Anahtar sözcükler: Brian Friel, Translations, İrlanda, sömürgecilik sonrası, çeviri

Transkript

1 Özlem Berk 1 SÖMÜRGECİLİK, DİL VE BRIAN FRIEL IN ÇEVİRİLER İ Özet Brian Friel ın Translations (Çeviriler) adlı oyunu, İngiliz ordusunun İrlanda dilindeki yer adlarını İngilizce adlarla değiştirmesiyle nasıl İrlanda nın haritasını yaptığını ele alırken, sömürgeciliğin dil ve çeviriyle olan ilişkisini ve kültürel sömürgeciliğin nasıl tarih yazımı ve haritacılık gibi projelerle sömürgecinin dilini İrlanda da yaydığını göstermektedir. George Steiner ın, ister diliçi isterse dillerarası olsun, her türlü iletişimin bir çeviri etkinliği olduğu düşüncesinden yola çıkan Friel, oyununda çevirinin aslında saydam ve masum bir etkinlik olmadığını ve her zaman güç ilişkileriyle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Anahtar sözcükler: Brian Friel, Translations, İrlanda, sömürgecilik sonrası, çeviri Summary Colonialism, Language and Brian Friel s Translations Brian Friel s play Translations describes how the British army mapped Ireland, replacing Irish place-names by English equivalents and portrays the relation between colonialism and language, and the forces of cultural imperialism which imposed the language of the colonizer in Ireland through the projects of map-making and historiography. Influenced by George Steiner s idea that inside or between languages, human communication equals translation, Friel shows that translation is not a transparent and innocent act and that power relations are always involved in this process. Keywords: Brian Friel, Translations, Ireland, postcolonialism, translation Giriş: Sömürgecilik ve Dil Askerî sömürgecilik, sömürgecinin hegemonyasını kurmada sadece ilk adımdır. Bu aynı zamanda masraflı bir yöntemdir ve sömürgeci için uzun vadede fazla bir yarar sağlamaz. Bu yüzden sömürgelerin, durumlarını kabul etmelerini ve sömürgecilerine bağlılıklarını sağlamak için izlenen pek çok başka strateji olmuştur. Daha 1596 yılında İngiliz şair Edmund Spenser İrlanda nın Mevcut Durumuna Bir Bakış başlığı altında, İrlandalıları yok edilmesi gereken barbar İskitler olarak tanımlıyor ve İngilizlerin ırksal üstünlüğünü savunuyordu (Said 222). Spenser, ayrıca dilsel sömürgeciliği İngiltere nin izlemesi gereken yöntemlerden biri olarak görmekteydi. Spenser a göre dil, kimlik ve ülkeye bağlılık demekti ve fethedileni, fethedenin dilini öğrenmeye zorlayarak, onun 1 Yard. Doç. Dr. Muğla Üniversitesi, Mütercim Tercümanlık Bölümü Öğretim Üyesi. 1

2 kimliğini de değiştirmek mümkün olabilirdi. Bu yüzden de eğer İrlandalılar kendi dillerini bırakıp İngilizceyi kullanmaya ve isimlerini İngilizce isimlerle değiştirmeye ikna edilirlerse çok kısa sürede İrlandalı kimliklerini ve kültürlerini de unuturlardı (Hawkins). İngiltere nin İrlanda yı sömürgeleştirme sürecinde sıkça kullandığı bu yöntem, bu yazının da konusu olan Brian Friel ın Translations (Çeviriler) adlı oyununun asıl temasını oluşturmaktadır. Translations, her şeyden önce dil ve çeviriyle yakından ilgili bir oyundur; kültürel sömürgeciliğin nasıl tarih yazımı, haritacılık gibi projelerle sömürgecinin dilini İrlanda da yaydığını göstermektedir. Oyun, İrlanda daki hedge schools denilen okul sistemini 1 ve İngiliz ordusunun İrlanda dilindeki yer adlarının İngilizce adlarla değiştirmesiyle nasıl İrlanda nın haritasını yaptığını da ele almaktadır. İngiliz ordusunun Harita Dairesi larda İrlanda yı bu şekilde yeniden haritalandırırken, İngilizce de İrlanda eğitim sistemine girmiştir. Oyun bu yönüyle İrlanda ve İngiltere arasındaki sömürgecilik ilişkisinde çok önemli bir dönemi ele almaktadır. Nitekim, oyunun hem İrlanda hem de başka ülkelerdeki büyük başarısı İrlanda tarihinin ve kültürel politikalarının da yeniden değerlendirilmesini başlatmış ve 1980 lerde İrlandalı entellektüellerin tarihsel revizyonizm üzerine yaptıkları tartışmalarda merkezî bir yer edinmiştir. Friel, oyununun dille ve sadece dille ilgili olduğunu söylemekle beraber (Coult 88) Translations eski Yunanca ve Latince gibi klasik dillere ve kültürlere yaptığı göndermelerle, İrlanda nın sömürgecilik tarihini ve iletişim konusunu değişik açılardan ele almasıyla çok katmanlı bir yapıttır. Ancak bu çalışmanın sınırları içinde ağırlık, dil ve çevirinin oyunda ele alınış biçimine ve özellikle de çevirmen kimlikleriyle öne çıkan karakterlere verilecektir. Yazar Brian Friel ve Field Day: 2

3 9 Ocak 1929 yılında Kuzey İrlanda nın Omagh kentinde doğan Brian Friel, sayısı yirmiyi aşan tiyatro oyunlarının yanı sıra kısa öyküler, senaryolar yazmış, oyunlarının film, televizyon ve radyo uyarlamalarını yapmış, tiyatronun ve sanatçının rolü üzerine yazılar kaleme almıştır. 3 Özellikle Çehov dan yaptığı uyarlamalar yüzünden Friel sık sık İrlanda nın Çehov u olarak nitelendirilmiştir. Bu, yüzeysel bir tanımlama olmasına karşın, bir ölçüde yazarın temel özelliklerinin de ipucunu vermektedir: derinliği olan, ancak onlara açık politik duruşlar yüklemeyen karakterler yaratma, mizahla hüznü bir arada verebilme ve tarihselliğe yapılan vurgu. İrlanda Edebiyat Akademisi ve İrlanda Senato sunun bir üyesi olan Brian Friel, Sean O Casey, Samuel Beckett ve Frank McGuinness le birlikte modern İrlanda Tiyatrosu nun önde gelen oyun yazarları arasında yer almaktadır. 40 yılı aşkın bir süredir yazan Friel ın üç oyunu son olarak 2005 yılında Londra da sahnelenmiştir: Comedy Theatre da The Home Place, National Theatre da Aristocrats ve aynı yılın sonlarında yine National Theatre da bu yazının konusu olan Translations. Friel ın oyunları çoğunlukla gerçeğin sorgulanması, kimlik ve iletişim sorunları üzerine kuruludur. Friel bu konuları ele alırken özellikle dilin doğası üzerinde durur ve bu özelliğiyle pek çok oyunu absürd tiyatroya yakın durmaktadır. Dil, yer, âdet ve geleneklerin adları eserlerinde öne çıkan öğelerin başında yer alır. Friel için dil kim olduğumuzla yakından ilintilidir. Ona göre, kullandığımız sözcükler, dilimizin tonlaması ve telâffuzu, başka dillerden aldığı sözcükler ve bunları benimsemesiyle gelişimi, tarihimizin de bir parçasıdır yılında Brian Friel, aktör Stephen Rea ile birlikte, Kuzey İrlanda da önemli bir yere sahip olmasını umdukları Field Day Tiyatro Grubu nu (Field Day Theatre Company) kurar. Seamus Heaney, Tom Paulin gibi İrlanda edebiyat çevresinden başka adların da katılmasıyla Field Day gelişir ve Kuzey İrlanda da hüküm süren çatışmanın 3

4 merkezindeki kültürel sorunlara daha da fazla yönelir. Translations, tiyatronun 1980 yılında sahneye koyduğu ilk oyundur. Tiyatro bundan sonra aralarında Friel ın The Communication Cord (1982) ve Making History (1988), Derek Mahon un High Time (1984), Tom Paulin in The Riot Act (1984), Thomas Kilroy un Double Cross (1986), Stewart Parker ın Pentecost (1987), Terry Eagleton ın Saint Oscar (1989) ve Seamus Heaney in The Cure at Troy (1990) adlı oyunlarının dünya prömiyerinin de bulunduğu pek çok oyun sahnelemiştir. Friel ın ticari açıdan en büyük başarısı 1990 yılındaki oyunu Dancing at Lughnasa yla gelir. Dublin den sonra bir yılı aşkın bir süre (436 kez) Broadway de sahnelenen oyun, 1992 de En İyi Oyun da dahil olmak üzere üç Tony ödülü kazanmıştır. Pek çok otobiyografik özellik taşıyan ve Güney İrlanda nın kırsal Donegal bölgesindeki küçük bir düşsel yerleşim olan Ballybeg de geçen Friel ın bu oyunu 1998 yılında filme alınmıştır. Donegal, Kuzey İrlanda ve Ulster bölgelerine komşu olmasıyla, sorunlu bir konuma sahiptir. Donegal, Friel ın Fathers and Sons, Making History, Wonderful Tennessee ve Molly Sweeney adlı oyunlarında, bu yazının da konusu olan Translations adlı oyunun geçtiği ve Donegal bölgesinde bulunduğu varsayılan Baile Baeg (Ballybeg) ise Aristocrats ve Philadelphia, Here I Come! adlı oyunlarda yer almıştır. Friel ın oyunlarında öne çıkan dil, tarih ve sömürgecilik gibi sorunların ele alınması için bu bölgenin coğrafi ve politik açıdan çok uygun olduğu kuşku götürmez. Translations (Çeviriler): Yukarıda da belirttiğimiz gibi Field Day tarafından 1980 yılında sahnelenen ilk oyun Brian Friel ın Translations (Çeviriler) adlı yapıtı olmuştur yılında Ewart- Biggs Barış Ödülü ne layık görülen Translations, hem zamansal hem de uzamsal olarak İrlanda tarihinin önemli bir noktasına konumlanmıştır. Translations, konusu İngilizceleştirilmiş biçimiyle Ballybeg olan, Baile Beag 4 isimli küçük, düşsel bir köyde 4

5 1833 ün Ağustos ayının sonlarında, birkaç gün içinde geçen üç perdeli bir oyundur. Tarih, İrlanda da 1840 larda baş gösterecek olan büyük kıtlıktan hemen öncesidir. 5 İrlanda nın Donegal Bölgesi nde küçük, sakin bir yerleşim olan Baile Beag deki nüfusun büyük bölümü köylerinin dışında olup bitenle ilgili çok az deneyime sahiptir. Yunan tanrıçalarıyla ilgili öyküler de patates hasatıyla ilgili olanlar kadar sıradandır. Köyde antik ve modern pek çok farklı dil konuşulmaktadır. Oyunun ön planında, yer adlarını değiştirerek İrlanda nın yeni bir haritasını çıkaran Harita Dairesi yer alırken, bir yandan da diller arasındaki çatışma, sömürülen ve sömüren arasındaki kültürel ve eşitsiz ilişkiyi değiştirmede eğitimin nasıl bir yöntem olarak kullanıldığı sergilenmektedir. Nitekim 1831 yılında İrlanda da Ulusal Eğitim Sistemi vardı, ama bununla birlikte İngilizce tek zorunlu eğitim dili haline gelmişti. Böyle bir eğitimin zorunlu olması ve tüm öğrencilerin kanun zoruyla İngilizce öğrenmeye ve konuşmaya zorlanması oyunun başlarında Jimmy, Bridget ve Doalty yi çok kızdırmaktadır: Bridget: Ve biliyor musun, okula altı yaşında başlıyormuşsun ve ne kadar akıllı olursan ol ya da ne kadar çok şey bilirsen bil, en az on iki yaşına kadar devam etmek zorundaymışsın.... Bridget: Ve bütün çocuklar yaz kış her gün, bütün gün gitmek zorundalarmış. Kanun böyle.... Bridget: Ve okula başladığın ilk günden itibaren tek bir kelime bile İrlandaca duymayacakmışsın. İngilizce konuşmayı öğreneceksin ve bütün dersler İngilizce verilecek (Friel 22) 6 Öte yandan, oyunun başından itibaren karakterler arasında hem bu yeni okul sistemiyle hem de İngilizce nin öğrenilmesi ve konuşulmasıyla ilgili farklı görüşler olduğunu görürüz. Nova Scotia daki kızkardeşine göndermek üzere Manus a mektup yazdıran Hanna adındaki bir köylü şöyle demektedir: Şu ayyaş ihtiyar öğretmenle topal oğlu hâlâ o çalıçırpı okullarda milletin zamanını ve parasını harcıyorlar Tanrıya 5

6 şükür Poll na gcaorach ın yukarısına şu yeni ulusal okullarından birisi yapılıyor (Friel 16). Oyunun başında, öykünün büyük kısmının geçeceği, aynı zamanda da müdür Hugh O Donnell in evi olan okulda hepsi birbirinden farklı karakterlerle tanışırız: Çok iyi eski Yunanca ve Latince bilen 60 yaşlarındaki Jimmy Jack Cassie, Hugh nun oğlu ve yardımcısı Manus ve neredeyse hiç okuma yazma bilmeyen köylü öğrenciler Sarah, Maire, Bridget ve Doalty. Manus, konuşma zorluğu çeken Sarah a adını söylemesini öğretmekte, Jimmy, Homeros un Odysseia sını Yunanca okumakta ve tüm öğrenciler derse başlamak için Hugh nun bir vaftiz töreninden dönmesini beklerken yeni açılacak okullar, İngiliz askerleri, patates hasatı gibi günlük olaylar hakkında konuşmaktadırlar. Asıl öykü, Hugh nun ardından, küçük oğlu ve aynı zamanda Manus un kardeşi olan Owen ın altı yıl kaldığı Dublin den eve dönmesiyle başlar. Owen la birlikte İngiliz Ordusu Harita Dairesi den iki İngiliz subayı, harita yapımından sorumlu orta yaşlı Yüzbaşı Lancey ve değiştirilecek yer adlarının imlâsından sorumlu genç, idealist ve romantik Teğmen Yolland da gelmiştir. Manus ve Owen zıt karakterlere sahip iki kardeştir. Çocukluktan beri zayıf ve topal olan Manus evde yaşamakta ve Maire Chatach adlı öğrenciyle evlenmeyi düşlemektedir. Owen ise evini terk etmiş ve başarılı bir iş adamı olmuş, eve ancak İngilizler ve İrlandalılar arasında çevirmen olarak çalışmak için dönmüştür. Yolland ve Owen yeni bir harita yapmak amacıyla yer adlarını İngilizce ye çevirirken birlikte çalışacaklardır. Çeviriler çoğu zaman yalnızca seslemeler göz önüne alınarak yapılır. İkinci bir yol da adların sözcüğü sözcüğüne İngilizce ye aktarılmasıdır: Buna göre Galce bir ad olan Cnoc Ban, ya ses gözetilerek Knockban olacak ya da anlamı çevrilerek Fair Hill (Beyaz Tepe) haline getirilecektir (Friel 34). Çevrilen bu yeni adlar İsim Defteri ne kaydedilecek ve hazırlanan yeni haritalara işlenecektir. 6

7 Owen ın çevirmen olarak görevi, her ismi telâffuz etmek, daha sonra da yukarıda belirtilen yöntemlere göre bu isimlerin İngilizcelerini bulmaktır. Owen yer adlarını değiştirmekten hoşlansa da, dili ve yasaları değiştirmek için geldiği İrlanda ya gönlünü kaptırmış olan Yolland, İrlanda dilinin ve kültürünün yok edilmesi olarak gördüğü bu işi yapmaktan hoşnut değildir. Yüzbaşı Lancey ise işini kitabına uygun olarak yapmak isteyen pragmatik bir kişiliktir. Olaylar geliştikçe kişisel ve politik çatışmalar su yüzüne çıkmaya başlar. Karakterler kullandıkları dilin nereden geldiklerini ve nereye gideceklerini anlamada merkezî olduğunu görerek kendileriyle ilgili soru(n)larla yüzleşmek zorunda kalırlar. Yolland, Manus ve Maire arasındaki aşk üçgeni, işleri daha da karmaşıklaştırır. Yolland ve Maire farklı diller konuşmalarına karşın birbirlerine duygularını göstermeyi başarırlar. Öte yandan, Maire ile evlenmeyi düşleyen Manus Yolland a öfke duymaktadır; bir gece Yolland a saldırmayı planlar, ama son anda bunu yapmaktan vazgeçer. Ancak Yolland aynı gece kaybolur, Manus kuşkuları üstüne çekeceğini düşünerek kaçmak zorunda kalır. Maire ise Yolland ın kaybolduğunu kabullenmek istemez ve bir gün onun geri döneceğine ilişkin umudunu yitirmez. İngiliz askerleri bir arama bölüğü oluşturur, Yüzbaşı Lancey, Yolland bulunmazsa herkesi önce köydeki tüm hayvanları öldürmekle ve sonra da tüm evleri boşaltıp yok etmekle tehdit eder. Oyun muğlak bir biçimde son bulur: Perdeler inerken okul müdürü Hugh, Aeneas ın ilk dizelerini tekrarlamaktadır. Çeviriler de Dil ve Çeviri: Alan Peacock, Çeviriler adlı oyunun konusunun, dil kaybına sembolik olarak odaklanan kültür kaybının olduğunu ileri sürer (Dehoratius 368). Ancak Friel ın seyircisinin dilsel talebi, onun bu kaybı İrlanda dilinde anlatmasını engeller. Dolayısıyla, Çeviriler adlı oyunun en başta kendisinin de bir çeviri olduğu söylenebilir. 7 7

8 Baile Beag de yaşayan oyun kahramanlarının İrlanda dilinde konuştukları ve çoğunun çok az İngilizce bildiğini anlatan oyun İngilizce kaleme alınmıştır. Maire daha oyunun başında ancak üç İngilizce sözcük bildiğini söyler (Friel 15). Nitekim Amerika ya göç etmek isteyen Maire nin bu yüzden İngilizce öğrenmek istediğini de daha oyunun başlarında duyarız (Friel 20). Jimmy de çok iyi Latince ve eski Yunanca bilmesine karşın İngilizce konusunda Maire den farklı değildir (Friel 16). Edmund F. Dehoratius, Friel ın İrlandaca yı kullanamamasını eski Yunanca ve Latince kullanarak gidermeye çalıştığını söyler (368). Bu diller Yunan ve Roma nın eski kültürlerini modern İrlanda kültürüne bağlar. Sahnede İngilizce konuşmak zorunda kalan İrlandalı kahramanlar Latince ve eski Yunanca yı ise çoğunlukla sözlerinin İngilizce ye çevirilerini yapmadan kullanırlar. Oyunun en önemli kaynakları arasında George Steiner ın After Babel adlı kitabı ve Homeros un Odysseia sı gösterilmiştir. 8 Edmund F. Dehoratius, modern bir Odysseia olarak tanımladığı yapıtı, beslendiği klasik kaynaklarla ilişkilendirirken, pek çok başka araştırmacı oyunla Steiner ın çalışması arasındaki ilişkiyi ele almıştır (Bkz. Baker, Kearney, Lojek). 9 Gerçekten de oyunun dikkatlice okuduğumuzda Friel ın dil ve çeviriyi ele alış biçiminin Steiner ın çeviriyle ilgili düşüncelerinden nasıl yararlandığını görebiliriz. Friel ın da oyunda değişik örneklerle ele aldığı temel konu, Steiner ın altını çizerek söylediği gibi, ister diliçi ister dillerarası olsun, insan iletişiminin bir çeviri olduğudur (Steiner 49). Oyundaki tüm kahramanlar çeviriyle içiçedir. Oyundaki tek çevirmen karakter Owen gibi görünse de çeviri, o gelmeden de köyde süregelen bir etkinliktir. Daha oyunun hemen başında Jimmy Jack Homeros un Odysseia sını Yunanca okumaktadır ve onun Yunanca ve Latince den İrlanda diline yaptığı çeviriler oyun boyunca sürer. İngiliz askerleri için çevirmenlik yapan Owen başlarda görevini şöyle tanımlamaktadır: 8

9 Ben az bir parayla, part-time çalışan sivil bir çevirmenim. Benim işim sizin konuşmakta inat ettiğiniz o eski ve tuhaf dili Kral ın temiz İngilizcesine çevirmektir. (Friel 29). Bu noktada ne o, ne de köydekiler çevirinin zorluklarından ve neden olabileceği etkilerden henüz haberdar değildir. Owen ın gelişi tam da Maire nin İngilizce öğrenip Amerika ya gitmek istediğini anlattığı ve Hugh un da yeni ulusal okullarla ilgili düşüncelerini söylediği tartışmalara rastlar. Oyunda adı geçen tek gerçek karakter olan Daniel O Connell e gönderme yaparak İngilizce nin gerekliliğinden bahsetmektedir Maire: Hepimiz İngilizce konuşmayı öğrenmeliyiz. Annem bunu diyor. Ben de bunu diyorum. Dan O Connell de geçen ay Ennis de bunu söyledi. İngilizce konuşmayı ne kadar çabuk öğrenirsek o kadar iyi olur dedi. [ ] Aynen şöyle dedi: Eski dil modern ilerlemeye bir engeldir. Bunu geçen ay söyledi. Ve haklı. Ben Yunanca istemiyorum. Latince istemiyorum. İngilizce istiyorum ben. (Friel 25) Owen, hem İrlanda hem de İngiliz dilini bilmesiyle İngilizler için çeviri yapabilen, böylece de sınırları aşıp iki kültür arasında gidip gelebilen bir karakterdir. Başlangıçta onu, belki de Maire yle birlikte, ileri görüşlü bir İrlandalı olarak görürüz. İngilizce bildiği halde bu dili konuşmamayı tercih eden kardeşi Manus un aksine Owen, İrlanda toplumunun ilerlemesini ancak İngilizce yle olası görmektedir. Ancak İngiliz subaylarına çevirmenlik yapmak üzere eve dönen Owen ın adı bile daha başından sorunludur; İngilizler onu Roland diye çağırmaktadır ve Owen için bu hiç de önemli bir şey değildir. Manus Owen a, ona Roland demelerine neden ses çıkarmadığını sorduğunda aldığı cevap tatmin edici değildir: Manus: Sana Roland diyorlar! İkisi birden Roland diyor sana! Owen: Şşşşşşş. Ne komik değil mi? Başından beri anlamadılar ismimi ya da belki Owen ı telâffuz edemiyorlardır. Siz piçlerden bazılarının dalga geçeceğinden korkuyordum doğrusu. Manus: Onlara söylemeyecek misin? Owen: Evet evet yakında yakında. Manus: Ama onlar... Owen: Rahatla be adam, rahatla. Owen Roland ne farkeder. Bu sadece bir isim. Ben aynı benim, değil mi? Öyle değil mi? 9

10 Manus: Aslında öyle tabii. Owen yine aynı Owen. (Friel 33) Manus isimsiz olmanın anlamını bilmektedir: Bu aynı zamanda kimliksiz olmak anlamına gelmektedir ve bu noktada hem kendisinin hem de tüm İrlanda nın karşı karşıya kaldığı tehdit de budur (Dehoratius 371). Oysa Owen bu noktada, ne adı yanlış söylenirken ne de Yüzbaşı Lancey in İngilizlerin niyetini açığa vurduğu konuşmalarını halka aktarırken, çevirinin nasıl belli ideolojik amaçlar için kullanılabileceğinin ve çevirilerin neden olabileceği kültürel ve politik sonuçların farkındadır. İngiliz subaylarıyla ilk karşılaşmadan sonra Owen ın yaptığı ilk çeviri Lancey in okuldakilere kendini ve yaptıkları işi anlattığı konuşması olur: Lancey: [...] Yaptığımız şey şudur. (Owen a bakar. Owen onaylarcasına kafasını sallar) Majestelerinin hükümeti, bu ülkenin ilk kapsamlı incelemesini yapmak üzere emir vermiş bulunmaktadır. Yani detaylı bir hidrografik ve topografik bilgiyi içerecek ve İngiliz miline altı inçlik ölçekte uygulanacak olan genel bir nirengi. Owen: Tüm ülkenin yeni bir haritası yapılıyor. (Lancey Owen a bakar: Hepsi bu mu? Owen onaylayarak gülümser ve devam etmesini işaret eder.) Lancey: Bu büyük görev sayesinde askerî yetkililer İmparatorluğun bu bölgesinin her köşesiyle ilgili güncel ve doğru bilgiyle donatılacaktır. Owen:Bu işi askerler yapıyor çünkü onlar bu konuda yetenekliler. Lancey: Böylece arazi bedellerini belirleme sistemi daha uygun bir vergilendirme için yeniden değerlendirilebilecek. Owen: Bu yeni harita emlakçı haritasının yerini alacak. Dolayısıyla bundan sonra kanunen neyin size ait olduğunu tam olarak bileceksiniz Lancey: Son olarak yönetmeliğimiz olan beyaz kâğıttan size iki önemli ana maddeyi alıntılamak istiyorum: (Okur) Mal kayıplarından ve zorla mal değişimlerinden kaynaklanan İrlanda nın eski haritalandırma çalışmalarının aksine, yenisinin amacı arsa sahiplerini ve kiracıları, sorun yaratan adaletsiz vergilendirmeden kurtarmaktır. Owen: Yüzbaşı halkın erlere yardımcı olmalarını diliyor ve yeni harita vergilerin düşmesi anlamına gelecek. Lancey: İrlanda ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Benzer bir harita çalışması İngiltere de yapılmamıştır. Dolayısıyla bu çalışma hükümetin İrlanda nın menfaatlerini arttırma isteğinden başka bir anlama gelmemektedir. Owen: Bu harita çalışması hükümetin İrlanda ya olan ilgisini göstermektedir ve Yüzbaşı onu ilgiyle dinlediğiniz için teşekkür ediyor. (Friel 31) 10

11 Çeviri, burada görüldüğü gibi zararsız ve entellektüel bir etkinlikten çok daha fazlasıdır. Oysa çevirmenlik yapmasına karşın Owen, İngilizlerin niyetini anlamamış görünmektedir. Owen ın Galce çevirisi İngilizce sözcüklerden çok daha dolaysız ve anlaşılırdır. Owen çevirisinde detayları atlar, kimi sözleri değiştirir ve böylece anlamı daha yumuşatır. Lancey in kullandığı süslü ve bürokratik dil Owen in çevirisinde kaybolurken Lancey in sözlerindeki üstü kapalı tehdit de çeviride yer bulmaz. Owen Lancey in askerî otoritelere ve İmparatorluğa yaptığı göndermeleri çevirmez ve Galce konuşan dinleyiciler ancak Owen in onlara söylemeyi tercih ettiklerini duyarlar (Baker 267). Böyle bir çeviri aslında İrlandalıları kaybedecekleri bir savaşa girmekten alıkoymayı ya da İngilizleri evsahiplerinin hışmından korumayı amaçlamış olabilir. 10 Owen ın bu tutumu, her iki tarafı da, ötekinin tam olarak ne söylediğini anlamasını engelleyip, böylece işlerin kötüleşmesini önleyerek korumaktadır. Ancak Owen ın henüz olan bitenin çok ayırdında olmadığını ve yaşamını zorlaştıracak şeylerden kaçındığını söyleyebiliriz. Steiner, dillerin başkalarına bir şeyleri ifade etmekten çok, bazı şeyleri gizlediğini ileri sürer (33). Nitekim, Helen Lojek in de belirttiği gibi, Hugh un İngiliz askerleriyle alay etmek için sürekli olarak İrlandaca konuşması, Owen ın yukarıda da gösterildiği gibi yanlış çeviriler yaparak İngilizlerin askerî niyetlerini gizlemesi dilin bu işlevini gözler önüne sermektedir (Lojek 86). Ancak iki dili de bilen Manus, olanların farkındadır ve kardeşi Owen la çevirisiyle ilgili konuşmak ister: Manus: O ne biçim bir çeviriydi öyle Owen? Owen: Ne oldu beceremedim mi? Manus: Lancey nin söylediklerini söylemiyordun! Owen: Anlamdaki belirsizlik yeni başlayan bir şiirdir. Kim söylemişti bunu? Manus: Lancey in söylediklerinde şüpheli olan hiç bir şey yoktu: Bu bal gibi askerî bir operasyon Owen! Yolland ın buradaki işi ne? Yaşadığımız yerlerin adlarıyla ilgili doğru olmayan şey ne? Owen: Hiç bir şey. Sadece standartlaştırılacaklar. 11

12 Manus: Yani İngilizceleriyle değiştirilecekler? (Friel 32) Manus yer adlarının, yerli halkın anlamadığı bir dile çevrilmesiyle İngilizlerin burayı kendilerinin kılacaklarının farkındadır. Galce konuşan halk böylece kendi ülkelerinde yabancı durumuna düşecektir. Charles Baker bu durumu Saksonların Normanlar tarafından Batı ya, Galler bölgesine sürülmesine benzetir. Nitekim İngilizce de Wales (Galler), yabancılar demek olan walis sözcüğünden gelmektedir. Baile Beag dekiler de kısa süre içinde aynı Sarah gibi kendi adlarını söyleyemez hale geleceklerdir (Baker 267). Yolland kısa sürede İrlanda ya ve buradaki insanlara bağlanır, öte yandan, Harita Dairesi nin İrlanda daki yıkıcı etkilerinin de farkındadır. Lancey ye, nasıl koca bir ülkenin bir gecede yeniden adlandırılamayacağını söylediğini anlatır Manus ve Owen a (Friel 36). Ancak Owen uzun süre çevresinde olup bitenin farkında olmaz. Yolland, yaptıkları şeyin her türlü silme işlemini içerdiğini ve birşeylerin yok edildiği ni söylediğinde Owen şöyle yanıt verir: Ülkenin altı inçlik bir haritasını yapıyoruz. Kötülük bunun neresinde? (Friel 43). Owen İrlandaca daki yer adlarının İngilizceye çevrilmesini anlaşılmaz bir nesnellikle değerlendirmekte ve bu işlemin yaratacağı sonuçlardan habersiz görünmektedir. Kendi isminin İngilizce karşılığını kabullendiği gibi, kültürel kimliğine de sırt çevirmiş gözükmektedir (Dehoratius 371). Friel ın oyuna kattığı çeviri örnekleri aslında hemen her çeviride karşımıza çıkabilecek türden sorunları gözler önüne sermektedir. Özellikle Hugh un ağzından dökülen pek çok söz bize Steiner ın çeviriyle ilgili düşüncelerini anımsatır. Dillerini öğrenmek isteyen Yolland la konuşurken Baile Beag deki köylülerin ve genel olarak İrlandalıların nasıl bu kadar renkli ve zengin bir dilleri olduğunu anlatır Hugh: Bazı kültürlerin maddi yaşantılarında varolmayanları, kelime dağarcıklarına ve sözdizimlerindeki açgözlü enerjilerine ve gösterişlerine harcadıklarını göreceksiniz 12

13 efendim (Friel 42). Gerçekten de maddi olarak yoksul, ancak dilsel yönden çok zengin Baile Beag in durumu da aynı böyledir. Konuşmanın ilerleyen kısımlarında, dillerini de öğrenerek Baile Baeg in bir parçası olmak isteyen Yolland ı teselli etmek isteyen Hugh, oğlunun yardımıyla teğmenin bunu başaracağını söyler: Ama kelimelerin işaretler, karşılıklar olduğunu unutmayın. Kelimeler ölümsüz değildir. Anlayacağınız bir şekilde söylemek gerekirse, bir medeniyet gerçeğin görünümüne artık uymayan dilsel sınırlara hapsolmuş olabilir (Friel 43). Baker ın hatırlattığı gibi, belki de antik dil ve kültürleri çok iyi bilen Hugh, dillerine çok bağlı olan halkların dillerinin, çoğu zaman olduğu gibi, değişmesiyle zor durumda kalacaklarının farkındadır. Sonuç olarak, İrlandalılar da Galce yi değiştirmemekte ısrarcı olurlarsa kendilerini dış dünyaya karşı kilitleyecekler, modern dünyaya ayak uyduramayacaklardır (Baker 269). Bu konuda, Steiner ın saptaması ise şöyledir: Bazı toplumlarda sözdiziminin katılaştığı, yaşamsal algının ve yeniden anlamlandırmanın gerilediği dönemler olur. Dikkatsizce kullanılmış teşbihlerin, eskimiş mecazların ve klişelerin yoğunluğu ve sertleştirici gücü artar; sözcükler kutsanmış kullanımların ağırlığı altında eziliyormuş gibi görünür. Canlı bir hücre zarı gibi davranacağına, dilbilgisi ve kelime dağarcığı yeni yaşantıya engel oluşturur. Bir medeniyet artık gerçeğin değişen görünümüne uymayan ya da ona sadece bazı âdet olmuş, keyfî noktalarda uyan dilsel sınırlara hapsolmuştur. (22) Hugh a göre de adlar keyfî yapılardır ve hiç bir şekilde kimliğe ya da milliyete bağlı değildir, dolayısıyla onlara çok da bağlanmamamız gerekir. Nitekim Hugh, oyunun sonlarına doğru Manus un, adların kimlikle yakından ilgili olduğu düşüncesini kabul etmez ve şöyle haykırır: Bu yeni isimleri öğrenmeliyiz. Nerede yaşadığımızı öğrenmeliyiz. Onları kendimizin kılabilmek için öğrenmeliyiz. Onları kendi vatanımız yapmalıyız (Friel 66). Yer adlarının değiştirilmesi pek çok İrlandalı için geçmişlerinin ve geleneklerinin de kaybolması anlamına gelmekteydi. Manus sahip oldukları yer adlarının nesinin yanlış olduğunu sorarken aslında geleneklerini de sorgulamaktaydı. 13

14 Yolland la Owen yer adlarını değiştirmeye çalışırken bu sorgulamayı sık sık kendileri de yapmaktadır: Tobair Vree için İngilizce bir karşılık arayan Owen a Yolland, adı olduğu gibi bırakmasını söyler. Bu adın öyküsünü ve aslında Brian ın kuyusu (tobair kuyu, Vree, Brian adının bozulmuş şekli) anlamına geldiğini anlatan Owen sinirlenir. Evinin yakınında bulduğu kuyuya her gün giderek, içindeki kutsal olduğuna inandığı suya bakan biçimsiz Brian ın sonunda kuyuya düşüp boğulmasının öyküsüdür bu. Owen şöyle sormaktadır: Bu çevredeki hiç kimsenin o saçma küçük hikâyesini artık hatırlamadığı, çoktan ölmüş, çoktan unutulmuş, ismi akıllardan silinip kaybolmuş bir adama acımaya devam mı edeceğiz? (Friel 44) Owen burada İrlandalıların değişime karşı olan korkularına dikkat çekmektedir. Ona göre gelenek, ilerlemenin karşısında duran romantik ve milliyetçi bir bahanedir. Öte yandan, Owen ın da farkında olduğu gibi, ne kadar tuhaf ve anlamsız görünürse görünsün büyükbabasından duyduğu bu öykü onu geçmişine bağlayan bir öyküdür. Aslında bu örnek de çevirmenlerin üzerinde düşünmesi gereken sorunlardan birini göstermektedir. Saussure ün terminolojisini kullanacak olursak, gösteren Tobair Vree nin gösterilen yerle ilişkisi aslında keyfidir ve toplumsal bir alışkanlığın sonucudur. Bu durumda çevirmen, çoktan kurumuş olan bir kuyuyla, adı tanınamaz bir biçimde değişmiş olan tuhaf bir adamın, artık kimsenin hatırlamadığı öyküsünden meydana gelmiş bu tanımlamayı korumak zorunda mıdır? Diğer bir deyişle, Tobair Vree nin İngilizce de hiç bir anlama gelmediğini düşündüğümüz gibi, bu adın Galce de de adın ortaya çıktığı öyküyle olan ilişkisini artık kuramayan halk için bir anlamı olup olmadığını kendimize sormamız gerekir (Baker 270). Öte yandan, Baker ın da savunduğu gibi adların kimlikle olan ilişkisini elbette ki yok sayamayız. Nitekim, Yolland la Tobair Vree üzerine yaptığı tartışma Owen ın bilinç altında yaşadığı çatışmayı da gün yüzüne çıkarır. Kendisine yine Roland diye hitap eden Yolland a 14

15 sonunda isyan eder Owen: George! Tanrı aşkına! Benim adım Roland değil! (Friel 44). 11 Owen, İrlandalı kimliğini öne çıkaran bu çıkıştan sonra etrafında olup bitenin de farkına varmaya başlar. Son perdede, Manus Baile Baeg i terkettikten sonra onun rolünü üstlenir. Artık Hugh a daha önce Manus un baktığı gibi bakacak, okulla aynı Manus gibi ilgilenecek, Sarah ı da Manus un yaptığı gibi konuşması için yüreklendirmeye devam edecektir. Lancey, Yolland yirmi dört saat içinde bulunmazsa boşaltacağı bölgedeki tüm yer adlarının İngilizcelerini sıralarken, Owen aynı adların İrlanda dilindeki asıllarını tekrar etmektedir. Benzer şekilde, Owen daha önce Lancey in konuşmalarını daha serbest bir biçimde, ayrıntıları atlayarak çevirirken bu sefer Yüzbaşı nın tüm tehditlerini eksiksiz olarak, neredeyse sözcüğü sözcüğüne aktarır. Owen ancak üçüncü perdede yaptığı işin, yani çevirmenliğin politik yönünün farkına varır. Ortadan kaybolan Yolland ın sağ olarak bulunması için Lancey nin savurduğu tehditlerin karşısında şaşkına dönen Owen, Yüzbaşının sözünü kesmeye çalıştığında beklemediği bir tepkiyle karşılaşır: İşini yap. Çevir. (Friel 61). Owen böylece belki de ilk defa çeviri işinin tehlikeli yönüyle karşılaşmış olur. Nitekim, ilk iki perdede gülünç durumlar yaratan çeviri hataları, üçüncü perdeye gelindiğinde son derece ciddi bir hal alır, bu yönden Translations bir komedi değil, trajedidir. Richard Kearney, oyundaki ilk çeviri etkinliğinin İngilizlerin askerî harekâtını İrlandalılar için çevirmek olduğunu söylerken, ikinci bir çeviri işleminin tamamen başka bir alanda, Yolland ve Maire arasındaki duygusal ilişkide gerçekleştiğini söyler (Kearney 37). Yolland da Owen gibi çeviri kurbanlarından biridir. Maire le iletişim kurmayı arzulayan Yolland ne İrlanda dilini öğrenmede ne de köylüler tarafından benimsenmede başarılı olur. Bu bağlamda, yukarıda da değinildiği gibi dil, iletişim işlevini yerine getirirken, diğer yandan da Yolland ın tam olarak İrlanda kültürüne 15

16 katılmasını, İrlandalılar tarafından kabul edilmesini önlemektedir. Nitekim Yolland da bunun farkındadır: İrlandaca konuşsam da burada hep bir yabancı olarak kalırdım değil mi? Parolayı öğrensem de yerlilerin dili beni hep dışarıda bırakır değil mi? O mahrem kapı hep... sıkı sıkıya kapalı kalır değil mi? (Friel 40). Öte yandan Maire de Yunanca ya da Latince değil İngilizce öğrenip Amerika ya göç etmeyi istemekte, başka bir dil ve kültüre katılmayı hayal etmektedir. Hugh oyunun sonunda Maire e İngilizce öğretmeyi kabul eder, ama onu uyarmaktan da geri kalmaz: fazla bir şey bekleme. Sana varolan tüm dilbilgisini ve kelimeleri öğreteceğim. Ama bu senin tüm mahremiyetleri çevirebilmene yardım eder mi? Bunu bilemem. (Friel 67) Yolland ve Maire nin yakınlaşması, bir gece birlikte gittikleri bir dans çıkışı gerçekleşir ve birbirlerine aşklarını itiraf ederler. Birbirlerinin dilini anlamamaktadırlar ama bu onların iletişim kurabilmelerini engellemez; farklı dillerde konuşsalar da söyledikleri şeyler aynıdır: Maire: Çimler ıslak olmalı. Ayaklarım sırılsıklam.. Yolland: Ayakların ıslak olmalı. Çimler sırılsıklam. (Friel 49) İkisi de birbirlerinin söylediği sözleri anlamamalarına rağmen birbirlerini dinlemekten zevk almaktadır. Steiner ın tekrar, çevirinin en arı özüdür (410) sözü burada ıspatlanmaktadır. Bu sahne aynı zamanda oyunun dönüm noktasıdır. Gecenin sonunda Yolland kaybolur ve üçüncü sahne artık tarihsel gerçeklerin görünmeye başladığı karanlık bir havada geçecektir. Çeviriler, Hugh nun Vergilius un Aeneas ından yaptığı alıntıyla biter: Urbs antiqua fuit eski bir kent, bütün yeryüzünde Juno nun bile çok sevdiği (Friel 68: Aeneas 1.12). Ancak bölümün tamamını hatırlayamayan Hugh, kendine kızar ve alıntıya yeniden başlar. Aeneas da geçen urbs (kent) elbette ki Kartaca dır ve burası Roma nın düşmanı Fenike Krallığı nın kilit taşıdır. Brian Arkins bu bölümü İngiltere nin artık İrlanda yı fethetmesinin bir göstergesi olarak yorumlar ve aynı Romalıların Kartaca yı 16

17 yenmesi ve Krallıklarının bir parçası yapması gibi, İngiltere de İrlanda yı fethetmiş ve onu İmparatoluğuna eklemiştir der. Ancak John Andrews gibi kimi eleştirmenler bu konuda kuşkuludur. Andrews bu bölümün çift anlamlı olabileceğine dikkat çeker; bu, İrlandalıların yenilgisi midir yoksa İngilizlerin kovulması mı? Benzer şekilde, Lionel Pilkington da bu Juno tarafından sevilen antik kent in İrlanda mı yoksa İngiltere mi olduğunu merak eder (Dehoratius ). Ancak bu belirsizlik perdeler inerken Hugh un Aeneas dan aldığı sözlerle daha belirgin hale gelir: Egemen kılmak istemişti kenti tüm yeryüzüne tanrıça, güçlü, görkemli yeri, elverirse yazgı. Buymuş günün birinde, gelecek Troya kanından yiğit bir kuşak, savaşçı, atak, Tyr surlarını tümden yıkacak, alacak Libya yı... (Friel 68: Aeneas 1.21). Oyunun sonundaki bu sözler, umutsuzluk ve şiddet, hiç kuşkusuz, İngilizlerin en azından askerî alandaki zaferine işaret etmektedir. Sonuç: Friel ın dil ve çeviri temalarını ele alan oyununu sömürgeciliğin dilsel bir mirası olarak görmek kaçınılmazdır. Ancak W. J. Mc Cormack ın savunduğu gibi, yer adlarının değiştirilmesini diller arasında bir müzakere, hatta bazı açılardan yenilenin saldıran tarafa dayattığı bir uzlaşma olarak görmek de mümkündür (Cronin 199). Friel ın eseri muhakkak ki tarihi suçlamaktadır, ancak Michael Cronin in de dikkat çektiği gibi çeviri İrlanda gibi sömürge (sonrası) ülkeler için kaçınılmaz bir durumdur (199). Friel ön planda sömürgeleşme ve çeviri ilişkisini ele alırken konuya klişelerle ya da tamamen tek taraflı bakmaz. Dilin değişimi, İngilizce nin İrlanda dil ve kültürünü tahrip edici etkisi, aynı zamanda bu dilin (pek çok eski sömürgede olduğu gibi) İrlanda nın dışa açılmasında ve modernleşmesinde oynadığı rol, adların ve buna bağlı olarak tarihin ve geleneklerin değiştirilmesinin kimlikle olan ilişkisi gibi sorunların tek 17

18 yönlü olarak değerlendirilemeyeceğini hatırlatır bize Friel. Çeviri kuram ve uygulamasında en az sorunlu alanlardan biri olarak görülen adların çevirisi bile bizi aslında kültürün temel örgü ve uygulamalarıyla, kültürel farklılıklar, kültürel dayanıklılık ve kültürel prestijle, kendini ve ötekini tanımakla, kimlik paradigmaları ve özgür iradenin ifadesiyle, modern dünyadaki sömürgecilik mirasıyla ilgili konuların merkezine götürmektedir (Tymoczko 239). Bu çerçevede, belki öykünün sonu da daha anlamlı hale gelir: Friel sorunları çözmede ya da kesin bir son yazmada yetersiz değildir elbette; yapmak istediği belki de karmaşık sorunların tek ve basit çözümlerinin olmadığını göstermektir. Tıpkı çeviriler gibi. KAYNAKÇA Amkpa, Awam. Colonial Anxieties and Post-Colonial Desires: Theatre as a space of translations. Routledge Reader in Politics and Performance. Yay. Haz. Lizbeth Goodman. London: Routledge, 2000: Andrews, Elmer. The Art of Brian Friel: Neither Reality Nor Dreams. London: MacMillan, Baker, Charles. It s the Same Me, Isn t It? : The Language Question and Brian Friel s Translations. Midwest Quarterly: A Journal of Contemporary Thought 41 (2000): Berk, Özlem. Çevirmenlik Üstüne. Anlama ve Yorum: Doğan Özlem Armağan Kitabı. Yay. haz. A. Kadir Çüçen, Hatice Nur Erkızan ve Güçlü Ateşoğlu. İstanbul: İnkılâp, 2004: Bullock, Kurt. Possessing Wor(l)ds: Nationalist Ontology and Imperialist Epistemology in Brian Friel s Translations. < Cawthon, Dan. Images of Transcendence in the Plays of Brian Friel. The Journal of Religion and Theatre 3:1 (2004): < Coult, Tony. About Friel: The Playwright and the Work. London: Faber and Faber, Cronin, Michael. Translating Ireland: Translation, Languages, Cultures. Cork: Cork University Press, Csikai, Zsuzsa. Brian Friel s Adaptations of Chekhov. Irish Studies Review 13:1 (2005): Dehoratius, Edmund F. A Modern Odyssey: The Intertextuality of Brian Friel s Translations and its Classical Sources. International Journal of the Classical Tradition 7:3 (2001): Fitzgerald-Hoyt, Mary. Brian Friel. Modern Irish Writers: A Bio-Critical Sourcebook. Yay. haz. Alexander G. Gonzales. Westport, CT: Greewood, 1997: Friel, Brian. Translations. London: Faber and Faber, Grene, Nicholas. Politics of Irish Drama: Plays in Context from Boucicauld to Friel. Port Chester, NY: Cambridge University Press,

19 Hawkins, Maureen S. G. We must learn where we live : language, identity, and the colonial condition in Brian Friel s Translations. Eire-Ireland: Journal of Irish Studies (2003). < Kearney, Richard. Language Play: Brian Friel and Ireland s Verbal Theatre. Studies (1983): Lee, Josephine. Linguistic Imperialism, the Early Abbey Theatre, and the Translations of Brian Friel. Imperialism and Theatre: Essays on World Theatre, Drama and Performance. Yay. haz. J. Ellen Gainor. London: Routledge, 1995: Llewellyn-Jones, Margaret. Contemporary Irish Drama and Cultural Identity. Bristol: Intellect Books, Lojek, Helen. Brian Friel s Plays and George Steiner s Linguistics: Translating the Irish. Contemporary Literature 35:1 (1994): Nash, Catherine. Irish Placenames: Post-Colonial Locations Transactions of the Institute of British Geographers 24:4 (1999): Pilkington, Lionel. Theatre and the State in Twentieth-Century Ireland: Cultivating the People. London: Routledge, Said, Edward. Culture and Imperialism. New York: Vintage Books, Steiner, George. After Babel: Aspects of language & translation. Oxford: Oxford University Press, Tymoczko, Maria. Translation in a Postcolonial Context. Manchester: St. Jerome, Vergilius. Aeneas. Çev. İsmet Zeki Eyuboğlu. İstanbul: Payel,

20 1 NOTLAR Hedge okulları 17. yüzyılda ortaya çıkmış bir tür gizli eğitim hareketiydi. Okullar adlarını İngiliz yetkililerden gizlenmek için yapıldıkları çit ve çalılıklardan (hedge) almaktaydı. Ancak bu okulların pek çoğu ahırlarda ya da öğretmenin kendi evinin şöminesinin başında eğitim veriyordu. Burada öğrenciler okuma, yazma ve imlâ (tamamı elbette İrlandaca) ve matematik öğreniyorlardı. Öğretmenin geçimi tamamiyle çevredeki öğrenciler ve ailelerine bağlıydı. Bu öğretmenlerin (yerlerini alacak ulusal okulların öğretmenlerinden farklı olarak) hiçbir devlet yetkilisine hesap vermek zorunda olmadıkları, bağımsız ancak yoksul bir yaşantıları vardı. Öte yandan, yaşantıları her ne kadar mütevazı görünse de bu okulların başındaki kişiler, öğretmen, kâtip, tarihçi ve avukat kimlikleriyle topluluk içinde bir rahibin hemen ardından, saygı duyulan ve itibarlı bir konuma sahiptiler. (Dehoratius 367) 2 İrlanda nın Harita Daireleri 1824 de vergileri düzenlemek için mal ve arazilerin sınırlarını resmileştirmek amacıyla kurulmuş sivil örgütlerdi. Ancak Friel ın da öne sürdüğü gibi, tüm bu uygulamalar askerî bir temele dayanmaktaydı. 3 Brian Friel ın yaşamı ve oyunlarıyla ilgili geniş bilgi için bkz. Andrews, Coult ve Fitzgerald-Hoyt. 4 Baile Beag, küçük kasaba/kent anlamına gelmektedir, ancak İngilizceleştirilmiş haliyle Ballybeg hiç bir şey ifade etmez (Baker 365). 5 Yanlış tarım politikaları ve iklimin elverişsizliği sonucu, o dönemde nüfusun büyük bölümünün tek besin ve geçim kaynağı olan patateslere bir çeşit mantar hastalığı bulaşınca büyük bir kıtlık başlamış ve yılları arasında İrlanda da bir milyondan fazla insan açlık ve hastalıktan ölmüştür. Büyük Kıtlık sonrası dönemde başta ABD olmak üzere Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Amerika ve Kanada gibi uzak ülkelere pek çok İrlandalı göç etmiştir. 6 Oyundan yapılan alıntıların çevirileri bana aittir. 7 Oyununu yazarken tuttuğu günlükte Friel, kahramanlarının İngilizce konuşmalarına karşın seyircilerin onların İrlandaca konuştuklarını varsaymaları gerekeceğinden söz eder, ancak yine de acaba bu başarılı olur mu? diye de sormaktan alıkoyamaz kendini (Coult 87). Friel bu sorunla karşılaşan tek sömürge sonrası yazar değildir. Dil sorunu sadece İrlandalıları değil, sömürgeleşme sürecinden geçen tüm toplumların ortak noktası olmuştur. Eski sömürgelerin yazarları sömürgecinin dilinde mi yoksa kendi yerel dillerinde mi yazmaları gerektiği konusunda sık sık açmaza düşmüşlerdir. Kimi yazarlar sömürgecinin dilini kullanmayı, yabancı bir gücün egemenliğini kabul etmekle eş anlamlı tutup reddetmiş, kimileri de bu dili kullanmanın, söz konusu yabancı gücün önünde eğilmek değil, tam tersine bu gücün, yani sömürgecinin silahıyla daha fazla insana seslenip kendilerini özgürleştirdiklerini savunmuşlardır. Üstelik kullanılan bu dil artık tamamiyle sömürgecinin de değildir; bu değişmiş yeni bir dildir. Nitekim bugün sadece tek bir İngilizce den değil, İrlanda İngilizcesi, Hint İngilizcesi ya da Avustralya İngilizcesi gibi pek çok farklı İngilizce den söz etmekteyiz. 8 Friel, günlüğünde oyunu yazarken okuduğu kitaplar arasında Steiner ın yapıtını sayar (Coult 87). 9 Richard Kearney 1983 tarihli makalesine eklediği bir listede Friel ın oyununda Steiner ın kitabından özellikle etkilendiği bölümleri alıntılamıştır. 10 Nitekim özellikle sömürgecilik tarihinde kimi çevirmenlerin yerli halkla sömürgeciler arasında arabuluculuk yaparak kendi insanlarını olası katliamlardan korudukları, buna karşın sömürgeciye çevirmenlik yaparak yardım ettikleri için de kendi halkları tarafından hain olarak görüldükleri bilinmektedir. Bkz: Berk. 11 Bu adlandırma işi Friel için o kadar önemlidir ki, oyununu yazma aşamasında bir ara kahramanlarına birer ad veremeyeceğini dahi düşünür (Coult 87).