SIĞINMACILARIN KORUNMASINA YÖNELİK TÜRK SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

Transkript

1 SIĞINMACILARIN KORUNMASINA YÖNELİK TÜRK SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI SAMİ KALAYCI Giriş Tarih boyunca insanlar vatanlarını ekonomik, siyasi, sosyal sebeplerin yanı sıra savaşlar ve iç çatışmalar gibi nedenlerle terk ederek bir başka ülkeye göç etmişlerdir. Bundan dolayı vatandaşı oldukları veya yaşadıkları ülkelerden ayrılmak zorunda kalan kişilere, gittikleri ülkeler tarafından sığınmacı adı verilmiştir. Zaman içerisinde sığınma, insanların daha iyi ve güvenli bir yaşam arayışına girmeleri nedeniyle tüm dünya ülkelerini yakından ilgilendiren bir konu ve devam eden kalıcı bir sorun haline gelmiştir. Sığınma hakkına ilk olarak 1948 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde yer verilmiştir Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi nde konuyla ilgili geniş düzenlemeler yapılmıştır. Daha sonra 1967 Ek Protokolü ile 1951 Cenevre Sözleşmesi nde yer alan yer ve zaman kısıtlamaları ortadan kaldırılarak sığınma kavramı genişletilmiştir. Günümüzde sığınma ve mültecilerin sığındıkları ülkede kabul edilip edilmemeleri, kabul edilirlerse ne gibi haklara sahip olacakları meselesi uluslararası hukuk içerisinde şekillenmiştir. Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi ne 1961 yılından bu yana taraftır. Sözleşme gereği, Türkiye Avrupa dan gelen kişileri mülteci statüsünde kabul edebilmektedir. Ancak Türkiye ye Avrupa ülkeleri dışından gelen yabancıları mülteci değil sığınmacı olarak tanımaktadır. Sığınmacıların korunması genel olarak devletlerin sorumluluğundadır. Ancak devletlerin ülkelerinde bulunan sığınmacıların her birine eşit olarak koruma hakkı sağlaması güçtür. Bu noktada koruma eksikliğini dolduran en önemli yapılar sivil toplum kuruluşlarıdır. Sivil toplum kuruluşları, hem devletlerin ulaşamadığı alanlarda sığınmacıların sorunlarına çözümler üretmek hem de sığınmacılarla merkezî yönetim veya ülkeler arasında aracı rolünü üstlenerek sığınmacıların insanca yaşama hakkını elde etmeleri için çalışmaktadır. Bu çalışma, Türkiye deki sivil toplum kuruluşlarının sığınmacıların korunmasındaki rolünün incelenmesi ve bu çerçevede etkinliklerini ve hizmetlerini nasıl gerçekleştirdiklerini ortaya koymaya çalışılacaktır. 1/19

2 1. Temel Kavramlar 1.1. Sivil Toplum Kuruluşları Sivil toplum, 18. yüzyılda Batı Avrupa da toplum halinde yaşamanın nasıl mümkün olduğunu anlamaya yönelik analitik bir araç olarak ortaya çıkan bir kavramdır. Bununla bera ber kavram, çeşitli aşamalardan geçerek bugünkü anlamına ulaşmıştır. Sivil toplumun geçirdiği ilk aşama bir devletin üyesi olmakla özdeşleşen anlamından arındırılmasıyla başlar. İkinci aşama, sivil toplum içindeki bağımsız toplulukların kendilerini devlete karşı savunmalarının meşruiyet kazanmasıyla meydana gelmiştir. Üçüncü aşama, sivil toplumun içerdiği özgürlüğün, top lumsal çatışmaların kaynağı, devlet müdahalesinin bu çatışma ları önleyici faktör sayıldığı bir anlayış ile devam etmiştir. Son aşama ise, üçüncü aşamaya tepki olarak, devlet müdahalesinin sivil toplumu yavaş yavaş boğacağından korkulmaya başladığı nok taya işaret eder. Sivil sözcüğü kavram içinde ele alınırsa, askerî sınıfa ait olmayan, üniforma giymemiş kimseyi ifade etmektedir. Ancak bu kelimenin toplum kelimesi ile birleşerek sivil toplum 1 şeklinde bir kavrama dönüşmesi, birtakım toplumsal ve siyasal hareketler ve olaylar neticesinde meydana gelmiştir. Bu aşamalar, toplumsal ve siyasal olaylar sonucunda günümüze kadar gelen sivil toplum, gönüllü, kendi kendini oluşturan, kendi desteklerine sahip, devletten özerk, özel alan ile devlet arasında aracı niteliğinde örgütlü bir sosyal yapılanmadır. Bu yapı, yasal düzen veya ortak kurallar dizisi gibi, özgürlüklerin ve özerkliklerin güvencesi olan kurumsallaşmış bir temele oturur. Yapı, hem devlet iktidarını sınırlayıcı, hem de o iktidarı, hukuka dayandığı sürece, meşrulaştırıcı bir gücü bağrında taşır. Dolayısıyla, sivil toplum devletten özerk olmayı içerir ama ondan yabancılaşmayı zorunlu kılmaz. Diğer bir anlatımla, sivil toplum devlet iktidarına karşı dikkatli ama saygılıdır. 2 Sivil toplum kavramının düşünsel temelleri hususunda hemen hemen bütün siyaset filozoflarının kafa yorduğu bilinmektedir. Aristo ve Çiçero dan Hobbes, Locke Rousseau, Montesquie, Machiavelli, Hegel, Marx, Durkheim ve Gramsci ye kadar uzanan bir silsile mevcuttur. 3 Hegel sivil toplumu, aile ile devlet ara sında bir aşama olarak görür. Bu alanda bireyler, toplumsal sınıflar, her türlü toplumsal kurum ve kuruluşlar sivil top lumu meydana getirir. Bu toplumda bireyler, birbirine hukuki ve iktisadi bağlarla bağlıdırlar. Bu yaklaşımı ile Hegel, bi reyleri ve sivil toplumu devlet içinde eriten, kaynaştıran ve bütünleştiren bir idealist devleti savunur. 4 Günümüzde sivil toplum kavramı üzerinde oluşturulmuş literatür liberal değerler çerçevesinde şekillenmiştir. Bu yaklaşıma göre sivil toplum, devletin doğrudan denetimi altında tuttuğu alanların dışında kalan ve ekonomik ilişkilerin baskısından da görece bağımsız olarak, gönüllü ve rızaya dayalı ilişkilerle oluşturulan kurum ve etkinlikler alanını tanımlamaktadır. 5 Sivil toplum kuruluşları bir ülkedeki vatandaşların ortak ilgi, ortak çıkar, ortak özlemleri için devlet dışında yan yana gelerek kendi entelektüel maddi potansiyellerini birleştirdikleri, çaba gösterdikleri katılım biçimlerini ifade etmekte kullanılan devlet dışı organizasyonlardır. Bu açıdan sivil toplum kuruluşları kavramının dar çerçeveli değil, demokrasi, insan hakları, çevre vb. gibi toplumun bütününü veya önemli bir kesimine hitap edecek organizasyonlar için kullanılması daha uygun olacaktır. 6 Sivil toplum kuruluşları resmî olarak belli bir hukuki kalıba uyan örgütler şeklinde, ortak bir amaç etrafında toplanan ve doğrudan ken dilerine çıkar sağlamayan kişi topluluklarıdır. Sivil toplum kuruluşları özerk kuruluşlardan oluşmuş, özel sektörle kamu sektörü arasındaki bir ara sektör niteliğiyle sivil toplumun vazgeçilmez elemanlarıdır. Sivil toplum kuruluşları, sivil toplu mun oluşmasında temel rol oynayan aktörlerden bir tanesidir. İnsan hak ve özgürlüklerinin geliştirilmesi noktasında, sivil toplum kuruluşlarının desteğine ihtiyaç duyan kesimlerden biri de sığınmacılardır. Sığınmacılara yönelik etkin bir koruma sisteminin oluşturulmasında sosyal, ekonomik ve hukuki olmak üzere çok sayıda farklı sorunlarının çözümlenmesi gerekmektedir. Birçok sivil toplum kuruluşu uluslararası sözleşmeler veya iç hukuk düzenlemeleri ile özellikle görevlendirilmemiş olmalarına rağmen kendilerini sığınmacılara ve mültecilere koruma sağlamak amacıyla sorumlu kılan görev tanımları altında 2/19

3 çalışmaktadır. Böylece sivil toplum kuruluşlarının sunduğu hizmetler, sığınmacılara ve mültecilere etkin koruma sağlanması konusunda farklı bir boyut kazanmıştır. Sığınmacıların sivil toplum kuruluşlarına erişiminin kolaylığı ve sivil toplum kuruluşlarına güvenin daha fazla olması bu kuruluşları koruma boyutunda farklı bir düzleme taşımıştır. 7 Sosyal hizmet kapsamındaki dezavantajlı gruplar arasında sığınmacılar da yer almaktadır. Özellikle yaşadığı coğrafyadan zorunlu olarak ayrılmak durumunda olan ve başka bir coğrafyaya zorunluluktan gelip yerleşmek isteyen ve bu isteğe insani olarak kabul veren ülkelerden biri de Türkiye dir. Bu bağlamda mülteciler, diğer adıyla sığınmacılar, geldikleri coğrafyadaki kültüre, sosyal çevreye, dil ve ırka ayak uydurmak zorunda kalmaktadır. Bunların daha hızlı ve kolay olması, mültecilerin varlığının vatandaşlarca kabul edilmesi ve sığınmacıların entegrasyonu gibi sosyal hizmetlerin sunumunda sivil toplum kuruluşları etkin rol oynamaktadır. Mülteciler konusunda Birleşmiş Milletler (BM) in dünya ölçeğinde çalışmaları olsa da, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi nde sığınmacılar ve sığınmacıların hakları konusuna yer verse de sığınmacılar her zaman gittikleri ülke ve şehirlerde sıkıntı yaşamaktadır. Bu sıkıntıların giderilmesi için sivil toplum kuruluşları birtakım sosyal, ekonomik ve kültürel haklar ve hizmetler sunarak sığınmacılara yardım etmekte ve onlara danışmanlık görevleri sunmaktadır. Günümüzde, ülkelerin sivil toplum kuruluşları aracılığıyla sığınmacılara kapılarını açtığı görülmektedir. Ülke yöneticileri ülkelerindeki sığınmacılarla ilgili vatandaşlarından aldığı birçok desteği, sivil toplum kuruluşlarının yapmış olduğu yardım kampanyaları, gönüllülük projeleri, destek kampanyaları vb. çalışmalarla almaktadır. Sosyal hizmetlerin, müracaatçıya hizmetin getirilmesinde ve hizmetin ihtiyaç sahibine göre sunulmasında etkin bir görevi vardır. İşte bu noktada sığınmacının da ihtiyaçlarına göre hizmetin ortaya konmasında mülteciler konusunda uzmanlaşan sivil toplum kuruluşları çalışmaktadır. Sivil toplum kuruluşları sığınmacıların yerleştirilmesi ve uluslararası yardım almaları konularında faaliyetlerde bulunmaktadır. Ayrıca bunların yanında sığınmacılara ve mültecilere yönelik hukuki destek (avukatlık vb.), eğitim, sağlık, lojistik destek ve danışma vb. yardımların sağlanması gibi konularda da hizmet sunmaktadır. Bunun yanında, sığınmacılar acil durumlarda da yardım alabilecekleri kuruluşlara ihtiyaç duymaktadırlar. Sivil toplum kuruluşları, acil durumlarda genelde bölgeye ilk ulaşan ve yardım götüren kuruluşların başında gelmektedir Sivil Toplum Kuruluşlarının Özellikleri Sivil toplum kuruluşlarının, kuruluş amaçlarına ve örgütsel faaliyetlerine göre farklılık arz etmekle birlikte genel ve temel bir çerçeve içerisinde şu özellikleri vardır: * Sivil toplum kuruluşları devlet aygıtının bir parçası de ğildir; devletten ayrı bir yapı arz ederler. Bu kuruluşların devlet politikalarının oluşumunu etkilemeye çalışmaları veya devlet tarafından maddi olarak desteklenmeleri mümkündür. Ancak bu olgu, sivil toplum kuruluşlarının devlet aygıtından bağımsız olmalarına halel getirmez. * Sivil toplum kuruluşları, kâr amacı güden özel hukuk tü zel kişilerinden farklı olarak, doğrudan kendilerine çıkar sağlamayan bir amaç etrafında örgütlenmiş bireylerden oluşur. Örneğin sığınmacılar ya da kadınlara yönelik faaliyetleri olan bir sivil toplum örgütü bu dezavantajlı gruplardan bir yarar veya kâr amacı gütmemektedir. * Sivil toplum kuruluşları genel olarak bir toplumda varolagelen bir grup veya dezavantajlı denilen bir grupla ya da gruplarla ilgilenmekte olduğu için azınlık olarak nitelenebilir. Yani, sivil toplum kuruluşları, ortak bir amaç etrafında topla nan kişilerden oluşmaları sebebiyle gerek belli bir hukuki kalıba uyan örgütler şeklinde gerekse de herhangi belli bir hukuki örgütlenme kalıbının dışında kalan örgüt ler olarak kurulabilirler. Ancak bu amaç etrafında örgütle nen kişiler, genel bir kural olarak, toplumun geri kalan ke simlerine nazaran azınlık konumundadır. * Sivil toplum kuruluşları, siyasi yelpazedeki konumları itibarıyla adeta partilerin ve onların temsil ettikleri siyasi gö rüş farklılıklarının üstünde bir noktada durmaktadırlar. Sivil toplum kuruluşları, 3/19

4 hangi siyasi görüşten olurlarsa olsunlar, tüm insanların ortak ilkelerde buluşabilecekleri varsayımından yola çıkarlar. İnsan hak ve özgürlüklerinin korunması, çevrenin korunması veya toplumsal konum itibarıyla deza vantajlı durumda olan kişilere yardım eli uzatılması gibi ko nularda, hangi ulustan, hangi dinden ya da hangi siyasi gö rüşten olursa olsun, tüm insanların ortaklaşabileceğini varsa yarlar Sivil Toplum Kuruluşlarının İşlevleri Farklı ilgi alanlarında faaliyet yürüten sivil toplum kuruluşlarının yerel ihtiyaçları karşılama, sosyal yardım ve sosyal hizmette âdemi merkeziyetçiliği özendirme, kamuoyunun taleplerini ve tedirginliklerini iletme ve politik katılımı teşvik etme gibi görevleri vardır. Ayrıca sivil toplum kuruluşları alternatif ve pilot projeler üretmek, bu projelere kaynak bulmak ve bu projeleri uygulamaya geçirme yollarıyla eğitim, çevre, adalet hizmetlerine erişim, sosyal refah ve istihdam konularında hükümet politikalarına koşut ya da alternatif sorumluluklar yüklenmişledir. Özellikle sivil toplum kuruluşları faaliyetleriyle sosyal refahın ve adaletin sağlanmasına katkı sağladığı gibi bazen de bunun devamlılığını ve denetimini de üstlenmektedir. Sosyal hayat, çok büyük ölçüde grup ve örgütler aracılığıyla gerçekleşmekte ve bir anlam kazanmaktadır. Sivil toplum kuruluşları, insanları birbirinden bağımsız, yalıtılmış varlıklar gibi kendi başlarına hareket edebilen bireyler olmaktan çıkararak sosyal hayatın içine katmaktadır. Özellikle sosyal hayat içinde geri kalmış bireylerin hayata tutunması, fırsat eşitliği sağlaması ve dezavantajlı grup üyelerinin bireysel ve toplumsal yaşamı na anlam kazandırmasında sivil toplum kuruluşları yardımcı olmaktadır. Sivil toplum kuruluşlarında bireyler, grup psikolojisinin ilkele riyle etkileşime girmektedirler. Farklı rolleri yerine getirerek iş bölü mü yapmaktadırlar. Farklılığı gerçekleştirerek bütünleşen bir sosyal topluluk, insanın sevgisi, hemcinsine yakın olma ve dayanışma ihti yacını tatmin etmektedir. Bunun yanında insanın grup ve sosyal hayat içinde benlik duygularını ve kendine saygı arzularını geliştirme imkânı sağla maktadır. Sivil toplum kuruluşlarında bir amaç için birbirine daya nan bireyler, takdir edilme, belirli bir değer ve statü atfedilme karşı sında saygı, güven ve benlik ihtiyaçlarını tatmin etmektedirler. 9 Bu bağlamda sosyal varlık olan insan, sosyal hayattan kopsa veya geri kalsa dahi, sivil toplum kuruluşunun etkin ve etkili çalışmasıyla -bu bir sığınmacı da olsa- insanın sosyal hayat içinde duygularını, kendi fırsatlarını ve olanaklarını yakalayabilmesine imkân sağla maktadır Sığınmacı, Mülteci, Göçmen Kavramları Sığınmacı, mülteci ve göçmen kavramları anlam olarak birbirlerine yakın olan fakat temelde farklı anlamları olan kavramlardır. İltica hakkı bir insan hakkı olarak kabul edilmektedir. İltica edenler yaşadıkları ülkelerde maruz kaldıkları şiddet, zulüm, korku ve can güvenliği gibi sorunlar nedeniyle ülkelerini terk ederek daha güvenli olduğuna inandıkları diğer ülkelere sığınmaktadırlar. Bu kişilere sığınmacı denir. Ülkelerindeki ekonomik yetersizliklerden veya ekonomik yoksunluklardan dolayı daha iyi yaşam standartları elde etmek ve maddi açıdan içinde bulundukları güçlükleri yenmek, ekonomik ve sosyal zorluklara katlanmamak için başka ülkelere iltica eden kişilere ise göçmen denir. Göçmenleri mülteci ve sığınmacılardan ayıran en önemli özellik bu kimselerin ülkelerinden siyasi nedenlerle değil, sırf ekonomik sebeplerle ve daha iyi bir yaşam sürme umuduyla ayrılmış olmalarıdır. Göçmenler, vatandaşı oldukları ülkenin korumasından yararlanmaya devam ederler ve bir başka ülkeye kendi arzu ve istekleri ile göçerler. 10 Sığınmacı, vatandaşı olduğu ülkede meydana gelen olaylar sebebiyle ırkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri sebebiyle takibata uğrayacağından haklı olarak korktuğu için, vatandaşı olduğu ülke dışında bulunan ve vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan istifade etmek istemeyen, bir ülkeye sığınan ve o ülkeden mülteci statüsü talep eden yabancı anlamına gelir. 11 Tanımdan da anlaşılacağı üzere sığınmacı, mülteci statüsü almak üzere herhangi bir ülkeye başvuruda bulunan ancak başvurusu henüz karara bağlanmamış kişileri gös 4/19

5 terir. Bu kapsamda henüz başvuruda bulunmamış kimseler de sığınmacı olarak kabul edilirler. Sığınma talebi geri çevrilen kimseler sığınmacı olarak nitelenememektedir. Sığınma talebi geri çevrilen kimseler sığınmacı olarak nitelenemeyeceğinden, sığınmacı sıfatını kullanabilmek için kişi endişelerinde, korkularında haklı bulunmalıdır. BM nin tanımıyla, ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulüm göreceği konusunda haklı bir korku taşıyan ve bu yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönmeyen veya dönmek istemeyen kişi sığınmacı olarak tanımlanır. Ayrıca mültecilik, hukuki bir statüdür İltica-Sığınma Hakkı İltica bir insan hakkıdır. Fakat İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin açık hükümlerine rağmen, uluslararası hukukta iltica hakkı, ortaya çıkısından bu yana kişilerin hakkı olarak değil devletlerin inisiyatifine bağlı bir olgu olarak anlaşılmıştır. Bu anlayışa göre iltica temel bir insan hakkından çok devletlerin gönüllü olarak yüklendikleri insani ve ahlaki bir görev olarak algılanmaktadır. Buna göre iltica hakkı, devletin iç hukukuna göre veya diğer devletlerle yapacağı antlaşmalar çerçevesinde kullanabileceği bir egemenlik tasarrufu ve buna bağlı olarak tanıyabileceği bir haktır. Kısacası iltica hakkı, yaşam hakkının, bir başka ifade ile kişinin bedensel ve zihinsel bütünlüğünü koruma talebinin, yaşadıkları ülkelerde tehlike altında olması sebebiyle bir insan hakkı normudur. 13 Sığınma hakkı, bir devletin, uyruğunda bulunduğu veya ikamet ettiği devletteki baskılardan kaçan yabancıların ülkelerine girmesine ve ülkesinde kalmasına izin verme hakkını ifade etmektedir. Bir başka deyişle sığınma hakkı, sığınılan devletin kendisine sığınanlara tanıdığı bir haktır. Gerek devletin gerekse bireyin sığınma hakkına ilişkin durumu incelendiğinde uluslararası hukuka göre bir devletin yabancıların ülkesine girmesi ve ülkesinde kalması hususunda tek yetkili olduğu görülmektedir. 14 İltica etme hakkı ile mülteci olmak, hukuki bir statünün kazanılmasını; sığınmacı hakkı ile sığınmacı olmak ise, hukuki bir statünün kazanılmasından çok, fiilî ve kısa süreli bir barınma durumunu ifade etmektedir. Mülteci, mültecilik statüsü hukuken kabul edilmiş olan bir yabancıyı ifade ederken; sığınmacı, mültecilik statüsü incelenen ve bu sebeple kendisine geçici koruma sağlanan kişiyi tanımlar. Kısacası mülteci, 1951 Cenevre Sözleşmesi nin bütün haklarından istifade eden, sığınmacı ise sığınma statüsü deklare edilmemiş yabancı kişi demektir. Sığınmacı da sığınma başvurusunun adil ve etkin bir usul ile incelenmesi, inceleme bitene kadar o ülkede ikametine izin verilmesi, ülkede bulunduğu sürece asgari düzeyde sosyal yardım görmesi gibi haklardan yararlanır Uluslararası Koruma Devletler, vatandaşlarını korumakla sorumludurlar. Fakat hükümetlerin vatandaşlarını korumakta isteksiz olmaları veya korumamaları durumunda kişilerin hakları aşırı derecede ihmal edildiğinden bu kişiler başka bir ülkede güven içinde olmak için ülkelerini terk etmek zorunda kalırlar. 16 Mültecilerin temel haklarının artık kendi hükümetleri tarafından korunmaması sebebiyle uluslararası toplum temel haklara saygı duyulmasını temin etme sorumluluğunu üstlenir. 17 Mültecilerin hakları 1951 Cenevre Sözleşmesi nde detaylandırılmıştır. Sözleşmede yer alan haklardan bazıları şunlardır: * Ayrımcılık yapılmaması * Din özgürlüğü * Taşınır ve taşınmaz mülkiyet edinme * Sözleşme ye taraf devletlerin sınırlarındaki mahkemelere özgürce erişim * Çalışma, barınma ve eğitim hakkı * Kamu yardımı alma hakkı * Çalışma koşulları ve sosyal güvenlik * Sınırlar içinde hareket özgürlüğü * Ülkeden kovulmama hakkı (mültecinin ulusal güvenlik veya kamu düzeni için tehdit teşkil ettiği durumlar hariç) 2. Mültecilerin ve Sığınmacıların Türk Mevzuatındaki Yeri 1951 Cenevre Sözleşmesi, mülteci hukuku düzenlemeleri açısından bir ilktir. Bu sözleşmeden önce 5/19

6 mültecilere yönelik hukuk kuralları daha çok teamüllerden veya bazı önemli ülkelerin iç hukukuna dayanan hukuksal düzenlemelerden ibaretti Cenevre Sözleşmesi, asıl olarak 2. Dünya Savaşı nın Avrupa da yarattığı mülteci sorununu çözmeye yönelik bir sözleşme olarak ortaya konmuştur. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği de bu sözleşmenin gereklerini yerine getirebilmek için geçici olarak kurulmuştur. Siyasi gelişmeler ve çeşitli gereklilikler dolayısıyla bu sözleşme her beş senede bir yenilenmiştir Mülteci ve Sığınmacı Mevzuatı BM Mülteciler Yüksek Komiserliği statüsü çerçevesinde, mülteci kavram ve statüsünü belirleyen uluslararası düzenleme, 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme ve sonrasında geliştirilen 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki Statülerine İlişkin Protokol dür Cenevre Sözleşmesi, Avrupa devleti olan 26 ülkenin katılımıyla Cenevre de bulunan BM ye ait ofiste 28 Temmuz 1951 tarihinde kabul edilmiştir. Ancak Sözleşme 1953 yılında altı Avrupa devletinin onaylamasıyla yürürlüğe girebilmiştir. Türkiye, söz konusu Sözleşme yi hazırlayan ve ilk imza eden devletlerden biridir. Bununla birlikte Türkiye, sözleşmeye 10 yıl gibi gecikmeli olarak, 29 Ağustos 1961 tarihli ve 359 sayılı onay kanunu ile; 1967 Protokolü ne ise 1 Temmuz 1968 tarihli ve 6/10266 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile katılmıştır. Sığınma ve mültecilik konusunda, her zaman önemli bir göç ve sığınma ülkesi olan Türkiye ye mültecilerin, hem bireysel olarak hem de toplu halde sığındıkları bilinmektedir. Konuya ilişkin iç düzenlemelerin başında, 1950 tarih ve 5863 sayılı Yabancıların Türkiye de Seyahat ve İkametleri Hakkında Kanun yer alır. Siyasal nedenlerle Türkiye ye sığınan yabancılar ancak İçişleri Bakanlığı nca izin verilecek yerlerde ikamet edebilirler (mad. 17). Temel hak ve hürriyetlerin yabancılar için uluslararası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabileceği hükmünü koyan 1982 Anayasası, sığınma hakkı konusunda herhangi bir hüküm öngörmemiştir. Bu nedenle Türkiye de sığınmacıların hukuksal durumu, 1951 Cenevre Sözleşmesi hükümlerine dayanmaktadır. Sözleşme nin 17. maddesine göre, Sözleşmedeki daha uygun kurallar saklı kalmak kaydıyla her sözleşmeci devlet, sığınmacılara, genel olarak yabancılara tanınan rejimi bahşeder. 18 Ayrıca bir diğer ulusal belge olarak Türkiye ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 30 Kasım 1994 (İltica ve Sığınma Yönetmeliği ve İltica ve Göç Mevzuatı) yılında yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelik, 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü esas alınarak hazırlanmış, uygulama alanı daha da genişletilerek sadece mültecilere değil aynı zamanda sığınmacılara ve nüfus hareketlerine yönelik hükümlere de yer verilmiştir Yönetmeliği nin amacı, ülkemize münferiden iltica eden veya başka ülkelere iltica etmek üzere ülkemizden ikamet izni talep eden yabancılar ile topluca iltica veya sığınma amacıyla sınırlarımıza gelen yabancılara ve olabilecek nüfus hareketlerine uygulanacak usul ve esasların tespiti ve görevli kuruluşların belirlenmesidir. 19 Türk mevzuatında iltica ve sığınma ile ilgili hususlar farklı düzenlemelerde ele alınmıştır. Sığınmacılar ve mültecilerle ilgili yapılan özel düzenlemelerin yanı sıra bu kişilerle ilgili düzenlemelerin çoğu Yabancılar başlığı altında yer almaktadır. Anayasa da, İskân Kanunu nda, Pasaport Kanunu nda, Vatandaşlık Kanunu nda, Askerlik Kanunu nda, Yabancıların Türkiye de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanunu nda, sığınmacı ve mültecilere yönelik hükümler yabancılar başlığı altında incelenmiştir Tarihli İltica ve Sığınma Yönetmeliğin kapsamı; 20 yasal ve yasal olmayan yollardan Türkiye ye gelerek iltica etmek isteyen veya başka bir ülkeye iltica etmek üzere ikamet izni talep eden yabancılara karşı alınacak tedbirleri, yapılacak işlemleri ve görevli idari makamları saptamaktır. 21 Yönetmeliğe göre mülteci Avrupa da meydana gelen olaylar sebebi ile ırkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri nedeniyle takibata uğrayacağından haklı olarak korktuğu için vatandaşı olduğu ülke dışında bulunan ve vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolayı istifade etmek istemeyen ya da uyruğu yoksa ve önceden ikamet ettiği ülke dışında 6/19

7 bulunuyorsa oraya dönmeyen veya korkusundan dolayı dönmek istemeyen yabancı dır. 22 Sığınmacı ise, Irkı, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri nedeniyle takibata uğrayacağından haklı olarak korktuğu için vatandaşı olduğu ülke dışında bulunan ve vatandaşı olduğu ülkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolayı istifade etmek istemeyen ya da uyruğu yoksa önceden ikamet ettiği ülke dışında bulunuyorsa oraya dönmeyen veya korkusundan dolayı dönmek istemeyen yabancıyı, ifade etmekte dir tarihli 1994 Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle, 1994 Yönetmeliği nin kimi maddelerinde Avrupa Birliği norm ve standartlarına uyum çerçevesinde bazı değişiklikler de yapılmıştır Türkiye de Sığınmacıların Hak ve Özgürlükleri Geri Gönderilmeme Hakkı ve Sınır Dışı Etme Yasağı Geri Gönderilmeme İlkesi, 1951 Cenevre Sözleşmesi nin önemli unsurlarından biridir. Temel bir ilke olan geri gönderilmeme hakkı, herhangi bir kişiyi, zulüm veya ciddi insan hakları ihlalleri riski altında olacağı bir ülkeye ne olursa olsun geri gönderilmemesini ifade eder. Geri gönderme, geri gönderilmeme prensibinin ihlaline neden olur ve bu da mülteci hukuku ve geleneksel uluslararası hukukun ihlal edilmesi anlamına gelir yönetmeliğin 26. ve 29. maddelerinde geri gönderilmeme ilkesi ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. Yönetmelikte, sığınmacıların geldikleri ülkelerde savaş, silahlı çatışma veya krizin sona ermesi durumunda Türkiye de millî emniyet veya kamu düzenini bozmak suretiyle sınır dışı edilebilecekleri veya uyruklarının bulundukları ülkeye iade edileceklerine de yer verilmiştir Düşünce, İfade ve İnanç Hak ve Özgürlüğü Anayasamızın 24. Maddesi nde herkesin vicdan ve dinî inanç hürriyetine sahip olduğu belirtilmiştir. Aynı maddede, hiç kimsenin dinî inancı sebebiyle kınanamayacağı ve suçlanamayacağı da ifade edilmiştir. Türkiye nin de taraf olduğu 1951 Cenevre Sözleşmesi nde düşünce ve ifade özgürlüğünü düzenleyen bir hüküm bulunmamasına karşın sözleşmenin 33. Maddesi nde dinî özgürlük ve haklarla ilgili hükümler yer almaktadır. Türkiye, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ni 1949 yılında kabul ederek aynı zamanda din ve düşünce özgürlüğünü de tanımış olmaktadır. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi nin Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü başlıklı 18. Maddesi nde ve İfade Özgürlüğü başlıklı 19. Maddesi nde de benzer hükümlere yer verilmiştir. Ayrıca Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin 9. (Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü), 10. (İfade Özgürlüğü), 11. (Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü), 14. (Ayrımcılık Yasağı) ve 16. (Yabancıların Siyasal Etkinliklerinin Kısıtlanması) maddelerindeki hükümlere 24 de taraftır Toplanma, Örgütlenme, Dernek ve Meslek Birlikleri Kurma Anayasamızın 34. Maddesi nde herkesin, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir. 6 Ekim 1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplanma ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu nun 1. Maddesi nde de benzer hükümlere yer verilmiştir. Kanunun 3. Maddesi nin 2. Fıkrası nda aynı kanunun 4. Maddesi ndeki haller dışında yabancıların toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlemeleri, İçişleri Bakanlığı nın iznine bağlıdır. Yabancıların düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde topluluğa hitap etmeleri; afiş, pankart, resim, flama, levha, araç ve gereçler taşımaları, toplantının yapılacağı mahallin en büyük mülkî idare amirliğine toplantıdan en az 48 saat önce yapılacak bildirimle mümkündür. Toplantının yapılabilmesi için izin alınması gereği ile toplantının önceden haber verilmesi gereği birbirinden ayrılmalıdır. Haber verme gereği Türk veya yabancı olsun herkes için geçerlidir. 25 Türkiye, 1951 Cenevre Sözleşmesi Madde 15 teki hükümlere 26 de uymaktadır. 7/19

8 İkamet ve Seyahat Etme Hakkı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nin 13. Maddesi nde ve 1951 Cenevre Sözleşmesi nin 7, 21, 26, 27 ve 28. maddelerinde bu haklara yer verilmiştir. Bu hükümler Türkiye için de geçerlidir. Türkiye nin de 15 Ağustos 2000 tarihinde imzaladığı BM Siyasi ve Medeni Haklar Sözleşmesi Madde 12 de de Seyahat Özgürlüğü başlığı altında sığınmacılar da dâhil olmak üzere herkesin yasal olarak bulundukları ülkede ikamet ve seyahat özgürlüğüne sahip oldukları ancak bu özgürlüğün ulusal güvenliği, kamu düzenini, genel ahlakı, başkalarının hak ve özgürlüklerini tehdit ettiği noktada sınırlamaya tabi tutulacağı belirtilmiştir Cenevre Sözleşmesi nin 7. Maddesi uyarınca Türkiye ye gelip de bir aydan fazla kalmak isteyen yabancılar, bu süre bitmeden yetkili makamlara başvurarak ikamet izni almak zorundadırlar. Türkiye ye iltica eden kişilerin başvuruları kabul edildiği takdirde Kanun, yetkili makamların vereceği izin belgesi olan ikamet tezkeresi ile sığınmacılara ikamet izni çıkaracaktır. Belge, emniyet makamları tarafından düzenlenir Çalışma Hakkı İltica ve Sığınma Yönetmeliği nin 27. Maddesi ne göre, ülkede kalacakları süre ile sınırlı olmak üzere, mülteci ve sığınmacıların çalışmaları genel hükümlere tabi tutulmaktadır. Yabancıların Türkiye de çalışmalarıyla ilgili genel hükümler Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun 28 ve buna bağlı olarak çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenmektedir. Bu kanunun 5. Maddesi ne göre; Türkiye de en az altı ay süreli ikamet iznine sahip yabancılar çalışma izni başvurusunda bulunabilmektedirler. Ancak kanunda mülteci ve sığınmacılarla ilgili özel hükümlere yer verilmemektedir Eğitim ve Öğretim Hakkı Mülteci ve sığınmacıların eğitim ve öğretim özgürlükleri ile ilgili düzenlemeler İltica ve Sığınma Yönetmeliği nin 27. Maddesi nde yer almaktadır. Maddeye göre; mülteci ve sığınmacıların öğrenim görebilmeleri, ülkede kalacakları süreyle sınırlı olmak üzere genel hükümlere havale edilmiştir Sosyal Haklardan Yararlanma Hakkı Türkiye; İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), 1951 Cenevre Sözleşmesi ve Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi nin hükümlerine bağlıdır. İHEB madde 25 te sosyal haklardan yararlanma hakkı dile getirilmiştir Cenevre Sözleşmesi nin Sosyal Durum başlıklı 4. bölümünün 23. ve 24. maddelerine göre sosyal haklardan yararlanma hakkı düzenlenmiştir. Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi nin 11. Maddesi nde de benzer düzenlemeler yer almaktadır. Sığınmacıların sağlık hizmetlerinden ve sosyal yardımlardan yararlanmaları konusunda çeşitli kanuni düzenlemeler bulunmaktadır. Bunlardan ilki; kamu kurum ve kuruluşlarının ürettikleri mal ve hizmetlerden ücretsiz veya indirimli olarak faydalanacakların tespitine ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı dır. 29 İnsan ticareti kurbanlarına ücretsiz yardıma yönelik Bakanlar Kurulu Kararı, 30 insan ticareti mağduru olduğu tespit edilen ve sağlık giderlerini karşılayamayacak durumda olan yabancı uyruklu hastalara resmî sağlık kuruluşlarından ücretsiz yararlanma hakkı tanımıştır. 31 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun Maddesi, sosyal sigortalarla genel sağlık sigortasından yararlanacakları tüm gerçek kişileri kapsayacak şekilde 2008 yılında değişiklik yapılmıştır. Kanunun 60. Maddesi nde genel sağlık sigortasından yararlanacaklar arasında vatansızlar ve mülteciler de yer almaktadır. Sosyal Yardım ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu nun 1. Maddesi nde muhtaç durumda olan vatandaşlarla her ne suretle olursa olsun Türkiye ye kabul edilmiş veya gelmiş olan kişilere yardım etmek, kanunun amaçları arasında yer almıştır Mülkiyet Hakkı Tapu Kanunu nun Maddesi nde yabancıların Türkiye de taşınmaz mal edinebilmeleri ile ilgili hususlar düzenlenmiştir. Buna göre; yabancı uyruklu gerçek kişiler, karşılıklı olmak ve kanuni sınırlamalara uyulmak kaydıyla Türkiye de iş yeri veya mesken olarak kullanmak üzere taşınmaz edinebilirler. Yabancı uyruklu bir gerçek kişinin Türkiye genelinde edinebileceği taşınmazlarla bağımsız ve sürekli 8/19

9 nitelikte sınırlı ayni hakların toplam yüz ölçümü iki buçuk hektarı geçemeyeceği belirtilmiştir. Ancak Türk iç hukukunda sığınmacıların mülkiyet hakkıyla ilgili bir düzenleme yapılmamıştır Gözaltına Karşı Korunma Hakkı 5683 sayılı Yabancıların Türkiye de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanunu nun 19. Maddesi nde belirtildiği üzere, umumi güvenliğe, siyasi ve idari icaplara uymayanlar ile suç işleyenler hakkında gerekli işlemler yapılmaktadır. Suç işleyen mülteciler ve sığınmacılar hakkında, Türk vatandaşlarına uygulanan hükümler tatbik edilmektedir. Buna göre sığınmacı veya mülteci herhangi bir suç işlediği şüphesiyle gözaltına alındığında, talebi halinde kendisine ücretsiz avukat sağlanmaktadır. Eğer işlenen suç, devletin millî güvenliği aleyhine veya kamu düzenini bozucu bir suç değilse, Türkiye de kalmasına müsaade edilmektedir Sığınmacıların Korunması ve Türk Sivil Toplum Kuruluşları 3.1. Sığınmacılara Yönelik Türk Sivil Toplum Kuruluşları Sığınmacı ve mültecilerin korunması amacıyla BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) ve Türk Hükümeti nin ortak çalışmalar sürdürdüğü sivil toplum kuruluşların yanı sıra sığınmacı ve mültecilerin korunmasına yönelik faaliyetler yürüten başka sivil toplum kuruluşları da bulunmaktadır. Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla göç yolları üzerinde bulunduğundan önemli bir nüfus hareketi için hem geçiş hem de varış ülkesidir. Nüfus hareketliliğinin bir kısmını ekonomik, sosyal ve siyasi sebeplerle göçenler oluştururken, diğer bir kısmını ise savaş, etnik çatışma, ideolojik, dinî ve siyasi baskı, ölüm tehdidi gibi yaşamsal tehlikelerden kaçanlar oluşturmaktadır yılından itibaren Türkiye nin karşılaştığı yoğun nüfus hareketlerinden sonra göçmen, sığınmacı ve mültecilerle ilgili kimi ulusal ve yabancı gönüllü kuruluşlar yoğun bir faaliyete girişmiştir. Bu kuruluşlar, sığınmacı ve mültecilerin korunmasına yönelik olarak ilgili resmî kurum ve kuruluşlarla iş birliği içinde çalışmaktadırlar. 36 Aşağıda sığınmacılara ve mültecilere yönelik faaliyet yürüten ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarına değinilmiştir. Bunların başlıcaları şöyledir: 1. Helsinki Yurttaşlar Derneği (HYD) 2. Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) 3. İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (İHH) 4. Uluslararası Mavi Hilal İnsani Yardım ve Kalkınma Vakfı (IBC) 5. Türkiye Kızılay Derneği 6. Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD) 7. İnsan Hakları ve Mazlumlar için Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) 8. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) 9. Mültecilerle Dayanışma Derneği (Mülteci-Der) 3.2. Sivil Toplum Kuruluşlarının Sığınmacılara Yönelik Çalışma Alanları Hukuki Yardım Sosyal hizmetlerin çalışma alanlarına giren konulardan biri olan sığınmacılar ve mülteciler, ülkelerinden zorunlu veya isteğe bağlı olarak ayrıldıklarından sığınma talebinde bulunulan veya kaçak olarak varılan ülkelerde gerek uluslararası ve gerekse varılan ülke mevzuatına göre hukuki savunuculuğa ihtiyacı olmaktadır. Mağdur ve dezavantajlı bir konumda olan sığınmacılar ve mültecilerin hukuki olarak da mağdur olmamaları için hukuksal çerçevede korunmaya ve hukuki haklarına sahip çıkılmasına gerek duyulmaktadır. Bu noktalarda sivil toplum kuruluşları bunlara yardımcı olmaktadır. Sivil toplum kuruluşlarının sağladığı hukuksal yardımlar ceza yargılamasının yanında uzmanlık alanları dâhilinde, hukuksal yardım sağlayarak adil yargılanma hakkının güvence altına alınmasında katkı sağlamaktadır. Diğer taraftan, hukuksal yardım yalnızca mağdur kişilere sağlanan doğrudan hukuksal destek değildir; değişik hukuksal araçlar kullanılarak mağdurların durumlarının iyileştirilmesi veya siyasal girişimlerle mağdur haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik hukuksal sonuçlar elde edilmesi amaçlanmaktadır. 37 9/19

10 Sığınmacıların Türkiye ye giriş yaptıklarında karşılaştıkları en önemli ilk sorun hukuki prosedürü bilmemeleridir. Sosyolojik ve psikolojik olarak çökmüş olan sığınmacılar Türkiye ye geldiklerinde ilk olarak nereye başvuracakları, mülteci statüsünü almak için neler yapmaları gerektiği ve ne tür belgeler hazırlamaları gerektiği gibi konularda bilgi sahibi değildirler. Bu durum, ilk önce hukuki sorunların aşılması ve hukuki yardım ihtiyacının karşılanması gerekliliğini ön plana çıkarmaktadır. Çünkü hukuki sorunları olan ve bulundukları ülkenin hukukuyla ilgili sorun yaşayan kişilerin ilk önce bu sorunlara çözüm bulması gerekecektir. Bu noktada, baroların ve sivil toplum kuruluşların sığınmacılara yönelik hukuki hizmetleri hayati derecede önemli olmaktadır. Toplumdaki varlığı açısından dezavantajlı ve yardıma muhtaç olan sığınmacılar için savunuculuk ve hukuki yardım, sivil toplum kuruluşlarının rolü değerlendirildiğinde, uluslararası sivil toplum kuruluşları daha ön plana çıkmıştır. Bu açıdan, ulusal nitelikli sivil toplum kuruluşlarının da hukuki yardıma ilişkin süreçlerde daha çok rol alması önem taşımaktadır. Bu çerçevede, ulusal nitelikli sivil toplum kuruluşları, sığınmacıların düşünce, ifade ve inanç, toplanma, örgütlenme, aile hayatı, mülkiyetle ilgili hak ve özgürlüklerinin sağlanması amacıyla da sığınmacılara hizmetlerde bulunması önemlidir Ekonomik ve Sosyal Yardım Sığınmacılara yapılan yardımlar uzun dönemde yeterli olmamaktadır. Çünkü kendi ekonomik özgürlüğüne kavuşamayan ve birilerinin yardımına sürekli ihtiyacı olan kişilerin, ister ayni isterse de nakdi yardım alması, yoksulluğuna ve hayattaki geri kalmışlığına çözüm olmamaktadır. Bu nedenle çalışma izni alma ve iş gücü piyasasına girmek için sivil toplum kuruluşları sığınmacılara danışmanlık hizmetleri ve hukuki yol gösterme noktasında yardımcı olabilmektedir. Çünkü maddi durumu iyi olan bir sığınmacı aile veya bireyin, gitmek zorunda kaldıkları ülkede bir anda maddi yönden sıkıntı yaşamaları birçok alanda çeşitli sorunlara sebep olabilmektedir. Örneğin ülkesinde barınma, beslenme, sosyal hayata katılma ile ilgili sıkıntılar yaşamazken maddi sıkıntı içine düşen sığınmacı ve mülteci, bu konularda pek çok sıkıntı ile baş etmek zorunda kalacaktır. Çalışma izinleri olmayan sığınmacılar yasal olmayan yollardan çalışmaya zorlanabilmekte ve çalışmaları karşılığında hak ettikleri parayı bile alamamaktadırlar. Sığınmacılar, bu muamelelere karşın hiçbir şekilde şikâyetçi olamamakta veya marjinal işlerde çalışarak ya da başka ülkelerdeki akrabalarından para yardımı isteyerek hayatlarını devam ettirebilmektedirler. Çalışma imkânları olanların ise, sosyal güvencelerinin olmaması koşullarını zorlaştırmaktadır. Çalışma izinleri olmayan sığınmacılar, sigortasız ve çok düşük ücretlerle yasal olmayan yollardan çalışmaya zorlanmaktadırlar. 38 Sivil toplum kuruluşları, sığınmacıların ve mültecilerin uzmanlık alanlarına göre istihdam edilmelerine yardımcı olabilirler. Bu kişileri ihtiyaç sahibi olan özel sektör kurumlarına yönlendirerek ve o kurumlar da önceliğe sahip olmalarını sağlayarak aracılık rolü üstlenebilirler. Bunun yanında sığınmacıların iş gücü piyasasına erişimlerinde hukuki prosedürlerin takibi ve çalışma izinlerinin alınmasında katkı sağlayabilirler. Böylece ülkenin gerekli alanlarda sığınmacılardan yararlanması da söz konusu olabilir. Çalışma imkânına kavuşan sığınmacılar kendi gereksinimlerini karşılayabilecekleri için ekonomik anlamda hem devletin hem de diğer yardım kuruluşlarının üzerindeki yükü azaltmış olacaklardır. Aynı zamanda sığınmacılar, ekonomik özgürlüklerine kavuşarak birilerinin yardımına sürekli ihtiyaç duymadan yaşama imkânına kavuşmuş olacaktır Eğitim - Öğretim Yardımı Sığınmacıların Türkiye de kaldıkları süreç içerisinde eğitim ve öğretim hayatları sorun olmaktadır. Özellikle dil ve kültür açısından uzak ve farklı olan sığınmacılar, eğitim ve öğretime devam edememektedir. Çünkü ülkelerin sosyokültürel yapılarındaki farklılıklar, kişilerin yeni bir ülkeye uyumlarını, eğitim, sosyal ve psikolojik olarak etkilemektedir. Yapılan bir araştırmada, 39 sığınmacı çocukların %90 ının Türkiye de eğitimlerine devam edemediklerini ortaya koymuştur. Bu durumun en önemli nedeni, %40 ile geçici bir süre ülkemizde bulunulduğu ve burada kalıcı olarak ikamet edemeyecekleri için eğitime devam etmeme olarak ifade edilmiştir. Çocukların ve ailelerin geçerli bir pasaportu, resmî bir belgesi olmadığından geçici ikametgâh alınamamakta ve çocukların okullara kesin kayıtları yapılamamaktadır. 10/19

11 Okul çağındaki çocuklardan ihtiyaç içerisinde olanlara, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonu, belediye ve diğer sivil toplum kuruluşlarından, eğitimlerini sağlamak amacıyla yardımcı olunmaktadır. Bunun yanı sıra, ortaöğretim ve yükseköğrenime devam etmeleri için teşvik edilmektedirler. Yetişkin sığınmacıların ve mültecilerin belediye, halk eğitim, millî eğitim vb. kamu kurum kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarınca düzenlenen Türkçe ve diğer dil kursları ile meslek ve beceri edindirme kurslarına katılmalarının teşvik edilmesi için ilgili birimlerle koordineli olarak çalışmalar yapılmaktadır. Bu konularda özellikle üniversitelerin ve etkileşim içerisinde olan sivil toplum kuruluşlarının desteği ve bu amaçla gerçekleştirecekleri toplantılar oldukça önemlidir. 40 Sivil toplum kuruluşları, yukarıda değinilen sıkıntı noktalarına çözüm arayışı içindedirler. Örneğin, UAÖ sığınmacı çocukların ilköğretime devam edebilmeleriyle ilgili bürokratik işlemlerin yürütülmesinde yardımcı olmaktadır. SGDD sığınmacı ve mülteci çocukların Türk okullarında eğitim almalarına çalışmaktadır. Bu amaçlara ulaşmak için yerel otoriteler, hükümetlerle, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve toplumla iş birliği içerisindedir Sağlık Yardımı Türkiye de sığınmacıların yaşadığı bir başka sorun da sağlık sorunudur. Sağlık hizmeti alma konusunda karşılaşılan güçlükler arasında; ilaç ve tedavi masraflarını karşılayamama ilk sırada gelmektedir. Sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanacağını bilememe, BMMYK nın anlaşmalı olduğu özel poliklinik ve hastanelerde ücretsiz tedavi olamama, dil güçlüğü sebebiyle hastalıkla ilgili derdini anlatamama, sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptıramama ve karşı cinsten sağlık görevlisine, şikâyetlerini rahat ifade edememe gibi sorunlar da bulunmaktadır. 42 Sivil toplum kuruluşlarının bir kısmı sağlık hizmetleri konusunda sığınmacılara yardım etmektedir. Örneğin SGDD Türkiye de bu konuda çalışmalar yürüten sivil toplum kuruluşlarından biridir. Özellikle sığınmacıların sağlık hizmetleri ile ilgili bilgilenmesi ve dil sorunlarının çözümü aşamasında dernek gönüllü faaliyetler yürütmektedir. Caritas, BMMYK ile iş birliği yaparak, sığınmacılarla tek tek görüştükten sonra, her türlü sağlık sorunlarına çözüm yolları getirmeye çalışmaktadır. Soceurs de la Charité rahibelerinin işlettiği Saint Benoit Dispanseri söz konusu kişilere sağlık konusunda yardımcı olmaktadır. Ayrıca acil durumlarda ilaç ve tedavi masraflarını da karşılamaktadır Barınma Yardımı Sığınmacıların karşılaştıkları sorunlardan biri de barınma sorunudur. Sığınma prosedürü ile ilgili bürokratik işlemler en erken 1-2 yılda sonuçlanmaktadır. 44 Sığınmacılar, Türkiye nin çeşitli illerinde bulunan ve uydu kent olarak nitelenen barınma merkezlerinde ikamet ettirilmektedir. Türkiye deki barınma merkezleri nitelik ve içerik olarak, misafirhanelerden ayrılmaktadır. Barınma merkezlerinde, iltica başvurusunda bulunmuş kişilerle birlikte aile bireyleri de toplu olarak ikamet etme fırsatı bulmaktadır. 45 Fakat sığınmacı ve mülteciler için barınma sorununa her zaman tam çözüm bulunamamaktadır. Çünkü sürekli göç alan ve sayıları artan sığınmacı ve mülteciler için daimi, her aileye veya gruba özgü barınma şartları sağlanamamaktadır. Sivil toplum kuruluşlarının sığınmacılar için en fazla zorlandığı hizmet türü barınmadır. Daima sayıları artan sığınmacılar için barınma sorun olmaktadır. Sivil toplum kuruluşları veya kurumlar tarafından temin edilen çadır, konteyner, misafirhaneler, sığınma ve barınma evleri, geçici barınaklar sığınmacılar için tam bir çözüm olamamaktadır. Sığınmacılar için konut temini ise sıkıntılı ve sınırlı sayıda olabilmektedir. Uygulamada sığınmacıların bulundukları illerdeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları yoksul sığınmacılara sınırlı ölçüde konut yardımı gerçekleştirebilmektedir. BMMYK ise, yalnızca en hassas konumdaki sığınmacılara oldukça sınırlı bir mali yardım sağlamaktadır. Mülteci statüsünün belirlenmesi çoğunlukla uzun bir sürede gerçekleştiğinden ve sığınmacıların büyük bir bölümü de iş bulmakta güçlük çektiğinden, güvenli bir barınağa erişilse bile, bu koşulların sürdürülmesi oldukça zor olabilmektedir Ayni ve Nakdi Sosyal Yardımlar Sığınmacılar Türkiye ye geldikleri andan itibaren ihtiyaç duydukları yaşamsal gereksinimlerinden veya kendi ülkelerinde yaşadıkları sosyal hayat seviyesinden yoksun kalabilmektedir. Hayati önem ta 11/19

12 şıyan gereksinimlerini karşılamak için yeterli maddi güce sahip olmayanların sıkıntıları da artmaktadır. Bu kişilere yapılacak ayni ve nakdi sosyal yardımlar bu kişilerin mağduriyetlerinin azaltılmasına önemli katkı sağlayacaktır. Türkiye deki sığınmacılar ayni veya nakdi yardımları ikamet ettikleri ildeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, belediye, Kızılay ve sivil toplum kuruluşlarından temin edebilmektedirler. Sığınmacıların gıda, yakacak, nakit para, yiyecek ve giyecek ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmaktadır. Sığınmacıların gıda, giyecek, yakacak vb. gereksinimlerinin karşılanmasında sivil toplum kuruluşları hem yönlendirici hem de destek anlamında faaliyet yürütmektedir. Yaptıkları kampanyalarla sığınmacıların fizyolojik ihtiyaçları dışındaki ihtiyaçları da karşılanmaktadır. Sivil toplum kuruluşları kermesler, yardım geceleri/çayları düzenlemek, yardım amaçlı kitap satışları yapmak, imza günleri tertip etmek vb. organizasyonlarla bir yandan sığınmacıların ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlarken bir yandan da sığınmacıların sorunları hakkında toplumun bilgilendirilmesine katkı sağlamaktadır. Sivil toplum kuruluşları, sığınmacıların durumları, insan hakları ve sığınmacıların hak ve özgürlükleri, sığınmacı ve mültecilerin yaşadıkları sorunlarla ilgili yayınladıkları kitaplar, raporlar, yazılar ve dağıttıkları broşür ve kitapçıklarla sığınmacı ve mültecilerin durumları hakkında topluma bilgi vermekte, toplumun duyarlılığını arttırmakta ve sorunla ilgili çözümler aramaktadırlar Sığınmacılara Yönelik STK ların Danışmanlık ve Yönlendirme İşlevi Sivil toplum kuruluşlarının koruma amaçlı rolleri içinde danışmanlık ve yönlendirme hizmetleri de yer almaktadır. Danışmanlık hizmetlerinin hukuki boyutunun yanında sağlık, barınma ve eğitim konularında sivil toplum kuruluşlarının yapmış oldukları çalışmalar da vardır. Danışmanlık ve yönlendirme işlevinin etkin bir şekilde yerine getirilmesi için sistemli bir yaklaşıma ve çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Bu alanda faaliyet göstermeyen sivil toplum kuruluşlarının verecekleri katkılar, sığınmacıların korunmasında etkili olacaktır. Çünkü ülkesinden uzaklaşmış olan sığınmacılar, gelecekleri hakkında bir fikir yürütemeyen ve gelecek kaygısı tavan yapmış bir psikoloji içerisindedir. Bu bağlamda sığınmacı ve mültecilerin danışmanlık ve yönlendirme hizmetleri alması, sığınmacının psikososyal sağlığı açısından çok önemli olacaktır. Sığınmacılar yeni bir ülkeye geldiklerinde, aile, arkadaş vb. sosyal çevrelerini kaybetmişlerdir. Bu dönemde yeni bir yaşamsal alana, bölgeye, topluluğa entegre olmaları, karşılaştıkları sorunlarla baş etmede yalnız olduklarından çok zor olmaktadır. Özellikle kültürel ve sosyal olarak farklılıklar, sığınmacıların ruh sağlıkları için çok zordur. Bu noktada sivil toplum kuruluşlarının sığınmacılara ve mültecilere ayni ve nakdi yardımların yanında danışmanlık ve yönlendirme hizmetleri vermeleri önem arz etmektedir. Sığınmacıların dil bilmemeleri, kendilerini ifade etmede, iletişimde ve ilişki kurmada zorluklar yaşamalarına neden olmaktadır. Bu bağlamda sivil toplum kuruluşlarının tercümanlık ve Türkçe dil kursları hizmetleri önemlidir. Çünkü her şeyden önce, sığınmacıların sıkıntıları ve sorunları dinlenip tespit edilmeden, ne tür bir sosyal hizmetin verileceği kararlaştırılmadan sunulan sosyal hizmetler, sığınmacıların ihtiyaçlarına tam cevap veremeyecektir. Sivil toplum kuruluşları çeşitli yeniden yerleştirme hizmetlerinin (üçüncü ülkeye yerleştirme gibi ) sunulmasında kayda değer rol oynarlar. Sivil toplum kuruluşlarının rolleri ve işlevleri ülkeden ülkeye değişiklik gösterir; ancak pek çok durumda bu kuruluşlar, sığınmacılar, BMMYK ve kabul eden devletler arasında irtibat sağlarlar. Birçok yeniden yerleştirme ülkesinde sivil toplum kuruluşları savunuculuk görevi üstlenirler. Sığınma ülkelerinde sivil toplum kuruluşları yeniden yerleştirmeye uygun olabilecek mültecilere danışmanlık ve yardım sağlarlar. Sivil toplum kuruluşları yeniden yerleştirme ülkelerinde gelen sığınmacıya ilk hizmet sunan kuruluşlardır. Yeniden yerleştirme ülkesinin sosyal refah sistemine bağlı olarak sivil toplum kuruluşları mültecilerin tıbbi yardım ve eğitim almalarına destek olabilirler; lisan ve beceri geliştirme eğitimleri sunabilirler ve iş bulmalarına yardım edebilirler. Sivil toplum kuruluşları ayrıca özel ihtiyaçların karşılanmasını (işkence 12/19

13 veya tecavüz mağdurlarına danışmanlık gibi) temin etmeye çalışırlar ve sığınmacıların ve ailelerinin, yeni çevrelerine uyum sağlamaları için yeni arkadaşlıklar ve bağlantılar kurmalarına destek olurlar. 47 Sivil toplum kuruluşları, Türk yetkililerince sığınma talepleri reddedilen sığınmacıların taleplerinin yeniden değerlendirilerek üçüncü bir ülkeye yerleştirilmelerine yönelik girişimlerde bulunabilmekte ve yetkililerle temasa geçerek sığınmacıların mağduriyetini ortadan kaldırabilmektedirler. Sivil toplum kuruluşları, sığınmacıların kayıt olma şartlarına uyarak ikamet izinleriyle ilgili hususları yerine getirmelerine yönelik danışmanlık hizmetleri yürütebilmektedirler Sivil Toplum Kuruluşlarının Sığınmacılara Yönelik Entegrasyon Rolü Yerli halkla uyum sağlayamama ülkemizdeki sığınmacılar için ayrı bir sorundur. Özellikle kültürel farklılıklardan dolayı uyum sorunu daha çok olmaktadır. İnsanlar arası ilişkilerin kültürlere göre farklılaşması, yeni ilişkiler kurabilme önünde engel olarak durmaktadır. Kendilerini yalnız hissetmeye başlayan sığınmacılar geçmişe ve arkalarında bıraktıkları kişilere özlem duymakta ve ciddi boyutlarda uyum sorunu yaşanmaktadırlar. Böylece sığınmacı zaten zor olan yaşamından hiç zevk almamaya, geleceği konusunda kaygılar yaşamaya başlamaktadır. 48 Yerel halkın sığınmacılarla ilgili sorunlara duyarlı olması ve dil sorununun aşılması için çeşitli sosyal etkinlikler organize edilmesi, sivil toplum kuruluşları eliyle etkin olarak yürütülebilmektedir. Dil sorunu sığınmacı ve mültecilerin entegrasyonu önündeki en büyük engellerden biridir. Bu sebeple dil eğitiminin verilmesi ve bu eğitimde sivil toplum kuruluşlarının desteğinin sağlanması oldukça önemlidir. Ülke halkının sığınmacılara yönelik bilinçlendirilmesinde sivil toplum kuruluşları önemli bir görev üstlenmiştir. Yerel halkı, sığınmacı ve mültecilerle ilgili çeşitli konferans, kongre, seminer ve kampanyalar düzenleyerek bilgilendirmekte ve halkın dikkatini bu soruna çekmektedirler. Sığınmacıların içinde bulundukları durum kamuoyuna açıklanarak bu kişilerin toplumdan dışlanması yerine topluma kazandırılmasına ve toplumla entegre olmalarına çalışılmaktadır. Böylelikle sığınmacıların sorunlarının çözümünde gerek sivil toplum kuruluşları gerek kamu kurumları gerekse yerel halkın desteği sağlanabilecektir. Bu sayede psikolojik ve ruhsal yönden sıkıntılar yaşayan sığınmacılar, kendilerini daha hızlı toplayarak sorunlarının üstesinden daha çabuk gelme imkânına kavuşacaktır. Sığınmacı ve mülteciler yabancısı oldukları bir toplumda dışlanmamalı ve yalnızlığa itilmemelidirler. Zira, gittikleri ülkenin dilini bilememe, derdini anlatamama, toplumsal baskılar vb. sebepler bu insanların mağduriyetlerini daha da artırmaktadır. Fakat sivil toplum kuruluşlarının toplumsal bilincin yükseltilmesi yönündeki çalışmaları ve halkın bu çalışmalara duyarlı olarak katılması bu kişilerin bulundukları topluma entegrasyonunu hızlandıracaktır. Bu bağlamda Uluslararası Af Örgütü nün Türkiye de sığınmacı ve mültecilerin entegrasyonuna yönelik faaliyetleri olmuştur. Bunlar kısaca şu şekilde özetlenebilir: 49 * Üniversite eğitimleri ve farklı barolarla iş birliği yapılarak avukatlara yönelik eğitimler yapılmıştır. * Çalıştaylar düzenlenmiştir. * Konuyla ilgili yayınlar basılmıştır. * Hükümet, BMMYK, valilikler ve TBMM bazında mülteci haklarının garanti altına alınması ve korunması hakkında lobi çalışmaları yapılmıştır. * UAÖ aktivistlerinin desteğiyle her yıl 20 Haziran Dünya Mülteciler Günü nde bazı illerde çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir. 13/19

14 4. Sonuç ve Öneriler Herkes, insan onuruna yakışır bir şekilde yaşama hakkına sahiptir. Sığınma hakkı, insani bir hak olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde yer almıştır. Beyanname ye göre; herkesin kendi ülkesi dışındaki ülkelerde sığınma arama ve bunun sonucu olarak sığınmacı/mülteci olma hakkı bulunmaktadır. Vatandaşlarını korumak devletlerin sorumluluğu altındadır. Ancak devletlerin vatandaşlarını korumada isteksiz olmaları veya korumamaları durumunda kişiler başka bir ülkede güvenliğe kavuşmak için ülkelerini terk etmek zorunda kalırlar. Gidecekleri ülkede sığınmacı olarak kabul görürlerse mülteci statüsü alabilmektedirler. Sığınmacıların korunmasında asıl sorumluluk devletlere aittir. Devletler kendi ülkelerine sığınan sığınmacıları korumakla yükümlüdür. Korumayı gerçekleştirirken yerel sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içindedirler. Sivil toplum kuruluşları bazen devletlerden daha fazla görev üstlenebilmektedirler. Sivil toplum kuruluşları sığınmacıların korunmasında özellikle son yıllarda önemli görevler yerine getirmişlerdir. Sığınmacıları ziyaretleri, yürüttükleri faaliyetler ve hazırladıkları raporlarla sığınmacıların ve mültecilerin korunmasındaki yükü hafifletmiştir. Türkiye nin bulunduğu coğrafi konumdan dolayı, gün geçtikçe sığınmacı sayısı artmaktadır. Özellikle son birkaç yıl içinde komşu ülkelerdeki iç çatışmalar nedeniyle Türkiye ye kapasitesinden fazla göç ve sığınmacı hareketi olmuştur. Bunların her türlü ihtiyaçları ve hizmetleri devlet tarafından sivil toplum kuruluşlarının katkılarıyla yürütülmektedir. Sığınmacıların korunmasına yönelik olarak, sığınmacıların entegrasyonu, eğitim programları, sağlık sorunları, sosyal yardımlar, çalışma hakları, sosyal ve kültürel haklara erişim konularına ilişkin çalışmalar sivil toplum kuruluşları eliyle de yapılmaktadır. Acil destek, sosyal gelişme, felaketler durumunda yardım etme, sığınmacılara yardım etme, yaşlı ve sakatlara destek olma, fakir ve ihtiyaç sahiplerine para yardımında bulunma gibi birçok sosyal yardım ve hizmet konusunda sivil toplum kuruluşları etkindir. Sığınmacılar yeni bir ülkeye geldiklerinde kendilerine destek sağlayacak aile, arkadaş gibi sosyal çevrelerden yoksundur. Bu sebeple yeni bir yaşama ve topluluğa entegre olmada karşılaştıkları sorunlarla baş ederken yalnız olduklarından çok zorlanmaktadırlar. Özellikle kültürel ve sosyal farklılıklar, sığınmacıların ruh sağlıkları üzerinde çok olumsuz etkilere yol açmaktadır. Bu noktada sivil toplum kuruluşlarının sığınmacılara ve mültecilere ayni ve nakdi yardımların yanı sıra danışmanlık ve yönlendirme hizmetleri de vermeleri hayati öneme sahiptir. Sivil toplum kuruluşları sığınmacıya ilaç, yiyecek, barınma, danışmanlık ve hukuki destek, eğitim ve iş imkânları sağlamak amacıyla çalışmalar ve organizasyonlar yapmaktadırlar. Bu sayede sığınmacıların yaşam kalitesi iyileştirilmekte ve içinde bulundukları topluma uyumları sağlanmakta, sorunlarla baş edebilme ve kendi başına ayakta durma becerileri desteklenerek, sosyal ve kültürel entegrasyonları hızlandırılmakta, psikolojik rahatsızlıklarının giderilmesine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Göçler sonucunda sığınmacılarda ruh sal sorunlar, psikiyatrik durumlar meydana gelebilmektedir. Göç sonrası uyumun sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesin de, göç eden birey ve grupların ruh sağlıklarının korunmasında ve bu nüfus gruplarının toplumda işlevsel bireyler olarak yer edinmelerinde, ekonomik ve kültürel farklılıklardan kaynaklanan sıkıntıların giderilmesinde sivil toplum kuruluşlarının verdikleri danışmanlık ve rehabilitasyon hizmetleri önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle bu hizmetler sığınmacıların entegre olma sürelerini kısaltmaktadır. Sivil toplum kuruluşlarının sığınmacılara yaptıkları sosyal yardımların ve verdikleri sosyal hizmetlerin daha etkin ve verimli olabilmesi için hem maddi hem de hukuksal olarak daha çok desteklenmeleri 14/19

15 gerekmektedir. Bunun için gerekli düzenlemelerin yapılması önemlidir. Ayrıca göç alan ülkelerdeki vatandaşların sığınmacılar konusundaki duyarlılıklarını artırmaya yönelik organizasyonlara ağırlık verilmelidir. Türkiye ye gelen sığınmacıların sosyal profili büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Bu çeşitlilik kişilerin geldikleri ülke, cinsiyet, eğitim, kültürel yaşam ve dil gibi değişkenlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Bu nedenle sığınmacıların sığındıkları ülkelerdeki gündelik yaşamlarında karşılaştıkları sorunların çözümüne yönelik etkin bir çalışma sistemin hayata geçirilmesi zorunludur. Dünyanın birçok farklı bölgesinde, çeşitli nedenlerden dolayı göç etmek zorunda kalmış, milyonlarca insan vardır. Bu insanlar günümüzün modern dünyasında insanlık dışı koşullar altında yaşamlarını devam ettirmektedirler. Bu kişilerin, insan hakları çerçevesinde, insanlık onurlarının korunması son derece önemlidir. İnsan doğasına, değerlerine ve ihtiyaçlarına yakışır bir tavırla muamele görmeleri gereklidir. Sığınmacı ve mültecilerin, kalıcı yerleşmeleri sağlanana kadar özellikle beslenme, barınma, eğitim ve sağlık hizmetleri gibi temel hizmetlerden yararlanmaları için hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve üniversiteler ülke genelinde daha yoğun çabalar harcamalıdır. 15/19

16 Sonnotlar 1 İbrahim Yıldırım, Demokrasi Sivil Toplum Kuruluşları ve Yönetişim, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2004, s Ali Yaşar Sarıbay, Türkiye de Demokrasi ve Sivil Toplum, Türkiye de Politik Değişim ve Modernleşme, İstanbul: Alfa Aktüel, 3. Baskı, 2007, s Önder Kutlu, Sefa Usta, AB Yolunda Türkiye de Sivil Toplum Kuruluşlarının Devlete Güven Tesisindeki Rolü, II. Ulusal Sivil Toplum Kuruluşları Kongresi, TÜBİTAK, Onsekiz Mart Üniversitesi Toria Kültür Merkezi, Çanakkale, 2005, s İsmail Doğan, Sivil Toplum: Ondan Bizde de Var, İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2000, s Fatih Duman, Sivil Toplum, Mümtaz er Türköne (Ed.), Siyaset, Ankara: Lotus Yayınevi, 5. Baskı, 2006, s Yusuf Adıgüzel, İstanbul un Kültürel Sermayesine Hemşeri Derneklerinin Katkısı, Uluslararası Göç Sempozyumu, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, Yayın No. 6, 2005, s Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve STK Ortakları, Mültecilerin Korunması: STK lar için Saha El Kitabı, 2003, s Ozan Erzöden, STK lar ve Hukuki Çerçevede Yenilik Talipleri Üzerine Notlar, Merhaba Sivil Toplum, Der: Taciser Ulaş, Helsinki Yurttaşlar Derneği, İstanbul, 1998, s İbrahim Yıldırım, a.g.e., s Taner Kılıç, Bir İnsan Hakkı Olarak İltica, Dünyada ve Türkiye de Tarihi Arka Plan, Mülteci Çalıştayları , İstanbul: Uluslararası Af Örgütü Şubesi, 1. Baskı, 2008, s Koray Doğan, Göçmen Kaçakçılığı Suçu, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008, s ( ). 13 Bülent Peker-Mithat Sancar, Mülteciler ve İnsan Hakkı, Yaşamın Kıyısındakilere Hoşgeldin Diyebilmek, İnsan Hakları Derneği İktisadi İşletmesi Yayını, 2005, s Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi, 6. Baskı, 2008, s Bülent Çiçekli, Yabancılar ve Polis, İstanbul: Seçkin Basım Yayım Dağıtım, 2003, s Kate Jastram-Marilyn Achiron, Mültecilerin Korunması: Uluslararası Mülteci Hukuku Rehberi, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) ve PAB ortak Yayını, 2001, s Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve STK Ortakları, Mültecilerin Korunması: STK lar için Saha El Kitabı, 2003, s İbrahim Özden Kaboğlu, Özgürlükler Hukuku, Ankara: İmge Yayınları, 2002, s Nuray Ekşi, Yabancılar Hukukuna İlişkin Temel Konular, İstanbul: Beta Yayınları, 2006, s Tarihli İltica ve Sığınma Yönetmeliği, madde Ceyda Ümit Mülteci Hukukuna Genel Bakış ve İltica-Sığınma Konularında Türkiye deki Uygulama, Adalet Dergisi, Sayı 8, Eylül 2001, s /6169 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanarak tarih ve 22127sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren, Türkiye ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, madde Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve STK Ortakları, Mültecilerin Korunması: STK lar için Saha El Kitabı, s Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, tarihli ve 8662 sayılı Resmi Gazete. 25 Tekinalp Gülören, Türk Yabancılar Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 8. Baskı, 2003, s Cenevre Sözleşmesi 15. maddede; Taraf devletler, yasal olarak ülkelerinde ikamet eden mültecilere, siyasi amaç ve kâr amacı taşımayan derneklerle meslek sendikaları bakımından, aynı koşullar içindeki başka bir ülkenin vatandaşlarına tanıdıkları en müsait muameleyi uygulayacakları hükmüne yer verilmiştir. 27 Aysel Çelikel, Günseli (Öztekin) Gelgel, Yabancılar Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 13. Baskı, 2007, s Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. 29 Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmetlerden Ücretsiz veya İndirimli Olarak Faydalanacakların Tespitine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. 30 İnsan Ticareti Mağdurlarına Ücretsiz Yardıma Yönelik Bakanlar Kurulu Kararı, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. 31 Bülent Çiçekli, Uluslararası Hukukta Mülteciler ve Sığınmacılar, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, 2009, s Mayıs 2008 tarihinde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası nın 60/2. Maddesi nde yapılan değişiklik. Değişiklikle genel sağlık sigortalısı sayılan kişiler arasına vatansızlar ve sığınmacılar da ilave edilmiştir Sayılı Tapu Kanunu, /2892 tarihli Resmi Gazete. 34 BMMYK Türkiye Temsilciliği ve Türk İçişleri Bakanlığı, İltica ve Göç Mevzuatı, Ankara, 2005, s /19

17 35 Mahir Gümüş, Canan Öykü Dönmez Kara, Türkiye de Sığınmacıların Korunmasında Sivil Toplum Kuruluşları, VI. Uluslararası STK lar Kongresi, Çanakkale: Pozitif Matbaacılık, 2009, s Tevfik Odman, Mülteci Hukuku ve Türk Mülteci Politikası ve Uygulaması, Mülteci Çalıştayları , Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi, 1. Baskı, Ankara, 2008, s Selman Karakul, Sivil Toplum Örgütlerinin İnsan Hakları Mağdurlarına Sağladığı Hukuksal Yardımlar, VII. Uluslararası STK lar Kongresi Bildiri Kitabı, Çanakkale: Pozitif Matbaacılık, 2010, s Önder Beter, Sınırlar Ötesi Umutlar Mülteci Çocuklar, Sabev Yayınları, No. 15, 2006, s Sema Buz, Türkiye deki Sığınmacıların Sosyal Profili, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 4, 2008c, s İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Uygulama Talimatı Konulu 57 No.lu Genelge, madde Sema Buz, Zorunlu Çıkış Zorlu Kabul Mültecilik, Ankara: SGDD Yayınları, Yayın No. 5, 2004, s Tevfik Odman, a.g.e., s Özge Karadağ, Kerim Ali Altıntaş, Mülteciler ve Sağlık, TAF Preventive Medicine Bulletin, 9 (1), 2010, s İnsan Hakları Araştırmaları Derneği (İHAD), Türkiye İltica ve Sığınma Hakkı 2008 İzleme Raporu, İHAD, Şubat 2009, s Emniyetsiz Sığınak, Helsinki Yurttaşlar Derneği Mülteci Savunuculuk ve Destek Programı ve ORAM Ortak Yayını, Haziran 2009, s BMMYK ve STK Ortakları, a.g.e., s Sema Buz, Zorunlu Çıkış, s Uluslararası Af Örgütü, Uluslararası Af Örgütü Broşürü, İstanbul, 2009, s view=article&id=25&itemid=4&lang=tr ( ). 17/19

18 Kaynakça Adıgüzel, Yusuf, İstanbul un Kültürel Sermayesine Hemşeri Derneklerinin Katkısı, Uluslararası Göç Sempozyumu, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, Yayın No. 6, Beter, Önder, Sınırlar Ötesi Umutlar Mülteci Çocuklar, Sabev Yayınları, No. 15, Buz, Sema, Türkiye deki Sığınmacıların Sosyal Profili, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 4, 2008c , Zorunlu Çıkış Zorlu Kabul Mültecilik, Ankara: SGDD Yayınları, Yayın No. 5, Çelikel, Aysel, Günseli (Öztekin) Gelgel, Yabancılar Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım AŞ, 13. Baskı, Çiçekli, Bülent, Uluslararası Hukukta Mülteciler ve Sığınmacılar, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, , Yabancılar ve Polis, İstanbul: Seçkin Basım Yayım Dağıtım, Doğan, İsmail, Sivil Toplum: Ondan Bizde de Var, İstanbul: Sistem Yayıncılık, Duman, Fatih. Sivil Toplum, Mümtaz er Türköne (Ed.), Siyaset, Ankara: Lotus Yayınevi, 5. Baskı, Ekşi, Nuray, Yabancılar Hukukuna İlişkin Temel Konular, İstanbul: Beta Yayınları, Erzöden, Ozan, STK lar ve Hukuki Çerçevede Yenilik Talipleri Üzerine Notlar, Merhaba Sivil Toplum, Der: Taciser Ulaş, İstanbul: Helsinki Yurttaşlar Derneği, Gülören Tekinalp, Türk Yabancılar Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım AŞ, 8. Baskı, Gümüş, Mahir, Canan Öykü Dönmez Kara, Türkiye de Sığınmacıların Korunmasında Sivil Toplum Kuruluşları, VI. Uluslararası STK lar Kongresi, Çanakkale: Pozitif Matbaacılık, Ekim Kaboğlu, İbrahim Özden, Özgürlükler Hukuku, Ankara: İmge Yayınları, Karadağ, Özge, Kerim Ali Altıntaş, Mülteciler ve Sağlık, TAF Preventive Medicine Bulletin, 9 (1), Karakul, Selman, Sivil Toplum Örgütlerinin İnsan Hakları Mağdurlarına Sağladığı Hukuksal Yardımlar, VII. Uluslararası STK lar Kongresi Bildiri Kitabı, Çanakkale: Pozitif Matbaacılık, Aralık Kılıç, Taner, Bir İnsan Hakkı Olarak İltica, Dünyada ve Türkiye de Tarihi Arka Plan, Mülteci Çalıştayları , İstanbul: Uluslararası Af Örgütü Şubesi, 1. Baskı, Kutku, Önder, Sefa Usta, AB Yolunda Türkiye de Sivil Toplum Kuruluşlarının Devlete Güven Tesisindeki Rolü, II. Ulusal Sivil Toplum Kuruluşları Kongresi, TÜBİTAK, Onsekiz Mart Üniversitesi, Toria Kültür Merkezi, Çanakkale, Odman, Tevfik, Mülteci Hukuku ve Türk Mülteci Politikası ve Uygulaması, Mülteci Çalıştayları , Ankara: Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi, 1. Baskı, Mart Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi, 6. Baskı, Peker, Bülent-Mithat Sancar, Mülteciler ve İnsan Hakkı, Yaşamın Kıyısındakilere Hoşgeldin Diyebilmek, İnsan Hakları Derneği İktisadi İşletmesi Yayını, Sarıbay, Ali Yaşar, Türkiye de Demokrasi ve Sivil Toplum, Türkiye de Politik Değişim ve Modernleşme, İstanbul: Alfa Aktüel, 3. Baskı, Ümit, Ceyda, Mülteci Hukukuna Genel Bakış ve İltica-Sığınma Konularında Türkiye deki Uygulama, Adalet Dergisi, Sayı 8, Eylül Yıldırım, İbrahim, Demokrasi Sivil Toplum Kuruluşları ve Yönetişim, Ankara: Seçkin Yayıncılık, Helsinki Yurttaşlar Derneği Mülteci Savunuculuk ve Destek Programı ve ORAM Ortak Yayını, Emniyetsiz Sığınak, Haziran Uluslararası Af Örgütü, Uluslararası Af Örgütü Broşürü, İstanbul, BMMYK Türkiye Temsilciliği ve Türk İçişleri Bakanlığı, İltica ve Göç Mevzuatı, Ankara, Şubat Kanunlar, Bakanlar Kurulu Kararları, Uluslararası Sözleşmeler, Tüzükler, Genelgeler, Beyannameler, Raporlar 5683 sayılı Yabancıların Türkiye de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanunu tarih ve sayılı Resmi Gazete, Türkiye ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, (1994 Tarihli İltica ve Sığınma Yönetmeliği). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, tarihli ve 8662 sayılı Resmi Gazete. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmetlerden Ücretsiz veya İndirimli olarak Faydalanacakların Tespitine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. İnsan Ticareti Mağdurlarına Ücretsiz Yardıma Yönelik Bakanlar Kurulu Kararı, tarihli ve sayılı Resmi Gazete. 18/19

19 2644 Sayılı Tapu Kanunu, /2892 tarihli Resmi Gazete. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Uygulama Talimatı Konulu 57 No.lu Genelge. Birleşmiş Milletler Siyasi ve Medeni Haklar Sözleşmesi. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi. Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve STK Ortakları, Mültecilerin Korunması: STK lar için Saha El Kitabı, İnsan Hak ve Hürriyetleri ve İnsani Yardım Vakfı Vakıf Kuruluş Senedi. Mültecilerle Dayanışma Derneği Tüzüğü. Kimse Yok Mu Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği Dernek Tüzüğü. Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri Raporu 2008, Ankara: Türkiye İnsan Hakları Vakfı Yayınları 63, Eylül İnsan Hakları Araştırmaları Derneği (İHAD), Türkiye İltica ve Sığınma Hakkı 2008 İzleme Raporu, İHAD, Şubat İnternet Kaynakları ( ). ( ). ( ). ( ). ( ). ( ). ( ). Ilkelerimiz ( ). ( ). ( ). ( ). ( ). content&view=article&id=25&itemid=4&lang=tr ( ). content&view=article&id=68&itemid=125&lang=tr ( ). ( ). 19/19