (D) (E) KAYITLI İŞÇİ SAYISI İŞ KAZASI (B) / (A) % İŞ KAZASI ÖLÜMÜ (C) / (A) % (C) / (B) % MH (D) / (A) % MH ÖLÜMÜ ,56% ,02% 1,49% ,020% ,42% ,02% 1,56% 803 0,015% ,48% ,02% 1,38% 883 0,018% ,39% 872 0,02% 1,21% 601 0,012% ,26% 810 0,01% 1,06% 440 0,007% ,36% 841 0,01% 1,00% 384 0,006% ,07% ,02% 1,45% 519 0,008% ,01% ,02% 2,01% 574 0,007% ,95% ,01% 1,29% ,014% ,83% 865 0,01% 1,19% 539 0,006% ,71% ,01% 1,82% 429 0,005% ,63% ,01% 2,30% 533 0,005% ,63% ,02% 2,46% 697 0,006% ,63% 744 0,01% 0,99% 395 0,003% ,53% ,01% 0,71% 371 0,003% BMH 0,004

15 Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Toplumların, gelir ve sosyal statü eğitim iş ve çalışma koşulları, yaşadıkları yer işsizlik yoksulluk fizik çevre sosyal destek ağı yaşam tarzı kişisel sağlık pratikleri ve baş etme becerileri cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kültür nitelikli sağlık hizmetlerine ulaşım sosyal çevre bireylerin ve toplumların sağlığında farklılıklar oluşturmakta, insanların yaşadığı ve öldüğü koşullar politik, sosyal ve ekonomik sistemler tarafından belirlenmektedir.

16 Meslek Toplumsal Sınıf Alt sınıflarda ölüm ve hastalık oranlarının üst sınıflara göre daha yüksek olduğu, sektör, yaş ve cinsiyet sabit tutulduğunda bile sınıfsal eşitsizliklerin fiziksel sağlığı etkilediği.. Temmuz Gönç Şavran ın izniyle

17 Kalıcı, iş güvencesi, ücreti ve sosyal kazanımları yüksek, vasıf gerektiren işleri yapan, işletme için «önemli» işçiler eçici, alt işverenle (taşeron) çalışan, iş güvencesi ve ücreti düşük, daha az vasıf gerektiren işleri yapan işçiler Temmuz Gönç Şavran ın izniyle

18

19 Eğitim İşverenler, işçilerin mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. İşçiler işe başlatılmadan, işverence oryantasyon eğitimi verilmesi zorunludur. (İş K./m.77)

20 İş Güvenliği Eğitim ve Denetim İş Güvenliği Uzmanlığı sertifikası MMO tarafından kursa tabi tutularak veriliyor ve kurslara katılabilmek için belli bir deneyim aranmıyor. Manisa Soma'da 301 kişinin yaşamını yitirdiği felaketin yaşandığı maden ocağının sahibi Alp Gürkan, "Ben de bir şey bilmiyorum." Madendeki denetimle görevli mühendislerde maden deneyim tecrübesi aranmıyor (KPSS başarısı). Denetimler genç ve deneyimsiz, madende çalışmamış, bilgisi ve deneyimi olmayan denetçi mühendisler tarafından yapılıyor. Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu,2014

21 Maden işçisi Soma Eğitim 10 yıl önce 60 haneli köyden kimse madenlerde çalışmazken şu an köyün 40 hanesi geçimini madenlerden sağlıyor. 3 gün filan Celal Bayar Üniversitesi nde teorik ders gösteriyorlar. Pratik hiçbir şey yok. Yeraltının filmi farklıdır. Zaten eğitim şart değil: teorik eğitim hiçbir işe yaramıyor. Yerüstünde çeşitli makinalarla oynuyorsun, slayt gösterileri izliyorsun ancak bunun herhangi bir pratik yardımı yok. Madencilik madende öğrenilen bir iştir. 9 sene önce girdim madene. Üç gün kurs verilecek dediler. Ben yer üstünde soyunma odalarını filan temizledim eğitim diye. O zaman eğitim vermiyorlardı, kazadan sonra başladılar. Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu,2014

22 Eğitim

23

24 Leylekler, Kot Taşlama İşçisi Abdülhalim Demir kot taşlama işçisi : Leyleklerin yuvada besleyebileceğinden çok yavrusu olunca, yetiştirebileceği kadar yavruyu yuvada bırakıp, fazla olanları yuvadan atarmış. Ve şu an hepimiz hastayız, hem de tedavisi olmayan bir hastalık. Sadece köyümüzde resmi olan hasta sayısı 187. Doktora gitmeyenlerle beraber 300 kişi hasta ve çaresiz ölümü bekliyoruz. Yoksa bu leylek hikayesine gerçekten inanacağım... Acaba atılmış yavrular biz miyiz?

25

26 MART 2011 MADDE sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir GEÇİCİ MADDE 2- Bu maddenin yayımı tarihinden itibaren 3 aylık süre içerisinde talepte bulunan ve sosyal güvenlik mevzuatına tabi olarak çalışmayan, sosyal güvenlik kurumlarından ya da yabancı bir ülke sosyal güvenlik kurumundan her ne ad altında olursa olsun herhangi bir gelir veya aylık almayan ve silikozis hastalığı nedeniyle meslekte kazanma gücünü en az % 15 kaybettiğine Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca meslek hastalıkları tespit hükümleri çerçevesinde karar verilen kişilere, bu maddede belirtilen şartları sağlamaları halinde aşağıda belirtilen esaslara göre Sosyal Güvenlik Kurumunca aylık bağlanır. Mehmet Şah Yalçın 25 Şubat 2011 günü 31 yaşında aramızdan ayrıldı. Üç yıl Güngören'de bir atölyede kot kumlama işinde sigortasız olarak çalıştı arasında İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesinde 184 silikoz tanısı konmuş hasta mevcut, 183 ü erkek. Bunların %83 ü kot kumlama yapmış.

27 Dünya / Küreselleşme Küreselleşme ile beraber, gelişmekte olan ülkeler dünya milli gelirinden daha az pay alırken, bu ülkelerdeki işgücü güvencesiz ve kalitesiz işlerde çalışmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yasaklanan ya da engellenen eski teknolojiler, gelişmekte olan ülkelerde kullanılmakta, olumsuz çalışma ve yaşam koşullarına neden olmaktadır. Loewenson,2001

28 Dünya / Küreselleşme Az gelişmiş ülkelerde güvencesiz çalışma ortamının yaygınlığı çalışanların sömürülmesine, iş kazası ve meslek hastalıklarının artışına neden olmaktadır. Çokuluslu şirketlerin geldikleri ülkelerdeki iş sağlığı ve güvenliği koşullarının aynen yatırım yaptıkları ülkelerde de uygulanması önerilmektedir. Baram, 2009

29

30 Kot Kumlamanın Yapıldığı Yerler

31 Gemi Sökümü ve Asbest

32 Asbest ve Dünya

33

34 Karaman Ermenek Maden Kazası 18 ölüm Maden şirketinden açıklama: Bizim suçumuz yok, bu doğal afet...

35

36

37 radikal.com.tr

38 Kişisel Korunma

39

40

41 176 sayılı Sözleşme genel anlamda; üye ülkelerin ulusal koşullar ve uygulamayı göz önünde bulundurarak ve en fazla temsil yetkisini haiz ilgili işçi ve işveren kuruluşları temsilcileriyle istişare etmek suretiyle, özellikle sözleşme hükümlerinde yer verilen önlemlere ilişkin olarak maden işyerlerinde güvenlik ve sağlığa ilişkin tutarlı politikalar oluşturulması bunların yürürlüğe konularak düzenli olarak gözden geçirilmesi yönünde taahhütte bulunmalarım gerektirmektedir.

42 İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Nedenleri Kırsal kesimden kente hızlı göç Eğitim seviyesi düşük işçilerin işlere uyarlanamaması Ücretsiz izin ve kaydırılmış tatil çalışması Ücretin performans politikasıyla esnekleştirilmesi Çalışma yasaların esnekleştirilmesi Uluslararası firmaların ağ işletmelerinde olumsuz koşullarda çalışma Yaygın enformel sektör Yetersiz iş denetimi

43 İşsizlik Oranı Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu, 2014

44 Cinsiyete Göre İstihdama Katılım Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu, 2014

45 Kadınlar ve Çocuklar Kadınların işgücüne katılım oranı : 1988 de %34.3, 2008 de %21.6 OECD ülkelerinde ortalama % yaş grubundaki çocukların %6 sı iktisadi getirisi olan bir işte çalışmakta 6-14 yaş grubundaki çalışan çocuk sayısı: (2006) Bu çocukların %70 i okula devam etmemekte Kayıtdışı istihdam Toplam istihdamın yüzde 45.7 si (15-19 yaş arası grupta %75.2) Candaş A, Türkiye de Eşitsizlikler, BÜSPF, 2010.

46 Esnek Çalışma Biçimleri Dünyada esnek çalışma biçimleri ve bu yaygınlaşması, çalışanların haklarını ve sağlıklarını korumakta bir engel olarak ortaya çıkar. Aynı sektörde bildirilmemiş/saklanmış istihdam, kiralık işçi statüsünde çalışma, çalışanların standart sözleşmelerle çalışanlara oranla, daha riskli işlerde, olumsuz koşullarda çalıştırılıyor

47 Günlük Çalışma Saatleri ILO, World of Work Report, 2014.

48 Kayıt Dışı Çalışma Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu, 2014

49 Kayıt Dışı Çalışma-Türkiye Ercan H, İLO, 2010.

50 Sendikalaşma OECD verilerine göre, OECD nin en sendikasız ülkesi yüzde 5.9 sendikalaşma oranı ile Türkiye arasında Türkiye de sendikalaşma %38 oranında gerilemiştir

51 Sendikalaşma Oranı Boğaziçi Soma Dayanışması Gözlem ve Aktarım Ön Raporu, 2014

52 Türkiye deki Grev Sayıları ( ) Analiz: Kağan Kongar

53 Taşeron Çalışma Sözleşmeli ve sendikasız çalışıyorlar Taşeron işçi sayısı ,118, , ,000 (ilk 6 ay) Bir maden işçisi gün aydınlanmadan evinden çıkar; servisle madene gelir, madendeki çalışma sahasına en az 45 dakika yürüyerek girer. Madenden çıkana kadar herhangi bir molası yoktur. Buna tuvalet ihtiyacı da dâhil. Üretim durmasın diye tüm işçilerin aynı anda yemek yemesine izin verilmez. Yanlarında getirdikleri peynir, ekmek ve suyu kuytu bir köşe bulabilirlerse genizlerine kömür tozu kaçarak yerler. Temiz hava alamadan, gün ışığını göremeden saatlerce çalışırlar. Eve vardıklarında yine gece olur. Mesai Sigortalı 8 saat gibi düzenli görünse olarak de işçilerin yatmıyor evden çıkıp dönmeleri 12 saati aşıyor. Soma Madenci Boğaziçi Düşük Soma ücret Dayanışması ve ağır Gözlem çalışma ve koşullarında Aktarım Ön Raporu çalıştırıyorlar. Yaptıkları iş alanına ilişkin eğitimleri yok ( montaj işçileri, tersane işçileri, maden işçileri, belediye işçileri) Prim, ikramiye, kıdem tazminatı, yiyecek-giyecek yardımı yok Ciddi sosyal hak kayıpları (Yıllık izin hakları yok, servis yok, işe ulaşım kendilerine ait) İş güvenliği ile ilgili sağlanan malzemeler kalitesiz ve ucuz

54 Yoksulluk yoksulluk /ekonomi/detay

55 Madenlerde Taşeron istihdam: «rödovans» ve «dayıbaşılık» de gerçekleşen madenci yürüyüşü ile özelleştirilmesi gerçekleştirilemeyen TTK arka kapıdan özelleştirme yöntemi olarak rödovans (kendisine ait olan bir madeni kiraya vermesi ) sistemi ile özelleştirilmiştir Rödovans yoluyla son 8 yılda TKİ üretimi 11 kat artırıyor. Maden Kanunu na 2010 da 5995 sayılı Kanun la eklenen ek madde: bu alanlarda yapılacak madencilik faaliyetlerinden doğacak İş Kanunu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili idari, mali ve hukuki sorumluluklar rödovansçıya aittir. Mayıs 2014 de 301 işçinin öldüğü Soma kömür madeni de Soma Holding tarafından rödovans yoluyla kiralanmış ve alt işverenlerce (taşeron) işletilmektedir

56 Madenlerde Taşeron istihdam: Sarıkaya İ, Eğitim Bilim Toplum, 2013.

57 Maden İşçileri Özel ve Kaçak Ocaklar TTK Ocakları Kömür Üretimi Ton Ton İşçi Ölümleri ,000 Ton Başına Düşen Ölüm Özel ve Kaçak/ TTK Ölüm Oranı 12.2 Diyelim vardiyada 500 ton çıkardın. Olmaz diyor, 600 ton çıkaracaksın. Daha fazla çıkarmaya zorluyorlar. Ay sonunda vardiya amirleri ve çavuşlara prim veriliyor. Köle gibi çalıştırılıyoruz. Ne kadar çıkarırsan çıkar, primi amir alıyor. Zonguldak Taşkömürü Havzası nda iş kazası sonucu ölümler (Sarıkaya İ., 2013)

58 Maden İşçileri Berna Güler MÜFTÜOĞLU, Çalışma ve Toplum, 2010/2

59 Diş Teknisyenleri Pnömokonyozu: Özel Laboratuvarlar Türkiye de Kamu İhale Yasası nın diş protez üretimi ile ilgili hususları 2011 yılında yürürlüğe girmiş olup, kamu hastanelerinin ve Ağız Diş Sağlığı Merkezleri nin özel laboratuvarlardan ihale usulü protez alımını başlatmıştır.

60 Maruziyet süreleri Karabıyık S, Diş Teknisyenlerinde Mesleki Maruziyet ve Pnömokonyoz Riski Ankara, 2008.

61 Karabıyık S, Diş Teknisyenlerinde Mesleki Maruziyet ve Pnömokonyoz Riski Ankara, 2008.

62 Meslek Hastalığı Tanınmıyor/ Tanımlanmıyor Tıbbi tanı eksikliği düşünmüyoruz, sormuyoruz, sorgulamıyoruz Yasal Tanı eksikliği sigortasız işçi, işi kaybetme korkusu, hantal ve yavaş bürokratik işlemler Tanı konulduktan sonraki problemler tazmin edilebilecek mi? ( %10 barajı?) işsizlik korkusu

63 Sorunlar cinsiyetler arasında gözlenen eşitsizlik, bölgeler ve sınıflar arasında istihdam farkı gelir dağılımında gözlenen uçurum, işsizlik, kayıt dışı sigortasız çalıştırma, sendikasızlaştırma, özelleştirme, taşeronlaşma, denetim eksikliği esnek üretim süreci ve işyeri denetimlerindeki eksiklik esnek çalışmadır.

64 Özet Güvenceli iş Örgütlenme hakkı Grevli toplu sözleşme hakkı Esnek çalışma biçiminin kaldırılması Meslek odaları ve akademinin bilimsel desteği Meslek hastalıklarının tanıma, önlenmesi ve tedavisi yanı sıra kayıt ve bildirim sistemlerinin iyileştirilmesi Ulusal güvenlik ve sağlık programlarının güçlendirilmesi İşveren ve işçi örgütlerinin aktif katılımıyla meslek hastalıkları önlemeye yönelik ulusal politikaların geliştirilmesi

65 Teşekkür (alfabetik sırayla) Dr. Çağla Uyanusta Dr. Coşkun Canıvar Kağan Kongar Dr. İbrahim Akkurt Dr. Temmuz Gönç Savran Dr. Osman Elbek