AKDENĠZ ELEKTRĠK DAĞITIM A.ġ. ELEKTRĠK ÜRETĠM TESĠSLERĠNĠN AKDENĠZ EDAġ SCADA SĠSTEMĠNE ENTEGRASYONU ÖZEL VE TEKNĠK ġartnamesġ

Transkript

1 AKDENĠZ ELEKTRĠK DAĞITIM A.ġ. ELEKTRĠK ÜRETĠM TESĠSLERĠNĠN AKDENĠZ EDAġ SCADA SĠSTEMĠNE ENTEGRASYONU ÖZEL VE TEKNĠK ġartnamesġ 1. KAPSAM Bu şartname, Akdeniz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi(AKDENİZ EDAŞ) sorumluk sahasında yer alan/yer alacak lisanslı/lisanssız elektrik üretim santrallerinin SCADA altyapısını oluşturmasını, altyapının genel teknik özelliklerini, kurulacak altyapının AKDENİZ EDAŞ SCADA sistemine entegrasyonu ile ilgili konularla birlikte SCADA altyapısı kurulumunda kullanılacak tüm malzemelerin teknik özelliklerini ve haberleşme detaylarını da içermektedir. 2. AMAÇ Bu şartname ile Akdeniz EDAŞ tarafından verilen enerji müsaadelerinde ki ilgili şartlarında, Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği nin Madde 29 da ve Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğin Madde 14 te belirtildiği üzere üretim santrallerinin uzaktan izleme ve kontrol altyapısını belirli standartlar dâhilinde oluşturmaları, oluşturulan altyapının AKDENİZ EDAŞ SCADA Sistemine bağlantı koşullarının sağlanması, ayrıca santrallerin güç kalitesi verilerinin yine yönetmelikler gereği takibinin ve AKDENİZ EDAŞ SCADA Sistemine entegrasyonunun nasıl yapılacağının tarif edilmesi amaçlanmıştır. 3. TANIM VE KISALTMALAR Ġdare Akdeiz Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Üretici Lisanslı/lisanssız elektrik üretim tesisi sahibi tüzel veya gerçek kişi SCADA Supervisory Control and Data Acquisition - Veri Tabanlı Kontrol ve Gözetleme Sistemi DM Dağıtım Merkezi DTM Dağıtım Trafo Merkezi KÖK Kesici Ölçü Kabini MDK (MB) Merkezi Dağıtım Kutusu (Marshalling Box) HTK Hücre Önü Terminal Kutusu SCADA Supervisory Control and Data Acquisition - Veri Tabanlı Kontrol ve Gözetleme Sistemi RTU Remote Terminal Unit- Uzak Kontrol Ünitesi IED Intelligent Electronic Device- Akıllı Elektronik Cihaz FID Fault Indicator Device- Arıza Gösterge Cihazı EA Energy Analyzer- Enerji Analizörü PIR Passive Infrared Sensor-Pasif Kızılötesi Sensör YG Yüksek Gerilim AG Alçak Gerilim EBS Entegre Bilişim Sistemleri LPCT Low Power Current Transformer- Düşük Güç Akım Trafosu SF6 Sulfur Hexafluoride AC Alternatig Current- Alternatif Akım DC Direct Current- Doğru Akım IEC International Electrotechnical Commission- Uluslararası Elektroteknik Komisyonu EN European Standarts - Avrupa standartları TEDAġ Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi EKAT Elektrik Kuvvetli Akım Tesislerinde Çalışma Belgesi ĠSG İş Sağlığı ve Güvenliği

2 HDPE TSE F/O PVC High Density Polyetylene Türk Standartları Enstitüsü Fiber Optik Polyvinyl chloride 4. ĠLGĠLĠ YÖNETMELĠK VE TEBLĠĞLER - Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği - Elektrik Piyasası Bağlantı ve Sistem Kullanım Yönetmeliği - Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik - Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliği - Elektrik piyasasında lisanssız elektrik üretimine ilişkin Yönetmeliğin uygulanmasına dair tebliğ - İlgili ve yürürlükte olan TEDAŞ MYD leri Yukarıda atıfta bulunulan yönetmelik ve teknik şartnameler ile birlikte, bu şartnamenin kapsamında bulunan ilgili iş ve ekipmanların tamamı; ulusal ya da uluslararası kabul görmüş yürürlükteki tüm şartname, standartlara ve ilgili tebliğlere uygun olacaktır. 5. GENEL UYGULAMA ġartlari: Yapılan uygulamada ve AKDENİZ EDAŞ SCADA-EMS sistemine entegrasyonda; AKDENİZ EDAŞ tarafından verilen enerji müsaadesi şartlarına, bu şartnamenin eklerinde sunulan sistem topolojilerine, ilgili protokollere, yine eklerde mevcut olan sinyal listelerine, bu şartnamede tarif edilen ekipman ve sistem gereksinimleri ile AKDENİZ EDAŞ BT (Bilgi Teknolojileri) güvenlik esaslarına tam uyumluluk esastır. Özellikle şartname ve eklerinde tarif edilen sistemlerin AKDENİZ EDAŞ sistemleri ile bağlantı şartlarında ISO Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi kuralları ile siber güvenlik kurallarını zafiyete düşürecek hiçbir uygulama tarafımızca kabul edilmeyecektir. Kullanılacak ekipmanlardan IED (röle), Güç Kalite Analizörleri, RTU ve RTU I/O kartları, switch, modem gibi ekipmanlar; uygulama yapılacak merkezdeki input /output (I/O) sayılarına, yedek tahsis edilecek I/O sayılarına, şartname ekindeki sinyal listelerine ve haberleşme kablosu girişlerine dikkat edilecek şekilde giriş-çıkış sayılarına uygun olarak seçilmelidir. Merkez içerisinde kullanılacak bütün ekipmanların uygun DC gerilim seviyesinde beslenebilecek şekilde seçilmesi gerekecektir. DC sistem; bu ekipmanların tamamını elektrik kesintisi esnasında en az 4(dört) saat kesintisiz çalıştırabilecek/kumanda ettirebilecek ve haberleşmeyi durdurmayacak şekilde seçilmelidir. DC sistemi şarj etmek için kullanılacak dâhili ya da ölçü gerilim trafosunun 230V AC çekirdeği çıkış gücü; DC Akü-Redresör sistemini besleyebilecek güçte seçilecektir. Akü grupları tam deşarj durumdan tekrar şarj durumuna geçtiğinde; seçilen besleme Trafosunun YG sigortaları atmayacak, gerek hızlı şarj durumunda gerekse normal şarj durumunda gerekli akımı sağlayacaktır. Tarif edilen sistemler; ilgili üreticinin bağlantı yaptığı ve satışa esas noktalarda tesis edilecektir. RTU, GPS Clock Anten, I/O kartlar, switch, modem v.b gibi ekipmanların tamamı uygun boyutlarda ve standartlar imal edilmiş bir pano içerisinde dış ortamlardan, kemirgenlerden ve ısı değişikliklerinden korunacak şekilde dizayn edilecektir. Ayrıca Trafo koruma hücresi yük ayırıcılı kullanıldı ise; trafo zati korumaları da trafo koruma hücresinin kumanda panosunda tesis edilecek uygun yardımcı röleler üzerinden RTU panosuna taşınmalıdır. İlgili merkezlerde kullanılan modüler hücrelerin tamamı (yük ayırıcılı hücreler dahil) ihtiyaç durumunda üretim sisteminin dağıtım şebekesinde ayırabilecek şekilde

3 uzaktan kontrol ve kumandaya uygun olarak tahsis edilmelidir. Açma ve kapama için hücrelerde ayrı ayrı yardımcı röle bulunmalı, açma ve kapama devreleri ile diğer sinyaller istasyon DC seviyesine uygun olarak dizayn edilmelidir. Kapı konum, yangın dedektör, hareket sensörü, DC sistem, yük ayırıcılı hücrelerin ekteki sinyal listesinde bulunan konum ve kumanda sinyallerinin tamamı RTU panosunda bulunan I/O kartlara taşınmalıdır. Bu sinyaller için kullanılan kumanda kabloları ilgili standartlarda, uygun kesitte ve her bir sinyal için ayrı ayrı silinmez numaratör kullanılarak I/O kartlarına irtibatlandırılacaktır. Kablo uçları için referans alınabilecek numaralandırma dokümanı bu şartname ekinde paylaşılmıştır. Kablolar; merkez içerisinde dış ortam, darbeler ve kemirgenlerden korunacak şekilde uygun plastik ya da galvaniz tava ile korunaklı bir şekilde taşınmalıdır. IED (röle) kullanılan hücrelerde sinyallerin tamamı modüler hücre kumanda panosu üzerinde oluşturulacak SCADA terminalinden yukarıda da bahsedilen şartlara uygun olarak IED I/O larına taşınmalıdır. Analog sinyaller (akım-gerilim); IED ve Güç Kalite Analizörlerinin analog girişlerine renk kodu kullanılarak uygun standartta, uygun kesitte kablolar ile faz sırasına uygun olarak irtibatlandırılmalıdır. (AKDENİZ EDAŞ kendi uygulamalarında akımları 4mm², gerilimleri 2,5mm² kesitte NYAF kablo ile taşınmaktadır.) İlgili merkez içerisindeki hücrelerin tamamı uygun bir şekilde isimlendirilmeli ve isim etiketleri de hücre üzerine çıkmayacak uygun bir etiketleme yöntemi ile konumlandırılmalıdır. (örneğin H01-Giriş,H02-Ölçü Hücresi vb.) Trafo koruma hücresi için kesicili hücre kullanıldığı takdirde; trafo zati korumaları da ilgili IED I/O kartlarına irtibatlandırılmalıdır. Kesicili ve yük ayırıcı hücrelerin tamamında açma ve kapama işlemleri; hücre üzerine tesis edilmiş olan yardımcı röle üzerinden yapılmalıdır. İlgili istasyonda şartname ve eklerine göre yapılacak IED, RTU ve Güç Kalite Analizörlerindeki; IEC 61850, IEC gibi protokol ayarlamaları, IED koruma ayarları, kontak atamaları, modem bağlantı ve konfigürasyonları, AKDENİZ EDAŞ sistemi ile konuşturulabilmesi için yapılacak diğer konfigürasyon ve ayarlamaların tamamı üretici firma sorumluluğundadır. Yine bu ekipmanların tamamı üretici firma mülkiyetinde olacağından ilerleyen zamanlarda oluşabilecek sistemsel arızalar ve haberleşme problemlerinin çözümü de yine üretici firma sorumluluğunda olacaktır. Seçilecek ekipmanların AKDENİZ EDAŞ sistemleri ile haberleşebilecek yetenekte seçilmesi önem arz etmektedir. Seçilen ve tesis edilen ekipmanların AKDENİZ EDAŞ sistemleri ile haberleşme problemi yaşaması, sistemsel ya da ilgili AKDENİZ EDAŞ yazılımlarına tanımlama ile ilgili problemlerin oluşması durumunda sorunun çözümü ile ilgili yapılacak bütün efor ve maliyetler üretici firma tarafına aittir. Sistemler bahse konu istasyona kurulduktan sonra tek hat şemaları AKDENİZ EDAŞ SCADA-Röle Koordinasyon birimi ile paylaşılmalıdır. AKDENİZ EDAŞ SCADA birimi bu istasyon için SCADA ekranı ve kendi tarafı ile ilgili ayarlamaları (firewall, güvenlik, Güç kalite Analizörü için EMS gibi) yapacak, istasyon için sinyal adresleri, asdu ve comline adreslerini üretici firma temsilcisi ile paylaşacaktır. Üretici firma gerekli haberleşme aboneliklerini yapacak ve paylaşılan dokümanlara uygun olarak sistemlerini konfigüre edecektir. Sistem tamamen hazır olduğunda üretici firma AKDENİZ EDAŞ tan SCADA adaptasyonu ve sistem mimarisi ile ilgili ön kabul isteyecektir. Ekte formatı bulunan ön kabul işlemleri; ilgili istasyon ve AKDENİZ EDAŞ sistemlerinin noktadan noktaya testleri ile birlikte gerçekleştirilecek, karşılıklı imza altına alınacaktır. Bu ön kabul işlemlerinin yapılması TEDAŞ kabulünün ön şartı olacaktır. Scada sisteminin kurulacağı Bina, Beton Köşk vs. Antalya iklim şartlarına ve cihaz çalışma sıcaklıklarına göre iklimlendirilecektir,

4 6. MALZEMELER 6.1. METAL MUHAFAZALI MODÜLER HÜCRELER ve GENEL ÖZELLĠKLERĠ Metal muhafazalı Hava Yalıtımlı Modüler Hücreler 36 kv izolasyon seviyelerinde, Hava, SF6 Gazı ve Vakumlu yöntemler ile imal edilmiş komponentlerin modüler yapılarda tasarlanmış ve aşağıdaki özelliklerde imal edilmiş olması gereklidir; Modüler Hücre ayırıcılarının (Toprak Ayırıcı ve Bara Ayırıcısı) konum bilgisinin alınması için her bir ayırıcıya hareket başı ve sonu olmak üzere ikişer adet enversör kontak ile veya endüktif sensörlerle konum bilgisi AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır ve etiketli olacaktır. Modüler Hücre üzerinde Local /Remote anahtarı pako şalter tip olup SCADA üzerinden müdahaleye uygun olmalıdır.(ied (Röle) üzerinde Local/Remote pozisyon düğmesi varsa ayrıca pako şalter koymaya gerek yoktur.) Tüm ışıklı butonlar ve sinyal lambaları uygun dc gerilimde ledli ya da uzun ömürlü lamba olmalıdır. IEC/EN gibi tüm uluslararası standartlara ve yönetmeliklere uygun olmalıdır, Kablo işaret ve etiketleri paslanmaz, yazısı zamanla silinmez özellikte ve kopmaya karşı dayanıklı olacaktır. Kablo etiketleri daralan makaronlu tip kablo kesitine uygun dış etkenlerde yazısı silinmeyen etiketleme sistemli olup sarı zemin siyah yazılı çıplak gözle okunaklı olmalıdır, Bütün etiketlemeler projeye göre uygun olmalıdır. Hücre isimleri hücre AG pano ortasına uygun font ve boyutta siyah zemin kazıma etiketle 150*200*3mm boyutlarında hücre AG pano üzerine perçin yöntemi ile takılmalıdır Kumanda ve sinyal klemensleri minimum 2,5 mm 2 lik push-in veya Vidalı tip olacaktır. Modüler Hücrelerde kullanılacak W- otomatlar iki kutuplu, çift kesmeli (faz nötr veya 2 faz) ve yardımcı kontaklı (1 NO-1NC) olup SCADA Klemens bloğuna taşınmalıdır. Modüler hücre AG kumanda bölümünde yer alan terminal (klemens) planının pano içinde görünür bir yere yapıştırılmış olmalıdır. Ayrıca her bir tip hücreye ait plan CD ortamında soft copy olarak verilmelidir. Hücre projesi yazılı çıktı kağıt olarak Ag pano içerisine konulacaktır. Ayırıcıların durum bilgilerinin switchlerden klemens bloğuna taşınması esnasında ara soketler kullanılacak ise buradaki bağlantının doğru olduğuna ait ölçüm yapılmalı ve belgelendirilmelidir. Hücre ışıklarının yaylı tip (ani temaslı) açılıp kapatılması gerekmektedir. Beslemesini 110VDC veya 24 VDC den alacak şekilde olmalıdır. Mümkünse Led aydınlatma seçilmelidir. Akım Trafoları ve Gerilim Trafolarından çekilen kablolar faz sırasına göre ayrı renklerde olacaktır. Hücreler arası AC-DC yardımcı besleme geçiş kablajları minimum 16A otomat çıkışı üzerinden, geçmeli tip (soketli) ya da sıra klemensli olacaktır. AG kumanda bölümü iki kapaklı olmalı ve kapakların ortasında bir dikme olmamalıdır. Akım ölçü ve koruma devrelerinde kullanılan klemensler vidalı tip, sürgülü ve test soketli olmalıdır. Hücre AG kumanda bölümündeki termostatlar, orta gerilimin olduğu hücre iç sıcaklığını algılayıp buna göre ısıtıcı devreye alıp çıkacaktır.(bakır telli algılayıcı hücre OG bölümü içine uzatılacaktır) Modüler hücre AG dolabı içerisindeki kablo kanalları 60x80 mm olmalıdır. AG dolabında en alt sırada bulunan kablo kanalı ise 80x100 mm olmalıdır. Hücrelerdeki DC sistem; güç devreleri (kesici yay kurma motoru, aydınlatma vb.) ve sinyal devreleri için iki ayrı sigortadan geçecek şekilde dizayn edilecektir YÜK AYIRICILI GĠRĠġ-ÇIKIġ HÜCRESĠ Yük ayırıcıları gaz izoleli olacaktır. Yük ayırıcılarının yay kurulu, yay boş sinyali AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır.

5 Yük Ayırıcılı hücreler motorlu olacaktır. Motor gerilimleri DC olacaktır. Motor DC besleme klemensi Hücre Ag panosuna bağımsız ve 4mm klemensle irtibatlanmalıdır. DC besleme kaynaktan ayrı kablo ile irtibatlanmalıdır. Yay kurulu sinyali SCADA terminaline taşınacaktır. Gazlı ayırıcı kullanılan hücrelerde gaz seviyesini gösterir kontaklı manometre veya basınç anahtarı bulunuyor ise bu kontaklardan klemens grubuna ihbarlar kuru kontak olarak çıkarılmalıdır. Yük Ayırıcılı Giriş-Çıkış Hücrelerinde, SCADA sinyal listesinde bulunan sinyallerin tamamı; oluşturulacak olan SCADA terminal bloğuna uygun etiketlemeler ile taşınacaktır. Örnek olarak AKDENİZ EDAŞ tarafından kullanılan sinyaller ve etiketlemeleri ekteki AKDENİZ EDAŞ SCADA TERMINALLERI dökümanında paylaşılmıştır KESĠCĠLĠ GĠRĠġ-ÇIKIġ HÜCRESĠ Kesicili Giriş-Çıkış Hücreleri aşağıdaki özelliklerde olmalıdır; Kapasitif gerilim bölücülere giden kablolar ayrı renkte ve/veya numaralandırılmış olmalıdır. Hücreye ait tüm sinyallerin beslemesi için DC otomat veya Klemens tipi cam sigorta kullanılacaktır. Gazlı ayırıcı kullanılan hücrelerde gaz seviyesini gösterir kontaklı manometre veya basınç anahtarı bulunuyor ise; bu kontaklardan klemens grubuna ihbarlar kuru kontak olarak çıkarılmalıdır. Kesici yay kurma motorları ile açma kapama bobinleri istasyonun DC gerilim seviyesine uygun olarak seçilmelidir. Komut ve sinyal için ilgili klemensler uygun olarak etiketlenerek SCADA terminalinde hazırlanacaktır. Kesicinin tüm pozisyon kontakları (Yedekler dâhil) AG kumanda bölümünde klemenslere taşınmalıdır. Kesicilerin konum bilgileri kesiciden AG kumanda bölümüne giden kablonun kesici ile irtibatı soketli tip olmalıdır. Kesici ve ayırıcı kumanda terminalleri AG dolabındaki Klemens bloğuna taşınmış olacaktır. Yay kurulu, Yay boş sinyali AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır. Hücre üzerindeki Röle ve Enerji analizörlerinin beslemesi için Ayrı Yardımcı kontaklı DC otomatlar kullanılmalıdır. Analizör ve röle için ayrı ayrı ölçü ve koruma akım ve gerilim klemensleri olmalıdır ve uygun şekilde etiketlenmelidir. AG dolabının üzerinde Local/Remote anahtarı sinyalleri röleye girilecek şekilde klemens üzerinde etiketli olarak hazır olacaktır. Ayrıca Local anahtar herhangi bir şekilde açma ve kapama kumanda devresine seri olarak işlenmeyip; röleye input olacak şekilde dizayn edilecektir. (Ied (Röle) üzerinde Local/Remote pozisyon düğmesi varsa ayrıca pako şalter koymaya gerek yoktur.) Gerilim ölçü hücresinden gelen Gerilim uçları AG dolabına montajı yapılan cam sigortalı (6A) ayırmalı klemensten geçerek röleye bağlantısı yapılacaktır. Kesicili Hücrelerde AG bölümündeki klemenslere taşınan sinyallerden gerekli olanlar ekteki AKDENİZ EDAŞ SCADA TERMINALLERI dökümanındaki yer alan sıralamaya göre SCADA terminal blokları oluşturularak tüm kablaj ve etiketleme yapılacaktır. Yeni tesisi yapılacak santrallerde ayrıca scada klemensi olşuturmaya gerek yoktur. Bilgiler IED (Röle) veya I/O kartına Hücre klemens grubundan direkt çekilmelidir.

6 Kesicili çıkışlı trafo zati korumaları için istasyon yardımcı gerilimine göre uygun olarak Yağ Sıcaklık Açma, Yağ Sıcaklık Alarm, Bucholz Alarm ve Bucholz Açma yardımcı röleleri kesicili trafo koruma hücresi AG dolabı içerisinde montajı ve kablajı yapılmış olmalıdır.bilgiler ayrıca IED(Röle) I/O kartına input olarak yardımcı röle ile irtibatlanmalıdır, Kesici Kurma Motorları kesicili trafo koruma hücrelerinde Dc gerilim seviyesinde seçilmelidir, 6.4. YÜK AYIRICILI SĠGORTALI TRAFO KORUMA HÜCRESĠ 36 kv, 200 A, 16 ka Yük Ayırıcısı+Sigorta Bileşiğinden oluşacaktır. Kumanda gerilimi DC olacaktır. Yük ayırıcıları gaz izoleli olacaktır. Yük ayırıcılarının yay kurulu, yay boş sinyali AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır. Yük Ayırıcılı Sigortalı Trafo koruma hücreleri motorlu olacaktır. Motor gerilimleri DC olacaktır. Motor DC besleme klemensi Hücre Ag panosuna bağımsız ve 4mm klemensle irtibatlanmalıdır. DC besleme kaynaktan ayrı kablo ile irtibatlanmalıdır. Trafo koruma hücrelerinde OG Sigorta attı klemenslerde hazır olmalıdır. Trafo zati korumaları için istasyon yardımcı gerilimine göre uygun olarak Yağ Sıcaklık Açma, Yağ Sıcaklık Alarm, Bucholz Alarm ve Bucholz Açma yardımcı röleleri trafo koruma hücresi AG dolabı içerisinde montajı ve kablajı yapılmış olmalıdır. Acil stop açma ve termik açma yardımcı röleleri trafo koruma hücresi AG dolabı içerisinde montajı ve kablajı yapılmış olmalıdır. Yük Ayırıcılı Sigortalı Trafo Koruma Hücrelerinde, AG bölümündeki klemenslere taşınan sinyallerden gerekli olanlar ekteki AKDENİZ EDAŞ SCADA TERMINALLERI dokümanındaki yer alan sıralamaya göre SCADA terminal blokları oluşturularak tüm kablaj ve etiketleme yapılacaktır KUPLAJ HÜCRESĠ Kuplaj hücrelerindeki topraklama üzerine kesicilerin manuel olarak kapatılması mekanik ve elektriksel olarak kilitleme yapılmak suretiyle engellenmesi gerekmektedir. Kesici öncesi ve sonrasında bulunan toprak ayırıcılar kendi arasında irtibatlı, bara ayırıcıları da kendi arasında irtibatlı olmalıdır. Kesici kurma motorları DC olmalıdır. Kesicili hücrelerdeki ayrıcılar gaz izoleli olmalıdır. Kesicinin tüm pozisyon kontakları (Yedekler dahil) AG kumanda bölümünde klemenslere taşınmalıdır. Kesicilerin konum bilgileri kesiciden AG kumanda bölümüne giden kablonun kesici ile irtibatı soketli tip olmalıdır. Kesici ve ayırıcı kumanda terminalleri AG dolabındaki Klemens bloğuna taşınmış olacaktır. Yay kurulu, Yay boş sinyali AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır. Kesicili Kuplaj Hücrelerinde, AG bölümündeki klemenslere taşınan sinyallerden gerekli olanlar ekteki AEDAŞ SCADA TERMINALLERI dokümanındaki yer alan sıralamaya göre SCADA terminal blokları oluşturularak tüm kablaj ve etiketleme yapılacaktır ÖLÇÜ HÜCRESĠ SCADA sistemi üzerinden istasyondaki bara gerilimi izlemek için kullanılanılır, İstasyonda birden fazla bara olması durumunda ise her baraya ait ayrı Ölçü Hücresi olması gereklidir. Gerilim Ölçü hücresi AG dolabında kullanılacak W otomatlar yardımcı kontaklı olmalıdır. (Otomat attı bilgisi için)

7 Gerilim trafosu uçları; ölçü çıkışları için 3x2 A (Yardımcı Kontaklı 1 NO, 1NC. Sigorta attı bilgisi için), iç ihtiyaç içinse 3x4 A W-Otomat (C tipi) üzerinden bağlanacaktır. OG bölümünden AG kumanda bölümüne gerilim trafosu için 4x2,5 mm², iç ihtiyaçlı olması durumunda 8x2,5 mm² kesitte alev iletmez kablo kullanılmalıdır. Yük ayırıcıları gaz izoleli olacaktır. Yük ayırıcılarının yay kurulu, yay boş sinyali AG kumanda bölümünde klemenslere taşınacaktır. Hücre uzaktan komut vermeye uygun ise ilgili komut klemensleri AG dolabında oluşturulacak SCADA terminallerinde hazırlanacaktır. Yük Ayırıcılı hücreler motorlu olacaktır. Motor gerilimleri DC olacaktır. Motor DC besleme klemensi Hücre Ag panosuna bağımsız ve 4mm klemensle irtibatlanmalıdır. DC besleme kaynaktan ayrı kablo ile irtibatlanmalıdır. Gazlı ayırıcı kullanılan hücrelerde gaz seviyesini gösterir kontaklı manometre veya basınç anahtarı bulunuyor ise bu kontaklardan klemens grubuna ihbarlar kuru kontak olarak çıkarılmalıdır. Ölçü Hücrelerinde, AG bölümündeki klemenslere taşınan sinyallerden gerekli olanlar ekteki AKDENİZ EDAŞ SCADA TERMINALLERI dökümanındaki yer alan sıralamaya göre SCADA terminal blokları oluşturularak tüm kablaj ve etiketleme yapılacaktır AKIM TRAFOLARI Akım Trafoları Mesnet Tip olmalıdır. Akım Trafoları Koruma ve Ölçü için Kullanılacağından üç sekonderli olması ve istenilen asgari teknik özellikleri karşılamalıdır (TEDAS MYD). Tip: Çift Primer Üç Sekonder Mesnet Sekonder akımı= 5A Ith = ATO<20 için 300*In ; ATO 20 için 100*In Idyn= 2,5*Ith Güç= VA Koruma Çekirdeği : 5 P 10 yada 5 P 20 (Kullanım yerine göre idare onayı alınacaktır.) Ölçü Çekirdeği : Cl:0,2 Fs 5 yada Cl:0,5 Fs 5 (Kullanım yerine göre idare onayı alınacaktır GERĠLĠM TRAFOLARI Ölçü hücrelerinde ve dahili olarak kullanılacak olan Gerilim Trafoları Çift sekonderli olup ölçü veya duruma göre ölçü+iç ihtiyaç için kullanılacaktır. Teknik Özellikleri ise asağıdaki tabloda bulunan değerlerde olmalıdır. Gücü (Ölçü/İç İhtiyaç) VA (İşletme Durumuna Göre) Sınıfı Çevirme Oranı (işletme gerilimine göre seçilecektir.) VA CI:0.5...kV/ 3 0.1kV/ 3...kV/ 3 0.1kV/ 3/ 0.22kV (Köklerde Kullanılmak üzere) 6.9. DC SĠSTEM(REDRESÖRLER) SCADA sistemi için aşağıdaki Teknik özellikler, sinyal ve Alarmlarının alınabileceği bir Redresör sistemi olmalıdır Genel OG sistemlerinde kullanılacak tüm DC yardımcı beslemeler tam bakımsız kuru tip akü ve redresör grubundan oluşacaktır.

8 Kullanılacak DC sistemin giriş enerjisi gitse dahi, istasyonda bulunan ekipmanları min 4 saat kesintisiz besleyecek şekilde Akü Redresör kapasitesi belirlenecektir. Akü - Redresör Kapasitesi en az 26 Ah olarak belirlenecektir. Akü ve redresörler; dahili ortamda( bina içi/harici pano içi), OG hücrelerin yakınında kullanılacağı göz önünde bulundurulacaktır. Sistemin çalışacağı ortam sıcaklığı C, bağıl nem ise %5-%95 (yoğunlaşmamış) arasında değişmektedir. Redresör ve akü sisteminin uygun şekilde çalışması için gerekli iklimlendirme üretici tarafından sağlanacaktır. Akü ve redresörler, montaj edilecekleri pano veya uygun konsollar ile beraber sağlanacaktır. Kullanılacak olan pano veya konsollar elektrostatik toz boyalı olacaktır. Akü ve redresörlerin garanti süresi en az 3 yıl olacaktır. Redresörler besleme gerilimi varken DC besleme ihtiyacını doğrudan sağlamak ve devresine bağlı akü sistemini tam şarj altında tutmak amacı ile tasarlanmış olacaktır. Besleme gerilimi kesildiğinde ise, DC besleme ihtiyacı akülerden sağlanacaktır. Redresör hata ve alarm çıkışları varsa alarm ve sinyalleri I/O girişi yapılarak RTU üzerinde sinyalleri tanımlanmalıdır. DC sistem için dağıtım sigorta kutusu oluşturulmalıdır. Bütün çıkışlar beslediği hücreler isimlendirilmelidir, Redresörlerin girişinde İzolasyon Trafosu kullanılacaktır Tam Bakımsız Kuru Tip Akü Genel Özellikleri 1. Aküler bakım gerektirmeyen ve kuru tipte olacaktır. 2. Her bir akünün nominal gerilimi 12 VDC olacaktır. 3. Aküler tamamen yeni ve hiç kullanılmamış olacaktır. Akülerde çatlak, çizik, ezik ve kırık olmayacaktır. 4. Aküler her pozisyonda (dik, eğik, yatık, vs.) performans kaybı olmadan çalışacaktır. 5. Aküler, derin deşarja dayanıklı olacak ve bağımsız laboratuvarlar tarafından yapılmış test raporu bulunacaktır. Bununla birlikte redresör, aküleri derin deşarja karşı koruyabilecek donanım ve yazılıma sahip olacaktır. 6. Akülerin ömrü 10 yıldan az olmayacaktır. 7. Akülerin imal tarihi ile teslim tarihi arasında en fazla 3 (üç) ay olacaktır. İmal tarihinden itibaren raf ömrü en az 15 ay olacaktır. 8. Akü hücreleri arası bağlantılar kurşun kaplamalı bakırdan olacaktır. 9. Akü kutup başları maksimum akıma dayanıklı kesitte olacaktır. 10. Akülere ait zamana ve ortam sıcaklığına göre deşarj eğrileri ve değerleri orijinal dokümanlarda verilecektir VDC Stabilize Redresör Genel Özellikleri 1. Giriş sigortası (AC) giriş akımın bir üstü olarak seçilecektir. Çift Kutuplu (yardımcı kontaklı) olacaktır. 2. Çıkış sigortası (DC) çıkış akımının bir üstü olarak seçilecektir. Çift Kutuplu (yardımcı kontaklı) olacaktır. 3. Tek-Faz 230 VAC ( VAC Uyumlu olacaktır) 50Hz girişli şebekeden beslenecek olan redresörler 24VDC Çıkışlı olacak olup, 24 VDC +/-%1 stabilite de çıkış verecek şekilde dizayn ve imal edilecektir. 4. Redresörler üzerinde kullanılacak olan grafik LCD ekranda, ayarlanan akım ve gerilim değerleri, giriş ve çıkış akımı, giriş ve çıkış gerilimi, akü şarj akımı, sıcaklık, (+) ve (-) dc kaçağı izlenebilecektir.

9 5. Redresörler üzerinde en az akü şarj arızası, DC yüksek/düşük, toprak arızası, giriş gerilimi kesik, fan arızası, aşırı ısı alarmları verebilecek ve bunlar standart olarak kuru kontak röle çıkışı şeklinde ürün üzerinde bulunacaktır. 6. Akü Şarjı Bitti alarmı akünün %75 i bittiğinde aktive edilmelidir. Bu rakam yaklaşık %50 ile %90 Aralığında ayarlanabilir olmalıdır. 7. Redresörler, mikroişlemci teknolojili, DSP (Digital Signal Processor) teknolojisi ile kontrol edilecek olup, akım ve gerilim ayarlı tipte olacaktır. 8. Sarj ünitesi Tristör kontrollü olacaktır. 9. Redresörler, besleme geriliminde meydana gelebilecek ±20% oranındaki gerilim dalgalanmalarında sürekli olarak kusursuz çalışacak şekilde tasarlanmış ve sertifikalandırılmış olacaktır. 10. Redresörlerin girişinde İzolasyon Trafosu kullanılacaktır. 11. Redresörlerde soft start şarj başlatma ( Ramp ) özelliği olacaktır. 12. Redresörlerin çıkış gerilim dalgalanması (Ripple) aküsüz çalışmada %1 den az olacaktır. 13. Redresör cihazı akü desteği olmadan istenen akım ve gerilim ihtiyacını süresiz olarak karşılayabilecek nitelikte olmalıdır. Akü şarj akımı; istenen yük akımından karşılanmamış olacaktır. Bağımsız akü kapasitesi manuel girilip, şarj akımı ayarlanabilir tip olmalı ve imalat aşamasında standart akü kapasitesinin %10 u ile sınırlandırılmış olacaktır. 14. Cihaz girişinde harmonik filitre ve yüksek gerilim koruması, çıkışında ise uygun büyüklerde dizayn edilmiş filtre endüktans ve kapasitansa sahip olmalıdır. 15. Redresörler 2 kv a kadar olan ani gerilim darbelerine dayanacak şekilde tasarlanmış ve sertifikalanmış olacaktır. 16. IP 50 koruma sınıflarına sahip olacaktır. 17. Redresör DC sistem ünitesinin sac kasası RAL 7035 elektrostatik toz boyalı olacaktır. Rutubetli ortamlarda çalışmaya uygun olacaktır. IEC , 2001 standartlarına uygun olacaktır. 18. Ekranda anlık olarak giriş-çıkış akım, gerilim ve çalışma parametreleri okunacaktır. 19. Redresörde derin deşarj koruması standart olarak bulunacaktır. 20. DC sistem ünitesinin kasası duvara montaj ve yere montaja uygun olacaktır. İstenildiği takdirde redresör ünitesi hiçbir alet yardımı gerektirmeden duvara montaj askısından indirilerek zemine yerleştirilebilecektir. Duvara montaj aparatı askılı tip taşıyıcı olacaktır. 21. DC sistem ünitesi ile akü ünitesi tek bir cihaz şeklinde olup, istenildiğinde DC sistem ünitesi ve akü ünitesi birbirinden bağımsız olarak ayrılabilecektir. 22. Çıkış terminalleri en az 35 mm 2 kesite uygun olacaktır. Koruma ve kumanda için 3 ayrı terminal çıkışı olacaktır.(+)terminaller kırmızı, (-)terminaller gri renkte olacaktır. Her bir çıkış ayrı ayrı uygun değerde seçilmiş 2 kutup w-otomat çıkış sigortası ile korunacaktır. Kasa üzerinde topraklama terminali bulunacaktır. 23. Redresör aküden çalışırken, aküleri derin deşarjdan koruma amaçlı akü çıkış voltajı 22 V a geldiğinde SCADA kontağına DC düşük sinyali; akü voltajı 21 V a geldiğinde çıkış yükü kontaktör marifetiyle ayrılacaktır. 24. Cihaz bağlı bulunduğu akülerini şarj ederken ayarlanan şarj akımı değerinden fazla akım geçmesine müsaade etmeyecektir. Gerektiği noktada akım sınırlamaya girerek aküleri ve kendi güç katını koruma altına alacaktır. 25. Redresör AC beslemesi kesildiği zaman gösterge paneli devrede olacak ve değerler sorunsuz okunabilecektir. 26. Redresör ön paneli üzerinden; boost sarj akımı, boost sarj gerilimi, float sarj akımı, float sarj gerilimi ayarlanabilir olacaktır. 27. Redresör üzerinde Boost şarjın tamamlanamaması durumunda, floating şarja geçme süresi ayarlanabilir olacaktır.

10 28. Soğutma için fan kullanılması durumunda, fanın besleme gerilimi AC 230 V tarafından sağlanacaktır. 29. Redresör üzerinde uzaktan ihbarların silinebilmesine imkan verecek 1 adet dijital giriş bulunacaktır. 30. Redresörlerin kayıp oranları teklifle birlikte bildirilecektir. 31. Redresörler 0-70 C sıcaklık aralığında çalışabilecektir VDC Stabilize Redresör Genel Özellikleri 1. Giriş sigortası (AC) giriş akımın bir üstü olarak seçilecektir. Çift Kutuplu (yardımcı kontaklı) olacaktır. 2. Çıkış sigortası (DC) çıkış akımının bir üstü olarak seçilecektir. Çift Kutuplu (yardımcı kontaklı) olacaktır. 3. Tek-Faz 230 VAC ( VAC Uyumlu olacaktır) 50Hz girişli şebekeden beslenecek olan redresörler 110VDC Çıkışlı olacak olup, 110VDC +/-%1 stabilite de çıkış verecek şekilde dizayn ve imal edilecektir. 4. Redresörler üzerinde kullanılacak olan grafik LCD ekranda, ayarlanan akım ve gerilim değerleri, giriş ve çıkış akımı, giriş ve çıkış gerilimi, akü şarj akımı, sıcaklık, (+) ve (-) dc kaçağı izlenebilecektir. 5. Redresörler üzerinde en az akü şarjı bitti, akü şarj arızası, DC yüksek/düşük, toprak arızası, giriş gerilimi kesik, fan arızası, aşırı ısı alarmları verebilecek ve bunlar standart olarak kuru kontak röle çıkışı şeklinde ürün üzerinde bulunacaktır. 6. Akü Şarjı Bitti alarmı akünün %75 i bittiğinde aktive edilmelidir. Bu rakam yaklaşık %50 ile %90 aralığında ayarlanabilir olmalıdır. 7. Redresörler, mikroişlemci teknolojili, DSP (Digital Signal Processor) teknolojisi ile kontrol edilecek olup, akım ve gerilim ayarlı tipte olacaktır. 8. Sarj ünitesi Tristör kontrollü olacaktır. 9. Redresörler, besleme geriliminde meydana gelebilecek ±20% oranındaki gerilim dalgalanmalarında sürekli olarak kusursuz çalışacak şekilde tasarlanmış ve sertifikalandırılmış olacaktır. 10. Redresörlerin girişinde İzolasyon Trafosu kullanılacaktır. 11. Redresörlerde soft start şarj başlatma ( Ramp ) özelliği olacaktır. 12. Redresörlerin çıkış gerilim dalgalanması (Ripple) aküsüz çalışmada %1 den az olacaktır. 13. Redresör cihazı akü desteği olmadan istenen akım ve gerilim ihtiyacını süresiz olarak karşılayabilecek nitelikte olmalıdır. Akü şarj akımı; istenen yük akımından karşılanmamış olacaktır. Bağımsız akü kapasitesi manuel girilip, şarj akımı ayarlanabilir tip olmalı ve imalat aşamasında standart akü kapasitesinin %10 u ile sınırlandırılmış olacaktır. 14. Cihaz girişinde harmonik filtre ve yüksek gerilim koruması, çıkışında ise uygun büyüklerde dizayn edilmiş filtre endüktans ve kapasitansa sahip olmalıdır. 15. Redresörler 2 kv a kadar olan ani gerilim darbelerine dayanacak şekilde tasarlanmış ve sertifikalanmış olacaktır. 16. IP 50 koruma sınıflarına sahip olacaktır. 17. Redresör DC sistem ünitesinin sac kasası (saç kalınlığı en az 2mm) RAL 7035 elektrostatik toz boyalı olacaktır. Rutubetli ortamlarda çalışmaya uygun olacaktır. IEC , 2001 standartlarına uygun olacaktır. 18. Ekranda anlık olarak giriş-çıkış akım, gerilim ve çalışma parametreleri okunacaktır. 19. Redresörde derin deşarj koruması standart olarak bulunacaktır. 20. DC sistem ünitesinin kasası duvara montaj ve yere montaja uygun olacaktır. İstenildiği takdirde redresör ünitesi hiçbir alet yardımı gerektirmeden duvara montaj askısından indirilerek zemine yerleştirilebilecektir. Duvara montaj aparatı askılı tip taşıyıcı olacaktır.

11 21. DC sistem ünitesi ile akü ünitesi tek bir cihaz şeklinde olup, istenildiğinde DC sistem ünitesi ve akü ünitesi birbirinden bağımsız olarak ayrılabilecektir. 22. Çıkış terminalleri en az 35 mm 2 kesite uygun olacaktır. Koruma ve kumanda için 3 ayrı terminal çıkışı olacaktır.(+)terminaller kırmızı, (-)terminaller gri renkte olacaktır. Her bir çıkış ayrı ayrı uygun değerde seçilmiş 2 kutup w-otomat çıkış sigortası ile korunacaktır. Kasa üzerinde topraklama terminali bulunacaktır. 23. Redresör aküden çalışırken, aküleri derin deşarjdan koruma amaçlı akü çıkış voltajı 100V a geldiğinde SCADA kontağına DC düşük sinyali; akü voltajı 95V a geldiğinde çıkış yükü kontaktör marifetiyle ayrılacaktır. 24. Cihaz bağlı bulunduğu akülerini şarj ederken ayarlanan şarj akımı değerinden fazla akım geçmesine müsaade etmeyecektir. Gerektiği noktada akım sınırlamaya girerek aküleri ve kendi güç katını koruma altına alacaktır. 25. Redresör AC beslemesi kesildiği zaman gösterge paneli devrede olacak ve değerler sorunsuz okunabilecektir. 26. Redresör ön paneli üzerinden; boost sarj akımı, boost sarj gerilimi, float sarj akımı, float sarj gerilimi ayarlanabilir olacaktır. 27. Redresör üzerinde Boost şarjın tamamlanamaması durumunda, floating şarja geçme süresi ayarlanabilir olacaktır. 28. Soğutma için fan kullanılması durumunda, fanın besleme gerilimi AC 230 V tarafından sağlanacaktır. 29. Redresör üzerinde uzaktan ihbarların silinebilmesine imkan verecek 1 adet dijital giriş bulunacaktır. 30. Redresörlerin kayıp oranları teklifle birlikte bildirilecektir. 31. Redresörler 0-70 C sıcaklık aralığında çalışabilecektir Sistem yukarıdaki parametrelere uygun olarak tasarlanmalı ve çalışma şartları ile performans değerleri anlamında üretici tarafından garanti edilen özellikler ile birlikte sunulmalıdır. Kullanılacak sistemlere ait aşağıdaki belgeler ürün ile birlikte bunulacaktır. - Akü Kapasitesi Hesaplamaları - Redresör Kapasite Hesapları - Tek Hat Şemaları - Genel Görünüm Çizimleri - Akü Rafı / Kabinleri ve Yerleşim Çizimleri - Redresör Devre Şemaları - Ürün Katalog ve Broşürleri - Akü Katalog, Broşür ve Deşarj Tabloları - ISO 9001 ve ISO Kalite Belgeleri, - Tip test raporları RTU RTU (Uzak Uç Üniteleri) istasyonlar da IED ler, dağıtılmış ölçüm cihazları ve ekipman durum bilgilerini toplamak ve kontrol etmek için konulacaktır. Kullanılacak RTU lar gerek istenen teknik özelliklere ve gerekse Sinyal Listesinde belirtilen verileri toplamaya uygun olacaktır. RTU, Kontrol Merkezi SCADA yazılımı ile Saha verileri arasındaki iletimi sağlayacak ve verileri belirli bir sıra ile düzenleyecektir. Veri iletimi dışında, belirlenmiş olan otomasyon fonksiyonlarını da gerçekleştirebilecektir. Kontrol Merkezi RTU ya bağlı her hangi bir IED ye uzaktan bağlanabilecektir. Erişim sağlanan IED değerleri, parametreleri Merkezi Kontrol sisteminden izlenebilmeli ve gerektiğinde ilgili parametre ayarları değiştirilip yüklenebilecektir. RTU bu fonksiyonu yerine getirecek şekilde sağlanacaktır. Her bir RTU Yerel/Uzak çalışma konumuna istasyonda bulunan seçici anahtar vasıtası ile alınabilecektir. Yerel konuma alınması durumunda SCADA da yalnız izleme yapılabilecek ve Devre

12 Kesici Açma komutu haricinde uzaktan kontrol edilemeyecektir. Aynı şekilde Uzak çalışma modunda yerel olarak Devre Kesici Açma komutu haricinde yerel kontrol edilemeyecektir Kullanılacak RTU lar IEC, IEEE, ANSI, NEMA gibi uluslararası standartlara tam uyum sağlayacaktır. Bu standartların sağlandığına dair olan tip-test sertifikaları ürün tedarikçi firmalardan istenmelidir. (örneğin IEC level A uyumluluğu) Sistem Güvenirliği Mikro-işlemci bazlı RTU ların tüm modülleri kendini izleme özelliğine sahip olacaktır. Modüller üzerinde oluşacak herhangi bir hata kaçırılmamalı ve bu hatadan dolayı sistem herhangi bir şekilde etkilenmemelidir. Bu nedenle RTU lar aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: Modüllerin gerçek zaman izlemesi Seri bağlantıların izlemesi Hafıza testleri Normal olmayan program hatalarının ihbarı RTU başlangıç anı ve arka planda sürekli donanım kontrol testleri Sistem emniyetine özel bir önem verilmelidir. Özellikle, aşağıda belirtilen durumlarda yanlış çıkışlar veya hatalı işletimlere imkân verilmeyecektir Tek kompenent veya modül arızası Güç kaynağında anahtarlama dalgalanmaları veya tekrarlı aç/kapa anahtarlaması Aşırı işletme şartlarında veya gürültülü tele-kontrol linkleri üzerinde çalışma Başlangıç açılışında veya arıza sonrasında yeniden devreye girme Ekipmanın koruyucu veya düzeltici bakımı esnasında veya başlıca takmalı modülün kaldırılması veya değiştirilmesi test edilirken, Yazılımın geliştirilmesi, hatadan ayıklanması, entegrasyonu veya testi ile birlikte, Donanımı tadil ederken, genişletirken, ilave veya test ederken. Bunlar yukarıdakilerle sınırlı değildir. Enerjinin gitmesi halinde konfigürasyonda bir kayıp söz konusu olmamalıdır. Enerjinin tekrar gelmesi halinde sistem kendini otomatik çalıştırabilmelidir ve bunun için pile ihtiyaç duymamalıdır. Sistem ana üniteleri yüksek elektriksel izolasyona sahip olmalıdır. Ana ünitenin ve modüllerinin izolasyonu 2.5 kv tan az olmamalıdır (verilen standartlara uygun olarak). Elektromanyetik girişimden, toprak potansiyel farkından ve çeşitli gürültülerden kaynaklana bilecek bozulmalara karşı sinyal iletimleri güvenli bir şekilde sistem tarafından kontrol edilecektir. Sahaya bir komut gönderildiği takdirde RTU bu komutun yerine getirilmesinde bir sakınca olmadığını kontrol etmeli, komutu yerine getirmekte sakınca varsa komutu iptal etmelidir RTU Parametlendirme ve Tanılama Kullanılacak RTU lar bir PC vasıtası ile parametrelendirilebilecektir. Bu parametrelendirme hem çevrim içi (on-line) hem de çevrim dışı (off-line) olarak yapılabilecektir. Tüm parametrelendirme işlemleri ve RTU arızalarına ilişkin tanılama verileri bu PC vasıtası ile hem RTU nun yanında doğrudan bir bağlantı ile veya Kontrol Merkezinden yapılabilecektir. Yukarıda belirtilen uzaktan yapılacak tüm işlemler Ethernet haberleşme ve IEC protokolü kullanılarak sağlanacaktır. RTU parametrelendirilmesi sinyal bazında olmayıp nesne odaklı olarak yapılacaktır. Her bir elektriksel ekipman için (kesici, ayırıcı, fider, trafo) bir nesne tanımlanacak ve bu nesne için gerekli sinyaller daha önceden tanımlanmış olacaktır. Örnek olarak, ileride fider ilavesi istendiğinde, fiderin

13 bir nesne olarak sisteme girilmesi durumunda, fidere ilişkin sinyaller adresleri ile birlikte otomatik olarak tanımlanacaktır. RTU parametrelendirme yazılımı aynı zamanda RTU için çeşitli otomasyon fonksiyonlarını da programlamak için kullanılacaktır. Otomasyon fonksiyonları için kullanılacak blok diyagramlar IEC standardında olacaktır. Otomasyon fonksiyonları için istenirse RTU ya entegre PLC kullanılabilecektir. Gerek RTU nun parametre değerleri ve gerekse yaratılacak otomasyon fonksiyonları, çevrim dışı (off-line) olarak parametrelendirme yazılımında test edilebilecektir RTU HaberleĢme Modülleri Teklif edilen RTU lar iki adet ethernet portu ve ihtiyaca göre eklenebilen seri haberleşme modülleri ile donatılabilir olacaktır. Bu haberleşme modülleri üzerinden çeşitli haberleşme protokolleri ile hem üst sistem hem de alt sistemde bulunan cihazlar ile haberleşecektir. Haberleşme protokolleri RTU ya takılacak olan haberleşme modüllerinin içerisinde firmware olarak hazır bulunacaktır. Hiçbir şekilde aşağıda belirtilen haberleşme protokolleri için RTU nun haberleşme modülleri dışında, harici olarak bir protokol çevirici cihaz kullanılmayacaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan IEC / IEC / IEC / IEC61850, Modbus, Profibus DP protokolleri için ürün tedarikçileri Interoperability Listeleri ni ürün ile birlikte verebileceklerdir. Kontrol Merkezi RTU arası HaberleĢme: Merkez içerisinde eklerde teslim edilmiş olan ilgili sistem topolojisine uygun olarak dizayn yapılacak, uygun protokoller ile network yapısı oluşturulacaktır. Kontrol merkezi haberleşmesi TCP/IP Ethernet portu üzerinden yapılacaktır. Bu haberleşme için IEC 104 protokolü kullanılacaktır. Ethernet portlarından birisi Kontrol Merkezi ile haberleşirken diğer ethernet portu istasyon içindeki uygun IED ekipmanlar ile IEC61850 protokolü ile haberleşecektir. RTU kontrol merkezi haberleşmesi için IEC protokolü kullanılacaktır. RTU protokolü analog ve durum değerleri değişmesi (RBE) üzerine merkeze gönderecek şekilde ayarlanacaktır. Ayrıca RTU analog verileri 2 saniye ile 1 saat arası ayarlanabilen sürelerde periyodik olarak gönderebilecektir. Analog veri değişiminin algılanacağı ölü-band kullanıcı tarafından ayarlanabilir olacaktır. RTU ile istasyondaki IED cihazlar arası haberleģme: RTU, istasyondaki ekipmanlarların haberleşme yeteneklerine göre yeterli sayıda RS485, RS232 ve ethernet portuna sahip olacaktır. Her bir IED den minimum 10 adet digital giriş, 6 adet digital çıkış ve 30 ölçüm değeri aşağıdaki protokollerden uygun olanı kullanılarak merkezi kontrol sistemine aktarılacaktır. En az aşağıdaki protokolleri destekleyecektir; IEC IEC IEC /104 diğer istasyonlar ile haberleşme MODBUS PROFIBUS DP Tedarikçi firma RTU nun IEC protokolü uyumluluğu için IEC Alt Komitesi nce onaylanmış bir test merkezinden verilmiş A seviyesi sertifika sağlayacaktır. IED değerlerinin SCADA sisteminde 2 saniye içinde güncellendiği gösterilmelidir. RTU veri yoğunlaştırıcı olarak kullanılması durumunda IEC /101 destekleyecek ilave ethernet ve/veya seri port ilavesi yapılacaktır. RTU nun haberleşme modulü aşağıda tanımlanan görevleri eksiksiz olarak yapacaktır;

14 Üst sistem ve alt sistem ile modüler protokolleri vasıtası ile haberleşme Otomatik veya ayarlanabilir (çeşitli haberleşme senaryoları) bir şekilde verilerin aktarılması (olaylar oluştuğu anda üst sistemin sorgulamasından bağımsız olarak veri aktarma, tanımlanabilen zaman aralıklarında verilerin aktarılması, öncelikli alarmların ilk sırada aktarılması) Önem dereceli veri transferi Kendisine bağlı her alt-istasyon RTU su için veri saklama özelliği Yedekli haberleşme kanalları (farklı veya aynı noktaya) Saha verilerinin aynı anda zaman etiketli ve zaman etiketsiz olarak üst sisteme aktarılması (arıza durumlarında haberleşme hatlarının yoğunluğundan dolayı öncelikli olarak arıza veya konum bilgileri zaman etiketsiz olarak aktarılır, hatların rahatlamasından sonra ise, zaman etiket bilgileri üst sisteme gönderilir). Tele denetim (Uzaktan kontrol) işlevi aşağıdaki (kendiliğinden olan) işlevleri içermektedir: Sinyallerin değişimin görüntülenmesi, mesaj üretimi ve zaman etiketlemesi, üzerindeki süreç verilerinin elde edilmesi, Açık -/ kapalı çevrim denetim işlevi ve mesaj üretiminin sonuç verilerinin değişim görüntülemesi, Açık -/ kapalı çevrim denetim işlevinin sonuç verileri için zaman etiketlemesi Çeşitli aktif süreç bilgi öğelerinin eş zamanlı olarak var olması durumunda, daha yüksek önceliğe veya öneme sahip olanlar ilk olarak gönderilecektir, Sürekli olarak yüksek önceliğe sahip süreç bilgi öğeleri için bile, düşük önceliğe sahip olanlar da gönderilebilecektir. İletişim işlevselliğinin kendiliğinden olan kanalından mesajların alınması ve aktarım Zaman Senkronizasyonu RTU lar zaman senkronizasyonu özelliğine sahip olacaktır. Bu özellik için RTU lar içerisinde zaman sunucuları olacaktır. Zamanın formatı ise aşağıda belirtilen yapıda olacaktır; GGG:SS:DD:SSS (saat formatında) Saat Sistemi Normal işletmede, saat sunucuları RTU nun çalışmasından sonra kendi başına (autonomous) bir daha zaman ayarlama mekanizmasına ihtiyaç duymadan çalışır. Zaman senkronizasyon sistemi RTU nun ve RTU ya bağlı cihazların (IED vb.) senkron edilmesi sağlanır. RTU daki zaman senkronizasyonu için gerekli zaman sunucusu her 10ms de bir göndereceği veri ile RTU yu ve ona bağlı diğer alt sistemleri <1ms hassasiyet ile senkronlayacaktır. Senkronizasyon Yöntemi Zaman senkronizsyonu için aşağıda belirtilen yöntemlerden bir tanesi uygulanacaktır; GPS zaman alıcısının doğrudan RTU ya bağlanması Uzaktan (Kontrol Merkezinden) alınacak bir zaman senkronizasyonu bilgisi ile Her iki yöntemle de yapılacak zaman senkronizasyonu ile SCADA sistemi, RTU lar ve RTU lara bağlı Koruma Röleleri aynı zaman ile işaretlenecektir. RTU ya bağlı bir GPS ile yapılacak senkronizasyon +/- 1 ms, Kontrol merkezinden gönderilecek bir sinyal ile yapılacak olan senkronizasyon ise +/- 3 ms hassasiyet ile sistemi senkron edecektir.

15 RTU I/O Modülleri Kullanılacak RTU lar; merkez içerisindeki sinyal ve komut sayısına yetecek şekilde yedekler ile birlikte aşağıda belirtilen I/O modülleri ile donatılabilecektir. Dijtal Giriş Modülleri Dijital Çıkış Modülleri Analog Giriş Modülleri Analog Çıkış Modülleri Bu modüllere ilişkin özellikler ise aşağıda sıralanmıştır; GiriĢ ÇıkıĢ Modülleri Dijital giriģ Modulü Dijital giriş modülleri 2 farklı tip sinyali işleyebilecektir. Bunlar; Tekli Bilgi Sinyali (SS) : SS sinyalleri genellikle alarmlar için kullanılır. Bu tip sinyallerde giriş tek bitlik bir bilgi alır. Fiziksel olarak bu bilgi açık veya kapalı durumda olabilen gerilimsiz bir röle kontağının durumunu belirtir. Çiftli Bilgi Sinyali (DS) : Bu tip giriş, iki kalıcı konumdan birinde bulunabilen bir teçhizatın ( örneğin, kapalı veya açık durumda olabilen bir kesici ) durumunu yansıtan bir çift bilgi alır. Fiziksel olarak, bir DS ile ilgili giriş, gerilimsiz bir kontak çiftidir ve bu bilgi eşleniklidir (kontaklardan biri açık iken diğeri kapalıdır). Kontak çiftinin durumu normal olarak eşleniktir. Ancak, teçhizat manevranın devamı esnasında veya herhangi bir anormal durumda kontakların durumu eşlenik olmayabilir. Bu durum RTU tarafından algılanmalı ve örneğin kesicide bir sorun olduğu üst sisteme aktarılmalıdır. Fakat eşlenik değişimi tam olarak aynı anda olmayabilir. Ancak bu geçici durum bir hata anlamına gelmez. İşlem açısından bu olayı maskelemek gerekir. Dolayısıyla geçici eşlenik durumları filtreleyebilmelidir. Aşağıda belirtilen sinyaller ise belirlenen genel özellikleri tarif etmektedir. 16 veya 32 lik dijital giriş (8 er gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Her gruba ait ortak bir L+ (dönüşler ortak olabilecektir) Gerilim seviyesi (24//110/220V DC) İstenilen gerilim seviyesinde inputları görebilecek özellkte olacaktır..örneğin; 24 V DC input kartında 16V-24V DC gerilim arasını algılayacak, 16 V DC nin altında herhangi bir gerilim olması durumunda varsa RTU bu durumu input olarak algılamayacaktır Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Her sinyal için bir adet LED Tekli bilgi girişi - 1ms hassasiyet ile veri toplama ve etiketleme - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (10->01 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Değişimlerin kendiliğinden üst sisteme aktarılması Çiftli bilgi girişi - 1ms hassasiyet ile veri toplama ve etiketleme - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (1001 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Değişimlerin kendiliğinden üst sisteme aktarılması

16 - Teçhizat ara konum ve arıza durumlarının algılanması ve üst sisteme gönderilmesi Darbe sayıcısı - 20kHz de darbe toplama - Sinyalleri tersinir hale getirebilmek (10 tersinir durumu yaratmak için program yazılmayacak ve zaman gecikmesi oluşmayacaktır) - Verilerin üst sistem tarafından manuel olarak sorgulanması veya RTU içerisinde tanımlanan belli aralıklar ile üst sisteme gönderilmesi Dijital ÇıkıĢ Modülü Dijital çıkış sinyalleri iki tip olmalıdır. Bunlar tekli nokta kontrollü çıkış sinyalleri (SC), örnek olarak alarm silme ve reset gibi veya çiftli nokta kontrollü (DC), örnek olarak kesiciyi devreye alma ve çıkartmak için kullanılmalıdır. 8 veya 16 veya 32 lik dijital çıkışlar (8 er gruplar halinde) Her gruba ait ortak bir L+ (dönüşler ortak olabilecektir) Gerilim seviyesi (24/48/110/220V DC) Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Her sinyal için bir adet LED Tüm çıkışlar aşırı akım ve sürekli bir kısa devreye karşı korumalı olacaktır Bir çıkışın kısa devreye neden olması diğer çıkışları etkilememelidir Açma/Kapama gücünü büyütebilmek için 2 ayrı çıkış paralel olarak kullanılabilecektir Darbe komutları - Tekli komut - Çiftli komut Binary çıkış - Tekli bilgilerin kendiliğinden olarak çıkışının sağlanması - Haberleşme arızası durumunda seçilebilir bir davranış atanabilecektir. Nominal Akım min. 0,25A veya paralel bağlandığında 0,35A Kısa devre anında 10A lik kesme akımına izin verme Anahtarlama frekansı max. 100Hz olacaktır 1 out of n kontrolü yapacaktır. Aynı RTU dan aynı anda sadece bir komut gerçekleştirilecektir Komut emrini gerçekleştirme aşağıdaki yönteme göre yapılacaktır; - Normal devre kontrolü - Seç ve uygula özelliği Komut emri gönderildikten sonra komutun gerçekleştiği veya gerçekleşemediği izlenecektir Komut süreleri ayarlanabilecektir Komut ile ilgili geri beslemeler üst sisteme iletilecektir (olumlu ve olumsuz) Dijital outputlar röle çıkışlı olacaktır Analog GiriĢ Modülü Her türlü analog sinyal giriş modülünde tutma (threshold) değeri ayarlanır olacaktır. Tutma değerleri en az %0.1 lik adımlara sahip olacaktır. En son üst sisteme gönderilen bilgi tutma değerine baz alınacak değerdir. Böylece üst sisteme her zaman en güncel değer gönderilecektir. Bu sayede her döngüde eşik değerlerinin oluşturduğu toplam değer hesaplanır ve üst sisteme en yeni değer aktarılıp bilgi kaybı önlenir. Aynı zamanda bu yöntemle okunacak bilginin üst sisteme aktarılması için, ayarlanan eşik değerine gelinmesini beklemek zorunda kalınmaz.

17 Okunan değer üst sisteme gönderildikten sonra baz alınacak yeni değer gönderilen en son değer olmalıdır. Sayısal çeviriciler (A/D) 12 bit artı bir işaret bitinden oluşacaktır. Analog giriş modülleri supresiv diyotlarla ve RC filtrelerle aşırı gerilim ve geçici rejimlere (transientlere) karşı korunmuş olmalıdır. Aşağıda belirtilen sinyaller ise belirlenen genel özellikleri tarif etmektedir. 4 veya 8 lik analog girişler (2 şer gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Akım sinyalleri için +/-20mA Gerilim sinyalleri için +/-10V Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Fonksiyonlar için LED ler Akım sinyallerini irdeleme - Seçilebilir zaman aralıklarında (0,5 ile 60s) analog verilerin toplanması - Analog verilerin sıfıra yaklaştırılması (zero point supression) - Rasgele değişen verilerin üst sisteme gönderilmesi (seçilebilir bir tutma değeri ile Tresh Hold) Gerilim sinyallerini irdeleme - Seçilebilir zaman aralıklarında (0,5 ile 60s) analog verilerin toplanması - Analog verilerin sıfıra yaklaştırılması (zero point supression) - Rasgele değişen verilerin üst sisteme gönderilmesi (seçilebilir bir tutma değeri ile Tresh Hold) Analog değer çözünürlüğü - +/-20mA de %0, /-10V da %0,025 Analog değer ölçüm doğruluğu - 250C %0,15-500C %0, C %0, Analog ÇıkıĢ Modülü 4 veya 8 lik analog girişler (2 şer gruplar halinde) Optocoupler ile galvanik izolasyon Akım sinyalleri için +/-20mA, +/-10mA Gerilim sinyalleri için +/-10V Modül üzerinde sökülebilir klemens grubu Fonksiyonlar için LED ler Akım sinyallerini irdeleme - Üst sistemden gelen spontane akım çıkışı Gerilim sinyallerini irdeleme - Üst sistemden gelen spontane gerilim çıkışı Analog değer çözünürlüğü %0,025 Analog değer ölçüm doğruluğu - 250C %0,3