Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu

Transkript

1 132 Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu Zihniye OKRAY KOCABIYIK, 1 Ebru ÇAKICI 2 ÖZET Amaç: Tükenmi lik sendromu bireylerle yüz yüze çal an meslek gruplar nda s k ya anan bir sorundur. Bu çal mada sa l k çal anlar n n belirli sosyodemografik de i kenlere göre tükenmi li i art ran ve i doyumunu azaltan etkenlerin belirlenmesi amaçlanm t r. Yöntem: Çal man n örneklemini KKTC deki Dr. Burhan Nalbanto lu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hastanesi nde görevli 230 sa l k çal an olu turmu tur. Ara t rmada ara t rmac taraf ndan haz rlanan sosyodemografik bilgi formu, Maslach Tükenmi lik Ölçe i ve Doyumu Ölçe i kullan lm t r. Sonuçlar: Ara t rmaya kat lan deneklerin ya ortalamas 35.69±9.58 dir (aral k: 19-58). Deneklerin %17.8 i (n=41) doktor, %47.4 ü (n=109) hem ire, %26.1 i (n=60) memur ve % 8.7 si (n=20) i çidir. Erkeklerin (10.81±5.80) kad nlara (14.50±7.37) göre daha az duygusal tükenme ya ad ve i doyumlar n n kad nlara göre daha yüksek oldu u bulunmu tur ya grubundaki bireyler ya grubuna göre ki isel ba ar lar n (p=0.009) daha iyi görmekte ve i ten daha fazla doyum (p=0.021) almaktad r. Doktorlar n memurlara göre daha fazla duyars zla t klar (p=0.023) ve hem irelerin doktorlara göre daha az i doyumu (p=0.000) ya ad klar saptanm t r. Denekler e itim durumlar na göre kar la t r ld klar nda t pta uzmanl k veya doktora yapm bireylerin i doyumlar n n di erlerinden daha fazla oldu u saptanm t r. Evlilerin bekar ve dullara göre (p=0.014 ve p=0.046) i doyumlar n n daha yüksek oldu u saptanm t r. Meslek ya am nda daha yeni (3-7 y l aras ) olanlar n i doyumlar, daha eski (20-25 y l aras ) olanlara göre daha az (p=0.033) olarak saptanm t r. Bakmakla yükümlü olunan yatan ve ayaktan hasta say s n n artmas veya hiç olmamas i doyum puan n (p=0.011 ve 0.041) azaltmaktad r. Tart ma: Sonuç olarak sosyodemografik de i kenler tükenme konusunda farkl sonuçlar verebilmektedir. Tükenmi li i olu turan kurumsal ve bireysel nedenleri ara t racak ara t rmalar n yap lmas ve bulgular nda hizmet içi e itim programlar n n olu turulmas, kurumsal de i ikliklere gidilmesi gerekmektedir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9: ) Anahtar sözcükler: Tükenmi lik, i doyumu, hastahane çal anlar, K br s ABSTRACT Job burn-out and job satisfaction in the hospital staff Objective: Burn out syndrome is one of the common syndromes encountered in jobs necessitating face to face relationship with other individuals. The purpose of this study was to determine the factors increasing burn out and decreasing job satisfaction of hospital staff Methods: 230 hospital staff who worked in the central hospitals of Turkish Republic of Northern Cyprus; Dr. Burhan Nalbanto lu General Hospital and Bar Mental Hospital shaped the sample of the study. Sociodemographic data form prepared by the researchers, Maslach BurnOut Inventory and Job Satisfaction Inventory were administered to the sample. Results: The mean age of the participants is 35.6 years range: years). The participants according to their occupations were: 17.8% (n=41) doctors, 47.4% (n=109) nurses, 26.1% (n=60) official employees and 8.7% (n=20) laborers. Female participants (14.50±7.37) were emotionally more exhausted than male participants (10.81±5.80) and male participants have more job satisfaction than female participants. The participants who are in between ages have more personal accomplishments than participants who are in between ages (p=0.009) and their job satisfaction 1 Uzm.Psk., 2 Doç.Dr., Yak n Do u Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Lefko a, KKTC Yaz ma adresi: Zihniye Okray KOCABIYIK, YDÜ Psikoloji Bölümü, Yak n Do u Bulvar, Lefko a, KKTC E-posta: zokray@neu.edu.tr

2 Okray Kocab y k ve Çak c 133 (p=0.021) were higher than others. Doctors are more desensitized than official employees (p= 0.023) and nurses have less job satisfaction (p<0.0001) than doctors. The participants who have doctoral level education or specialist in medicine have higher job satisfaction than other educational level groups. Married participants have higher job satisfaction than single or widowed participants (p=0.014 and 0.046). The levels of job satisfaction (p= 0.033) of the participants who have longer years (20-25 years) in the occupation are higher than of those who have fewer years (3-7 years) in the occupation. The level of job satisfaction decreases when inpatient or outpatient number increases and also the results is the same when there is no patient to serve (p=0.011 and 0.041). Discussion: The results of the job burn-out and job satisfaction can vary according to the different sociodemographic variables. With further studies the organizational and personal factors that cause job burn-out should be evaluated and accordingly developmental strategies to improve the organizational setting should be implemented. () Key words: burn-out, job satisfaction, hospital staff, Cyprus G R Tükenmi lik sendromunun tan m n ilk kez 1975 y l nda Freudenberg, kronik madde ba ml lar için kullan lan, motivasyon ve ilgi kayb olarak de erlendirilen ba ar s zl k, y pranma, enerji ve güç kayb veya insan n iç kaynaklar üzerinde, kar lanamayan istekler sonucunda ortaya ç kan bir tükenme durumu olarak yapm t r. 1-3 Tükenmi lik kavram bundan önce Amerikan literatüründe olgu sunumlar nda kar m za ç kmaktad r l y llarda Greene bir roman nda ba ar l bir mimar n i ini b rak p Afrika ormanlar nda inzivaya çekildi inden söz eder. 4 Maclach ve Jackson 1976 y l nda tükenmi lik sendromunun i levsel tan m n yapm t r. Onlara göre tükenmi lik, fiziksel bitkinlik, uzun süren yorgunluk, çaresizlik ve ümitsizlik duygular, olumsuz benlik kavram geli imi, i e, ya ama ve di er insanlara yönelik olumsuz tutumlar içeren fiziksel, duygusal ve mental bir sendromdur. Bunlara ba l olarak tükenmi lik sendromunun 3 boyutta de erlendirilebilece ini vurgulam t r: 1. Duygusal tükenme: Ki inin yapt i nedeniyle a r yüklenmesi ve tüketilmi olma duygular olarak tan mlan r. Duygusal tükenmenin halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük, ki inin özgüveninin, i ine kar ilgi ve ço kunun azalmas ya da yitimiyle gitti ini belirtmi tir. Bu boyut fiziksel ve duygusal yorgunluk durumlar n gösterir ve tükenmi li in merkezindeki en önemli boyuttur. 2. Duyars zla ma: Ki inin bak m ve hizmet verdi i ki ilere kar onlar n birer birey, kendilerine özgü birer varl k olduklar n göz ard ederek duygudan yoksun bir biçimde davranmas olarak tan mlanmaktad r. Hizmet verilen ki ilere kar olumsuz tutumlar içerir ve bunlara sinirlilik ve ki inin idealizm kayb e lik eder. 3. Ki isel ba ar : Üretkenlik, yeterlilik ve ba ar yla üstesinden gelme duygular n belirtir. Bu boyut depresyon, dü ük moral, ki ileraras ili kilerde geri çekilme, üretkenli in azalmas, bask - larla ba edebilmede yetersizlik, ba ar s zl k duygusu ve zay f özgüvenle belirgin, ki inin kendisine ve ki isel ba ar s na ili kin olumsuz tepkiler içerir. 3,4 Tükenmi likle ilgili bir di er sorun olan ve genellikle birlikte de erlendirilen i doyumu, ki inin i le ilgili de erlerinin i te kar land n alg lamas ve bu de erlerin bireyin gereksinmeleri ile uyumlu olmas olarak tan mlanmaktad r. doyumu çal an n i ini ya da i ya am n de erlendirmesi sonucu duydu u haz ya da ula t duygusal doyum olarak belirtilmektedir. 5 doyumu dinamik bir olgudur. Bireysel ya da grupla ili kili olabilir, i in belirli bir k sm yla da ili kili olabilir. doyumu, i in özellikleriyle çal - an n istekleri birbirine uydu u zaman gerçekle- ir. doyumu ve ya am doyumu birbirini etkileyen iki etkendir. doyumunun yüksek olmas bireyin ya am doyumunu da art ran bir etken olarak de erlendirilirken, bunun tersi de do rudur. 6 Tükenmi lik sendromunda bireysel özellikler daha belirsiz sonuçlar verirken, örgütsel etkenler daha tutarl sonuçlar vermi tir. 3 yerinde tükenmi li i art ran örgütsel faaliyetler aras nda mesleksel farkl l klar (bireyin yapt i teki kontrolünün az olmas, bireyi tehdit edici fiziksel ko ullar n bulunmas veya maddi kaynaklar yönetme sorumlulu u) bulunmaktad r. 7 Bunlar n yan s ra, i in amaçlar n n tam olarak belirlenmedi i durumlarda ortaya ç kan rol belirsizli i de bir di er etkendir. 8 Rol çat mas, karara kat lma ve karar vermede yetersizlik, yetkilerin yetersizli i ve de erlendirmede adaletsizlik, tükenmi li i art ran ve i doyumunu azaltan örgütsel etken aras nda s ralanabilir Bu çal mada KKTC deki Dr. Burhan Nalbanto lu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hastanesi nde görevli sa l k çal anlar n n tükenmi lik ve i doyumu düzeylerinin sosyodemografik de i kenlere göre belirlenmesi amaçlanm t r. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

3 134 Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu GEREÇ VE YÖNTEM KKTC deki Dr. Burhan Nalbanto lu Devlet Hastanesi ve Bar Ruh ve Sinir Hastanesi nde çal an 230 sa l k çal an ara t rman n örneklemini olu turmu tur. Evreni ise, her iki hastanede çal an 103 doktor (%18), 273 hem ire (%48), 129 memur (%22) ve 69 i çi den (%12) olu an 574 ki idir. Örneklem bu oranlara sad k kal narak ve %95 güven olas l ve %5 hata pay dikkate al narak 230 ki iden olu maktad r. Çal mada kullan lan form ve ölçekler unlard r: 1. Sosyodemografik Bilgi Formu: Ara t rmac lar taraf ndan düzenlenen, ya, meslek, cinsiyet, medeni durum, çocuk say s, e itim durumu, çal lan bölüm, bakmakla yükümlü olunan hasta say s ve çal ma süresini belirlemeye yönelik sorulardan olu maktad r. 2. Maslach Tükenmi lik Ölçe i: Geçerlilik ve güvenilirlik çal mas Ergin taraf ndan yap lan ölçek 22 maddeden olu maktad r. Be li Likert tipi bir ölçek olup tükenmi lik 3 boyutta de erlendirilmektedir: Duygusal tükenme, ki isel ba ar ve duyars zla ma. Ölçe in alt boyutlar n n test güvenilirlik katsay lar duygusal tükenme için 0.83, duyars zla ma için 0.72 ve ki isel ba ar için 0.67 olarak bulunmu tur. 15,16 3. Doyumu Ölçe i: Geçerlilik ve güvenilirlik çal mas Tezer taraf ndan yap lan ölçe in güvenilirlik katsay s 0.91 olarak bulunmu tur. On maddeden olu an, dörtlü Likert tipi bir ölçektir. Maddeler 1-4 aras nda puanlan r. Ölçekten al nacak en dü ük puan 10, en yüksek puan 40 olup 20 nin üzerindeki puanlar i doyumunun oldu u biçiminde de erlendirilir. 17 Verilerin istatistiksel analizi SPSS 9.01 kullan larak yap lm t r. kili gruplar n say sal de i kenlerinin ortalamalar n n kar la t r lmas nda t- testi, ikiden çok grubun say sal de erlerinin ortalamalar n n kar la t r lmas nda tek yönlü varyans analizi ve ileri istatistiksel inceleme için Tukey, de i kenler aras ndaki ili kinin gücünü belirlemek için Pearson korelasyonu kullan lm t r. Deneklerin duyars zla ma puanlar n n hangi etkenler taraf ndan yordand n belirleyebilmek için çoklu regresyon analizi yap lm t r. BULGULAR Çal maya kat lan deneklerin %61.3 ü (n=141) kad n, %38.7 si (n=89) erkektir. Deneklerin ya aral aras nda olup ya ortalamas 35.69±9.58 dir. Deneklerin %77.7 si (n=178) evli, %17.9 u (n=41) bekar ve %4.4 ü (n=4) bo anm veya duldur. Deneklerin %10 u (n=23) ilk veya ortaokul mezunu, %47.8 i (n=110) lise veya meslek yüksekokulu, %21.3 ü (n=49) üniversite ve %20.9 u (n=48) yüksek lisans, doktora veya t pta uzmanl k yapm t r. Deneklerin %17.8 i (n=41) doktor, %47.4 ü (n=109) hem ire, %26.1 i (n=60) memur ve %8.7 si (n=20) i çidir. Deneklerin %5.8 i (n=13) yo un bak m ve acil servis, %36.3 ü (n=82) dahili, %34.5 i (n=78) cerrahi ve %23.5 i (n=53) di er servislerde çal maktad r. Deneklerin %30 unun (n=69) çocuklar yok, %26 s n n (n=59) 1, %39 unun (n=89) 2, %5 inin (n=13) 3 çocu u vard r. Deneklerin Maslach Tükenmi lik Ölçe i alt boyutlar ndan ald klar puanlar n ortalama ve standart sapmalar duygusal tükenme alt boyutunda 13.10±7.02, ki isel ba ar alt boyutunda 22.01±4.95, duyars zla ma alt boyutunda 5.76±3.92; Doyumu Ölçe inde 27.39±5.42 olarak saptanm t r. Kad n ve erkeklerin tükenmi lik alt boyutlar ve i doyum ölçe i ortalama puan Student-t testi ile kar la t r ld nda kad nlar n daha fazla duygusal tükenme ya ad, erkeklerin i doyumunun anlaml olarak daha yüksek oldu u bulunmu tur (Tablo 1). Deneklerin ya gruplar na göre tükenme ve i doyumu puanlar n n tek yönlü varyans analizi ile kar la t r lmas sonucunda ki isel ba ar ve i doyumu puan ortalamalar aras nda fark saptanm t r. Tukey ile yap lan ileri istatisti e göre, ya grubu ya grubuna göre ki isel ba ar lar n daha iyi görmektedir. doyumuna bak ld nda, ya grubunun ya grubuna göre (p= 0.009) i ten daha fazla doyum ald saptanm t r (Tablo 2). Deneklerin mesleklerine göre tükenme ve i doyumu ortalama puan tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda, duyars zla ma (p=0.041) ve i doyumu (p=0.001) alanlar nda gruplar aras nda fark saptanm t r. leri de erlendirmede (Tukey), doktorlar n memurlara göre daha fazla duyars zla t klar (p=0.023) ve hem irelerin doktorlara göre daha az i doyumu (p=0.000) ya ad klar saptanm t r (Tablo 3). Denekler e itim durumlar na göre tükenme ve i doyum ortalama puan aç s ndan tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda i doyumu (p=0.001) ortalama puanlar aras nda anlaml fark saptanm t r. Tukey ile yap lan ileri de erlendirmede ise, t pta uzmanl k veya doktora yapanlar n i doyumunun ortaokul (p=0.019), lise veya meslek yüksekokulu (p=0.020), üniversite (p=0.002) ve yüksek lisans mezunlar ndan (p=0.025) daha fazla oldu u saptanm t r (Tablo 4).

4 Okray Kocab y k ve Çak c 135 Tablo 1. Cinsiyete göre tükenmi lik ve i doyumunun kar la t r lmas Kad n Erkek t p Maslach Tükenmi lik Ölçe i Duygusal tükenme 14.50± ± * Ki isel ba ar 21.92± ± Duyars zla ma 5.58± ± Doyumu Ölçe i 26.62± ± * Tablo 2. Deneklerin ya gruplar na göre tükenmi lik ve i doyumu puanlar n n kar la t r lmas Ya gruplar Duygusal tükenme Ki isel ba ar Duyars zla ma doyumu (n=91) 13.70± ± ± ± (n= 70) 13.80± ± ± ± (n=50) 12.20± ± ± ± (n=19) 10.05± ± ± ±5.27 F p * * Tablo 3. Mesleklere göre tükenmi lik ve i doyumu puanlar n n kar la t r lmas Meslek Duygusal tükenme Ki isel ba ar Duyars zla ma doyumu Doktor (n=41) 11.24± ± ± ±4.44 Hem ire (n=109) 14.28± ± ± ±5.07 Memur (n= 60) 12.33± ± ± ±5.55 çi (n=20) 12.80± ± ± ±6.79 F p * Tablo 4. E itim durumlar na göre tükenmi lik ve i doyumu puanlar n n kar la t r lmas _ E itim durumu Duygusal tükenme Ki isel Ba ar Duyars zla ma doyumu _ lkokul (n=4) 12.50± ± ± ±6.99 Ortaokul (n=19) 14.11± ± ± ±6.21 Lise/MYO (n=110) 13.19± ± ± ±5.46 Üniversite (n=49) 13.78± ± ± ±5.15 Yüksek lisans (n=9) 15.22± ± ± ±3.43 T pta uzm./doktora (n=39) 11.10± ± ± ±4.32 F p * _ Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

5 136 Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu Denekler medeni durumlar na göre tükenme ve i doyumu puan ortalamalar aç s ndan tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda i doyumu (p=0.020) ortalama puan aras nda anlaml fark saptanm t r. Tukey ile yap lan ileri de erlendirmede ise, evlilerin bekar ve dullara göre (p=0.014 ve p=0.046) i doyumlar n n daha yüksek oldu u saptanm t r (Tablo 5). Toplam çal ma y l na göre tükenme ve i doyumu puanlar tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda duygusal tükenme (p=0.030) ve i doyumu (p=0.023) ortalama puan aç s ndan gruplar aras nda anlaml fark saptanm t r. leri istatistiksel de erlendirmede duygusal tükenme aç s ndan fark yaratan bir grup yokken, i doyumu ortalama puan aç s ndan fark yaratan gruplar 3-7 y l ve y l aras nda çal - anlar (p=0.033) olarak bulunmu tur. Meslek ya am nda daha yeni olanlar n i doyumlar daha uzun y llar çal anlara göre daha az olarak saptanm t r (Tablo 6). Deneklerin bakmakla yükümlü olduklar yatan ve ayaktan hasta say s 1-10, 11-20, 21-30, 31-40, 41-50, ve bakmakla yükümlü olduklar hastas bulunmayanlar olarak gruplara ayr lm t r. Gruplar n tükenme ve i doyumu puanlar tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda yatan hasta say s n n i doyumu puanlar n n (p=0.011) üzerinde etkili oldu u saptanm t r. Tukey testi ile, fark yaratan gruplar günde 1-10 hasta bakmakla yükümlü olan görevliler ve (p=0.011) hastaya bakmakla yükümlü olanlar Tablo 5. Medeni duruma göre tükenmi lik düzeyi ve i doyumunun kar la t r lmas Medeni durum Duygusal tükenme Ki isel ba ar Duyars zla ma doyumu Evli (n=178) 12.90± ± ± ±5.46 Bekar (n=41) 14.27± ± ± ±5.13 Bo anm (n=7) 14.14± ± ± ±4.27 Dul (n=3) 7.00± ± ± ±2.52 F p * Tablo 6. Toplam çal ma y l na göre tükenmi lik düzeyi ve i doyumu puan n n kar la t r lmas Çal ma y l Duygusal tükenme Ki isel ba ar Duyars zla ma doyumu 0-2 (n=28) 11.81± ± ± ± (n=52) 15.77± ± ± ± (n=70) 12.34± ± ± ± (n=31) 11.64± ± ± ± (n=49) 13.05± ± ± ±5.93 F p Tablo 7. Duyars zla man n yordanmas na ili kin çoklu regresyon analizi sonuçlar _ De i ken B St. hata B T p kili r K smi r _ Sabit (duyars zla ma) Duygusal tükenme * Ki isel ba ar * doyumu Ya _ p<0.01

6 Okray Kocab y k ve Çak c 137 ve hiç (p=0.041) yat l hastas olmayan gruplar olarak bulunmu tur. Bakmakla yükümlü olunan yatan hasta say s n n artmas /hiç olmamas i doyumu puan n dü ürmektedir. Ayaktan hasta say s aç s ndan i doyumu puan (p=0.000) ve ki isel ba ar (p=0.015) puan aras nda anlaml fark saptanm t r. leri istatistiksel i lemle ki isel ba ar puan nda anlaml fark yaratan grup saptanmam t r. doyumu aç s ndan fark yaratan grup ve (p=0.041) aras nda hasta bakmakla yükümlü olan ve bakmakla yükümlü hastas olmayan (p=0.035) grup aras nda bulunmu tur. Bakmakla yükümlü olunan ayaktan hasta say s n n artmas /hiç olmamas i doyumunu ve ki isel ba ar y azaltmaktad r. Çal lan bölümler yo un bak m-acil servis, dahili servisler, cerrahi servisler ve di er bölümler olarak gruplanm t r. Bu gruplar n tükenme ve i doyumu ortalama puan tek yönlü varyans analizi ile kar la t r ld nda yo un bak m-acil servis aras nda anlaml fark bulunamam t r. Deneklerin duyars zla ma puan n hangi etkenlerin yordad n belirlemek için, ya, duygusal tükenme, ki isel ba ar ve i doyumu de i kenlerine göre çoklu regresyon analizi yap lm t r (Tablo 7). Yorday c de i kenlerle ba ml de i ken aras ndaki üçlü ve k smi korelasyonlar aç s ndan, duygusal tükenme ile duyars zla ma aras nda pozitif ve orta düzeyde bir ili kinin r=0.49, di er de i kenler aras ndaki ili kinin r=0.30 oldu u görülmektedir. Duyars zla man n ki isel ba ar (r=-0.47) ve i doyumu (r=-0.41) puanlar yla ili kisi orta düzeyde negatif yönde bulunmu tur. Ya n (r=-0.09) duyars zla ma üzerinde yorday c bir etkisinin bulunmad saptanm t r. Duygusal tükenme, ki isel ba ar, i doyumu ve ya de i kenleri birlikte, duyars zla ma puanlar ile yüksek düzeyde anlaml ili ki vermektedir (R=0.59, R 2 =0.35, p<0.01). Ad geçen de i kenler birlikte duyars zla madaki toplam varyans n yakla k %35 ini aç klamaktad r. Standardize edilmi regresyon katsay s na göre yorday c de i kenlerin duyars zla ma üzerindeki göreli önem s ras, ki isel ba ar, duygusal tükenme, i doyumu ve ya t r. Regresyon katsay lar n n anlaml l na ili kin t-testi sonuçlar na göre, duygusal tükenme ve ki isel ba ar de i kenlerinin duyars zla ma üzerinde anlaml birer yorday c oldu u saptanm t r. Ya ve i doyumu de i kenleri önemli bir etkiye sahip de ildir. Standardize edilmi art k de erler ile standardize edilmi yordanan de erler için olu turulan saç lma diyagram n n do rusal bir ili kiyi tan mlad, noktalar n bir eksen etraf nda toplanma e iliminde oldu u görülmü tür. Standardize edilmi yordanan de erler için olu turulan histogram ve normal da l m e rileri de normale yak n bir da l m göstermektedir. Yorday c de i kenle ba ml de i kenler aç s ndan, duyars zla ma ve duygusal tükenme aras nda do rusal ve pozitif, duyars zla ma ve ki isel ba ar aras nda do rusal ve negatif, duyars zla ma i doyumu ve ya aras nda s f ra yak n ili ki bulunmu tur. TARTI MA Deneklerin ya lar ve meslekte geçirilen y llar artt kça, elde edilen i doyumu ve ki isel ba ar duygusu artmaktad r. Ya artt kça edinilen deneyim ve bilgi birikimi bireylerin daha gerçekçi idealler olu turmas n ve kendi s n rl l klar n daha iyi bilmesini sa lamakta; bu da i doyumu ve ki isel ba ar duygusunu olumlu etkileyebilmektedir. 8 Benzer olarak Demir, hem irelerin hizmet süresinin artmas yla tükenmi lik düzeyinin azald n saptam t r. 18 Daha önce belirtildi i gibi, sosyodemografik de i kenler tükenme konusunda farkl sonuçlar verebilmektedir. Say l ve ark.na göre çal ma süresinin artmas tükenme düzeyini etkilememektedir. Aslan ve ark., duyars zla ma puanlar n n çal ma süresiyle birlikte artt n saptam t r. 17,22,24 Meslek aç s ndan doktorlar n memurlara göre daha fazla duyars zla ma ya amalar literatürle uyumludur. 3,15 Literatüre göre, tükenme sendromu insanlarla yüz yüze yap lan mesleklerde daha s k ya anmaktad r. Say l ve ark. hem irelerin doktorlara göre daha fazla tükenme ya ad n saptam t r. 17,26 Bakmakla yükümlü olunan ayaktan ve yatan hasta say s artt kça i doyumu azalmaktad r. Bunun nedeni, uygun olmayan çal ma ko ullar, al nan takdirin harcanan eforla uyumlu olmamas olabilir. Demir ile Çam ve ark.n n sonuçlar sonuçlar m za benzerdir. 14,18 Aiken ve ark. hem- irelerin i yükünün ve hasta kay plar n n artmas yla tükenmi lik düzeyinin artt n ve i doyumunun azald n bulmu tur. 24 Terzi ve Sa lam n, ara t rma görevlilerinin mesleksel tükenmi lik düzeyinin i yükünün fazlal, gelirin azl - ve yenilikleri izleyemedikleri zaman artt bulgusu da sonuçlar m z destekler niteliktedir. 26,27 Di er bir de i ken olan medeni durumda ise, evli veya bekar olmak anlaml bir fark yaratmazken; e ini kaybetmi olan deneklerin ki isel ba ar ortalama puan di er gruplara göre daha fazlad r ve anlaml fark yaratm t r. Bu durum sosyal destek sistemlerinin yeterli olmad ülkemizde, tek ba na kendi ve varsa çocuklar n n ya am n sürdürebilen ki ilerin manevi bir Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9:

7 138 Sa l k çal anlar nda tükenmi lik ve i doyumu destek olarak tüm gücü kendi içlerinden ald klar dü ünülebilir. statistiksel bir fark bulunmamakla birlikte, evli bireylerin bekarlara göre daha fazla i doyumu ve daha az tükenme ya amalar, evli olanlar n aileden yeterli sosyal destek almas yla aç klanabilir. Alparslan ve ark. evlilerin tükenmi lik düzeyinin bekarlara göre daha dü ük oldu unu saptam t r. Alparslan, Arslan, Maslach ve Jackson, Aslan, Demir bekarlar n evlilere göre daha fazla tükenme ya ad n ; Çam medeni durum de i keninin tükenme üzerinde etkisinin olmad n saptam t r. 4,19-22,27 Kad nlar n erkeklere göre daha fazla tükenme ya ad ve i doyumunun daha az oldu u bulunmu tur. Var olan sosyal yap da kad nlar n erkekler dünyas nda ya amas ve feminen say labilecek rollerin i ya am nda çok fazla kabul edilmemesi; ayr ca Türk toplumunun roller konusundaki e itsizlikleri ve kad nlar n rollerinin çok daha fazla olu u bu sonuçlara yol aç yor olabilir. Rol e itsizli i patriyarkal sisteme sahip toplumlarda s kl kla kar m za ç kan sorunlardan biridir. Bu sonuç literatürle uyumludur. Daha önce belirtildi i gibi, sosyodemografik de i kenler farkl çal malarda farkl sonuçlar da verebilmektedir. 22,23,27 Bilici ve ark. ile Maslach cinsiyetin tükenmi lik üzerinde etkili olmad n saptam t r. 3,4 Sonuçlar m z demografik de i kenlerin farkl çal malarda farkl sonuçlar verdi ini; ya, çal ma y l, medeni durum gibi de i kenlerin önemli oldu unu göstermektedir. Yan s ra e itim düzeyinin tükenme ve i doyumu üzerinde etkili oldu- u söylenebilir. Sosyal destek sisteminin geli tirilmesi, çal ma olanaklar n n iyile tirilmesi, bundan sonra bir izleme çal mas yap lmas daha sa l kl sonuçlara ula mam z sa layacakt r. 25 KAYNAKLAR 1. Freudenberger NJ. Staff burnout. Soc Issues 1974; Izgar H. Okul Yöneticilerinde Tükenmi lik. stanbul, Nobel Yay n Da t m, Maslach C. Job burnout. Annual Rev Psychol 2001; 52: Maslach C, Pines A. The burn-out syndrome in the day care settings. Child and Youth Care Forum 1997; 6: Hall L. Burnout: results of an empirical study of New Zealand nurses. Contemp Nurs 2001; 11: Baysal CA. Çal ma Ya am nda nsan..ü. letme Fakültesi, Yay n No.128, stanbul, Ba aran. Örgütsel Davran. A.Ü E itim Bilimleri Fakültesi Yay nlar, No.108, Ankara, Davis K. letmede nsan Davran, Örgütsel Davran. stanbul, Venüs Ofset, Balc A. Ö retim Elemanlar n n Stresi Kuram ve Uygulama. stanbul, Nobel Yay n Da t m, Artan. Örgütsel Stres Kaynaklar ve Yöneticiler Üzerinde Bir Uygulama. BAS SEN Kültür ve E itim Yay nlar, No.10, stanbul, Ayd n. Ya am nda Stres. kinci bask, Ankara, Pegema Yay nc l k, Güçlüol K. E itim Yönetiminde Karar ve Örnek Olaylar. Ankara, Kad o lu Matbaas, Bursal o lu Z. Okul Yönetiminde Yen, Yap ve Davran. A.Ü. E itim Bilimleri Fakültesi, No.154, Ankara, Çam O. Tükenmi lik Envanterinin geçerlik ve güvenirli inin ara t r lmas. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çal malar, Ankara, Ergin C. Doktor ve hem irelerde tükenmi lik ve Maslach Tükenmi lik Ölçe inin uyarlanmas, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çal malar, Ankara, Ergin C. Maslach Tükenmi lik Ölçe i nin Türkiye sa l k personeli normlar. 3P Dergisi 1996; 4: Say l I, Haran S, Ölmez, Devrimci Özgüven H. Ankara Üniversitesi Hastanelerinde çal an doktor ve hem irelerin tükenmi lik düzeyleri. Kriz Dergisi 1997; 5: Demir A. Hem irelerin Tükenmi lik Düzeyleri ve Tükenmi li i Etkileyen Baz Faktörlerin ncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Arslan H. Bengi Gürkan S, Alparslan ZN, Ünal. M. T pta uzmanl k ö rencisi hekimlerde tükenme düzeyleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1996; 7: Arslan H. Ünal M, Aslan O, Gürkan S, Alpaslan N. Pratisyen hekimlerde tükenme düzeyleri. Dü ünen Adam 1996; 9: Aslan H, Alpaslan NZ, Aslan O, Ünal M. Hem irelerde tükenme, i doyumu ve ruhsal belirtiler. Nöropsikiyatri Ar ivi 1996; 33: 22. Bilici M, Mete F, Soylu C, Bekaro lu M, Kavakç Ö. Bir grup akademisyende depresyon ve tükenme düzeyleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9: lkkaracan P. Müslüman Toplumlarda Kad n ve Cinsellik. stanbul, leti im Yay nlar, Aiken L. Clarke S, Sloane D, Sochalski J, Silber J. Hospital nurse staffing and patient mortality, nurse burnout and job satisfaction. JAMA 2002; 288: Kjeldmand D, Holmström I. Balint Groups as a means to increase job satisfaction and prevent burnout among general practitioners. Ann Fam Med 2008; 6: Sharma A, Sharp DM, Walker LG, Monson JRT. Stress and burnout among colorectal surgeons and colorectal nurse specialists working in the National Health Services. Colorectal Dis 2007; 10: Terzi Y, Sa lam V. Ara t rma görevlilerinin melseki tükenmi lik durumu. e-journal of New World Science Academy 2008; 3: A0049,