(SAYI: 7 YIL: ISSUE: 7 YEAR: 2016)

Transkript

1 (SAYI: 7 YIL: ISSUE: 7 YEAR: 2016)

2 İMTİYAZ SAHİBİ II

3 DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu yayınlanabilir yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan Etik Kurul Raporu bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar) a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri yetkilileri Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir. 2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında adresinden edinilebilir. 3. Dergimiz yılda üç sayı şeklinde çıkmakta her yılın Nisan Ağustos Aralık aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser makale ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır. 4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO Belge No: & ISO Belge No: 12880) kalite belgeleriyle ve Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır. 5. Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print ISSN NO: ve Online ISSN NO: numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir. III

4 6. Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise YILMAZ, M., (2015). Çalışanlarda Ödüllendirmenin İş ve Performans Üzerine Etkisi, UHPPD Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 1, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur. 7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır. 8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır. 9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı makale formatında olmak zorundadır türünde yayınlara yer verilmektedir. 10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar) a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder. IV

5 GENERAL INFORMATION ABOUT UHPPD JOURNAL 1. Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as issuable positively by two field referees aren t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for financial and emotional damage. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand. 2. Author(s) cannot make a demand for the journal s procedure concerning the academicians in journal s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren t given any information, system process cannot be changed. All kinds of information about our journal can be obtained from the website of the journal 3. Our journal publishes three times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months April August December. All readers can download the articles from the journal s web system and the relevant paper article can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free. 4. All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO Doc. No: & ISO Doc. No: 12880) and trademark patent (2015/ GE-18968). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information. V

6 5. Our journal has both printed and online version. All kinds of information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print ISSN NO: and Online ISSN NO: Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part YILMAZ, M., (2015). It is indicated as Effect of Rewarding in Employees on Job and Performance, UHPPD International Journal of Psychiatry and Psychological Researches, Issue:1, Volume:1, pp.1-2. All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers. 7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors. 8. Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via by the publication date of the journal. 9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction have to be in an article format and these publications are also included. 10. All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law. VI

7 İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA ve UYGULAMA BİR GRUP ÖĞRENCİ HEMŞİREYE VERİLEN STRESLE BAŞ ETME EĞİTİMİNİN ETKİNLİĞİNİN BELİRLENMESİ 1-19 Havva KAÇAN SOFTA, Aybüke BERBER İNTİHARA İLİŞKİN BİLGİ DÜZEYİ ÖLÇEĞİ (İBDÖ) NİN TÜRKÇE FORMUNUN TÜRK ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE GEÇERLİK VE GÜVENİRLİĞİ Ayfer ÖZTÜRK, Semiha AKIN ANTRENÖRLERİN MESLEKİ ETİK İLKELERE UYMA DÜZEYLERİ İLE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ Burcu GÜVENDİ, Ayşe TÜRKSOY, Nurgül KESKİN, Evren Ebru ALTINCI, Süleyman ŞAHİN ELİT AKADEMİ LİGİ FUTBOLCULARINDA İMGELEME VE KAYGI İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ Burcu GÜVENDİ, Ulviye BİLGİN SAĞLIK MESLEK LİSESİ ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ OLGUNLUK DÜZEYLERİNİN VE ALGILADIKLARI AİLE DESTEĞİNİN İNCELENMESİ Gülay AKDAŞ, Mine EKİNCİ TERÖR MAĞDURU İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN POST-TRAVMA TEPKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA /ŞIRNAKLI ÖĞRENCİLER ÖRNEĞİ Yusuf ARSLAN VII

8 BAŞ EDİTÖRLER Ayça GÜRKAN Tanju SÜRMELİ BAŞ EDİTÖR YARDIMCILARI Ayşe TÜRKSOY Gülten HERGÜNER Nuran AKYURT Havva KAÇAN SOFTA GENEL YAYIN YÖNETMENİ Ali Serdar YÜCEL Ercan ŞAHBUDAK DERGİ İLETİŞİM VE SEKRETERYA Michael KUYUCU TÜRKÇE DİL EDİTÖRLERİ Gülsemin HAZER Yakup POYRAZ İNGİLİZCE DİL EDİTÖRLERİ Feryal ÇUBUKÇU Gökşen ARAS PSİKOMOTOR Gülten HERGÜNER Serdar TOK Yener ÖZEN GELİŞİM PSİKOLOJİSİ VE OKUL ÖNCESİ Mustafa TALAS Nezahat GÜÇLÜ Neylan ZİYALAR Selvinaz SAÇAN MEDYA, TEKNOLOJİ, ŞİDDET VE KADIN Gülsüm ÇALIŞIR Emine DEMİRAY SPOR PSİKOLOJİSİ VE SPORDA ŞİDDET Ali Serdar YÜCEL Fatih ÇATIKKAŞ Gülten HERGÜNER OBEZİTE VE PSİKOLOJİ Aslı UÇAR Camila Risso DE BARROS Çetin YAMAN Eduardo HENRIWUE DE ROSE ANNE VE ÇOCUK İLİŞKİSİ Charlotte NITARDY Emre YANIKKEREM Robert CROSNOE Rajendra KARKEET Sezer ER GÜNERİ Selvinaz SAÇAN Ümran SEVİL TÜKETİM PSİKOLOJİSİ Yelda ŞENER PARA PSİKOLOJİSİ Ayhan AYTAÇ Cumhur ŞAHİN Hatice Nur GERMİR İSTATİSTİK Carl N. MORRIS Davit P. HARRINGTON Filiz KARAMAN Fatma NOYAN Gülay KIROĞLU Gülay BAŞARIR Joseph K. BLITZSTEIN Müjgan TEZ Nalan CİNEMRE Saliha ALTIPARMAK S.C. Samuel KOU Stehpen BLYTH ÇOCUK PSİKOLOJİSİ Ayça GÜRKAN Bert DE SMEDT Havva KAÇAN SOFTA Robert MYERS Tracy PACKIAM ALLOWAY İNTERNET VE SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞI Ayşe ÇATALCALI Emine DEMİRAY Gülsüm ÇALIŞIR Michael KUYUCU PSİKİYATRİ İsmet KIRKPINAR Bülent KAYAHAN Beverly LEHR Beata GODLEWSKA Carmen ANDREESCU Howard J. AIZENSTEIN Jon BROOKS Kurt D. ACKERMAN Mark JENKINSON Phil COWEN Stephen SMITH Susanne E. AHMARİ Steve LIESKE Tanju SÜRMELİ Zubin BHAGWAGAR Zeki YÜNCÜ PSİKOLOJİ Anthony DICKINSON Anne FERNALD Barry J. EVERITT Ercan ŞAHBUDAK Dweck CAROL Geofrey COHEN Hülya ASLANTAŞ Hakan COŞKUNOL Handan CAN Herbert CLARK Hale BOLAK Kendra CHERRY Laura CARSTENSEN Metehan IRAK Melek GÖREGENLİ Mark P. HAGGARD Natalia ARIAS Tevfik ALICI SOSYOLOJİ & KİŞİSEL PSİKOLOJİ & SOSYAL PSİKOLOJİ Ercan ŞAHBUDAK UYUŞTURUCU VE MADDE BAĞIMLILIĞI & KAYGI VE KORKU & KLİNİK PSİKOLOJİ Ayça GÜRKAN Havva KAÇAN SOFTA Tanju SÜRMELİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Gökhan DELİCEOĞLU Sercan ALMALI Saliha ALTIPARMAK Serdar TOK YAYIN VE DANIŞMA KURULU Ayça GÜRKAN Ayhan AYTAÇ Ayşe TÜRKSOY Ali Serdar YÜCEL Çetin YAMAN Emine DEMİRAY Ercan ŞAHBUDAK Emre YANIKKEREM Gülten HERGÜNER Gökşen ARAS Gökhan DELİCEOĞLU Gülsemin HAZER Havva KAÇAN SOFTA Hülya UZUN Mustafa TALAS Michael KUYUCU Mustafa ÖNER UZUN Nezahat GÜÇLÜ Sezer ER GÜNERİ Selvinaz SAÇAN Serdar TOK Saliha ALTIPARMAK Tanju SÜRMELİ Ümran SEVİL Yelda ŞENER Yakup POYRAZ VIII

9 YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ BİLİM DALLARI ³ ³ Beslenme Psikolojisi ³ ³ Bireysel ve Toplumsal Şiddet ³ ³ Eğitim Psikolojisi ³ ³ Psikiyatri ³ ³ Psikoloji ³ ³ Sosyoloji ³ ³ Stres Performans ve Verimlilik ³ ³ Tüketim Psikolojisi ³ ³ Üretim Psikolojisi ³ ³ Obezite ve Psikoloji ³ ³ Bireysel ve Kurumsal Etik ³ ³ Diğer ³ ³ Mobing ³ ³ Psikiyatri Hemşireliği ³ ³ Psikomotor ³ ³ Spor Psikolojisi ³ ³ Tutum ve Davranış Psikolojisi ³ ³ İnternet ve Sosyal Medya Bağımlılığı ³ ³ Yönetim Psikolojisi DISCIPLINES ³ ³ Nutrition Psychology ³ ³ Individual and Social Violence ³ ³ Educational Psychology ³ ³ Psychiatry ³ ³ Psychology ³ ³ Sociology ³ ³ Stress Performance and Efficiency ³ ³ Consumption Psychology ³ ³ Production Psychology ³ ³ Individual and Corporate Ethics ³ ³ Other ³ ³ Mobbing ³ ³ Psychiatric Nursing ³ ³ Psychomotor ³ ³ Sports Psychology ³ ³ Attitude and Behavior Psychology ³ ³ Internet and Social Media Addiction ³ ³ Management Psychology IX

10 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER X

11 DİĞER DERGİLERİMİZ BESLENME ARAŞTIRMALARI KADIN HASTALIKLARI VE JİNEKOLOJİ İŞ GÜVENLIĞI VE ÇALIŞAN SAĞLIĞI DERGISI PAZARLAMA VE PAZAR ARAŞTIRMALARI MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ İKTİSAT VE EKONOMİ YÖNETİMİ MULTİDİSİPLİNER SOSYAL BİLİMLER SPOR SAĞLIK TIP BİLİMLERİ EDEBİYAT VE İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI OKUL ÖNCESİ EĞİTİM ARAŞTIRMALARI HEMŞİRELİK MİMARLIK VE TASARIM MÜZİK VE SAHNE SANATLARI EKONOMİ YÖNETİMİ VE ARAŞTIRMALARI XI

12 Ayça GÜRKAN Baş Editör Değerli Okurlar, 2014 yılında ilk sayımızı çıkartarak 2016 yılı sonunda 7 nci sayımızla ikinci yılımızı doldurmuş bulunmaktayız. İlk sayımızdan bu yana aynı heyecanı ve mutluluğu yaşıyoruz. Yola çıktığımız an itibariyle bizleri yalnız bırakmayan kıymetli okurlarımız başta olmak üzere yazarlarımız, hakem kurulumuz, bilim kurulumuz, editörler kurulumuz ve yönetim kurulumuz başta olmak üzere tüm dergimiz çalışanlarına yürekten teşekkür ve minnetlerimizi sunuyoruz. Her sayımızda olduğu gibi bu sayımızda da birbirinden değerli toplam 6 araştırma ve uygulama çalışmasına yer vermiş bulunmaktayız. Bu sayımızla birlikte psikoloji ve psikomotor alanında yayın kabul ettiğimiz disiplin alanlarımızı genişletmiş bulunmaktayız. Bu şekilde yayın kabul ettiğimiz alanlarımız genişlemiş ve disiplin açısından farklı alanlarda çalışan araştırmacılar için yeni bir yayın organı halini almış bulunmaktayız. Ayrıca dergimiz başta Avrupa ülkeleri olmak üzere çok sayıda farklı dünya ülkesinde bulunan uluslararası üniversitelerin kütüphaneleri tarafından taranmakta ve sayılarımız talep edilmektedir. Bu durum bizleri gayet mutlu ve gururlu etmektedir. Umudumuz ilerleyen sayılarda dergimizin daha nitelikli ve uluslararası kalitede yer alan indekslerde yerini almasıdır. Her sayıda olduğu gibi bu sayımızda da bizleri yalnız bırakmayan yazarlarımıza, bu yazarlara ait olan çalışmaların değerlendirilmesinde görev alan başta sayı hakemlerimize ve alan editörlerimize en içten dileklerimizle teşekkür ediyoruz. Sayının hazırlanmasında emeği geçen gizli kahramanlarımıza da ayrıca teşekkür ediyoruz. Bir sonraki sayımız Nisan 2017 tarihinde sistemdeki yerini alacaktır. Şimdiden 2016 yılının son sayısı ile birlikte tüm okurlarımıza ve bilim dünyasının kıymetli insanlarına sağlık, huzurlu, mutlu, bol kazançlı ve güzel bir yıl geçirmesi dileğiyle hepinize esenlikler diliyoruz. Saygılarımızla (Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin sistemine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir). XII

13 Basın Yayın Kanunun 5187 gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur. XIII

14 Dear Readers., We are celebrating our second anniversary by the end of the year 2016 with our seventh volume after publishing for the first time in We feel the same joy and happiness since the first volume. We would like to thank everyone including our valuable followers, authors, referee board, scientific board, editorial board and the executive board who have always stood by our side from the beginning. There are a total of 6 valuable research and applied studies in this volume like in every volume. We have extended the field of disciplines in which we accept publications in psychology and psychomotor after this volume. So we have become a new media organ for researchers working in different fields for this field. Our journal is also indexed by the libraries of international universities in various world countries mainly in Europe and they demand the volumes. This also makes us happy and proud. We hope that our journal will be ranked among the higher-quality international indices in next volumes. We deeply thank the authors who always stand by us in this volume like in all volumes, our volume referees who have evaluated the papers belonging to these authors and field editors. We also thank the secret heroes who have contributed in preparation of the volume. Our next volume will be on the system in April With the occasion of the last volume of the year 2016, we wish you a happy, joyful and prosperous year to all our readers and esteemed individuals of science world. Best regards (In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)). As per the 5187 of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. In case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal s management and other boards don t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. In this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication. XIV

15 ULUSLARARASI HAKEMLİ PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ BİR GRUP ÖĞRENCİ HEMŞİREYE VERİLEN STRESLE BAŞ ETME EĞİTİMİNİN ETKİNLİĞİNİN BELİRLENMESİ 1 SCHOOLING ACTIVITY DEFINITION OF A GROUP OF NURSING STU- DENT ON OVERCOMING THE STRESS Havva KAÇAN SOFTA 1, Aybüke BERBER Kastamonu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Kastamonu / Türkiye Öz: Amaç: Bu araştırma, Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik öğrencilerine verilen stresle baş etme eğitiminin etkinliğini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Materyal ve Metod: Çalışma, Eğitim-öğretim döneminde stresle baş etme dersini alan ve araştırmaya katılmaya kabul eden hemşirelik II. sınıf öğrenciler ile tamamlanmıştır. Verilerin toplanmasında öğrencileri tanımlayıcı form ve Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) kullanılmıştır. Öğrencilere eğitim öncesi SBTÖ uygulanmış, eğitim kapsamında 14 haftalık stresle baş etme eğitimi verilmiş, eğitim sonrasında öğrencilere SBTÖ yeniden uygulanmıştır. Bulgular: Araştırma bulgularına göre stres ile baş etme eğitimi öncesi ve sonrası, SBTÖ toplam ve alt ölçek puan ortalamalarında anlamlı farklılık bulunmuştur(p<0.05). Ölçek, kendine güvenli yaklaşım, iyimser yaklaşım puan ortalaması anlamlı bir şekilde artarken, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici yaklaşım anlamlı şekilde azalmaktadır. Öğrencilerin, kendine güvenli yaklaşım, iyimser yaklaşım, çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım alt ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre sonuç anlamlı bulunmuştur (p<0,05). Psikolojik rahatsızlık geçiren öğrenciler ile eğitim arasında ilişki anlamlı bulundu. Sonuç: Hemşirelik öğrencilerine ders kapsamında verilen stresle baş etme tarzları eğitimle geliştirilebilir. Üniversite de eğitim gören hemşirelik öğrencileri başta olmak üzere farklı bölümlerde okuyan öğrencilerin müfredat programlarına konulması öğrencilerin koruyucu ruh sağlığı açısından önemlidir. Anahtar Kelimeler: Stres, Stresle Baş Etme, Hemşirelik Öğrencileri Abstract: Aim: This survey was made to evaluate schooling activity of Health Academy nursing students overcoming the stress. Material and Method: Studying was completed with 2. Grade nursing students those tookover coming the stress lecture and accepted to participate in on schoolingterm. Scaleway of Overcoming the Stress (SBTÖ) and definition form of students were used while collecting the data.sbtö was applied on students, during the schooling 14 weeks of overcoming the stress lecture were given and after schooling SBTÖ was reapplied on students. Findings: Due to survey results, before and after schooling of overcoming the stress has significant difference in SBTÖ total and subscale point average(p<0.05).scale is increasing in a significant way by self-confident approach and optimis approach; decreasing by desperate and submissive approach. Results are significant for the students that took points regarding optimistic, desperate, submissive approach before and after schooling due to subscale(p<0,05).also same for students have pscyhogolical problems while comparing with ones that don t have and the students have lack of academical success when compared ones those have average success and success. Result: Overcoming the stress ways can be enhanced for nursing students by schooling.being included into the curriculum of ones who are espicially nursing students and who are receiving education in diffirent departments of university is important in terms of students protecticve mental health. Key Words: Stress, Overcoming the Stress, Nursing Students Doi: /UHPPD (1) Sorumlu Yazar: Havva KAÇAN SOFTA, Kastamonu Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Kastamonu / Türkiye hsofta@kastamonu.edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type ofarticle (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / None Etik Kurul Raporu Var Yes Ethics Committee (Kastamonu Üniversitesi, Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu, Sayı: /4984 Tarih: 23/06/2014) 1

16 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 GİRİŞ Stres; bireyin yaşamındaki değişiklere karşı uyum sağlama çabası; uyum sağlayamadığında fiziksel ve ruhsal dengesinin bozulduğu bir süreçtir(şahin, 2007:56-73). Stres, kişinin iyilik halini tehlikeye sokan, kapasitesini azaltıcı ve zorlayıcı etkilerde bulunmaktadır (Gonzales ve Sellers, 2002:5-15; Bilge ve ark.2015). Stres insanların yaşantılarını oldukça yakından etkilemektedir. Strese karşı belirli bir oranda bilinç geliştirilmesi ve duyarlı olunması insanların çevrelerine daha iyi uyum sağlamalarına neden olacaktır(bilge ve ark., 2015). Stres oluşturan temel etkenlerin ne olduğunun bilinmesi, bunlara karşı alınacak önlemlerin de neler olabileceğine ışık tutacaktır. Stresin yönetilebilir ve denetlenebilir olması bu önlemlerin uygulanmasında insanları cesaretlendirmektedir (Ekinci ve ark., 2013: 67-74). Stresle etkili bir biçimde başa çıkılmalıdır, bununla beraber, stres bireysel (kişiye özgü) bir durum olduğu için, stresle başa çıkmada herkes için en iyi olan ortak bir çözüm yolu yoktur. Her insanın strese maruz kaldığı zaman açık veren zayıf bir yönü vardır bu zayıf yön de yine bireyseldir. Bu nedenle, birey kendi kişilik yapısına ve hayat görüşüne uygun olan stresle başa çıkma yöntemini bulup olgunlaştırmalı, kendi stresini kendisi yönetmelidir (Doğan ve Eser 2013:29-39). Özellikle gençler yüksek düzeyde strese maruz kalma potansiyeline sahiptirler (Byrne ve Mazanov, 2002: ). Gençler arasında da öğrencileri stres, çok yoğun bir şekilde etkilemektedir. Üniversiteye gelerek yeni bir yaşama başlayan öğrenciler için, geldikleri yeni çevre, yeni arkadaşlar ve öğretim elemanları, maddi ve akademik sıkıntılar gibi pek çok nedenler stres potansiyeli taşımaktadır. Bu nedenler sonucunda ortaya çıkan aşırı ya da kronik stres öğrencilerin öğrenme süreçlerini ve performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir (Brown ve Ralph, 1999: 8-13; Andrews ve Wilding, 2004: ; Yurtsever, 2009; Temel ve ark., 2007: ). Üniversite öğrencisi, birey olarak kendi sorunları, gelişme sorunları olan bir kişidir. Üniversite öğrencileri zorlayıcı bazı stresör ile karşılaşmaktadır. Bunlar; barınma koşulları, ergenlik dönemi sorunları, ekonomik sorunlar, kişilerarası problemler, uyum problemleri, aileden ayrılma, atanma kaygıları, öğrenim görülen bölüm ile ilgili problemler ve güvenlik problemleri üniversite öğrencilerinin başlıca stres kaynaklarını oluşturmaktadır (Lazarus, 1966; Temel ve ark., 2007: ). Üniversite eğitimi, öğrencileri sadece bir meslek üyesi olarak değil, kendinden, yaşam 2

17 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 rolünden, çevresiyle ilişkilerinden memnun, yaşamı anlamlı bulan, düşünce üretebilen, amaç sahibi, verimli ve sağlıklı gençler yetiştirmeyi hedeflemektedir (İmamoğlu ve Gültekin 1993: 27-41). Bunun yanında hemşirelik eğitimi, bireylerin bilgi, tutum ve becerilerini kullanarak öğrencilere hemşirelik mesleğini kazandırmayı amaçlayan teorik ve klinik alt yapısı olan planlı bir eğitim programıdır (Çam ve ark, 2000: 33-40) Hemşirelik öğrencileri gerek teorik gerekse klinik uygulamaları sırasında birçok stres yaratan olaylarla karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle barınma, ders çalışma olanakları ve derslerle ilgili problemler, klinik uygulama/staja çıkma, hasta bireylerle uğraşma, eğitimciler ve hastanede çalışanlarla olan iletişim gibi sorunlarla karşılaşmaktadırlar (Ergin ve ark., 2014:31-37; Batıgün ve Kayış 2014: 69-80;Yılmaz, 2000). Hemşirelik eğitimi bu yönleriyle oldukça stres yüklü bir eğitimdir. Stresle başa çıkma yollarının bilinmemesi ve uygulanmaması bu süreci daha da ağırlaştırmaktadır (Yurtsever, 2009). Böylesine stresli bir eğitim de bireyin baş etme davranışlarının yeterliliği ile doğrudan ilişkilidir (Batıgün ve Kayış 2014: 69-80). Stresle başa çıkmada yöntemler etkili ve etkisiz başa çıkma yöntemleridir. Etkisiz başa çıkma yöntemleri yansıtma, kaçınma gibi psikolojik savunma mekanizmaları, madde bağımlılığına yönelme gibi yöntemlerdir. Etkili başa çıkma yöntemleri ise, solunum egzersizleri, otojenik eğitim, meditasyon, biyofeedback gibi yöntemlerdir (Baltaş ve Baltaş, 2015). Bireylerin etkili başa çıkma stratejilerini kullanabilmelerinin sağlıkları üzerinde koruyucu bir faktör olduğu bildirilmektedir (Seyedfatemi ve ark., 2007: 6-11). Ülkemiz de dahil olmak üzere farklı ülkelerde hemşirelik öğrencileri ile yapılan çalışmalarda öğrencilerin yaşadıkları stres durumlarında etkili başa çıkma stratejileri sergileyemedikleri görülmüştür (Ekinci ve ark., 2013: 67-74;Chan, 2009: ;Evans ve Kelly 2004: ; Güler ve Çınar, 2010: ; Özkan ve Yılmaz, 2010: ). Bu düşünceden yola çıkılarak seçmeli ders kapsamında stresle baş etme dersi alan öğrencilerin stresle baş etme tarzlarını incelemek ve öğrencilerin karşılaştıkları stres verici olaylarla baş etmelerini sağlamak amacıyla eğitim vermek ve verilen eğitim sonrasında stresle baş etmelerini değerlendirmek için bu araştırma planlanmıştır. MATERYAL ve METOD Hemşirelik öğrencilerine verilen stresle baş etme eğitiminin stresle baş etme tarzlarına etkisini değerlendirmek amacıyla planlanmış yarı deneysel bir çalışmadır. Bu çalışmanın evrenini Eğitim Öğretim döneminde II. sınıflar için açılan Stresle Baş etme dersine kayıt yaptıran 100 öğrenci, örnek- 3

18 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 lemini ise araştırmaya katılmayı kabul eden 83 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın yapılabilmesi için Kastamonu Üniversitesi Etik Kurul Biriminden yazılı izin alınmıştır. Öğrencilere Stresle Baş etme dersi kapsamında 14 haftalık eğitim planlanmıştır. Eğitim öncesi öğrencilere Stresle Baş etme Ölçeği uygulanmış, 14 hafta sonra tekrar aynı ölçek uygulanmıştır. Verilerin Toplama Araçları: Veriler, araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme formu, Stresle Baş Çıkma Tarzları (SBTÖ) kullanılarak toplanmıştır. Stresle başa çıkma tarzları ölçeği (SBTÖ): Folkman ve Lazarus tarafından Başa Çıkma Yolları Envanteri olarak geliştirilen 4 lü likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin 30 maddelik formunun Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Şahin ve Durak (1995) tarafından yapılmıştır. Şahin ve Durak ölçeğin kendine güvenli yaklaşım (K.G.Y.), çaresiz yaklaşım (Ç.Y.), boyun eğici yaklaşım (B.E.Y.), iyimser yaklaşım (İ.Y.) ve sosyal destek arama (S.D.A.) olmak üzere toplam 5 faktörden oluştuğunu bulmuşlardır. Cronbach alfa iç tutarlılık katsayılarının ise, iyimser yaklaşım için , kendine güvenli yaklaşım için , çaresiz yaklaşım için , boyun eğici yaklaşım için ve sosyal destek arama faktörü için arasında olduğu belirtilmiştir. Ölçeğin 8.,10.,14., 16., 20., 23., 26. maddeleri K.G.Y.; 2, 4., 6., 12., 18. maddeleri İ.Y.; 3., 7., 13., 15., 21., 24. maddeleri Ç.Y.; 5., 7., 13., 15., 21., 24. maddeleri B.E.Y.; ve 1., 9., 29., 30. maddeleri ise S.D.A. maddeleridir(şahin ve Durak, 1995:56-73). İstatistiksel Analiz Araştırmada elde edilen ver veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 15.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotları (Sayı, Yüzde, Ortalama, Standart sapma) kullanılmıştır. Niceliksel verilerin karşılaştırılmasında iki grup arasındaki farkı parametrelerin normal dağılım standartlarına uyması durumunda Indepenced-Samples T-Test, normal dağılıma uyulmaması durumunda Man Whitney-u testi, ikiden fazla grup durumunda parametrelerin gruplar arası karşılaştırmalarında değişkenin normal dağılım standartlarına uyması halinde tek yönlü varyans analizi (ANOVA), değişkenin normal dağılım standartlarına uymaması halinde Kruskall Wallis testi kullanılmıştır. Elde edilen bulgular % 95 güven aralığında, % 5 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir. 4

19 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 BULGULAR Tablo 1. Öğrencilerin Tanımlayıcı Durumlarının Dağılımı Tanıtıcı Özellikler Frekans(n) Yüzde (%) Cinsiyet Kadın 71 85,5 Erkek 12 14,5 Yaş yaş arası 48 57, yaş arası 27 32,5 23 ve üstü 8 9,6 Yaşamın Büyük Bölümünün Geçirdiği Yer Köy 7 8,4 İlçe 20 24,1 Şehir 33 39,8 Büyükşehir 23 27,7 Yaşanan Yer Aile yanı 17 20,5 Arkadaşlarla evde 21 25,3 Yurt 45 54,2 Baba Meslek Serbest meslek 24 28,9 Emekli 17 20,5 Şöför 3 3,6 Çiftçi 5 6,0 Memur 14 16,9 İşçi 15 18,1 Mühendis 2 2,4 Diğer 3 2,4 5

20 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 Tanıtıcı Özellikler Frekans(n) Yüzde (%) Anne Meslek Ev hanımı 75 90,4 Serbest meslek 5 6,0 İşçi 2 2,4 Diğer 1 1,2 Aylık Gelir Durumu Yeterli 82 68,3 Yetersiz 15 18,1 Sigara Kullanma Evet 7 8,4 Hayır 76 91,6 Alkol Kullanma Evet 3 3,6 Hayır 80 96,4 Psikolojik Rahatsızlık Geçirme Evet 6 7,2 Hayır 77 92,8 Akademik Başarı Durumu Başarılı 20 24,1 Orta 56 67,5 Başarısız 7 8,4 Öğrencilerin, cinsiyet değişkenine göre; %85,5 i kadın, %57,8 i yaş aralığında, %39,8 i büyükşehirde yaşamakta, %54,2 si yurtta kalmakta, %28,9 unun baba mesleği serbest meslek, %90,4 unun anne mesleği ev hanımı, %81,9 unun aylık gelir durumu yeterli, %37,3 ünün gelir kaynağı aileden ve burs almaktadır. Öğrencilerin, %8,4 ü sigara kullanmakta, %3,6 sı alkol kullanmakta, %7,2 si psikolojik rahatsızlık geçirmiş, %67,5 nin akademik başarısı orta düzey olarak dağılmaktadır. 6

21 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Stresle Baş etme Ölçeği Puan Ortalaması N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Stresle Başa Çıkma Yöntemleri Ölçeği (Önce) 83 54,00 99,00 75,02 8,72 Stresle Başa Çıkma Yöntemleri Ölçeği (Sonra) 83 57,00 97,00 75,67 7,61 Katılımcıların ölçeğin eğitimden önce uygulanmasıyla aldıkları minimum puan 54 puan, maksimum puan ise 99 puandır. Eğitimden önce ki ölçek ortalama puanı 75,02, standart sapması ise 8,72 puandır. Katılımcıların ölçeğin eğitimden sonra uygulanmasıyla aldıkları minimum puan 57 puan, maksimum puan ise 97 puandır. Eğitimden sonra ki ölçek ortalama puanı 75,67, standart sapması ise 7,61 puandır(tablo 2). Tablo 3. Katılımcıların Sosyo-demografik Durumlarına Göre Stresle Başa Çıkma Ölçeği Puanları Dağılımı (N=83) Cinsiyet N % Eğitim Öncesi Ölçek Puanı Eğitim Sonrası Ölçek Puanı Kadın 71 85,5 74,66 ± 8,40 75,61 ± 7,11 Erkek 12 14,5 75,92± ,17 ± 10,53 p, MWU Yaş p= 0,717 MW: 398,000 p= 0,892 MW: 415, yaş arası 48 57,8 74,31 ± 8,70 74,14 ± 7, yaş arası 27 32,5 74,60 ± 8,96 77,52 ± 7,36 23 ve üstü 8 9,6 82,14 ± 5,58 79,23 ± 2,43 p, KW Yaşamınızın Çoğunu Geçirdiği Yer p= 0,075 KW: 6,902 p= 0,176 KW: 4,947 Köy 7 8,4 79,71 ± 7,04 79,71 ± 5,08 İlçe 20 24,1 74,40 ± 8,90 77,00 ± 9,50 7

22 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 Şehir 33 39,8 75,27 ± 9,27 74,24 ± 7,52 Büyükşehir 23 27,7 73,78 ± 8,20 75,30 ± 6,19 p, KW Aylık Gelir Durumu p= 0,298 KW: 3,678 p= 0,256 KW: 4,054 Yeterli 82 68,3 75,90 ± 8,85 75,76 ± 7,57 Yetersiz 15 18,1 71,06 ± 7,04 75,20 ± 8,01 p, MWU p= 0,093 MW: 368,00 p= 0,929 MW: 502,50 Sigara Kullanma Evet 7 8,4 78,57 ± 13,97 78,00 ± 5,50 Hayır 76 91,6 74,81 ± 8,13 75,45 ± 7,81 p, MWU Alkol Kullanma p= 0,561 MW: 368,00 p= 0,335 MW: 502,50 Evet 3 3,6 69,00 ± 6,93 73,67 ± 7,76 Hayır 80 96,4 75,25 ± 8,73 75,73 ± 7,64 p, MWU Psikolojik Rahatsızlık Geçirme p= 0,178 MW: 63,50 p= 0,669 MW: 101,50 Evet 6 7,2 68,67 ± 3,61 73,50 ± 8,82 Hayır 77 92,8 75,52 ± 8,81 75,83 ± 7,54 p, MWU Akademik Başarı durumu p= 0,027 MW: 105,50 p= 0,561 MW: 198,50 Başarılı 20 24,1 75,00 ± 7,29 76,75 ± 8,29 Orta Düzey 56 67,5 75,23 ± 8,70 75,19 ± 7,37 Başarısız 7 8,4 73,42 ± 13,15 76,28 ± 8,22 p, F p= 0,878 F: 0,130 p= 0,722 F: 0,328 8

23 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 Katılımcıların stresle baş etme eğitimi öncesi ve sonrası değişiklikleri analiz etmek amacıyla yapılan Mann Whitney-U testine göre cinsiyet, yaş, yaşamını geçirdiği yer, aylık gelir durumu, sigara ve alkol kullanma durumu ve öğrencinin akademik başarı durumu arasında anlamlı bir sonuç bulunamamıştır (p>0,05). Katılımcıların stresle baş etme ölçeğinden aldıkları puanların eğitim sonrasında öğrencilerin psikolojik rahatsızlık geçirme durumuna göre eğitim sonrasında yapılan Mann Whitney-U testine göre anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<0,05)(tablo 3). Tablo 4. Stresle Baş etme Ölçeği Alt Boyutlarının Eğitim Öncesi ve Eğitim Sonrası Puanlarının Karşılaştırılması (N=83) Kendine Güvenli Yaklaşım Alt Ölçeği (Önce) Kendine Güvenli Yaklaşım Alt Ölçeği (Sonra) İyimser Yaklaşım Alt Ölçeği (Önce) İyimser Yaklaşım Alt Ölçeği Alt Ölçeği (Sonra) Çaresiz Yaklaşım Alt Ölçeği (Önce) Çaresiz Yaklaşım Alt Ölçeği Alt Ölçeği (Sonra) Boyun Eğici Yaklaşım Alt Ölçeği (Önce) Boyun Eğici Yaklaşım Alt Ölçeği (Sonra) Sosyal Destek Arama Alt Ölçeği (Önce) Sosyal Destek arama Alt Ölçeği (Sonra) Ortalama Standart Sapma 19,80 4,12 21,81 4,37 13,40 2,92 14,76 3,43 18,64 3,88 16,59 4,54 10,34 3,11 9,42 2,57 11,07 1,77 11,51 2,10 t df P -3, ,001-3, ,001 3, ,000 2, ,022-1, ,052 9

24 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 Kendine güvenli yaklaşım, iyimser yaklaşım puan ortalaması anlamlı bir şekilde artarken, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici yaklaşım anlamlı şekilde azalmaktadır. Katılımcıların Kendine Güvenli Yaklaşım Alt Ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre değişip değişmediğini anlamak için yapılan bağımlı gruplar t testi sonucuna göre anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<0,05). Katılımcıların İyimser Yaklaşım Alt Ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre değişip değişmediğini anlamak için yapılan bağımlı gruplar t testi sonucuna göre anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<0,05). Katılımcıların Çaresiz Yaklaşım Alt Ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre değişip değişmediğini anlamak için yapılan bağımlı gruplar t testi sonucuna göre anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<0,05). Katılımcıların Boyun Eğici Yaklaşım Alt Ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre değişip değişmediğini anlamak için yapılan bağımlı gruplar t testi sonucuna göre anlamlı bir sonuç bulunmuştur (p<0,05). Katılımcıların Sosyal Destek Arama Alt Ölçeğinden aldıkları puanların eğitim öncesi ve eğitim sonrası durumuna göre değişip değişmediğini anlamak için yapılan bağımlı gruplar t testi sonucuna göre anlamlı bir sonuç bulunamamıştır (p>0,05)(tablo 4). TARTIŞMA Seçmeli ders kapsamında stresle baş etme dersini alan hemşirelik öğrencilerinin eğitim öncesi ve sonrası puan ortalamasında değişiklik olmadığı bulunmuştur (p<0.05). Ancak ölçek alt puan ortalamalarında anlamlılık bulunmuştur. Öğrencilerin stresle başa çıkma tarzları içerisinde Kendine Güvenli Yaklaşım, İyimser Yaklaşım, Çaresiz Yaklaşım ve Boyun Eğici Yaklaşım verilen eğitim sonrası puan ortalamalarında artış olmakla birlikte anlamlı farklılık bulunmuş, sosyal destek arama alt ölçeğinde farklılık bulunmamıştır. Öğrencilerin sıklıkla kullandıkları stresle başa çıkma tarzları arasında en fazla kendine güvenli yaklaşım(k.g.y) ile çaresiz yaklaşım (Ç.B.Y), en az ise boyun eğici davranış(b.e.d) arama yöntemini kullandıkları saptanmıştır. Verilen eğitim sonrasında ise kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım yöntemini kullanma artarken, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici davranış yöntemini kullanma azalmıştır. Yine benzer bir çalışmada, özellikle stres yönetimi eğitimi alan kişilerin problem çözme becerilerinin arttığı, daha atılgan oldukları tespit edilmiştir (Timmerman ve ark., 1998: ). Güler ve Çınar ın çalışmasında verilecek eğitimle, eği- 10

25 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 timden kaynaklanan streslerin azaltılması ile öğrencilerin iyimser yaklaşım ve kendine güven duygularının artırılabileceği önerilmiştir. Bu çalışmada, stresle başa çıkmada verilen eğitim sonrası öğrencilerin Kendine Güvenli Yaklaşım, İyimser Yaklaşım yöntemini kullanmada artışın olması problem durumlarında etkili baş etme yöntemi olarak bilinmektedir. Yine etkisiz olarak kabul edilen Çaresiz yaklaşım ve boyun eğici yaklaşım yöntemini kullanma azalmaktadır. İyimser/sosyal destek arayıcı baş etme yolunun kullanımı arttıkça üniversite öğrencilerinin intihar düşüncelerinin azaldığı, çaresiz baş etme yaklaşımının kullanılması intihar düşüncelerini arttırdığını saptanmıştır (Gürkan ve Dirik, 2009: 58-59). Sosyal destek arama ise, bir davranış olarak bireyin yakın çevresinden yardım istemesi ve verilen desteği kabul etmesini içerir. Literatürde sosyal desteğe sahip olmanın stres yaşantılarında istenmeyen etkilere karşı bireyi koruyucu bir etkisi olduğu kabul edilmektedir. Bu çalışmada eğitim öncesi ve sonrasında kullanma oranları benzerlik göstermiştir. Hemşirelik öğrencilerinin stresle baş etmede sosyal destek arama yöntemini kullanmaları düşük bulunmuştur. Yeh (2007) çalışmasında öğrencilerin % 47.1 inin başetme stratejisi olarak sosyal destek arayışı içinde olduklarını belirlemiştir. Temel ve arkadaşlarının (2007) çalışmasında öğrencilerin stresle başa çıkma tarzları alt ölçeklerinden aldıkları puanlar, kendine güvenli yaklaşım ± 4.00, çaresiz yaklaşım ± 3.75, boyun eğici yaklaşım 5.79 ± 2.48, iyimser yaklaşım 7.73 ± 3.05 ve sosyal destek arama 6.42 ± 1.91 olarak belirlenmiştir. Kaya ve ark., (2007) nın Tıp Fakültesi ve sağlık yüksek okulu öğrencilerinde yaptığı çalışmada ve Gürdil in (2007) üniversite öğrencilerinde yaptığı çalışmada öğrencilerin stresle başa çıkma tarzları içinde en fazla kendine güvenli yaklaşım yöntemini, en az ise boyun eğici yaklaşım yöntemini kullandığı saptanmıştır. Güler ve ark. (2010) hemşirelik öğrencilerinde yaptığı çalışmada kendine güvenli yaklaşım dışındaki tüm stresle başa çıkma yöntemlerinden alınan ortalama puanlar bu çalışma ile karşılaştırıldığında daha düşüktür. Benzer şekilde Temel ve ark. (2007) hemşirelik öğrencilerinde yaptığı çalışmada da tüm stresle başa çıkma yöntemlerinden alınan ortalama puanlar bizim çalışmamızla karşılaştırıldığında düşüktür. Çalışmalar arasındaki farklılıklar çalışma gruplarının bulundukları okullardan ve çalışmanın yapıldığı zaman farklılıklarından kaynaklanıyor olabilir. Ergin ve arkadaşlarının çalışmasında Tıp Fakültesi öğrencileri stresle başa çıkma yöntemleri içerisinde en fazla kendine güvenli yaklaşımı en az ise Sosyal destek arama yöntemini kullanmaktadır. Ekinci ve ark., (2013) Öğrencilerin stresle başa çıkma puan 11

26 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 ortalamalarının 77.88±10.08 olduğu belirlenmiştir. Stresle başa çıkma ölçeği alt boyut ortalamaları, problem çözme (27.23±4.08), sosyal destek arama (26.28±4.06) ve kaçınma (24.36±4.01) dir. Demirüstü ve ark., (2009) Eskişehir deki 6386 üniversite öğrencisi ile yaptığı araştırmada örneklemin Stresle Başa Çıkma Tarzları Envanteri nin alt ölçeklerinden aldıkları puanlar yüksekten düşüğe doğru sıralandığında şu sonuç elde edilmektedir: Kendine güvenli yaklaşım, sosyal desteğe başvurma, iyimser yaklaşım, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici yaklaşım. Çalışmada kullanılan stresle başa çıkma tarzının öğrencilerin cinsiyet değişkeni eğitim öncesi ve sonrası stresle baş etme puan ortalamasında değişiklik olmadığı görülmüştür. Eğitim öncesi SBÖ puanları kız ve erkek öğrencilerin birbirine yakın iken verilen eğitim sonrası erkek öğrencilerin puan ortalamasında artış bulundu. Araştırmada cinsiyet ile stresle baş etme ölçeği alt boyutları karşılaştırılmamıştır. Literatüre bakıldığında Ergin ve ark.(2014) çalışmasında erkeklerin kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım kullanma yüksek ve anlamlıdır. Cinsiyet ile SBÖ puan ortalamaları farklılığı olmayan çalışmalar bu çalışmayı desteklemiştir(ekinci ve ark. 2013: 67-74;Güler ve Çınar, 2010: ). Bu durum kız ve erkek öğrencilerin karşılaştıkları stres durumunda aynı eğitimi alıyor olmaları benzer tepkiler verdiğini göstermektedir. Farklı olarak Savcı ve Aysan ın çalışmasında, stresle başa çıkma stratejilerinin cinsiyete göre farklılaştığı, kız öğrencilerin planlı problem çözme ve sorumluluğu kabul etme stratejilerini erkeklere göre daha fazla kullandığı saptanmıştır. Öğrencilerin gelir düzeyi ile stresle baş etme düzeyine eğitimin etkisi bulunmadı. Ancak eğitim öncesi ve sonrası gelir düzeyi yeterli olan öğrencilerin puan ortalaması yetersiz olanlara göre yüksek bulundu. Gelir düşüklüğü ve maddi sıkıntılar önemli bir stres kaynağı olabilmektedir (Brown Marie ve Ralph Sue,1999). Bir araştırmaya göre öğrencilerde strese kaynaklık eden faktörler arasında finansal sorunlar akademik sorunların hemen ardından ikinci sırada gelmektedir (Lo Ruth, 2002: ). Öğrencilerin ekonomik problemleri arttıkça, dile getirdikleri sıkıntılarda da artış olduğuna ilişkin bilgiler vardır(yazıcı, 2001;Batıgün ve Kayış, 2014: 69-80). Temel ve ark., çalışmalarında ekonomik sıkıntılarla karşılaşan hemşirelik öğrencilerinin benlik saygısında azalma sonucu ruhsal yapılarının olumsuz yönde etkilendiği ve kısıtlamaların depresif belirtileri arttırmış olabileceği bildirilmiştir. Çalışmada da akademik olarak başarılı olanların başarısız olanlara göre stresle baş etme 12

27 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 puanı yüksek bulunmuş eğitim sonrasında da puan ortalaması artış göstermiştir. Bireyler başarı karşısında mutluluk, güven ve doyum; başarısızlık karşısında ise üzüntü, hayal kırıklığı ve depresyon gibi duygusal tepkiler geliştirmektedir (İnanç ve ark., 2004: ). Üniversite ortamında bireylerin başarısızlık yaşamaları ruhsal sıkıntılarda artışa neden olabilmektedir. Güler ve Çınar ın çalışmasında eğitimin stres faktörü olabileceği, altta yatan sebebin başarısızlık korkusu bunun da kendine olan güven ve benlik saygısını azaltacağı bildirilmiştir. Öğrencilerin sigara ve alkol kullanma durumlarına göre stresle baş etme puan ortalamaları arasında eğitim öncesi ve sonrasında anlamlı ilişki bulunmadı. Sigara kullananlarda farklı olarak puan ortalaması eğitim sonrasında artış olmuştur. Sigara kullanma ya da başka bir madde bağımlılığına yönelme etkisiz başa çıkma yöntemidir (Folkman ve Lazarus, 1980). Sigara içme, günlük sorunlarla başa çıkmak için gerekli olan enerji düzeyini azaltır ve düzenli olarak, uzun dönemli ve çok miktarda alınan alkol ise depresif duyguları artırır (Şahin 1994: 56-73). Hemşirelik öğrencileri de diğer üniversite öğrencilerinde olduğu gibi stresi azalttığı düşünüldüğü için sigaraya başvurmakta ve sigaranın stres üzerinde olumlu etki yarattığı düşünülmektedir. Eğitim sonrasında sigara kullananlarda artışın olmasının nedeni olabilir. Benzer şekilde Yurtseverin çalışmasında da sigara kullanma ile stres belirtileri ve stresle başa çıkma yolları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Stresle başa çıkma konusunda alkol bir araç değil var olan stresin daha çok artmasında tetikleyici bir unsurdur. Eğitim sonrasında alkol kullananların stresle baş etme puanları artmıştır. Bu araştırmaya katılan üniversite öğrencilerinin muhtemelen aileden uzakta olma, gelir durumunda yaşanan sorunlar, akademik başarı ve ruhsal sorunların olması ve hemşirelik bölümünde okuması alkol kullanma riskini daha çok arttırmaktadır. Çalışmada ruhsal sıkıntısı olan öğrencilerin stresle baş etme puan ortalaması eğitim öncesi düşük, verilen eğitim sonrası yüksek bulunmuştur. Ruhsal sıkıntısı olan öğrencilerin stresle baş etme durumu arasında anlamlı ilişki bulundu (p<0.05). Üniversite öğrenim yılları ergenliğin son yılları olmakla beraber karşılaşılan birçok stresörlerle mücadele edilmesi gereken yıllardır. Hemşire öğrencileri hastane ortamından kaynaklanan sorunlarla da karşılaşmakta, bu dönem başarılı geçirilmez ise bazı ruhsal sıkıntılarla karşılaşılabilir. Hasta bireylere bakım vermeyi temel alan hemşirelik eğitiminin oldukça stresli olması, okul yaşamından memnuniyet durumunu olumsuz yönde etkilemekte, dolayısıyla öğrencilerin ruhsal durumlarının da olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Ruhsal açıdan sıkıntı ya- 13

28 JEL KODU: I00-M54-M190 ID:77 K:141 şayan öğrencilerin eğitim öncesi SBÖ düşük iken eğitim sonrasında anlamlı olarak SBÖ artmaktadır. Bu da eğitimim etkili olduğunu göstermektedir. Ruhsal sıkıntı yaşayan öğrencilerin kullandıkları stresle baş etme yöntemlerine bakılmamıştır. Literatüre bakıldığında sosyal desteğe sahip olmayan öğrenciler kendilerini umutsuz ve mutsuz hisseder ve yalnız kalır psikolojik rahatsızlar gelişir(gürkan ve Dirik, 2009: 58-59; Temel ve ark., 2005: ). Temel ve arkadaşlarının çalışmalarında ruhsal sağlıklarını orta ve kötü düzeyde algıladıklarını ifade eden öğrencilerin çaresiz yaklaşım sergiledikleri, fiziksel ve ruhsal sağlıkları iyi olanların iyimser yaklaşım sergilediklerini bulmuşlardır. Ruhsal sıkıntıların yaşanması, öğrencilerin kendilerini çaresiz hissetmelerine sürüklemekte, bu nedenle öğrencilerin karşılaşabilecekleri stresörle baş etme düzeyleri eğitimlerle geliştirilmelidir. Bu araştırmada öğrencilerin eğitimle stresle baş etme düzeyini olumlu etkilediğini ortaya koymaktadır. SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç olarak, verilen eğitim sonrasında kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım yöntemini kullanma artarken, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici davranış yöntemini kullanma azalmıştır. Verilen eğitimlerle öğrencilerin stresle başa çıkabilmelerini sağlayarak bir takım psikolojik rahatsızlıkların ortaya çıkmaları önlenebilir. Eğitim sürecinin öğrenciler açısından yararlı olduğu görülmüştür. Araştırmada etkili olan öğrencilerin ruhsal sıkını yaşama durumu ile stresle baş etme durumu arasındaki ilişki anlamlıdır. Buradan üniversite bünyesinde bulunan ve öğrencilerin medikal ve sosyal hizmetlerini karşılamak amacıyla kurulmuş olan Mediko-Sosyal Hizmetler Ünitesi nin kapsamının genişletilmesi ve daha çok öğrenciye ulaşması sağlanmalıdır. Dolayısıyla hizmetlerinin daha etkin hale getirilmesi gerekmektedir. Kendine güvenli yaklaşım, iyimser yaklaşım puan ortalaması anlamlı bir şekilde artarken, çaresiz yaklaşım ve boyun eğici yaklaşım anlamlı şekilde azalmaktadır. Stresle baş etmede sosyal destek arama yöntemini kullanan öğrencilerde eğitim öncesi ve sonrasında değişiklik olmamıştır. Oysaki Literatürde sosyal desteğe sahip olmanın stres yaşantılarında istenmeyen etkilere karşı bireyi koruyucu bir etkisi olduğu kabul edilmektedir. Bu yöntemleri kullanmayan öğrenciler belirlenmeli bireysel ya da grup psikolojik hizmetlere önem verilmelidir. ÖNERİLER Öğrencilere psikolojik danışma hizmetlerinin verilmesinin stresle baş etme ve dolayısıyla öğrencilerin gerek mesleklerini yaparken ge- 14