ANNEMARIE PIEPER 1941 de Düsseldorf ta doğdu ve liseyi burada bitirdi yılları arasında Saarland Üniversitesi nde felsefe öğrenimi görerek

Transkript

1 ANNEMARIE PIEPER 1941 de Düsseldorf ta doğdu ve liseyi burada bitirdi yılları arasında Saarland Üniversitesi nde felsefe öğrenimi görerek doktorasını verdi yılları arasında Münih Ludwig Maximilians Üniversitesi nde doçentlik tezini teslim ederek profesör olarak görev aldı. Bavyera Bilim Akademisi nde Schelling Komisyonu nda editörlük de yapmış olan Pieper, 1981 den beri Basel Üniversitesi nde felsefe profesörüdür. Felsefe tarihi ve sistematik açıdan genel ve özel etiğin sorunları, Klasik varoluş felsefesi ve Fransız varoluşçuluğu (Kierkegaard, Nietzsche, Sartre, Camus, postmodernizm), Transendental felsefelerin temel ilkeleri (Kant, Fichte, Schelling), Ütopyalar gibi konularda dersler vermektedir. YAYIMLANMIŞ BAŞLICA KİTAPLARI: Geschichte und Ewigkeit bei Sören Kierkegaard, Das Leitproblem der pseudonymen Schriften, Meisenheim 1968; Sprachanalytische Ethik und praktische Freiheit. Das Problem der Ethik als autonomer Wissenschaft, Stuttgart 1973; Pragmatische und ethische Normenbegründung, Freiburg/Münih 1979; Albert Camus, Münih 1984; Ethik und Moral. Eine Einführung in die praktische Philosophie, Münih 1985; Ein Seil geknüpft zwischen Tier und Übermensch. Philosophische Erläuterungen zu Nietzsches erstem Zarathustra, Stuttgart 1990; (Yayıma haz.) Die Macht der Freiheit. Kleine Festschrift zum 80. Geburtstag von Jeanne Hersch, Zürih 1990; Einführung in die Ethik, Tübingen 1991; 3. baskı 1994; (Yayıma haz.) Geschichte der neueren Ethik, 2 Cilt, Tübingen 1992; Aufstand des stillgelegten Geschlechts. Eniführung in die feministicshe Ethik, Freiburg/Basel/Wien 1993; (Yayıma haz.) Die Gegenwart des Absurden. Studien zu Albert Camus, Tübingen 1994; (Urs Thurnherr ile birlikte): Was sollen Philosophen lesen?, Berlin 1994; Aristoteles, Münih 1995; (Otfried Höffe ile birlikte yayıma haz.): F.W.J. Schelling: Über das Wesen der menschlichen Freiheit, Berlin 1995; Selber denken. Anstiftung zum Philosophieren, Leipzig 1997; Gut und Böse, Münih 1997.

2 Ayrıntı: 265 İnceleme Dizisi: 145 Etiğe Giriş Annemarie Pieper Kitabın Özgün Adı Einführung in die Ethik Almanca dan Çeviren Veysel Atayman ve Gönül Sezer Yayıma Hazırlayan Can Kurultay Düzelti Mehmet Celep Francke Verlag Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 1999 İkinci Basım 2012 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Annemarie Pieper Etiğe Giriş

4 İNCELEME DİZİSİ YEŞİL POLİTİKA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEŞTİRİSİ/B. Brown Ë KADINLIK TAHAKKÜM VE DİRENİŞ SANATLARI/J.C. Scott Ë SAĞLIĞIN GASPI/I. Illich Ë SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. Finkielkraut Ë KİMLİK VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANTİPOLİTİK ÇAĞDA POLİTİKA/G. Mulgan Ë YENİ BİR SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRASİ VE KAPİTALİZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, İRONİ VE DAYANIŞMA/R. Rorty Ë OTOMOBİLİN EKOLOJİSİ/P. Freund-G. Martin ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coşar Ë Ahlak ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜKETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VAKİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİTİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE Ahlak/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POST- MODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KUSURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞ- GÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞ- TİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜN- MEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë Sİ- YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EVRENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEBİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias Ë TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POSTMODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜM- LÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloşinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ER- DEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞA- DIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AK- TİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR Ahlak KARŞITININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/ Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNEMİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜ- RESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Başaran FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİMİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOP- YA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİL- LETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞDA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIK- LIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELECEĞİ/Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë ME- LEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl Ë BİR İDEA OLARAK KOMÜNİZM/Alain Badiou & Slavoj Žižek Ë NİHİLİZM/Bülent Diken Ë MADDESİZ/ André Gorz Ë BİLGİNİN ARKEOLOJİSİ/M. Foucault Ë TÜKETİM TOPLUMU, NEVROTİK KÜLTÜR ve DÖVÜŞ KULÜBÜ/H. Övünç Ongur Ë ANTİKAPİTALİZM VE KÜLTÜR/Jeremy Gilbert

5 İçindekiler Türkçe Basıma Önsöz... 9 Önsöz Giriş Etiğin Görevi A. ETİK SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ VE ANLAMI B. GÜNDELİK DENEYİMLERDE AHLAKIN ROLÜ C. ETİK SORU SORMAYA DOĞRU D. GÖRECELIK ANLAYIŞININ İTİRAZI Pratiğin Bilimi Olarak Etik A. PRATİK FELSEFENİN ALANLARI Siyaset Hukuk felsefesi...63

6 B. KURAMSAL FELSEFENİN DİSİPLİNLERİ Antropoloji Metafizik Mantık...75 C. ETİĞİN ALT DİSİPLİNLERİ Pragmatik Metaetik...79 E. ETİĞİN ÖZERKLİĞİ F. UYGULAMALI ETİK Tıbbi etik Biyoetik Sosyal etik İktisat etiği Bilim etiği Ekoloji etiği Barış etiği...94 G. İNSAN PRATİĞİNDE ETİĞİN ÖNEMİ Pratikle İlintili Öteki Bilimler Arasında Pratik Bir Bilim Olarak Etik A. ETİĞİN TEK TEK AMPİRİK BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Psikoloji Sosyoloji B. ETİĞİN NORMATİF BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Teoloji Hukuk bilimi C. ETİK VE PEDAGOJİ Pedagojinin etik boyutu Pedagojiyle öğretilen etik Etiğin Temel Sorunları A. MUTLULUK B. ÖZGÜRLÜK VE DETERMİNASYON C. İYİ VE KÖTÜ Etiğin Hedefleri ve Sınırları A. HEDEF VE AMAÇLAR B. SINIRLAR

7 6. Ahlaki ve Etik Argümantasyonun Başlıca Biçimleri A. AHLAKİ TEMELLENDİRMELER Somut bir gerçek ve somut bir olguyla ilişkilendirme Duygularla ilişkilendirme Olası sonuçlarla ilişkilendirme Ahlak yasalarıyla ilişkilendirme Ahlaki yetkinlikle ilişkilendirme Vicdanla ilişkilendirme B. ETİK TEMELLENDIRME VE AÇIKLAMALAR Mantıksal yöntem Diskürsif yöntem Diyalektik yöntem Analojik yöntem Transendental yöntem Analitik yöntem Hermeneutik yöntem (Yorumsama yöntemi) Temel Etik Kuramı Tipleri A. TARAFSIZLIK MI, TARAF OLMAK MI? AHLAK FİLOZOFLARININ TAVRI ÜZERİNE Kuramsal bilgiye duyulan ilgi Pratik bilgiye duyulan ilgi Etikte eleştirinin rolü B. BETİMLEYİCİ ETİK MODELLERİ Fenomenolojik anlayış (Değerler etiği) Dil analizi yaklaşımı (metaetik) Evrimci yaklaşım C. NORMATİF ETİK MODELLERİ Transendental felsefi anlayış (irade etiği, konstrüktif etik, dil pragmatiği ve generatif etik) Varoluşçu anlayış (Varlık etiği) Eudaimonist anlayış (Hedonist ve utilitarist etik) Toplum sözleşmesi anlayışı (Adalet etiği) Materyalist anlayış (Fizyolojik ve Marksist etik) Feminist Etik Kaynakça Bibliyografya Dizin

8

9 Türkçe Basıma Önsöz A hlaklar ve bunların pratiği düzenleyen normları, üyeleri eylemleriyle birbirlerine bağlanmış bir topluluğun kültürel düzlemde kendini kavrayışının ve kendini anlayışının parçasıdır. Normlar ve ahlaklar yani olgunlaşagelmiş, gelenekleşmiş, aynı zamanda topluluğun üyelerini bağlayıcı kuralların listesiyle donanmış eylem modellerinin bir araya gelmeleri anlamındaki ahlaklar ve de bunların normları, tıpkı tarihsel, ekonomik, coğrafi ve manevi/dinsel koşullar altında sosyal yaşama biçimleri olarak ortaya çıkıp olgunlaşmış kültürler gibi, çeşitli ve zengindir. Kültürel zenginlik, bugün her şeyin birbiriyle küresel ölçekte ilişkilendiği, yeryüzünün her köşesine uzanan turizmin yaygınlaştığı bir çağda, artık neredeyse sadece folklorik bir özgünlük olarak algılanmaktadır. İşte bu algılamada, Nietzsche nin değişik şekil- 9

10 Etiğe Giriş lerde altını çizdiği bir yan gözden kaçmaktadır. Bu yan, ahlaki değer yargılarının koruyucu sınırlar çekme işlevidir: Her şeyden önce, değerlendirmeyi bilmeyen bir halk yaşayamaz; ama varlığını sürdürmek istiyorsa, komşusuna bakarak değerlendiremez o. Bir halkın iyi olarak değerlendirdiği birçok şey, bir başka halk için aşağılanma ve utançtır. Nihayet anladım olup biteni: Birçok şeye burada kötü dendiğini ve o aynı şeylerin orada pembe onurlandırmalarla aklanıp paklandığını gördüm. Hiçbir zaman bir komşu ötekini anlamadı: komşunun ruhu her zaman komşusunun çılgınlığına ve kötülüğüne şaşırıp kaldı. (Friedrich Nietzsche, Böyle Buyurdu Zerdüşt, 1. Bölüm; Binbir amaç hakkında). Nietzsche nin, ahlakların çoğulluğunun kökeni ve akrabalıkları konusunda ileri sürdüğü bu düşünceler, toplumsal grupların ahlakının farklı, değişik olma istek ve iradesine karşı yöndeki tayin edici bir zorlama anlamına gelen yabancı kültürlere karşı bir savunma ve onlardan korunma işlevi gördüğünü anımsatması bakımından çok önemlidir. Dolayısıyla da başlangıçta belli bir halka özgü kültürün yabancı kültürün etkisinden korunması için geliştirilmiş düşman imajından, kültürler arasındaki her türlü ortaklığı engellemeye ve etnomerkezci zemin hazırlamaya yönelik bir işlev umulmuş olduğunu unutmamak gerekir. Bu olgu, günümüzde insanların gittikçe daha çok birbirlerine sokulup yaklaştığı ve kaynaklar gitgide azaldığı için, dürüstlük zemininde bir işbirliğine olan ihtiyacın iyice arttığı bir dünyada, sınırın öte tarafındakini anlamakta hâlâ güçlük çekmelerini de az çok açıklayabilir. Bireyin onuru ve değeri konusundaki birbirinden çok farklı anlayışların gün ışığına çıkmasına vesile olan insan hakları tartışması, kıtalar arasındaki uçurumun ne kadar derin olduğuna çarpıcı bir örnek sunmuş oldu. Gelgelelim, insanlar arası ilişkilerin ve eylemlerin küresel ölçekte gerçekleşebilmesi için üzerinde asgari müştereklerinde uzlaşabileceğimiz bir normatif zemin kurmak zorundayız. İşte böyle bir görev söz konusu olduğunda, insan eylemlerinin evrensel ölçekte geçerli ilkeleri ve iyi bir hayatın var olabilme koşulları üzerinde bir uzlaşma sağlama bakımından gerekli argümanları temin etme yükümlülüğü en başta etiğe düşmektedir. Etiğin bu görevi yerine getirmesinin önkoşulu ise, öteki kültürlerde benimsenmiş, saygı gören ve meşru kabul 10

11 edilen normların ve değerlerin çok iyi bilinmesi, giderek bunların o kültürlerde gerek pratiği gerekse genelde eylemleri yönlendirici ve düzenleyici işlevlerini eleştirel bir gözle sorunlaştırıp, bunların nereye kadar evrensel ölçekte geçerlilik talebi taşıyabileceğini yoklamaktır. Etiğe Giriş kitabımın, Türk okurlarına kökeni Avrupa kültürü (Batı kültürü) içinde yatan etik düşünceleri tanımaları ve kendi ahlaki inanç ve kanaatlerinin zemininde, (bu metindeki sunuluş şekliyle) ahlakların gerekçelendirilip temellendirilmeleri ve meşrulaştırılmaları konusunda yöntemsel ve eleştirel bir yaklaşım geliştirip bunlarla hesaplaşma fırsatını vermesi benim için büyük onur ve sevinç vesilesi olmaktadır. Belki bu (Türk okurundan bekleyeceğimiz eleştirel değerlendirme), kültürlerin ve dinlerin ayırıcı, kopartıcı engellerini aşarak dünya ölçeğindeki ortak amaç ve hedefi, insanlığın dayanışması ve birbirlerini severek, anlayarak duygu ortaklığı kurması olan bir eylem topluluğunun dünya etiğinin geliştirilmesi yönünde bir adımdır da. Özellikle de ekonominin ve teknolojinin dünyada olup biten her şeyi belirlediği bir çağda, etik, yaşama dünyasının tek yönlü kaygılarla rasyonalize edilmesine yönelmiş bir yarar hesapçılığının yıkıcı etki ve sonuçlarını eleştirel bir aynadan yansıtan önemli bir uyarıcı görevi yüklenmiştir. Doğa dengesini kaybetmiş durumdadır, üstelik, her şeyin hesaplanabilir bir büyüklüğe indirgendiği bir aşamada insanlar arası alanda dayanışmaya açık ve hazır olma isteği gittikçe azalmaktadır. Etik bize, sadece ve sadece kazancı en üst düzeye çıkarma endişelerine endekslenmiş nicelikselleştirici düşünce karşısında, nitelikleri pratik aklın ahlaksal yetkinliğiyle doğrulanmış olan amaç ve hedefler sunan bir kaynağın; niceliksel değerlendirmelere sığmayan niteliksel değerlerin de olduğunu anımsatmaktadır. Batı geleneğinde özgürlük, eşitlik, adalet, hoşgörü gibi niteliksel değerlerdir bunlar. Bu değerler, kolektif sorumluluklarının bilincinde, ahlaksal talepleri genel bağlayıcı talepler olarak benimseyip pratiklerinde onları kendilerine mal etmiş olan bireylerin kendi kaderlerini tayin etme hakkını, bütün hakların en üstüne koyan bir yaşama biçiminin ahlakını kurar. Etik bana, bölgelerüstü geçerlilik gücü taşıyabilecek uluslarüstü kural ve normların anlaşılması, anlayışla karşılanması ve kavranması bakımından en iyi platformmuş gibi geliyor. Kitabımın, bir dünya etiği anlamında, insanlık için dilenebilecek ve umulabilecek olanın en iyisini tartışma- 11 Annemarie Pieper

12 ya, bu konudaki diyaloğu geliştirmeye ve başka yerlerde geliştirilmiş etik düşüncelerle tanışmaya katkılar yapacağını umut ediyorum. Basel, Ağustos 1997 Annemarie Pieper

13 Önsöz B u kitap, Hagen Açık Öğretim Üniversitesi nde Eğitim Bilimleri öğrencilerine ders yılında üç bölüm halinde verdiğim Felsefi Etiğe Giriş adlı (1. Etiğin konusu ve amacı, 2. Özerk bir bilim olarak etik, 3. Etiğin yöntem ve kuramları) derslerin gözden geçirilmiş, genişletilmiş ve içerik açısından güncelleştirilmiş seminer notlarından oluşmaktadır. Kitabın amacı okurunu, genelde pratik felsefenin, özelde etiğin temel sorunlarıyla tanıştırmaktır. Öncelikli olarak da etik hakkında temel bilgi vermek üzere pratik felsefede ele alınan konular üzerinde durulacak, ahlak filozofları arasında tartışılan özel sorunlar incelenmeyecektir. Etiği bir pratik felsefe alanı olarak ele almanın çeşitli yolları vardır. Bunlardan biri, etiğin Sokrates ten de önceye uzanan ve bugüne 13

14 Etiğe Giriş kadar süregelen tarihine bakmaktır. Diğer bir yol olarak sistematik bakış tercih edilebilir ve ilkeler temelinde bütünsel bir etik sistemi geliştirilebilir. Etiğe girebilmek için her iki yöntem de bence uygun görünmüyor. Tarihsel bakış kuşkusuz öğretici olacaktır ama filozofların çeşitli dönemlerde etik düşünceler üzerinde ne derece yoğunlaştıklarını göstermekle sınırlı kalacaktır. Şöyle bir anımsayalım: Platon un ilk diyaloglarında, ahlaki bir argümantasyon modeli olarak sunulan Sokrates figürü, Fizik ve metafizik dışında bağımsız bir disiplin olarak etiği kuran Aristoteles, Ortaçağın kapsamlı metafiziksel tasarımları (Etik bu tasarımları birbirleriyle bütünleştiren bir uğrağı temsil eder), Kant ın kuramsal akıl karşısında pratik akla tanıdığı öncelik, 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçiş ve kuramsal sorunların giderek önem kazanması, 70 li yıllarda başlayan pratik felsefenin iyileştirilmesi... Dolayısıyla etiğin tarihine bakmak önemli ve ilginç olacaktır olmasına ama bu tarih, sistematik bir düzene oturtulmadığında sadece bir yığın tez, model ve kuram sunar; bunların birbiriyle ilişkisi de konu açısından değil, yalnızca kronolojik sırayla kurulmuş olur. Etiğe sistematik olarak yaklaşmak istediğimizde ise aslında yine temel tarihsel bilgilere ve kavramlara yönelmek durumundayız. Ağırlık noktasını etiğin oluşturduğu pratik felsefeye giriş yapabilmek için hem tarihsel hem de sistematik düşüncelerin göz önünde tutulması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Anglosakson gelenek doğrultusunda, mümkün olabildiğince günlük hayatın pratiği ve gündelik dilindeki mevcut kavrama ve anlayıştan yola çıkıp burada tartışılan sorunları önemli etik argümanları da dikkate alarak sistemleştirmeye çalışacağız. Kimsenin yabancısı olmadığı konuları sorunlaştırarak tarihsel ve sistematik unsurları bu şekilde sınırlandırmak, bence, etik üzerine düşünmenin önemini göstermek için daha uygun olacaktır. Bu kitap ilk kez 1985 yılında Etik ve Ahlak. Pratik Felsefeye Giriş adıyla Beck Verlag (Münih) tarafından yayımlandı. Geçen 6 yıl içinde etik üzerine sayısız yayının çıktığını, uygulamalı etiğin de giderek önem kazandığını öncelikle belirtmek gerekir. Gene de Almanca ko- 14

15 Annemarie Pieper nuşulan ülkelerde felsefe alanında uzmanlaşmış okurların dışında kalan büyük bir kesime, etiğin geniş yelpazesine genel bir bakış sunan yayınlar eksik. Bundan dolayı bu kitap, 1985 ten bu yana etikteki gelişmelerin ışığında ikinci kez gözden geçirilip içeriği de geliştirilerek yayımlanmıştır. Basel, Temmuz 1991 Annemarie Pieper Üçüncü baskı için kaynakça yenilenmiştir. Basel, Ocak 1994 Annemarie Pieper 15

16