KAMU BİNALARI ÜRETİMİNDE TİP PROJE UYGULAMASI VE BİR MALİYET DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 KAMU BİNALAR ÜRETİMİNDE TİP PROJE UYGULAMA VE BİR MALİYET DEĞERLENDİRMEİ Aktan OKAN Tip prje uygulamaının benimendiği ve giderek yaygınlaştığı şu ıralarda, anırım bir uygulamanın değerlendirmeini yapmak yararlı labilir. Yurdun çeşitli iklim bölgelerinde, değişik kşul ve lanakları lan yaklaşık ikibin yerleşimde inşa edilmiş tip rtakul-lie binalarını görmek laıdır. Bir zamanlar -kanımca yeterli ayıda mimarın bulunmayışı gerekçeiyle- ve özellikle "çk tekrarlanan binalar" için tip prje düzenlenirken, günümüzde böyle bir runun geçerliliğini yi - tirmeine rağmen, neredeye her türlü bina için tip prje yapılmaı itenir ldu. Yetkililer - knu tartışılırkenüre kazanmaktan, eknmi ağlamaktan, tandart anlayışa ulaşmaktan ve diğer yararlardan özediyrlar. Bu aşırı yaklaşı - mın karşıında lanlar ie, tip prje kavramının yanlış bir bi - çimde ele alındığından, bina/ çevre ilişkilerini gözetmeyen uygulamalara neden lduğundan, ve ilginçtir, üre kazanılmadı - ğından ve eknmi ağlanamadığından yakınıyrlar... Uygulamalar değerlendirilmediği ürece, bu runa ağlıklı bir yanıt bulma lanağı yktur. Bir yanda, bulgulara dayanmayan tartışmalar ürüp gider; diğer yandan mimarlık gücünden yararlanmayı enaza indirir bir biçimde "tip prje uygulamaı" daha da yaygınlaşır. Ve eğer bu uygulamalar anıldığı gibi yararlar da ağlamıyra, her geçen gün, ayıları biraz daha artan ve hizmetleri biraz daha azalan "mimarlar"dan yararlanmama, zararlardan en önemli lerinden birini getirir. Bugün, ülkemizde "tip prje", inşaata ea lan prjenin tipleşmei larak kabul edilir. Bu tür tip uygulamanın en yaygın örneklerinden biri de "rtakul ve lie" binalarıdır. Bu yazıya knu lan değerlendirme, bu uygulamalara yönelik larak yapılmıştır. Tip uygulamalarda, inşaat mevimini gözetme lanağı bulunmadığından, yapım üreleri değişkenlik göterir. Şekil l'de, bu ve diğer nedenlerden ötürü değişkenlik göteren yapım üreleri belirlenmiştir; örneğin, 6373 numaralı tip uygulamadan beş adedi bir yıl, yirmibir adedi iki yıl, nbeş adedi üç yıl, iki adedi dört yıl, iki adedi beş yıl ve bir adedi ie altı yıl içinde gerçekleştirilmiştir. Eğer tip uygulamalarda gerçekleştirme üreleri böyleine değişkenlik göteriyr ie, tip prje yaklaşımı ile "prje düzenleme ürei"ni kazanmanın bir anlamı kalmıyr demektir. Tip uygulamalarda ikinci keşiflerle belirlenen ilk maliyetlerde de değişkenlik görülmektedir. Şekil 2'de, tptan eşya fiyatları eğiliminden yararlanarak 972 yılma indirgenmiş maliyetler ile ikinci keşif tutarları araındaki farklılaşma göterilmiştir (ülkemizde, inşaat ve özellikle bina maliyet indekleri henüz keinlik kazanmamış lduğundan, indirgemede bu yla başvurmak zrunda kalınmıştır, ama anırım nuçlarda büyük yanılgı yktur). Şekil incelendiğinde görülür ki, bina maliyetleri ile rtalama maliyetler araında büyük farklar vardır, aynı tip prjenin gerçekleştirilmeinde ilk maliyet üç mili artabilmektedir; bu aşırı durum bir yana bırakılıra, maliyetin % 5 artışının dğal karşılanmaı gerekir. Prje düzenleme gideri, ilk maliyetin rtalama yüzde beşi lduğuna göre, tip uygulama ile -prje düzenleme ücretini kazanarak- eknmi ağlama laılığı da geçerliliğini yitirmiş demektir. Şekil 2 tptan eşya fiyatları eğilimi ile 972 yılına indirgenmiş 2. keşif tutarları aracılığı ile: tip rtakul - lie tıp rtakul ek pavynu Kaynak: TBTAK Yapı Arajtırma Entitüü çalijmaları Maliyet değişkenliklerinin nedetip rtakul - lie ve ek pavyn binalarında eğitim ünitei başına ilk maliyet 42 MİMARLK 76 /

2 Şekil 3 E&YNDRLK BAKANLĞ 8 DERLİKLİ TİP ORTAOKUL PROJEİ PROJE NO 6372 ilini, ikinci keşifler üzerinde yapılacak maliyet analizleriyle anlama lanağı vardır. Bu yöndeki değerlendirmeye örnek larak şekil 3'de, plan, keit ve görünüşleri verilen 8 derlikli tip prje alınmıştır. Maliyet değerlendirmei için 974 yılı birim maliyetleri uygulanmış, tip rtakul prjeinin birinci keşfi ile altı uygulamanın ikinci keşfi karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya, bugün uygulanan keşif yöntemi lanak vermediğinden, döşem (teiat) maliyetleri eklenememiştir. TBTAK Yapı Araştırma Entitüünün rtakul-lie binalarının gerçekleştirme maliyetlerini ayrıntılı bir biçimde veren bir yayını vardır; bu yayında tip uygulamalarla ilgili maliyet bilgileri verilmiştir (). Bu yazıya knu lan değerlendirme için eçilen tip uygulama örnekleri Trakyadan Edirne ve Keşan, Batı Anadludan Umurlu, Orta Anadludan Platlı, Dğu Anadludan Aşkale ve Güneydğu Anadludan Araban rtakulları inşaatıdır. Bu örneklerin eçiminde özel bir amaç güdülmemiştir; İkinci keşifleri ağlanabilen tip uygulamalardan ralantı ile alınmıştır. _=a fll. [ H :_ M f M İllin İlli İlli llllllll ııııııı [ j [ ı L i l 'm _ıb.. ım:. ıa_ illi ıbiü±±±t±±±t±±±j ÖN CEPHE Örnek larak eçilen altı kulun inşaat işleri maliyetlerinin, tip uygulama lmaları nedeniyle rtak birinci keşifleri ile her MİMARLK 76 / l 43

3 Şekil 4 BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla TOPLAM İNŞAAT İŞLERİ MALİYETİ Kaynak: BB l.ve 2.keşif özetleri %2 ilk keşif ilavei ınırı Şekil 5 BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla KAZLAR ıı O ER Kaynak: BB ve2. keif özetleri _ huilfle inşaatın kendine özgü ikinci keşifleri Şekil 4 'de karşılaştırılmıştır. Tip uygulama lmalarına rağmen, maliyette rtaya çıkan bu değişkenliğin nedenine inebilmek amacıyla -inşaat maliyetindeki ranı büyük lankazı, betnarme inşaat, duvarlar, kapılar ve pencereler ile duvar ve döşeme kaplamaları inşaatının maliyet analizleri yapılmış ve grafik düzende belirlenmiştir. Tip prje uygulamalarının ara ve özellikle meyil ile ilişki kurma lanağının azlığı nedeniyle, kazı maliyetinde büyük değiş - kenlikler vardır. Şekil 5'de Edirne ve Araban kulları kazı maliyetindeki fark, çk belirginbir biçimde görülmektedir. Betnarme taşıyıcı itemle ilgili inşaatın metrajı (ölçümleri), betnarme betnu, betnarme demiri ve betnarme kalıbı için ayrı ayrı düzenlenmiş ve Şekil aracılığı ile göterilmiştir. Şekil 9'da ie betnarme maliyetindeki değişkenlik verilmiştir. Maliyetteki bu değişkenliklere neden larak, deprem bölgelerine yönelik alternatif item çözümlerinin varlığını götermek dğaldır; ya betnarme maliyetinin en yükek lduğu POLATL kulunun 4. derece deprem bölgeinde, en düşük lduğu KEŞANkulunun 3. derece ve hemen arkaından gelen AŞKALE kulunun ie. derece deprem bölgeinde inşa edilmiş lmaları, hiç dğal değildir. Tip prje uygulamalarına, deprem bölgeleri yönünden bir akınca gelmein diye düzenlenen alternatif bet - narme prjelerinin, uygulamada -maliyet yönünden- bir anlam ifade etmediği rtadadır. 44 MİMARLK 76 / l

4 Şekil 6 BİRİNCİ-İKİ MC KEİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla Şekil 8 BİRİNCLİKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla BETONA RME BETONU METRAJ BETON VE BETONARME KALB METRAJ 2 6 CM E ; * W r g l.keşif'den Keşan rtakulu Araban rtakulu c «a Keşan rtakulu J c XJ l Umurlu rtakulu Kaynak: BB i ve 2 keşif özetleri Şekil 7 BİRİNCİ-İK NCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla BETON ARME DEMİRİ METRAJ Ol -X Şekil 9 BİRİNCİ-İK NCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla BETONA ırme 2 j - l O kullar 4 c «k TJ O» M î Araban rtakulu ünnurhı rtakulu Kaynak: B B i ve 2 keif özetleri ı ^. i Arnhnn rtnnkıılıı j Kaynak: BB İ ve 2.keif özetleri MİMARLK 76 / l 45

5 Şekil BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA,974 birim fiyatlarıyla Şekil 2 BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA,974 birim fiyatlarıyla DUVARLAR TUĞLA DUVAR METRAÜ * Kaynak:BB l.ve 2.keşif özetleri < kullar Kaynak: BB l.ve 2.keşif özetleri 3 ^ % ~ t c E LU < 2 t Şekil Şekil 3 BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA,974 birim fiyatlarıyla BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla TAŞ DUVAR METRAJ YARM TUĞLA DUVAR METRAÜ İ * a ti Kaynak: BB.ve2.keşif özetleri Kaynak: BB l.ve2.keşif özetleri 46 MİMARLK 76 / l

6 Duvar maliyetlerinde de büyük değişkenlikler vardır; Şekil 'da bu fark ve Şekil -2-3'de ie bu farka neden lan metrajlar verilmiştir. Ara meyli ile ilişki kurmada -temel ve itinat duvarları yönünden- büyük akıncalar getiren tip prje uygulamaının, taş duvarlar metrajı yönünden farklılaşmaı ilginçtir. Tuğla duvarlarda ie, metrajında ekiliş görülen -Dğu Anadlu ğuk bölgeindeki-aş- KALE kuluna göre, metrajında artış görülen POLATL kulundaki bu fazlalığın nedenini iklim kşullarına bağlamanın lanağı da yktur. Yarım tuğla duvar metrajmdaki değişkenliğe yanıt bulma ie, tam anlamıyla lanakızdır. Giderek, Şekil 4'de değişkenlikleri görülen döşeme kaplamaları metrajını, Şekil 5'de değişkenlikleri görülen iç ve dış kaplamalar (duvar ıvaı, badanaı vb) metrajını, Şekil 6'da değişkenlikleri görülen tavan kaplamaı (tavan ıvaı, badanaı vb. ) metrajını çözümleme laılığı yktur. Benzer uygulamayı ve tandart Şekil 5 BİRİNCİ _ İK NCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla İÇ VE C Ş KAPLAMALAR METRAJ w E OOO a) 3 jc n O'..keif'den Keşan rtakulu Araban rtakulu Umurlu nr tnnkukj i a M Şekil 4 BİRİNCİ-İKİNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla Şekil 6 BİRİNCİ _ İl (İNCİ KEŞİF KARŞLAŞTRMA, 974 birim fiyatlarıyla DÖŞEME KAPLAMALAR METRAJ TAVAN KAPLAMA METRAJ 3 9.CM E itr M Kaynak.- B B ve 2. keşif özetleri 2 % O c «. i b 8 OOO kaynak: 8B ve2 keşif özetleri % 3! _ Y: Araban rtakulu Umurlu rtakulu MİMARLK 76 / MİMARLAR ODA fatiiduanfi 47

7 yaklaşımı amaçlayan tip prjeler, bu uygulamalarda akine bir nucu getirmiştir. Tip uygulama lmaı nedeniyle keinlikle aynı lmaı gereken kapı ve pencereler maliyetinde de farklılık görülmektedir; Şekil 7'de bu değişkenlik belirgin bir biçimde rtaya çıkmıştır. anırım, tip prje uygulamaı ile ilgili bu değerlendirme, runun dğru bir biçimde tartışılma lanağını hazırlayabilir. Mimarlık hizmetlerinin ağlıklı bir biçimde yürütülebilmei için bu knunun tartışılmaında yarar -ve bugünkü uygulamaya bakılıra- belki de zrunluluk vardır. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı çalışmalarında "İnşaat ektörü Özel İhtia Kmiynu" bu runa eğilmiştir. Bir alt kmiyn "Kamu İnşaat Yatırımlarında Tip Prje Uygulamaı" ile ilgili önerilerini geliştirirken (2) tip prje lguunu aşağıda belirtilen biçimde anlamış ve tedbir önerilerini belirlemiştir: prjenin tipleşebilmei için, öncelikle ihtiyaçlar tipleşmelidir; ihtiyacın tipleşmei -yapıdan bağımız larak- kullanıcı iteklerinin tipleşmei ile başlamalıdır; tip itekler hem yapının bütünü, hem de yapının parçaları (malzeme, bileşen, eleman vb) için "tip ihtiyaçlar" larak belirlenmelidir; yapı ve yapı parçalarının tipleşmeinin yanııra "eylem, mekan ve çevreel itekler" de tip ihtiyaçlar larak aptanmalıdır. tipleşme lguunun ağlıklı bir biçimde belirlenebilmei ve tip uygulamanın gerek imalat ve gerek inşaat üreçlerine en uygun biçimde yanıyabilmei için ilgili kuruluşlar, öncelikle ülke kşul ve lanaklarını belirleyen durum aptamaı ve uygulamaya ilişkin envanter çalışmaı yapmalı, ulual ınırlamalar ve teknlji önerileri ile ilgili veriler aptanmalıdır; tipleşme lguu, paralelinde "endütrileşme" lguunu da getirecek düzende geliştirilmelidir. Bu nedenle "üretim" kavramı, "inşaat" ve "imalat" byutlarında ele alınmalı ve tipleşmeye yönelik çalışmalar bu byutlar için ayrı ayrı yürütülmelidir. İmalât ektöründe nitelik ve nicelik yönünden geliştirilmiş ve tandartlara bağlanmış tip malzeme, bileşen imâl edilmeine lanak hazırlayacak taarlama, ve inşaat ektöründe ie, endütrileşmiş yapım itemlerinin uygulanabilirliği yönünde araştırma ve geliştirme çalışmalarına yğunluk getirilmelidir; tip prje uygulamaının bu yaklaşım ile ve ağlıklı yürüyebilmei için teknik eleman ve teknik güçten yararlanma runu, öncelikle çözülmelidir.' Kanımca ilgili kmiyn runa dğru bir biçimde yaklaşmıştır. Tip prje düzenlemei, taarlama ürecinin değil, "ön-taa - rım" ürecinin lguu lmalıdır. Eylemlere, mekanlara ve çevreel ihtiyaçlara dönük bilgileri "tandartlaşmış ya da nrmlara bağlanmış" tip geliştirme prjeleri larak taarlayıcılara (prje ekibine) aktaracak bu tür çalışmalar, gerçek anlamdaki tip prje lguunun uygulamaya yanıma lanağını getirebilir. "Mimarlıkta Tiplji Kavramları" üzerine n. Atilla Yücel'in, İTÜ Mimarlık Fakültei Yapı Araştırma Kurumu "Bülten"inin ikinci ayıında bir yazıı çıktı (3). G. Canella'ya atıf yaparak tipljiyi "genel bir tip kabulüne yakın bir anlayış çerçeveinde, bir mimari luşum tipleri ınıflandırmaına varabilmek için, (mimari) öğelerin mümkün lan birleşme lanaklarının araştırılma çabaı" larak tanımlıyr; gerek kuram, gerek tarihel yrum ve gereke uygulamaya yönelik larak: trüktürel tipljiler biçimel tipljiler işlevel (fnkiynel) tipljiler Yapıt/çevre ilişkileri tipljileri çevre tekniklerinin kullanılma biçimi tipljileri biçiminde bir ınıflandırmanın yapılmışlığına değiniyr.ve örneklerle açıklıyr. Kanımca, bu yazıya knu lan değerlendirmeye yönelik runun çözüm önerii "maliyet limiti, nrm ve tandartları" belirlenmiş ve tip geliştirme prjeleri ile taar enfrmaynu hazırlanmış bir biçimde yöreel kşul ve lanaklara dönük larak kulların ayrı ayrı taarlanmaıdır. "Mimarlık"ta eğitim binalarında maliyet rununu (4), bina üretiminde maliyet denetimi (5) ve taarlama aşamalarında maliyet denetimi (6) knularına önceden değinilmiştir. Maliyet denetimi, "maliyet limiti" yaklaşımı ile arzulanan eknmiyi, "ön-taarım" ie araştırma-geliştirme prjeleri yaklaşım ile, itenen tandart anlayışa ulaşmayı getirebilir. üre kazanma ie, daha çk inşaat ürecinin bir knuu larak görülmektedir; ihale runlarının çözümlenmediği ve denetimin uygun bir biçimde yapılamadığı ürece bu runa çözüm bulmak lanakızdır. Şekil 7 BİRİNCİ-İKİNCİ KAP-PENCERELER KEŞİF KARŞLAŞTRMA,974 birim fiyatlarıyla Ü- Kaynak: BB l.ve 2 keif özetlen () Al Çalışma Grubu Ortakul - Lie Binalarında 969 Fiyatları ile Gerçekleştirme Maliyetleri TBTAK Yapı Araştırma Entitüü, a6 yayını, 972. ( 2) Kamu İnşaat Yatırımlarında "Tip Prje Uygulamaı" alt kmiyn üyeleri: Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri Gn Müdürlüğünden B. Görkem, İmar ve İkan Bakanlığı Yapı Malzemei Gn. Müdürlüğünden C. Hıım, Milli avunma Bakanlığı İnşaat Emlak Daireinden C. İkiz, Emlak Kredi Bankaından N. Erer, TBTAK Yapı Araştırma Entitüünden Y. Ery ve A. Okan, İnşaat Mühendileri Odaından U. Alkım, Mimarlar Odaından H. unal kullar (3) Atilla Yücel Mimarlıkta Tiplji Kavramları YAK BÜLTENİ, Mart 976, ayı: 2, (4) Aktan OKAN Eğitim Binalarında Maliyet - runu MİMARLK, 972, ayı: (5) Aktan OKAN Bina Üretimde Maliyet Denetimi MİMARLK, 974, ayı: (6) Şükür GENÇ Taarlama Aşamalarında Maliyet Denetimi MİMARLK, 974, ayı: MİMARLK 76 / l