KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER

Transkript

1

2 KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Kanun Hükmünde Kararname (KHK) Bakanlar Kurulu nun sınırlı bir yetkiye dayanarak gerçekleştirdiği kanun düzeyindeki düzenleyici işlemlere denir. Olağan dönemlerde çıkarılan olağan KHK ler ve olağanüstü hal dönemlerinde çıkarılan olağanüstü KHK ler olmak üzere iki çeşit KHK vardır ve bu iki tür birbirinden çok farklıdır. Hükümetlere, parlamentoları bypass ederek kanun çıkarma yetkisinin verilmesinin altında yatan başlıca neden, olağan yasama süreçlerine ve muhalefete takılmadan çok daha kolay ve hızlı bir şekilde karar alınmasını sağlamaktır. Anayasamıza göre Olağanüstü KHK ler, temel hak ve özgürlükleri, siyasi hak ve yükümlülükleri sınırlandırabilir, tamamen durdurabilir. Üstelik Olağanüstü KHK ler ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi nde Anayasaya aykırılık iddiası ile dava açılamaz. Ancak yine Anayasamızda devletin bir hukuk devleti olduğu, dolayısıyla tüm eylemlerin hukuka uygun ve denetime açık olması gerektiği ilkesi ile İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır maddesi bulunmaktadır. KHK ler konusunda kanunlarda yoruma açık maddeler ve hukukçular arasında farklı yorumlar bulunmaktadır. Özellikle olağanüstü KHK ler büyük tehlike içermektedir. Muhalefetin, bağımsız medyanın, kamuoyunun ve uzmanların süreci dikkatle takip etmesi gerekmektedir. Bu dönemde alınan kararlar toplumu geriye götürebilecek, olumsuz sonuçlara sebebiyet verebilecektir. Özgürlükçü ve tam bir demokrasi ile bağdaşmayan OHAL in önemli bir sonucu, KHK ler ile ülke yönetmek, hatta devleti bütünüyle yenilemek üzere büyük düzenlemeler yapmak olmuştur. KHK ler demokratik usullerin dışında kalan süreçlerdir. Ancak asıl önemli olan, yönetenlerin niyetidir. KHK ler, özellikle olağanüstü dönemlerde, ülkelerin kısa sürede zorlukların üstesinden gelmelerine yarayabilir. KHK lerin fayda derecesi, yönetenlerin kapasitesi ve niyeti ile doğrudan ilgilidir. Yasama ayağıma dolanıyor şeklinde konuşan bir cumhurbaşkanının başkanlığında, kontrolsüz ve denetimsiz bir şekilde karar alınacak olması, muhalefeti ve demokrasiye inananları endişelendirmektedir; endişelendirmelidir de. KHK, güçlü yönetim anlayışı ile doğrudan bağlantılı bir uygulamadır ve yasama organının başlıca faaliyetinin yürütme organına geçmesini ifade etmektedir. Yasamadan kanun kaçırma üzerine kurulu bu sistemin, hâlen, demokrasiden uzak zihniyetlerin elinde olması çok büyük tehlikedir. Demokrasiye sahip çıkmak, sadece darbe kalkışmasına karşı durmak ile sınırlandırılamaz. Demokrasiye sahip çıkmak demek; kuvvetler ayrılığı, özgürlükler, medyanın bağımsızlığı gibi diğer alanları da kapsayacak şekilde tam demokrasiye sahip çıkmak demektir. Yasamanın yürütmeye bağlanması; diğer bir ifadeyle TBMM nin, kanunlar yapılırken devre dışı bırakılması demokrasi ile bağdaşmaz. Askerî darbeye itiraz ederken, sivil darbeye boyun eğmek de demokrasi ile bağdaşmaz. Bu çalışmamızda, OHAL döneminin başlıca ürünü olan Olağanüstü KHK lerin ne olduğunu açıklamaya ve özellikle içerdiği tehlikelere dikkat çekmeye çalışıyoruz. Saygı ve sevgilerimle Yasemin Öney CANKURTARAN CHP Genel Başkan Yardımcısı Tanıtım ve Halkla İlişkiler

3

4 KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Giriş 15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen darbe girişimi sonrasında, 20 Temmuz 2016 da olağanüstü hal (OHAL) ilan edilmiştir. AKP nin seçim broşürlerinden birinde, hatırlanacağı gibi, OHAL kalktı, baskılar bitti, köyümde özgürce yaşıyorum şeklinde bir cümle vardır. Bugünkü OHAL i ilan eden, yeniden seçilmek için OHAL i kaldırmakla övünen aynı AKP dir. AKP, seçim broşüründe OHAL in kalkması ile baskıların bitmesi arasında bağlantı kurmuştur. AKP; OHAL, baskı ve özgürlük kavramları arasındaki doğrudan ilişkinin farkındadır. Broşürde de belirtildiği gibi, OHAL varken baskı vardır ve özgürce yaşamak mümkün değildir. Özgürlükçü ve tam bir demokrasi ile bağdaşmayan OHAL in önemli bir sonucu, kanun hükmünde kararnameler (KHK) ile ülke yönetmek, hatta devleti bütünüyle yenilemek üzere büyük düzenlemeler yapmak olmuştur. Bu çalışmada ele alındığı gibi KHK ler demokratik usullerin dışında kalan süreçlerdir. Ancak asıl önemli olan, yönetenlerin niyetidir. KHK ler, özellikle olağanüstü dönemlerde, ülkelerin kısa sürede zorlukların üstesinden gelmelerine yarayabilir. Fakat büyük riskler de içermektedir. KHK lerin fayda derecesi, yönetenlerin kapasitesi ve niyeti ile doğrudan ilgilidir. Olağanüstü dönemlerdeki KHK lerin Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Bakanlar Kurulu tarafından yapıldığı düşünüldüğünde niyet konusu daha net anlaşılabilir. Yasama ayağıma dolanıyor şeklinde konuşan bir cumhurbaşkanının başkanlığında karar alınacak olması, muhalefeti ve demokrasiye inananları endişelendirmektedir. KHK, güçlü yönetim anlayışı ile doğrudan bağlantılı bir uygulamadır ve yasama organının başlıca faaliyetinin yürütme organına geçmesini ifade etmektedir. Yasamadan kanun kaçırma üzerine kurulu bu sistemin demokrasiden uzak zihniyetlerin elinde olması büyük tehlikedir. Demokrasiye sahip çıkmak, sadece darbe kalkışmasına karşı durmak ile sınırlandırılamaz. Demokrasiye sahip çıkmak demek; kuvvetler ayrılığı, özgürlükler, medyanın bağımsızlığı gibi diğer alanları da kapsayacak şekilde tam demokrasiye sahip çıkmak demektir. Yasamanın yürütmeye bağlanması; diğer bir ifadeyle TBMM nin, kanunlar yapılırken devre dışı bırakılması demokrasi ile bağdaşmaz. Askerî darbeye itiraz ederken, sivil darbeye boyun eğmek de demokrasi ile bağdaşmaz. Kanun Hükmünde Kararname Nedir? Kanun Hükmünde Kararname (KHK) Bakanlar Kurulu nun sınırlı bir yetkiye dayanarak gerçekleştirdiği, kanun düzeyindeki düzenleyici işlemlere denir. Kısaca, yasama değil, yürütme organı tarafından çıkarılan kanunları ifade etmektedir. Çıkarılan kararname TBMM onayına sürülür; olduğu gibi kabul edilebilir, değiştirilerek kabul edilebilir veya tamamen geri çevrilebilir. Birçok ülkenin hukuk sisteminde KHK lere yer verilmektedir.

5 Anayasa nın Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Verme başlıklı 91. Maddesi şöyledir: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. Yetki kanunu, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin, amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını gösterir. Bakanlar Kurulunun istifası, düşürülmesi veya yasama döneminin bitmesi, belli süre için verilmiş olan yetkinin sona ermesine sebep olmaz. Kanun hükmünde kararnamenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından süre bitiminden önce onaylanması sırasında, yetkinin son bulduğu veya süre bitimine kadar devam ettiği de belirtilir. Sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde, Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun kanun hükmünde kararname çıkarmasına ilişkin hükümler saklıdır. Kanun hükmünde kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir. Kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Yetki kanunları ve bunlara dayanan kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür. Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın Resmî Gazetede yayımlandığı tarihte, yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin değiştirilmiş hükümleri, bu değişikliklerin Resmî Gazetede yayımlandığı gün yürürlüğe girer. Anayasaya göre TBMM sadece Bakanlar Kurulu na KHK çıkarma yetkisi verebilir. Bakanlar Kurulu bu yetkiyi bir başka kuruma veya kişiye devredemez. Cumhurbaşkanı, tek başına KHK çıkarma yetkisine sahip değildir; olağan dönemlerdeki yetkisi sadece KHK leri imzalamakla sınırlıdır. Dünyada, KHK lerin yasamaya mı yoksa yürütmeye mi yoksa her ikisine mi ait kararlar olduğu konusunda hukukçular arasında farklı görüşler bulunmaktadır. Olağan dönemlerdeki KHK ler yürütmenin kararnamesi ile yasamanın kanununu birleştirmektedir. Fransızca KHK yi ifade eden décrets-loi ifadesinde kararname ve kanun kavramları bir arada bulunmaktadır. KHK ler kanun ile denk güce sahiptir. Bu nedenle yürütmenin, tüzükler veya yönetmelikler gibi, diğer kararlarından farklı statüdedir. KHK ile kanun hükümleri kaldırılabilir ya da değiştirilebilir. Diğer taraftan kanun tasarıları kanunlaşana kadar hak ve yükümlülük doğurmazken, KHK yayınlandığı anda artık yürürlüktedir ve hak ve yükümlülük doğurur. Anayasa nın 91.maddesi KHK lere konu bakımından sınırlandırma getirmektedir. Mülkiyet hakkı ve dokunulmazlığı, seçme-seçilme hakkı, konut dokunulmazlığı, düşünce, dernek-parti kurma-partilere üye olma, medya, toplantı-gösteri-yürüyüş düzenleme, seyahat, haberleşme gibi temel hak ve özgürlükler olağan dönemlerde KHK kapsamında yer alamaz. Uluslararası antlaşmaların ve bütçenin onaylanması veya bu iki alanda değişiklik yapılması KHK ile gerçekleştirilemez. Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) olağan dönemdekiler olağan KHK ler ve olağanüstü dönemdekiler olağanüstü KHK ler olmak üzere iki şekilde olur.

6 OLAĞAN KHK LER Olağan dönemlerdeki olağan KHK ler, TBMM nin verdiği yetki kanununa dayanarak Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Söz konusu yetki yasası, kararnamelerin kapsamını, amacını, süresini ve ilkelerini içerir. Olağan KHK ler, Anayasa da yer alan temel hak ve özgürlükleri sınırlandıramaz, bu alanda yeni düzenlemeler yapamaz. Yukarıda da belirtildiği gibi bir konu sınırlandırması söz konusudur. Olağan KHK ler Resmî Gazetede yayınlandıkları gün TBMM ye sunulmak zorundadır. TBMM ye aynı gün sunulmaması durumunda, aynı tarihte KHK yürürlükten kalkar. KHK lerin TBMM de öncelikle ve ivedilikle görüşülmesi de Anayasa da yer alan bir gerekliliktir. TBMM onayladıktan sonra KHK kanuna dönüşür. Bu noktadan sonra da Anayasa Mahkemesi denetleyebilir. Dolayısıyla, olağan KHK ler Anayasa Mahkemesi denetimine açıktır. OLAĞANÜSTÜ KHK LER / OHAL DÖNEMİNDE ÇIKARILAN KHK LER Olağanüstü KHK ler ile olağan KHK ler arasında büyük farklar bulunmaktadır. Olağan dönemlerdeki KHK lerin tâbi olduğu sınırlandırmalar olağanüstü KHK ler için geçerli değildir. Bakanlar Kurulu, TBMM den alacağı yetki kanununa gerek kalmadan, doğrudan Anayasa dan aldığı yetki ile KHK çıkarabilir. Bakanlar Kurulu, cumhurbaşkanının başkanlığında KHK çıkarır. Olağanüstü KHK ler, olağan KHK ler gibi konu sınırlamasına tâbi değildir. Olağanüstü dönemin gereklerini düzenlemek amacı ile düzenlemeler yapması beklenen kararnameler, bu amaca bağlı kalmak şartıyla, her alanda düzenleme yapabilecektir. Olağan KHK lerin sınırlandırılmasını konu alan 91.maddede sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere şeklinde bir ifade bulunmaktadır. Bu nedenle temel hak ve özgürlükler, siyasi haklar da dahil olmak üzere, düzenlenebilir, hatta askıya alınabilir. Her ne kadar konu sınırlaması olmasa da, olağanüstü KHK lerin dahi, öncelikle durumun gerektirdiği konular şeklinde bir sınırlandırılması vardır. Olağanüstü hal ile ilgisi bulunmayan, gerekli olmayan konularda olağanüstü KHK çıkarılamaz. Diğer taraftan olağanüstü hallerde dahi dokunulamayacak hak ve özgürlükler mevcuttur: Yaşama hakkı, maddi ve manevi varlığın bütünlüğü dokunulmazdır, kimse dinini veya düşüncesini açıklamaya zorlanamaz ve bundan dolayı suçlanamaz, suçlu olduğu mahkeme tarafından saptanıncaya kimse suçlu muamelesi göremez, cezalar geçmişe yönelik olarak yürütülemez. Dolayısıyla, olağanüstü dönemlerde çıkarılan olağanüstü KHK lerin dahi uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklere bağlı kalma zorunluluğu vardır. Olağanüstü KHK ler de olağan KHK ler gibi Resmî Gazetede yayınlandığı gün TBMM onayına sunulur. Yürürlüğe girmesi için TBMM onayına gerek görülmemektedir; Resmî Gazetede yayınlandığı gün yürürlüktedir. Olağanüstü KHK lerin TBMM de öncelikle

7 görüşülmesi gerektiğine dair bir hüküm bulunmamaktadır. İçtüzüğe göre TBMM, olağanüstü KHK leri 30 gün içinde görüşerek sonuçlandırır. Olağan KHK lerde olduğu gibi TBMM, bu kararnameleri değiştirerek kabul edebilir, olduğu gibi kabul edebilir veya reddedebilir. Onay sonrasında kanuna dönüşür. Olağanüstü KHK lerin, olağan KHK lerden önemli bir farkı, Anayasa da yer alan temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması ile ilgilidir. Olağanüstü KHK ler, temel hak ve özgürlükleri, siyasi hak ve yükümlülükleri sınırlandırabilir, tamamen durdurabilir, anayasal güvencelerin dışında kalarak yeniden düzenleyebilir. Hukukçular arasında farklı yorumlar bulunmaktadır. Bazı hukukçular, olağanüstü KHK lerin yeni sınırlandırmalar ya da yeni bir sistem getiremeyeceğini, uygulama ile ilgili düzenlemeler yapacağını ileri sürerken; bazı hukukçular sınırlandırmanın sadece uluslararası hukuk çerçevesinde olabileceğini savunmaktadırlar. OHAL dönemindeki olağanüstü uygulamalar, OHAL dönemi bittikten sonra devam edemez. Bunun nedeni, olağanüstü KHK lerin olağanüstü dönemin ihtiyaçlarına cevap vermeye yönelik olmasıdır. Olağanüstü dönemin sona ermesi ile olağanüstü uygulamaların da aynı zamanda sona ermesi gerekmektedir. Olağanüstü karar ve uygulamaların OHAL sonrasında da uygulanması istenirse, bunun tek yolu olağan yasama sürecinin devreye sokularak yasa çıkarılmasıdır. OHAL dönemi ile sınırlandırılmış olan olağanüstü KHK lerin aksine, olağan KHK ler süre bakımından sınırlandırılmadıklarından, tıpkı olağan yasama süreci sonunda çıkan kanunlar gibi yürürlükte kalabilir. Hukukçuların farklı görüşleri olmakla birlikte, olağanüstü KHK lerin OHAL in kalkmasıyla birlikte yürürlükten kalktığı kabul edilir. Olağanüstü KHK ler ve Yargı Denetimi Olağanüstü KHK lerle ilgili başlıca tartışma konusu yargı denetimi ile ilgilidir. Anayasa nın 148.maddesi şöyledir: Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. 148.madde, Anayasa Mahkemesi ne denetim hakkı tanımadığından, çıkarılan olağanüstü KHK nin, Anayasa ya aykırı bile olsa yargı sürecinin dışında bırakıldığını göstermektedir. Ancak Anayasa yı diğer maddeleri ile birlikte yorumlayarak, olağanüstü ve sıkıyönetim dönemlerinde çıkan KHK lerin dahi anayasal denetime tâbi olabileceği sonucu çıkarılmaktadır. Anayasa daki söz konusu diğer maddeler arasında devletin bir hukuk devleti olduğu, dolayısıyla tüm eylemlerin hukuka uygun ve denetime açık olması gerektiği bulunmaktadır. Üstelik hukuk devleti ilkesi, değiştirilmesi teklif dahi edilemeyecek maddeler arasındadır. 125.maddede İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır ifadesi yer almaktadır. Bu şekilde bakıldığında 148.maddenin başta hukuk

8 devleti ilkesi olmak üzere, başka hükümlerle de çeliştiği görülmektedir. Bu durum, hukukçular tarafından zaman zaman dile getirilmekte ve tartışılmaktadır. Bazı hukukçular KHK ler ile ilgili olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne başvuru yapılabileceğini belirtmektedirler. Olağanüstü KHK ler Anayasa denetiminin dışında bırakılmışsa da, TBMM onayından sonra denetime açılır. Kararnameler TBMM onayı sonrasında, kararname statüsünden çıkarak, kanun statüsünü kazandığından anayasal denetime de açılmış olur. Bu noktada, CHP Genel Başkanı Sayın Kemal Kılıçdaroğlu nun, KHK lerin en kısa zamanda TBMM onayına sunulması gerektiği üzerinde ısrarla durmasının nedeni anlaşılmalıdır. Olağanüstü dönemlerde çıkarılan KHK lerin yargı denetimine tâbi olmaması önemli bir konudur. Normal şartlar altında Anayasa Mahkemesi nin denetim kapsamı içinde değildir. Ancak, böyle bir itiraz olması durumunda, Anayasa Mahkemesi, önüne getirilen kararnamenin gerçekten bir olağanüstü hal KHK si olup olmadığını inceleyebilir. Diğer bir ifadeyle, Mahkeme bu kararnamenin olağanüstü hal dönemi içinde, olağanüstü hal bölgesi sınırları içinde ve olağanüstü halin gerektirdiği konular çerçevesinde olup olmadığına karar verecektir. Araştırmanın sonucunda, söz konusu metnin olağanüstü hal KHK si olmadığına karar verirse, Mahkeme ye denetleme hakkı doğacaktır. Olağanüstü KHK olarak nitelendirilmeyen KHK ler anayasal denetim sürecine alınacaklardır. Türkiye tarihinde, Anayasa Mahkemesi nin, olağanüstü hal özelliği taşımadığına karar vererek denetlediği ve iptal kararı aldığı KHK ler bulunmaktadır. (1991 yılında 424 ve 425 sayılı olağanüstü KHK ler ile 2003 yılındaki 285 sayılı olağanüstü KHK) Anayasa Mahkemesi, adı geçen iptal kararlarında, olağanüstü KHK lerin sadece olağanüstü dönemlerde çıkarılmasının ya da isimlerinin olağanüstü KHK olmasının yeterli olmadığını, içeriklerinin de olağanüstü halin gerekli kıldığı konularla sınırlı tutulması gerektiğini belirtmiştir. Dolayısıyla, içeriğine bakılmadan sadece olağanüstü hal süresi içinde ve kapsamında çıkarılan bir KHK nın olağanüstü KHK olduğu ve anayasal denetimin dışında kaldığı kabul edilmemektedir. Bir olağanüstü hal düzenlemesinin dahi Anayasa nın diğer bölümleri ile / Anayasa nın bütünü ile uyumlu olması gerektiği bir diğer sonuçtur. Anayasa nın Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması başlıklı 15. Maddesi şöyledir: Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir. Oysa Anayasanın Milletlerarası Andlaşmaları Uygun Bulma başlıklı 90. Maddesi şöyledir: Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu

9 takdirde bu andlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur. Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî, teknik veya idarî andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticarî veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hükmü uygulanır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: /7 md.)usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır. Bu iki maddeden anlaşılması gereken; savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yönelik yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz ve OHAL sürecinde alınan kararların milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükleri ihlâl etmemesi esas ve önemli anayasal kuraldır.

10 OLAĞAN DÖNEM OLAĞANÜSTÜ HÂL VE SIKIYÖNETİM KHK'LERİ KHK'LERİ 1. Yetki Kanunu Gerekli Gereksiz 2. Yetkili Makam Bakanlar Kurulu Cumhurbaşkanının Başkanlığında Toplanan Bakanlar Kurulu 3. Konu Unsuru Temel hak ve hürriyetler düzenlenemez Her konu düzenlenebilir. (Ancak düzenlemeler gerekli olacak ve çekirdek alana (m.15/2) müdahale etmeyecek). (Sosyal haklar hariç). 4. Sebep Unsuru Belirlenmemiş Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim 5. Resmî Gazete de Var Var Yayım 6. TBMM nin Onayına Var. (RG de Yayın Var. (RG de Yayın Gününde) Sunma Gününde) 7. TBMM de Görüşme Yok (Öncelikle ve 30 gün Süresi ivedilikle görüşülür) 8. Anayasa Var Yok Mahkemesinin Denetimi 9. Uygulanma Süresi Süresiz Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim süresince 10. Uygulanacağı Yer Tüm ülke Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim ilân edilmiş yerler Kaynak: Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi, Bursa, Türkiye de KHK lerin Tarihi Her ne kadar 1876 tarihli Kanun-u Esasi de mevcut olsa da, KHK ler 1924 ve 1961 Anayasalarında yer almamıştır. Cumhuriyet öncesi dönemde, KHK uygulamasının istismar edilmiş olması nedeniyle, yeni ve demokratik bir cumhuriyetin anayasasına sokulmak istenmemiştir. KHK lerin Türk hukuk sistemine girişi 1971 yılında yapılan bir kanun değişikliği ile gerçekleşmiştir Anayasası na ise ayrıntılı bir şekilde eklendiği görülmektedir yılından başlanarak 700 e yakın KHK çıkarılmıştır ile 1995 yılları arasında yıllık ortalama çıkan KHK sayısı 30 u bulmaktadır. Anayasa Mahkemesi nin, yukarıda bahsi geçen denetleme ve iptal kararı 1995 sonrasında KHK leri yavaşlatmıştır ile 1999 yılları arasında sadece 6 adet KHK çıkarılmıştır. 17 Ağustos 1999 tarihindeki depremin arkasından 1999 ve 2000 yıllarında yaşanan deprem ile bağlantılı çok sayıda KHK çıkarılmıştır.

11 2000 den sonra ise 2011 yılına kadar sadece bir adet 2001 yılına ait KHK bulunmaktadır de 30 dan fazla KHK çıkarılmasına rağmen 2011 ile 2016 da OHAL ilan edilmesine kadar olan sürede bu usule hiç başvurulmadığı görülmektedir. Hükümetlere, parlamentoları by-pass ederek kanun çıkarma yetkisinin verilmesinin altında yatan başlıca neden, daha kolay ve hızlı karar alınmasıdır. Özellikle kısa sürede karar almak gerektiğinde veya muhalefetin engelleme olasılığının yüksek olduğu konularda Bakanlar Kurulu nun karar alması hukukî bir çözüm olarak görülmüştür. Bakanlar Kurulu üyelerinin, Parlamento üyelerinden çok daha az sayıda olması, muhalefet olasılığının neredeyse hiç bulunmaması, kısa sürede toplanabilmeleri ve bakanların milletvekillerine göre konulara hakimiyetlerinin daha fazla olması, normal yasama sürecine göre çok daha hızlı ve kolay kanun çıkarmanın önünü açmaktadır. Türk Anayasası na 1971 yılında dahil edilmesi, yine dönemin şartları doğrultusunda değerlendirilmeli, yürütmenin güçlendirilmesine duyulan ihtiyaç çerçevesinde ele alınmalıdır. Darbe Girişimi Sonrasında OHAL Kapsamında Çıkan KHK ler 20 Temmuz 2016 tarihinde Bakanlar Kurulu kararı ile Olağanüstü Hal ilan edilmiş, ilk KHK 23 Temmuz 2016 da Resmî Gazetede yayınlanmıştır. FETÖ bağlantılı kurum ve kuruluşların kapatılması kararı ile başlayan kararnameler, kuvvet komutanlıklarının Millî Savunma Bakanlığı na bağlanması, Yüksek Askerî Şura nın yapısının değiştirilmesi ve askerî okulların kapatılması ile devam etmektedir. Son çıkan KHK ler arasında Genelkurmay Başkanının, Bakanlar Kurulu teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanması bulunmaktadır. Yeni kararname şu şekildedir: Genelkurmay Başkanı, orgeneral ve oramiraller arasından, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca atanır. Öte yandan, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları arasından seçilir maddesi kaldırılmıştır. Genelkurmay Başkanı, bilindiği gibi, daha önce Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlığı yapmış generaller ve amiraller arasından atanmakta idi. Genelkurmay Başkanının Cumhurbaşkanı tarafından atanması, tam da CHP nin ısrarla dikkat çekmeye çalıştığı askerin siyasete bulaştırılması konusunu, tüm tehlikeleri ile birlikte içermektedir. Maksadını aşan bu kararname ile Genelkurmay Başkanlığı, liyakat usulü ile değil, Cumhurbaşkanı ile olan ilişkileri çerçevesinde değerlendirilen bir mevki haline gelebilecektir. Yapılan düzenlemeler arasında sermaye fırsatına dönüştürülmeye çalışılan KHK ler de bulunmaktadır. Tartışma aşamasında olan düzenlemeler arasında, 100 devlet kuruluşunun özelleştirilmesi ile Cemaat ilişkisi bulunan şirketlerin satışı bulunmaktadır. Özelleştirilmesi düşünülen şirketler arasında ÇAY-KUR, Eti Maden İşletmeleri, Milli Piyango, Şeker Fabrikaları, Halkbank, Ziraat Bankası, TRT gibi kuruluşlar da bulunmaktadır. Bu kuruluşların, değerlerinin çok altında verilme olasılığı endişelerden sadece bir tanesidir. Özelleştirme ile ilgili KHK yapılmasının, olağanüstü hal ilan edilmesine neden olan darbe kalkışması ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu nedenle de, bu kararnameler yargı kapsamına alınabilecektir. Henüz hazırlık aşamasında olan bir diğer yenilik Varlık Fonu dur. Bu haliyle Varlık Fonu; sermayeye hesap verebilir olmaktan, şeffaflıktan, denetimden uzak, ölçüsüz teşvik

12 sunulması anlamına gelmektedir. İhale mevzuatı, Meclis, Kurumlar Vergisi, Sermaye Piyasası Kanunu, Sayıştay denetimi dışında bırakılacak bir sermaye büyük sorunlara sebep olacaktır. Öte yandan, Varlık Fonu ile olağanüstü hal arasında bir bağlantı bulunmamaktadır. Siyasi, ahlakî ve teknik yönleri bir yana, işin bir de malî yanı bulunmaktadır. CHP tarafından defalarca kere dile getirildiği gibi, Türk ekonomisi uzun süredir AKP nin ileri sürdüğü gibi çok başarılı değil, aksine kırılgan bir noktadadır. Uzun yıllardır, AKP tarafından sadece günü kurtarmaya yönelik tedbirler alınmaktadır. KHK kapsamında tartışılan özelleştirmeler ve Varlık Fonu ülkeyi malî açıdan rahatlatmayı amaçlamaktadır. Varlık Fonu nun kurulması ile ilgili olarak Başbakan Binali Yıldırım, Türkiye bütçe açığı olan, dış kaynakla ekonomisini büyüten bir ülke. Dolayısıyla bütçe açığını, cari açığı daha fazla açmadan kaynak oluşturarak, büyük projeleri gerçekleştirmek ve Türkiye'nin ekonomik göstergelerini dengede tutmak için Türkiye Varlık Fonu kuruluyor demektedir. Ancak, hatırlanacağı gibi AKP bugüne kadar ekonomide böyle bir sorun olmadığını, hatta büyük projelerin kaynaklarının hazır bulunduğunu ileri sürmekte idi. Özellikle olağanüstü KHK ler büyük tehlike içermektedir. Muhalefetin, bağımsız medyanın, kamuoyunun ve uzmanların süreci dikkatle takip etmesi gerekmektedir. Bu dönemde alınan kararlar toplumu geriye götürebilecek, olumsuz sonuçlara sebebiyet verebilecektir. KHK lerin varlık sebebinin yavaş ve zor işleyen süreci kısaltmak, kolaylaştırmak ve mevcut sorunlara hızlı ve etkili çözüm bulabilmek olduğu yukarıda belirtilmişti. Bu noktada iki sıkıntıdan bahsetmek gerekmektedir. Birinci sorun, sadece Bakanlar Kurulu tarafından alınan kararların, uzman görüşleri alınmadan, inceleme-araştırma-ayrıntılı çalışma yapılmadan, kamuoyu yoklamasına gerek görülmeden, hiçbir farklı ortamda tartışılmadan acele ile onaylanmasıdır. Örneğin, Silahlı Kuvvetler in yeni düzenlemelerle siyasetin unsuru haline getirilmesi, CHP Genel Başkanı Sayın Kemal Kılıçdaroğlu nun da belirttiği gibi büyük bir hatadır. Bu yanlış karar ileride ülkemiz için büyük ve belki de telafisi mümkün olmayacak sorunlara sebebiyet verebilecektir. İkinci sorun, hata yapma olasılığının dışında, Bakanlar Kurulu nun KHK çıkarma gücünü kötüye kullanma tehlikesidir. Cemaat ile mücadele edilirken, sürecin muhaliflerin tamamına yönelik bir harekete dönüşme riski mevcuttur. İşte bu nedenle, KHK lerin en kısa sürede TBMM onayına sunulması, böylelikle kanunlaşarak yargı denetim yolunun açılması gerekmektedir. CHP Genel Başkanı Sayın Kemal Kılıçdaroğlu, askerlerle ilgili düzenlemeleri kapsayan KHK lerin kalıcı nitelikte olması ile ilgili sorunu dile getirmiştir. Olağanüstü KHK lerin, nitelik olarak OHAL dönemi ile sınırlı ve OHAL durumu ile doğrudan ilişkili olması gerekmektedir. Sayın Kılıçdaroğlu nun da bahsettiği gibi askerle ilgili yapılan KHK lerin Anayasaya aykırılığı daha önceki örneklerde olduğu gibi tespit edilebilir ve kararlar Anayasa Mahkemesi tarafından iptal bile edilebilir. Sayın Kılıçdaroğlu nun KHK lerin en kısa sürede TBMM ye sunulması yönündeki ısrarına rağmen, bu sürecin geciktirildiği, AKP nin kararnameleri yasamadan uzak

13 tutmaya çalıştığı görülmektedir. TBMM nin böyle olağanüstü bir durumda tatil edilmesi, üstelik açılışın dolayısıyla KHK lerin görüşülmesinin Ekim ayına bırakılma olasılığı büyük sıkıntılara sebebiyet verebilecektir. Meclis İçtüzüğüne göre, OHAL kapsamında çıkarılan KHK ler, kanun tasarı ve tekliflerinden önce ivedilikle en geç 30 gün içinde görüşülür ve karara bağlanır. Komisyonlarda en geç 20 gün içinde görüşmeleri tamamlanmayan kanun hükmünde kararnameler Meclis Başkanlığı nca doğrudan doğruya genel kurul gündemine alınır. İş bu açık hükme karşılık, tarihinde meclis tarafından kabul edilen yatırımların proje bazında desteklenmesi ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair 6745 sayılı kanun teklifinden önce 668 sayılı kanun hükmünde kararname TBMM onayına sunulmamıştır. 20 gün içinde süreç tamamlanmadığında KHK ler doğrudan Genel Kurul gündemine alınmaktadır. Bu durumda komisyonlar atlanarak KHK ler Genel Kurul da görüşülmektedir. Komisyonlarda, çalışma konularında uzmanlaşmış üyeler görev yapmaktadır; tek bir konu üzerinde inceleme, ayrıntılı çalışma yapabilme, dolayısıyla Genel Kurul dan çok daha fazla vakit ayırarak çalışabilme olasılığına sahiptir. Kanun önerisinin Komisyon dan önce Genel Kurul a getirilmesi, aslında büyük zaman tasarrufu sağlayacaktır. Öte yandan, ayrıntılı bir şekilde inceleme yapılamayacak, uzman görüşleri dinlenemeyecektir. Komisyonlar, KHK leri tartışmakla birlikte değişiklik yapamayacaktır. Bu tartışmaların da, aslında büyük ölçüde, KHK lerin sadece diğer kanunlara uygunluğunun tartışılması ile sınırlı olması beklenmektedir. Bakanlar Kurulu nun asıl endişesi, komisyon incelemesindense Anayasa Mahkemesi incelemesidir. Meclis den geçerek kanun haline gelen eski KHK ler için Anayasa Mahkemesi ne iptal davası açılabilecektir. Bu nedenle AKP, KHK leri bekletmeyi tercih etmektedir. Diğer taraftan, mevcut durumda uygulamada o kadar çok sorun çıkabilecektir ki, uygulanamayacak olan kararnameler bile olabilecektir. Bu da, yukarıda belirttiğimiz gibi hata olasılığını da, kötü niyet etkisini de artıracaktır. Bazı hukukçulara göre, öngörülen süre içinde TBMM onayına sunulmayan KHK lerin belirlenen süre içinde kendiliğinden yürürlükten kalkması söz konusudur. Fakat Resmî Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdiği andan, yürürlükten kalktığı ana kadar yapılanlar geçerliliğini korur. Bazı hukukçular ise TBMM onayına sunulmayan KHK lerin denetimden muaf olarak varlığını sürdüreceğini savunmaktadırlar. Örneğin AKP, önceki dönemlerde TBMM onayına sunulmayan KHK ler olduğunu dile getirmektedir. Anayasa Mahkemesi, TBMM tarafından onaylanarak kanun statüsünü alan tüm kararnameler için inceleme başlatabilecektir. Daha önceki emsal kararlarda olduğu gibi, konu ile ilgili bağlantısızlık sorunları varsa, iptal kararı daha kolay çıkacaktır. Geçtiğimiz günlerde tartışılan Torba Tasarı ya bakıldığında, içinde darbe, terör örgütü, paralel yapı, güvenlik gibi olağanüstü hal konularıyla ilişkisi olmayan maddeler olduğu göze çarpmaktadır. KHK lerin içinde AOÇ arazisinin ranta açılması, aile hekimlerinin yeni yetkileri veya ilçelerin il yapılması gibi konular olmamalıdır. Bu konuların olağanüstü hale sebep olan sorunlarla bir bağlantısı bulunmamaktadır. Olağanüstü KHK lerin varlık nedeni, olağanüstü hal ilan edilmesine sebep olan koşulların ortadan kaldırılmasıdır. İşte bu nedenledir ki OHAL in kalkmasıyla birlikte olağanüstü KHK ler de yürürlükten kalkacaktır.

14 Sonuç KHK lerin, darbe kalkışmasında rolü olanlara veya Cemaat e yönelik tedbirlerin ötesine geçerek, ekonomik ve toplumsal hayatın, olağanüstü hale neden olan konularla ilgisi bulunmayan alanlar da dâhil olmak üzere, düzenlenmesini kapsamaya başladığı görülmektedir. AKP, durumu fırsata çevirerek, Cemaat ile mücadele adı altında, bugüne kadar muhalefet engeline ya da uzun zaman alacak yasama sürecine takılarak, yapılamayan ne varsa serbestçe gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Olağanüstü KHK ler, olağanüstü koşulların gerektirdiği şartlar çerçevesinde kalmak kaydıyla, faydalı olabilecek uygulamalardır. Ancak KHK lerin yapılma şeklinin demokratik usullerin dışında olması nedeniyle muhalefet, bağımsız medya, kamuoyu gibi, toplumun tüm kesimleri tarafından dikkatle gözlenmesi gereken bir süreçtir. KHK lerin, üzerinde uzun uzun çalışılmadan hızlı bir şekilde yapıldığından hata içerme olasılığı yüksektir. Diğer taraftan, hukukî denetimin dışında olması kötü niyet ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. OHAL i incelediğimiz çalışmamızda da belirttiğimiz gibi kanunlar tek başına iyi ya da kötü değildir. Kanunların içeriğinden daha önemli olan, uygulayıcılardır