Arı Ürünleri, Bitkiler ve Sağlığımız. Yard. Doç. Dr. Mine Koçyiğit

Transkript

1 Arı Ürünleri, Bitkiler ve Sağlığımız Yard. Doç. Dr. Mine Koçyiğit

2 Balmumu Tarihçesi Yapısı ve Kimyasal içerikleri Genel kullanım alanları Eczacılıktaki önemi Arıların en çok ziyaret ettiği kır çiçekleri: Compositae, Apiaceae ve Boraginaceae

3 Balmumu Tarihçesi Kültürel miras olarak balmumu en çok kullanılan hayvansal kaynaklı maddedir. Eski çağlardan beri, aydınlanmada ya da yalıtımda, çanak çömlekçilikte sızdırmazlığı sağlamada kullanılmaktadır. Mısırlılar, balmumunu mumya yapımında balsam içerisinde ve gemi sanayinde, Romalılar ve Yunanlılar, su geçirmez taş zeminlerde ve mermerlerin cilalanmasında kullanmaktaydılar. Orta çağa kadar, bir boyama tekniği olan çini yapımında, tutkal olarak değerlendirilmekteydi. Balmumu, yüzyıllar boyunca, mum heykeltıraşlığını gerçekleştirmede kullanılmıştır. 17. ve 20. yüzyıllarda balmumu heykeltıraşlığı anatomik oymacılık ve botanik modeller yapımı yönünde gelişme göstermiştir.

4 Balmumu Balmumu, 2-3 haftalık genç işçi arıların son 4 çift karın halkalarındaki mum salgı bezlerince salgılanan, karın halkaları arasından çıkarken hava ile teması sonucu katılaşarak pulcuk haline geçen, salgılandığı anda beyaz renkte olan ve daha sonra koyulaşan bir arı ürünüdür. Balmumu bezleri

5 Hammaddesi balın şekerleri olan glikoz,fruktoz ve sakkarozdur. Arılar petek gözlerini örmek için balmumu üretirler. Balmumu suda erimediği halde eter ve kloroformda erir. Arıların 1 kg balmumu üretebilmeleri için 6-10 kg bal yemeleri gereklidir. Mum salgılayan arılar önce bal yerler daha sonra 35 C'da zincir şeklinde salkım oluşturarak mum salgılarlar. Özellikle Afrika, Orta ve Güney Amerika'da baldan daha önemli bir arı ürünüdür. Mum pulcuğu karın halkalarından ayaklarla çeneye aktarılır. Çenede işlenen balmumu petek örme ve yapmada kullanılır.

6 Balmumu Arıcılık sektöründe temel petek yapımında, marangozculukta ağaçtan yapılmış eşyaların parlatılmasında, parke verniği yapımında ve boya endüstrisinde, ışık kaynağı olan mum üretiminde, parfümeri endüstrisinde, kozmetikte kullanılmasının yanı sıra insan sağlığı açısından çeşitli merhem türü ilaçların, kremlerin yapımında bal mumu kullanılmaktadır.

7 Balmumunun Kimyasal Yapısı Kimyasal yapısında; mono esterler (%35) diesterler (%14) triesterler (%3) hidroksi esterler ve polyesterler (%12) asit esterler&polyesterler (%3) uzun zincirli hidrokarbonlar (%14) uzun zincirli yağ asitleri (%12) su (%1) Ergime sıcaklığı C olup özgül ağırlığı 0,960 ile 0,970 arasındadır. Bu nedenle eritildiğinde su üzerinde toplanır. Donma noktası 60,5 C'dir. Soğuk ortamlarda kırılgan ve gevrek bir hamur şeklindedir. Artan sıcaklıklarda yoğrulabilir ve şekillendirilebilir. Sarı bal mumu bal gibi kokar. Tadı hafif baharatlı olarak tarif edilebilir

8 Balmumunun: Saf Olduğunu Nasıl Anlarız? 1. Saf balmumu, benzin içinde tamamen erir. 2. Saf balmumu, ateşe atılırsa tamamen yanar, ortama güzel bir koku yayılır. 3. Balmumundan küçük bir parça çiğnendiğinde saf mum dişlere yapışmaz, kötü tat ve aroma hissedilmez. 4. Bir kaba biraz mum koyup içine 20 g eter damlatılırsa ve 150 C kadar ısıtılırsa, saf balmumu erir. Katkılı balmumu erimez.

9 Balmumu Üretimi Balmumunun en çok üretildiği dönem ılıman kuşakta nisanhaziran dönemidir. Bal mumu üretimi eski veya kullanılmaz durumdaki peteklerin çeşitli yöntemlerle ısı uygulanarak eritilmesinden sonra süzülmesiyle elde edilir. Üretim sırasında sıcaklığın 90 C geçmemesi gerekir. Dünya balmumu üretimi hakkında kesin bir rakam vermek zordur, nedeni ise ticari yönü dışında arıcılar tarafından da kullanılmakta ve petek balı olarak da tüketilmektedir. Ancak dünya bal üretiminin yaklaşık olarak %1,5-%2,5 kadarına eşdeğer balmumu üretildiği hesaplanarak kabul edilmektedir. Dünya bal üretiminin yaklaşık olarak 1,4 milyon ton olduğu düşünülürse; balmumu üretiminin de bin ton arasında olduğu sonucuna varılır.

10 Balmumunun Kullanım Alanları Balmumu, çok değişik alanlarda kullanılmakla birlikte büyük oranda temel petek yapımında ve kozmetik sanayiinde kullanılmaktadır. Katolik kiliselerinde yakılan mumlarda en az %32 oranında balmumu bulunması gerektiğinden mum yapma sanayiinde de ciddi miktarlarda kullanılır. İlaç sanayinde ve diş hekimliğinde çeşitli krem ve merhemlerin üretiminde, bazı hapların kaplanmasında kullanılmaktadır. Su geçirmez malzemelerde,mobilya ve zemin cilalarında, optik lenslerin parlatılmasında, sakızlarda ve mürekkeplerde az da olsa kullanılır. Daha önceleri balmumu ihtiyacı açısından kendine yeterli olan ülkemiz son yıllarda balmumu ithal etmeye başlamıştır.

11 Kaynağı belli olmayan balmumundan yapılmış temel peteklerle Amerikan yavru çürüklüğü ve kireç hastalığı gibi arı hastalıkları ortaya çıkabilir. Bu bakımdan temel petek yapımında kullanılacak balmumunun "Arıcılık Yönetmeliği"nin zorunlu bir hükmü olarak 110 C'da 12 saat süreyle sterilize edilmesi gerekmektedir. Balmumu tüm kullanma alanları açısından %100 saf olmalı, parafin, serezin, reçine ve iç yağı gibi yabancı maddeler içermemelidir.

12 Bal Mumlu Yazı Tableti Bal mumlu yazı tabletlerinin genellikle iki ahşap kanadı vardır. Ahşap kanatlar birbirine menteşelerle bağlanarak açılıp kapanması sağlanırdı. Bal mumu ısıtılarak eritilir ve kanatların içine 1-2 mm kalınlığında dökülürdü. Kralların mesajlarını, tabletteki bal mumunun üzerine katipler yazardı. Yazı, sivri uçlu kalemlerle bal mumu kazınarak yazılırdı. Daha sonra tabletin kanatları kapatılır ve mühürlenerek üst düzey bir yöneticiye veya bir krala gönderilirdi. Mesajı alan kişi mührü bozup mesajı okuduktan sonra bal mumunun üzerindeki yazıları sıcak bir metal spatula ile silerdi. Ardından mesaja vereceği cevabı, yüzeyi düzeltilmiş bal mumuna yazdırıp karşı tarafa gönderirdi.

13 Poleni İncelenecek Familyalar Compositae Apiaceae Boraginaceae

14 Compositae (Asteraceae) K p C (5) A (5) G (2)

15 Çiçekli bitkiler arasında 1000 cins ve türle en büyük familyadır. Ülkemizde 135 kadar cins 1200 den fazla türle temsil edilir. İki altfamilyada incelenir: Tubuliflorae (Asteroideae) ve Liguliflorae (Cichorioideae). Çiçek durumu kapitulumdur, tabanda braktelerden meydana gelmiş involukrum bulunur.

16 Çiçekler erdişi veya tek eşeylidir. Çiçeklerde kaliks papus, halka veya pul şeklindedir. Veya yoktur. Korolla 5 tane tüp veya dil şeklinde birleşmiştir. Stamen 5 tane singeneziktir (anterleri birleşmiş filamentleri serbest). Polen

17 Ovaryum alt durumlu, meyve bir akendir. Bazen tepesinde papus artığı bulunur. Çoğu Compositae tipi salgı ve örtü tüyü taşırlar. Bu familyada, uçucu yağ ve acı madde taşıdıklarından dolayı tıbbi olarak kullanılan, inulin ve sabit yağ taşıdıklarından dolayı gıda maddeleri veren Lateksinde kauçuk taşıdıklarından dolayı sanayi değeri olan bitkiler vardır.

18 Matricaria chamomilla L. Mayıs papatyası Mayıs ayında çiçek açan, yaprakları ince parçalı bir yıllık bir bitkidir. Dilsi çiçekler beyaz, tüpsü olanlar sarı renklidir. Reseptakulum koni şeklinde ve içi boştur. Kapitulumlar uçucu yağ taşır ve Chamomillae flores T.K. adı altında midevi, uyarıcı, antispasmotik ve yara iyi edici olarak ve gargara halinde boğaz ağrılarını gidermekte kullanılır. Uçucu yağ yeni elde edildiğinde mavidir. Bu renk taşıdığı kamazulen den ileri gelir. Yağın rengi kısa zamanda yeşile döner.

19

20

21 Chamaemelum nobile (L.) All. Alman papatyası, Rumi Papatya Ülkemizde doğal değil Chamommillae romanae flores T.K. Trikolporat

22 Tussilago farfara L. Öksürük otu Trikolporat Kapitulum Gövde yaprakları Meyve durumu Taban yaprakları

23 Taraxacum sp. Karahindiba Papus Aken Reseptakulum İnvolukrum Trikolporat

24 Achillea millefolium Trikolporat

25 Anthemis tinctoria Trikolporat

26 Bellis perennis Trikolporat

27 Carduus nutans

28 Chrysanthemum

29 UMBELLIFERAE (Apiaceae) Yapraklar gövdede alternan dizilmişlerdir veya türlerde tabandadır. Genellikle yapraklar çok parçalanmıştır. Tabanda okrea dediğimiz bir tarafı yarık bir şekilde gövdeyi saran genişlemiş bir kın görülür. Çiçek durumu birleşik umbella şeklindedir nadiren basit umbella olabilir. Birleşik umbella kısmi umbellaların birleşmesinden oluşmuştur. Birleşik umbellanın tabanında braktelerden oluşmuş halkaya involukrum, kısmi veya basit umbellanın tabanında brakteollerden oluşmuş halkaya ise involusel denir.

30

31 Meyve iki karpelden gelişir ve karpellerin her biri tek tohum taşıyacak şekilde kısmı meyvelere ayrılır. Bu meyve şekline şizokarp meyve, kısmi meyvelere de merikarp denir. Meyveler çok çeşitlidir çıplak oldukları gibi tüylü, küçük çıkıntılı, tüberküllü veya diken yada çengel şeklinde olabilir. Genellikle 5 ile 9 arası çıkıntı bulunur. Çıkıntılara kosta bunların arasındaki girintiler de valekulum denir.

32 Conium maculatum İsmi Grekçe Koneion dan gelir. maculatum ise Latince kökenlidir ve bitki için çok karekteristik olan gövde üzerindeki lekeleri belirtir. Bitkinin tüm parçaları zehirlidir ve hoş olmayan ve zehirli konin alkaloidinden gelen bir kokuya sahiptir. Konin sinir sistemi zehiridir. Trikolporat

33 Eryngium Trikolporat Eryngium giganteum

34 Foeniculum vulgare (Rezene) Akdeniz Bölgesinde doğal olasına rağmen, tüm Avrupa da ve Hindistan a kadar geniş alnda yetiştirilir. Ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilir. Yaprakları iplik şeklinde, çiçekleri sarıdır. Yemeklerde kullanılır. Aromatik, karminatif, antienflamatuar, uyarıcı, antispazmotik olarak kullanılır. Ayrıca kronik öksürükte de kullanılır. Ülkemizde karminatif, hazmettirici, diüretik, ekspektoran, süt salgısını arttırıcı, midevi ve uyarıcı olarak kullanılır. Uterusu uyarıcı etkisinden dolayı hamilelikte kullanılmamalıdır.

35 Trikolporat Foeniculum vulgare Miller (rezene)

36 Trikolporat Oenanthe pimpinelloides

37 Tordylium apulum Trikolporat

38 Boraginaceae Otsu bitkiler veya çalılar. Çoğu sert tüylü, bazen çıplak. Yapraklar alternan, basit. Çiçekler aktinomorf, bazen zigomorf, Çiçek durumları helisel şekilde kıvrılmış. Bu durum, meyva olgunlaştıkça uzar ve düzleşir. Kaliks 5 sepali. Korolla 5 loplu, boğazı, boğaz pulları, tüyler veya kıvrımlar taşır. Stamen 5. Ovaryum üst durumlu, 2 karpelli, 4 gözlü, her gözde bir ovüllü Stilus ginobazik. Meyva 4 nuksa ayrılan bir şizokarp, bazen bir drupa 100 kadar cins ve 2000 kadar tür. Memleketimizde 34 cins ve 305 türü vardır.

39 Borago officinalis Trakya ve İstanbul çevresinde rastlanan, mavi çiçekli, bir yıllık bir bitkidir. Yaprak ve çiçekleri, taşıdığı müsilajdan dolayı hafif yumuşatıcı ve idrar söktürücüdür. Hekzakolpat

40 Hekzakolpat Anchusa azurea

41 Cerinthe minor

42 Echium plantagineum

43 Phacelia tanacetifolia Hekzakolpat