Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2592 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1561 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES OKULÖNCES Ö RETMENL L SANS PROGRAMI Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Bahad r ER fit (Ünite 1) Prof.Dr. Hatice Ferhan ODABAfiI (Ünite 2-4) Yrd.Doç.Dr. Ifl l KABAKÇI YURDAKUL (Ünite 5-8) Editör Yrd.Doç.Dr. Ifl l KABAKÇI YURDAKUL ANADOLU ÜN VERS TES

2 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Kullan m K lavuzu... vii x Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri... 1 Ö RETMENL K MESLE VE YAPISI... 3 Genel Meslek Özellikleri... 7 Alana Özel Özellikler... 8 Ö RETMENL KTE MESLEK YETERL KLER... 9 Ö RETMENLER N E T M GEREKS N MLER Ö RETMENL K MESLE NDE GEL fi M BASAMAKLARI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yetiflkin E itiminin Kuramsal Temelleri YET fik N E T M N N ÖNEM YET fik N E T M N N TAR HSEL GEL fi M YET fik N E T M LE LG L TEMEL KAVRAMLAR Yetiflkin E itimi Pedagojik Model Yetiflkinlik Andragojik Model Pedagojik ve Andragojik Modellerin Karfl laflt r lmas ç Denetimli Ö renme Yaflam Boyu E itim YET fik N E T M N ETK LEYEN DE fikenler YET fik N Ö RENMES VE ÖZELL KLER YET fik N E T M N N TEMEL LKELER Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ö retmenlikte Mesleki Geliflimin Kuramsal ve Kavramsal Yap s Ö RETMEN OLMAK Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M TANIMLARI Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M N TAR HÇES Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M GEREKS N MLER Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M ALANLARI Alansal Mesleki Geliflim Alan ÜN TE 2. ÜN TE 3. ÜN TE

3 iv çindekiler Ö retimsel Mesleki Geliflim Alan Kurumsal Mesleki Geliflim Alan Kiflisel Mesleki Geliflim Alan Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 5. ÜN TE 6. ÜN TE Ö retmenlikte Mesleki Geliflimin Planlanmas Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M STANDARTLARI Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M N PLANLANMASI Mesleki Geliflim Gereksinimlerinin Belirlenmesi Mesleki Geliflimin çeri inin Yap land r lmas Mesleki Geliflim Uygulamalar n n Tasarlanmas Mesleki Geliflim Uygulamalar n n De erlendirilmesi ETK L MESLEK GEL fi M N PLANLANMASI Ç N ÖNER LER Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Modelleri Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M MODELLER Yetiflkin Ö renme Modeli Gereksinime Dayal Uyum Modeli Dönüfltürücü Ö renme Modeli Programl Model Okul Temelli Mesleki Geliflim Modeli Eylem Araflt rmas Modeli Di er Mesleki Geliflim Modelleri flbirli ine Dayal Problem Çözme Modeli Ö retmenli in Gözlem ve De erlendirilmesi Modeli MESLEK GEL fi M MODELLER N N KARfiILAfiTIRILMASI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Programlar ve De erlendirilmesi Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M PROGRAM TÜRLER K deme Göre Mesleki Geliflim Programlar Hizmetöncesi E itim Program Aday Ö retmenlik E itimi Program

4 çindekiler v Erken Mesleki Geliflim Program Sürekli Mesleki Geliflim Program çerik Türüne Göre Mesleki Geliflim Programlar Çok Amaçl Mesleki Geliflim Programlar Arac Mesleki Geliflim Programlar Özel Durum Mesleki Geliflim Programlar Kariyere Yönelik Mesleki Geliflim Programlar Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M ETK NL K TÜRLER Konferans ve Seminer Etkinli i Çal fltay Etkinli i Dan flmanl k Etkinli i Çevrimiçi Etkinlikler Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M DE ERLEND RME Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M DE ERLEND RME AfiAMALARI Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M DE ERLEND RME ÇALIfiMALARI Ö retmenlerin Dönütleri Ö retmenlerin Ö renmeleri Ö retmen Özde erlendirme Formu Örgütsel Destek ve De iflim Ö retmenlerin Yeni Bilgi ve Becerileri Kullan m Durumlar Ö rencilerin Ö renmeleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ö retmenlikte Mesleki Geliflimi Etkileyen Faktörler ve Karfl lafl lan Sorunlar Ö RETMENLER N MESLEK GEL fi M NE L fik N ÇALIfiMALAR Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M ETK LEYEN FAKTÖRLER Ö retmenlikte Kariyer Aflamalar çerik Ba lam Yönetimin Yaklafl m E iticilerin Rolü Mali Kaynaklar Ö RETMENL KTE MESLEK GEL fi M ETK LEYEN SORUNLAR lk Çal flma Y l nda Karfl lafl lan Sorunlar Deneyimli Ö retmenlerin Karfl laflt klar Sorunlar Mesleki Eskimifllik Mesleki Tükenmifllik Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE

5 vi çindekiler 8. ÜN TE Ö retmenlikte Mesleki Geliflim ve Teknoloji Ö RETMENLER N TEKNOLOJ KULLANIMLARI Ç N MESLEK GEL fi MLER Ö retmenlerin Teknoloji Kullan m Aflamalar Ö retmenlerin Teknoloji Kullan mlar için Mesleki Geliflim Aflamalar Ö retmenlerin Teknoloji Kullan mlar na liflkin Mesleki Geliflim Etkinlikleri Uzaktan Ö retmen E itimi Program Intel Ö retmen Program Yazarl k Yaz l mlar Projesi Dünyada Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Program Örnekler Teknoloji Entegrasyonu çin Mesleki Geliflim Program Örne i Ö retmenlerin Mesleki Geliflimi için Ulusal Bir Strateji Örne i Ö retmenlerin Teknoloji Kullan m na liflkin Mesleki Geliflimleri için Öneriler Ö RETMENLER N MESLEK GEL fi MLER Ç N TEKNOLOJ KULLANIMI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük

6 Önsöz vii Önsöz Sevgili Ö renciler, Dünyan n en zevkli, ancak bir o kadar da yorucu mesleklerinden biridir ö retmenlik. Y llar önce elinden tutup, yüzünü y kamaya götürdü ünüz ö rencileriniz, bir gün karfl n za doktor olur gelir, bir gün bir avukat olarak ç kar yolunuza, bir gün ö retmenler odas nda bir meslektafl n z olarak sohbetinize ortak olur. Sonra, aileler, çocuklar sizi kendilerinden daha çok dinledikleri için sizi özenerek izleyen, bir tek ö üt için teneffüste yolunuzu gözleyen, her kayboldu unda sizlerden rehberlik bekleyen aileler... Ö retmenlik; insan için insan merkezli, insanc l bir meslek olmas dolay s yla insana has geliflme olgusunu da içinde bar nd r r. Siz ö retmenlerin geliflmesi, zincirleme insan geliflimini de beraberinde getiriyor. Siz gelifltikçe ö renci gelifliyor, veli gelifliyor, meslektafllar n z gelifliyor. Çift yönlü bir ayna gibi geliflmek, siz kendinizi seyrederken karfl n zdakiler aynan n di er yüzünde sizinle birlikte gelifliyorlar. Bu kitap, sizin geliflmenize arac olarak, sizlere mesleki geliflim konusunu anlatmay hedefliyor. Kitab n z okurken, mesleki geliflim sürecinizde bir basamak daha aflaca n z düflünüyoruz. Alanyaz nda bir ilk olarak okuma ayr cal na eriflece iniz bu kitapta, gereksinim duyaca n z bilgiler, örnek olay ve sorularla zenginlefltirerek haz rlanm flt r. Siz ö retmen adaylar n n ö retmenlik mesle ine ad m att n z bu süreç içerisinde ö retmenlik mesle inin gereklerini yerine getirmenize, meslek yeterliliklerini oluflturman za ve mesleki geliflime yönelik fark ndal n z art rmaya yönelik olarak Ö retmenlikte Mesleki Geliflim dersinizin kitab olarak haz rlanan bu kitap, 10 üniteden oluflmaktad r. Kitab n z n Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri bafll kl birinci ünitesinde ö retmenlik mesle inin temel özellikleri ve yap s, Türkiye de ö retmenlik mesle inin yap land r lmas na iliflkin süreç ve buna ba l olarak ö retmenlerin e itim gereksinimleri ile ilgili temel bilgiler yer almaktad r. kinci ünitede hizmetöncesi ve hizmetiçi e itim sürecindeki ö retmenlerin, yetiflkin bireyler olmalar na ba l olarak ö retmenlikte mesleki geliflimin kuramsal dayana- n oluflturan yetiflkin e itimi, kavramlar ve yap s na iliflkin bilgilere yer verilmifltir. Ö retmenlikte Mesleki Geliflimin Kuramsal ve Kavramsal Yap s bafll kl kitab n z n üçüncü ünitesinde ö retmenlikte mesleki geliflimin yeri ve önemi üzerinde durularak, Türkiye de ö retmenlerin mesleki geliflimleri, ö retmenlerin mesleki geliflim gereksinimleri ve mesleki geliflim alanlar na yönelik konulara de inilmifltir. Kitab n z n dördüncü ünitesinde ise, ö retmenlerin yeterlilik alanlar na ve gereksinim duyduklar geliflim alanlar na yönelik mesleki geliflim etkinliklerinin planlanmas ve uygulanmas nda göz önüne al nmas gereken durumlara iliflkin ayr nt l bilgiler yer almaktad r. Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Modelleri bafll kl beflinci ünitede, bir mesleki geliflim program n planlanmas nda ve uygulanmas nda temel al nan mesleki geliflim modelleri ve bu modellerin özelliklerine iliflkin bilgilere yer verilmifltir. Kitab n z n, Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Programlar ve Etkinlik Türleri bafll kl alt nc ünitesinde ise, mesleki geliflim programlar n n konusu, içeri i, etkinlik türleri ve yap s ile ilgili bilgiler üzerinde durulmufltur.

7 viii Önsöz Kitab n z n yedinci ünitesinde ise, ö retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik programlar n planlanmas nda ve gerçeklefltirilmesinde etkili olan faktörler, ö retmenlerin mesleki geliflim programlar na kat l mlar n etkileyen sorunlara ve bu sorunlara iliflkin çözüm önerilerine de inilmifltir. Ö retmenlikte Mesleki Geliflim ve Teknoloji Kullan m bafll kl kitab n z n sekizinci ünitesinde, ö retmenlerin mesleki geliflimlerini etkileyen bilgi ve iletiflim teknolojileri iki aç dan ele al narak incelenmifltir. Bunlardan ilki, ö retmenlerin teknoloji kullan mlar na ba l olarak gereksinim duyduklar mesleki geliflim programlar, di eri ise mesleki geliflim programlar n n etkilili ini art rmak için bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullan m d r. Kitab n z n dokuzuncu ünitesinde, mesleki geliflim programlar n n ö retmenlerin mesleki geliflim gereksinimlerini karfl lamas, ö renci ö renmesine ve okul geliflimine katk sa lamas, iyilefltirilmesi ve gelifltirilmesi için gerekli olan de erlendirme çal flmalar na iliflkin ayr nt l bilgilere yer verilmifltir. Kitab n z n Ö retmenlerin Mesleki Geliflimine liflkin Uygulama Örnekleri bafll kl son ünitesinde ise, Türkiye de ve dünyada ö retmenlerin mesleki geliflimlerine yönelik gerçeklefltirilen farkl uygulama örnekleri ve projeler ile ilgili ayr nt l aç klamalara yer verilmifltir. Bu kitap, sizler için haz rlan rken bizler çok gelifltik, ö rendik. Sizlerin de ö renerek geliflmeniz ve kitab m z n tad n ç kartman z dile iyle, hepinize baflar l bir dönem diliyorum. Editör Yrd.Doç.Dr. Ifl l KABAKÇI YURDAKUL

8

9 x Kullan m K lavuzu K endi kendine ö renme ilkelerine göre haz rlanm fl olan bu kitab n ifllevlerini ö renmek için haz rlanan Kullan m K lavuzu, konular anlaman zda ve s navlara haz rlanman zda sizlere fayda sa layacakt r. Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti inde konular daha iyi kavrayabilmeniz için yapman z gerekenleri belirten k sa aç klamalard r. Amaçlar m z: Üniteyi tamamlad n zda kazanaca n z bilgi ve becerilerdir. Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular n günlük yaflama yans malar n içeren, kuramsal aç klamalarla çevrenizde yaflanan olaylar aras nda ba kurman za yard mc olmay hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al nt lar ya da gazete haberleridir. Yana Ç kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan m ya da aç klamalard r. Önemsemeniz gereken noktalar gösterir. Metin içinde yap lan aç klamalar n bir tür çok k sa özeti gibi düflünülebilir. Anahtar Kavramlar: Ünitede aç mlanan temel kavramlard r. Ünitedeki önemli noktalara iliflkin ipuçlar verir. DÜfiÜNEL M SORU D KKAT Düflünelim: Metnin herhangi bir yerinde ve gerekti inde sizlerin düflünmesini, düflündüklerinizi DÜfiÜNEL M belirli bir konuya yo unlaflt rman z sa lamak amac yla sorulan sorular ya SORU da sizin yapman z beklenen davran fllard r. D KKAT çindekiler: Ünite içinde hangi konular n ifllenece ini gösterir. Ana konu- S ra Sizde: fllenen konular kavray p AMAÇLARIMIZ kavramad n z kendi kendinize ölçmenize yard mc olmaya amaçlayan, düflünlar n bafll klar n içerir. AMAÇLARIMIZ DÜfiÜNEL M meye ve uygulamaya DÜfiÜNEL M yönlendiren sorulard r. K T A P K T A P SORU TELEV ZYON D KKAT SORU TELEV ZYON D KKAT

10 Kullan m K lavuzu xi Özet: Ünitede ayr nt l ifllenen konular n önemli noktalar tekrar vurgulan r. Okuma Parças : Bu bölümde, baz do rudan iliflkili bilimsel bir çal flmadan al nan okuma parçalar na yer verilmektedir. Kendimizi S nayal m: Ünitede ifllenen konular ö renip ö renmedi inizi kendi kendinize ölçmenizi sa layacak, bir tür s nava haz rl k testidir. S navlarda ç kabilecek türde sorular içerir. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar : "Kendimizi S nayal m" bölümündeki sorular n cevaplar n ve ilgili olduklar konular içerir. Yanl fl cevaplad - n z sorularla ilgili konular tekrar etmeniz s navdaki baflar n z art rabilir. Yaflam n çinden: Ünitede aktar lan kuramsal aç klamalar ile günlük yaflam m zda karfl laflt m z olaylar aras nda iliflki kurman z sa lamak için verilmifl haber ve al nt lard r. S ra Sizde Yan t Anahtar : "S ra Sizde"lerde yer alan sorular n cevaplar n içerir. Her hangi bir S ra Sizde sorusuna verdi iniz cevap ile bu bölümdeki cevab karfl laflt rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö rendi inizi belirleyebilirsiniz. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isteseniz bu bölümde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

11

12 Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri 1 1 E itim, yetifltirdi i insan gücü ile toplumu de iflim kültürüne haz rlayan ve geliflmeye iten anahtar konumunda toplumsal bir kurumdur. Bu yönüyle e itim olgusunun temel ögelerinden biri olan ö retmene önemli görevler düflmektedir. Ö retmen, ö rencilerin yaflam nda oldukça önemli bir yer tutmaktad r. Ö renciler; okullarda çeflitli bilgi ve becerileri ö renmekle birlikte ö retmenin düflüncelerinden, tepkilerinden, de er ve al flkanl klar ndan etkilenirler. Ö rencilerin do ru ve nitelikli modellerle karfl laflmas son derece önem tafl maktad r. Kitab n z n bu ünitesinde; ö retmenlik mesle inin temel özellikleri ve yap s, özellikle Türkiye ekseninde, ö retmenli in meslekleflme süreci, ö retmenlikte mesleki yeterlik alanlar, ö retmenlerin e itim gereksinimleri ve son olarak da ö retmenlikte mesleki geliflim süreci konular hakk nda yaz lm fl ayr nt l bilgiler bulabileceksiniz. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Ö retmenlik mesle inin temel özelliklerini ve yap s n aç klayabilecek, Türkiye de ö retmenli in meslekleflme sürecini kavrayabilecek, ö retmenlerin sahip olmalar gereken yeterlik alanlar n s ralayabilecek, ö retmenlerde e itim gereksinimine yol açan etkenleri yorumlayabilecek, Türkiye de ö retmenlerin e itim gereksinimlerinin hangi yollarla karfl land - n aç klayabilecek, Türkiye de ö retmenlikte mesleki geliflim sürecini aç klayabilecek yeterliklere sahip olacaks n z.

13 2 Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Örnek Olay Türkiye de Ö retmen Olmak konulu konferans, Alp Ö retmen i derin bir düflünce sa ana na itmiflti. Uzunca bir süredir zihnini kemiren ve yan tlar n bir türlü bulamad sorular, konuflmac Duygu Han m n hecelerinde tek tek yan tlar n buluyordu. Vay be! dedi kendi kendine. Ö retmen olmay çok istiyordu ve bunun için büyük bir emek harcam flt. Baflarm flt Alp Ö retmen. Bir önceki y l atanm fl ve bugün bir y ll k bir mesleki deneyime sahipti. Ancak mesle iyle ilgili kimi hayalleri, kimi beklentileri de vard gerçekleflmeyen. Daha onurlu, daha sayg n, daha insanca... Bugünlere kolay gelinmedi, diye düflündü. Cumhuriyetin kuruluflunda at lan tohumlar, zaman içinde yeflererek kendisinin bugün büyük bir onurla tafl - d mesle inin de konumunu belirlemiflti. Özlük haklar, mesleki statü, mesleki geliflim. Sonra konuflmac n n bir sözünü hat rlad. Gerçeklefltiremedi imiz tüm hayaller, gerçekleflmeyen tüm özlemler, geçmiflteki ö retmenlerin kusurlar n n bir bileflkesi, bir ürünüdür. Bir toplum ancak ö retmenleri kadar iyidir. Bir an durdu. Bugünün bir ö retmeni olarak elli y l sonraki Alp Ö retmenler için nereden bafllamal ve neler yapmal yd? Anahtar Kavramlar Ö retmen Ö retmenlik mesle i Ö retmen yeterlikleri Ö retmen e itimi Ö retmenlikte mesleki geliflim Uzmanl k bilgisi Girifl denetimi Meslek eti i Meslek kurulufllar Çal flma özgürlü ü Bafllang ç standartlar Ürün standartlar Süreç standartlar Kariyer Uzman ö retmen Baflö retmen çindekiler Ö RETMENL K MESLE VE YAPISI Genel Meslek Özellikleri Alana Özgü Özellikler Ö RETMENL KTE MESLEK YETERL KLER Ö RETMENLER N E T M GEREKS N MLER Ö RETMENL K MESLE NDE GEL fi M BASAMAKLARI

14 1. Ünite - Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri Ö RETMENL K MESLE VE YAPISI nsan gücünün ça n gerekleri do rultusunda nitelikli yetifltirilmesi, e itim kurumlar n n temel sorumluluklar ndan biridir. Hemen her toplum, bireyleri e iterek onlar n toplumla uyumlu olmalar n ve toplumsal geliflmeye katk da bulunmalar n sa lamay amaçlamaktad r (Halis, 1999). Söz konusu ifllevi, ayn zamanda toplumsal kurumlar da olan e itim kurumlar, okullar üstlenmektedir. Kuflkusuz e itim kurumlar, bir toplumu bilgi toplumu olmaya haz rlayacak temel yap tafllar n n bafl nda yer almaktad r. E itim kurumlar nda yetifltirilecek insanlar, üyesi olduklar toplumu bu kurumlarda edindikleri yeterlikler ölçüsünde temsil edebilme gücüne sahip olacaklard r. E itim sisteminin, her düzeyde ve alanda kalk nman n gerektirdi i ça dafl bilgilere uygun bilgi ve becerilerle donat lm fl nicelik ve nitelikteki insan gücünü yetifltirebilmesi gerekir. nsan e itim yoluyla de ifltirmeden hiçbir toplumsal, ekonomik ve siyasal geliflmeyi baflarmak mümkün de ildir (Eriflti, 2005). E itim kurumlar ayn zamanda bir ulusun sosyal, ekonomik ve kültürel aç dan devaml l n sa lama, bireylerin sosyalleflmesini gerçeklefltirme, onlara toplumun kültürünü aktarma, yetifltirdi i kufla n toplumun siyasal yap s na uyumunu sa lama, liderlik yeteneklerine sahip gençleri ortaya ç karma, nitelikli insan gücünü yetifltirme gibi ifllevleri de gerçeklefltirmekle yükümlü özel bir konuma sahiptir (Bursal o lu, 1991). E itim kurumlar, toplumsal istikrar n korunmas n sa lama yan nda kültürel ve teknolojik de iflimin gerçekleflmesinde de rol oynar. Türk e itim sistemi için belirlenmifl amaçlardan olan iyi vatandafl yetifltirme, üst ö renime ve ifl alanlar na haz rlama, kifli ve toplum sorunlar n tan tma, çözüm yollar yaratma, ülke kalk nmas na katk da bulunma bilincini kazand rma gibi amaçlar bunlara örnek gösterilebilir (Baflaran, 1993). Bir ülkeye ait toplumsal kültür ve düzenin yan s ra dünyadaki toplumsal, kültürel, teknolojik ve ekonomik geliflmeleri yak ndan izleyerek aktarma ve bu yolla toplumun ilerlemesine katk da bulunma da e itim örgütlerinin görevleri aras ndad r. 3 Bir ülkedeki demokrasinin geliflmiflli i ile ö retmen aras nda nas l SIRA bir iliflki S ZDEkurulabilir? 1 Ülkelerin varolufl mücadelelerinde yaflamsal bir rol oynayan e itim kurumlar - n n ve bu kurumlarda yürütülen etkinliklerin baflar ya ulaflmas na DÜfiÜNEL M etki eden çok say da etmenden söz edilebilir. Bu etmenlerden belki de en önde geleni, e itim ku- DÜfiÜNEL M rumlar n n baflat aktörleri ö retmenlerdir. Ö retmenler, e itim sisteminin SORU en temel SORU ögesidir. Ö retmenler bir ülkenin kalk nmas nda, nitelikli insan gücünün yetifltirilmesinde, toplumdaki huzur ve bar fl n sa lanmas nda, bireylerin sosyalleflmesi ve D KKAT D KKAT toplumsal hayata haz rlanmas nda, toplumun kültür ve de erlerinin genç kuflaklara aktar lmas nda oldukça önemli ifllevler görmektedirler (Özden, 1999). Bu yönüyle bir ülkenin gelece inin, ö retmenlerin iyi yetifltirilmesine SIRA ve S ZDE görevlerini en iyi flekilde yerine getirebilecek mesleki ve kiflisel niteliklere sahip olmalar na ba l oldu u söylenebilir. Ö retmenlik, önemi her geçen gün artan bir meslek haline AMAÇLARIMIZ gelmektedir. AMAÇLARIMIZ Ö retmen; evrensel toplumun uyan k, ulusal toplumun ayd n, mesle in ise yetenekli bir üyesidir. Bu üye e itimi bir bütün olarak görebilmek, K belirli T A Pbir ö retim Ö retmen mesle ine inanç ve ba l l k duygusuna sahip olmal, mesle in K de erler T A P alan nda uzmanlaflmak, mesleki bilgi ve becerilerini etkili olarak uygulamak durumundad r. Ö retmenin mesle inin bütünlü ünü kavrayabilmesi, meslek kuruluflla- davranmal, mesle in sistemine uygun hukuki ve ahlaki yönlerini iyi r n mesleki yönden destekleyebilmesi, mesle in bilimsel, profesyonel ve toplumsal boyutlar yla sayg nl n art r c davranmas ; meslek kurufllar n çeflitli yönleriy- ve önemini tam olarak TELEV ZYON tan mal, toplumdaki TELEV ZYON yerini bilmelidir. le tan mas, bunlara üye olmas, mesle in ekonomik ve sosyal yönden statüsünü yükseltmeye katk da bulunmas gerekmektedir (Alkan, 2000). Ö retmenlik mesle inin tafl d anlam ve kapsam ile ilgili olarak NTERNET çok say da tan mlaman n varl ndan söz etmek olanakl d r. Bu tan mlamalardan kimileri NTERNET flöyle-

15 4 Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Ö retmenlik, çeflitli meslek alanlar içerisinde kendisinden en çok görev ve rol üstlenmesi beklenen meslek alanlar ndan biridir. Ö retim Birli i Yasas ile ö retmenlik mesle inin yasal olarak tan mlanmas ve ülke genelinde sa l kl, etkin ve yayg n bir biçimde uygulanmas için gerekli olan temel yap oluflturulmufltur. dir: Ö retmenlik sanat yönü de olan, e itim bilimlerinin bulgular na dayal olarak geliflen bir davran fl de ifltirme mühendisli idir (Senemo lu, 2007). Ö retmenlik mesle i e itim sektörü ile ilgili sosyal, kültürel, ekonomik, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip, alanda özel uzmanl k bilgi ve becerisini temel alan, akademik ve mesleki formasyonu gerektiren profesyonel statüde bir u rafl alan d r (Alkan, 1998). Ö retmen; düflünce, duygu ve hareket dünyalar n n mimar, mühendisi ve örnek yap mc s d r (Özsoy ve Ataünal, 2001). Ö retmen, insan davran fllar n ve yeteneklerini gelifltiren bir davran fl mühendisi ya da performans mühendisidir. Ö retmenlik, bireylerin ve toplumun yaflam ve geliflim biçimini flekillendiren önemli bir meslektir. Bu nedenle ö retmen, e itime anlam veren ve e itimi ifllevsel yapan, etkili ve verimli k lan temel unsurlardan biridir (Alkan, 2000). Ö retmenler; üyesi olduklar devletin e itim politikas n uygulamaya koyan, elde ettikleri uygulama sonuçlar ile de bu politikay etkileyen önemli kiflilerdir (Sünbül, 2003). Bu yönüyle ö retmenlik, bireylerin ve toplumlar n yaflamlar n flekillendiren bir meslektir. Ö retmenlerin e itim olgusuna anlam veren; e itimi ifllevsel, etkili ve verimli k lan temel belirleyicilerden biri oldu u söylenebilir. E itim için sürekli olarak sa lanan tüm teknolojik avantajlara ve üstünlüklere ra men ö retmen, e itimde temel öge olma özelli ini günümüzde de korumaktad r (Elsayed, 1997). Öteki ülkelerde de oldu u gibi Türkiye de de ö retmenlik mesle inin bir kamu hizmeti olarak yürütülmesinde göz önüne al nmas gereken ilkeler, iflleyifl, görev ve sorumluluklar anayasa, yasalar, yasa hükmünde kararnameler, yönetmelikler, genelgeler ve di er yasal dayanaklarla flekillendirilmifltir. Bu noktadan hareketle Türkiye de, Cumhuriyet döneminde ö retmenlik olgusunun bir meslek olarak alg lanmas na ve kabul görmesine zemin haz rlayan kimi önemli düzenlemelere de- inmek, ö retmenlik mesle inin günümüzdeki konumuna hangi yollar izleyerek geldi ini alg lamay kolaylaflt rabilecektir. Atatürk, henüz Kurtulufl Savafl döneminde, kurulacak devletin ba ms z, ulusal ve ça dafl olmas gerekti ini ifade etmifltir (Cicio lu, 1985). Cumhuriyet kuruldu unda e itim yönetimi ve e itim uygulamalar bak m ndan ayr l k gösteren yedi tür okul bulunmaktayd. Öte yandan var olan medrese-mektep ikileminin de ortadan kald r lmas gerekiyordu. Ö retimdeki tüm bu da n kl - ortadan kald rmak ve ö retimi devletin denetimi alt na almak amac yla 3 Mart 1924 tarihinde 430 say l Ö retim Birli i Yasas ç kar lm flt r. Böylece Cumhuriyetin ilan n izleyen dört ay kadar k sa bir sürede tarihin en köklü e itim reformu gerçeklefltirilmifl, Türk e itimi ulusal ve laik bir kimlik kazanm flt r (Adem, 1994). Söz konusu yasa, e itim etkinliklerini devlet tekelinde toplayarak çifte standart uygulamalar ortadan kald rman n d fl nda e itime ça dafl ve ulusal bir kimlik kazand rmas bak m ndan büyük önem tafl maktad r. Ö retim Birli i Yasas ve yine ayn y l ç kar lan 439 say l Orta Ö retim Ö retmenleri Yasas ile ö retmenlik mesle ine yeni ve ça dafl bir temel, yasal bir tan m ve dayanak getirilmifl; ö retmenli in meslekleflme sürecinin h z, yayg nl k ve etkinlik kazanmas sa lanm flt r. Böylelikle modern, ça dafl ö retmenlik mesle i için gerekli görülen bütünüyle laik bir ortam yarat lm flt r (Uçan, 2001). Türkiye de ö retmenli in mesleki dayanaklar n n oluflturuldu u ve günümüzde de geçerli ini koruyan önemli bir yasal düzenleme de 1739 say l Millî E itim Temel Yasas d r. 14 Haziran 1973 y l nda kabul edilmifl, ard ndan 24 Haziran 1973 tarih ve say l Resmî Gazete de yay mlanarak yürürlü e girmifltir. Bu yasa, Türk millî e itiminin düzenlenmesinde esas olan amaç ve ilkeler, e itim sisteminin genel yap s, ö retmenlik mesle i; okul, bina ve tesisleri, e itim araç gereçleri ve

16 1. Ünite - Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri 5 devletin e itim ve ö retim alan ndaki görev ve sorumlulu u ile ilgili temel hükümleri bir sistem bütünlü ü içinde kapsayan bir yasa olma özelli i tafl maktad r. Öte yandan yine bu yasa ile Türk millî e itiminin temel amaçlar ile e itim sisteminin her kademesinde yetifltirilmek istenen insan nitelikleri ve bu amaçlara ulaflmada gerçeklefltirilecek e itim-ö retim etkinliklerinin düzenlenip yürütülmesinde göz önüne al nacak temel ilkeler ortaya konmufltur. Yasa, Türk e itimine sistem kavram n getiren ve ayn zamanda e itimde 1973 y l na kadar olan geliflmeleri de yasallaflt ran bir özelli e de sahiptir askerî darbesinin ard ndan 1983 tarihinde ç - kar lan 2842 say l yasayla kimi de iflikliklere u rat lm fl olmakla birlikte hala yürürlüktedir (Kaplan, 1999). Millî E itim Temel Yasas, ö retmenlik mesle inin özelliklerini ve ifllevini belirlemesinin yan s ra ö retmenli in bir uzmanl k mesle i oldu unu 439 say l yasan n ard ndan bir kez daha ve kesin bir biçimde ortaya koymufltur. Bu yasa, ö retmenlik mesle ini tüm tür ve çeflitleriyle üçlü sacaya üzerine oturan ve yüksekö renim gerektiren bir ihtisas mesle i olarak tan mlanm fl ve tüm e itim basamaklar nda görev yapan ö retmenlere yüksekö retim görmüfl olma zorunlulu u getirmifltir. Bu durum, yasan n 43 üncü maddesinde flu flekilde ifade edilmifltir (14574 say l Resmî Gazete, 1973, madde: 43): Millî E itim Temel Yasas, Türk millî e itim ideolojisinin ve sisteminin eksenidir. Ö retmenlik, devletin e itim, ö retim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesle idir. Ö retmenler bu görevlerini Türk Millî E itiminin amaçlar na ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Ö retmenlik mesle ine haz rl k genel kültür, özel alan e itimi ve pedagojik formasyon ile sa lan r. Yukar da belirtilen nitelikleri kazanabilmeleri için, hangi ö retim kademesinde olursa olsun, ö retmen adaylar n n yüksekö renim görmelerinin sa lanmas esast r. Bu ö renim lisans öncesi, lisans ve lisansüstü seviyelerde yatay ve dikey geçifllere de imkân verecek biçimde düzenlenir. Yasada tan mlanan ö retmenlik mesle inin üç boyutundan biri olan genel kültür, ö retmenin genel kültüre yönelik bilgi ve yeteneklerini gelifltirmeyi amaçlar. Ö retmen sahip oldu u genel kültür ile topluma uyum sa layabilece i gibi toplum sorunlar n görme ve bu sorunlar n çözümüne katk da bulunacak düzeye de gelmifl olacakt r. Alan bilgisi, ö retimin yap laca alan n gerektirdi i bilgi, beceri, tutum ve de erleri kazand rmay amaçlar. Ö retmen aday n n alan bilgisi dersleri ile ö retim yapaca kademe ve tipteki okula ve ö retim alan na hizmet edecek bilgi, beceri ve tutumlara sahip olmas önem tafl r. Ö retmenlik meslek bilgisi ise, ö retmenlik mesle ine özel davran fllar kazand rmay amaçlar. Ö retmen aday, ö retmenlik mesle inin gerektirdi i davran fllar kazanarak ö retiminde görevli oldu u alan n e itsel sürecine katk da bulunabilecektir Say l Yasa da ö retmenlik mesle i konusunda yap lan tan mlamay desteklemek amac yla 20 Temmuz 1982 y l nda ç kar lan 41 Say l Yüksekö retim Kurumlar Teflkilat Hakk nda Yasa Hükmünde Kararname ve onun yerini almak üzere 28 Mart 1983 te ç kar lan 2809 Say l Yasa ile ö retmen yetifltiren tüm yüksekö retim kurumlar üniversiteler içine al nm fl ve böylece Türkiye de ö retmenlik mesle i de tüm tür ve çeflitleriyle üniversiter ö renime dayand r lm flt r. Tüm bunlar n d fl nda, ad geçen yasan n 45 inci maddesinin Ö retmen adaylar nda genel kültür, özel alan e itimi ve pedagojik formasyon bak m ndan aranacak nitelikler Millî E itim Bakanl nca tespit olunur. hükmüyle yetifltiren ve istihdam eden kurumlar aras ndaki uyum ve iflbirli inin temelini att da söylenebilir. Cumhuriyet tarihi boyunca, ö retmenli in mesleki konumunu sa lamlaflt rmay ve nitelikli ö ret- Ö retmenlik mesle inin boyutlar : Genel kültür Alan bilgisi Ö retmenlik meslek bilgisi

17 6 Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Ö retmenli in meslek olup olmad na iliflkin tart flmalar n günümüzde önemli ölçüde sona erdi i ve ö retmenli in bir meslekte bulunmas gereken her türlü özelliklere sahip, kendine özgü bir meslek oldu u konusunda anlay fl birli ine var ld söylenebilir. DÜfiÜNEL M SORU D KKAT 2 menler yetifltirmeyi sa lamaya dönük iyi niyetli, yerinde ve bu sürece katk sa lay c uygulamalar gerçeklefltirilmifl olmakla birlikte kimi dönemlerde özellikle nicel sorunlara çözüm üretmek amac yla kimi yanl fl ve yersiz uygulamalara da baflvuruldu u dikkat çekmektedir. Ö retmen konusu, uzun y llar öncelikle nicel aç dan çözülmeye çal fl lm fl; ancak niteli i ikinci plana iten bu yaklafl m, sorunlar n çözümü için yeterli olmam flt r (Demir, 2000). Ö retmenlik mesle inin Cumhuriyet Türkiye sindeki seyrini özetlemek gerekirse Türkiye de ö retmenlik mesle i 1924 y l nda ç kar lan Orta Tedrisat Muallimleri Yasas ile bir meslek olarak resmen kabul edilmekle birlikte bafllang çta neredeyse okuma yazma bilen herkese aç k bir meslek olma özelli i göstermifl, sonra belli bir program izleyenlere bu hakk n verilmesi öngörülmüfl, uzunca bir süre sonra belli bir okul ö renimi görenlere öncelik tan nan bir meslek haline gelmifl, daha sonra ise yasal tan ma ve güvenceye kavuflan ve uzmanl k gerektiren bir meslek niteli i kazanm flt r. Bugün gelinen noktaya olumlu bir bak fl aç s yla bak ld nda Türkiye, anaokulu ö retmenli inden lise ö retmenli ine her e itim basama için lisans düzeyinde ö retmen yetifltiren programlara sahiptir. Ayr ca e itim fakültelerinin yeniden yap lanmas sonras nda her ö retmenlik alan için bilim dallar oluflturulmufltur. Bu yolla, ö retmen yetifltiren kurumlarda görevli ö retim elemanlar - na her alanda kariyer ve yay n yapma yolu aç lm flt r. Bu ciddi at l m ö retmen yetifltiren kurumlarda personel kalitesi ve yay n niteli ini art rmada önemli rol oynayacakt r. Gelinen bu nokta, dünyada pek çok ülkenin baflaramad bir geliflmedir (Oktay, 1998). Yukar da da ifade edildi i üzere çok say da mesleki tan m n n yap lm fl olmas - na karfl n ö retmenli in gerçek anlamda bir meslek olup olmad ya da bir meslek olarak kabul edilip edilmemesi gerekti i konusunda Türkiye de yo un tart flmalar yaflanm flt r. Meslek; toplumdaki sosyal, ekonomik ve teknolojik yap n n gerektirdi i bir ifl bölümü sonucu ortaya ç kan, bireyin ilgi ve yetenekleri ile sosyal etkinliklere kat lma gereksinimi ile toplumun bireyden sosyal ve ekonomik yaflamda sorumluluk yüklenmesi beklentisi sonucu ortaya ç km fl yaflamsal bir etkinlik olgusudur (Hac o lu ve Alkan, 1997). Herhangi bir iflin meslek olarak tan mlanabilmesi ve adland r labilmesi için kimi koflullar tafl mas gerekmektedir. Bunlardan bafll calar ; mesle e giriflte bir denetim ya da seçme sisteminin olmas, mesle e özgü bir meslek ahlak n n olmas, meslekle ilgili meslek örgütlerinin olmas, mesle- in toplum taraf ndan kabul görmesi gibi koflullard r (fiiflman, 2002). Konuya bu yönüyle bak ld nda Türkiye de, ö retmenlik mesle inin gerçekten bir meslek olarak görülüp görülmedi ine iliflkin geçmiflte yap lan tart flma ve elefltirilerin çok da yersiz olmad söylenebilir. Çok say da mesleki tan m n n yap lm fl olmas na karfl n ö retmenli in gerçek anlamda bir meslek olup olmad n n tart fl lma gerekçesi ne olabilir? DÜfiÜNEL M Ö retmenlik mesle inin temel özellikleri iki temel bafll k alt nda ele al nabilir. Bunlar; bir mesle in meslek olmas n sa layan, e itim d fl ndaki ölçütleri ele alan Genel Meslek SORU Özellikleri ve ö retmenlik mesle ini di er mesleklerden ay ran belli bafll özellikleri ele alan Alana Özgü Özellikler dir (Tezcan, 1996; Erden, 1999; Çeliköz, D KKAT 2003; Eskicumal, 2002): AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

18 1. Ünite - Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri Genel Meslek Özellikleri Genel meslek özellikleri, yaln zca ö retmenlik mesle ine özgü özellikler de ildir. Genel meslek özellikleri, herhangi bir iflin ya da herhangi bir u rafl n bir meslek olarak tan mlan p adland r labilmesi için tafl mas gereken özelliklerdir. Bu noktada öteki tüm ifl kollar gibi ö retmenli in de bir meslek olarak adland r labilmesi için burada ifade edilen özelliklere sahip olmas kaç n lmaz bir gerekliliktir. Uzmanl k Bilgisi: Bir mesle i yerine getirecek bireylere hizmetöncesi e itim yoluyla mesle in gerektirdi i bilgi ve becerilerin kazand r lmas, iflin baflar ya ulaflmas nda yaflamsal önem tafl r. Öte yandan bir meslek, ne kadar çok özelli e sahip olmay gerektiriyorsa e itim süresi de o ölçüde uzamaktad r. Türkiye de ö retmenlik mesle i, s n f ö retmenleri ve kimi alanlar için ortaö retim üzerine dört y ll k, kimi alanlar için ise befl y ll k bir e itimi gerekli k lmaktad r. Girifl Denetimi: Türkiye de, ö retmenlik mesle i girifl denetiminin alt aflamada gerçekleflti i söylenebilir. lk aflama Ö renci Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) taraf ndan yap lmaktad r. ÖSYM çok say da lise mezunu içerisinden yaln zca biliflsel yeterliliklerini dikkate alarak bir seçim yapmakta ve seçti i adaylar e itim fakültelerinin ilgili bölümlerine göndermektedir. kinci aflamada Yüksekö retim Kurumlar bu adaylara, 4-5 y ll k bir e itim vermekte ve bu e itimin sonucunda baflar l olanlar mezun ederek diplomaland rmaktad r. Diplomal mezunlar, Kamu Personeli Seçme S nav na girmekte ve ald klar puanlara göre s ralanmaktad r. Dördüncü aflamada Millî E itim Bakanl, gereksinim ve devletin ekonomik koflullar do rultusunda ö retmen seçimi yapmaktad r. Seçilen adaylar bir y ll k aday ö retmen olarak görevlendirmekte ve bu sürenin sonunda ve uygun görülmeleri durumunda ö retmen olarak istihdam edilmektedirler. Son aflamada ise ö retmen olarak görev yapanlar n yasalara ve meslek eti ine dayal olarak görevlerini sürdürmeleri gerekmektedir. Meslek Eti i: Meslek eti i; belirli bir meslek grubunun mesle e iliflkin olarak oluflturulup korudu u, meslek üyelerine emreden, onlar belirli bir biçimde davranmaya zorlayan, kiflisel e ilimlerini s n rlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten d fllayan, meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumay amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür. Türkiye de ö retmenlik mesle inin de er sistemi belirlenmemifltir. Meslekte de er sistemi konmad için de kiflisel de erler egemen olabilmektedir. Çal flma Özgürlü ü: Herhangi bir iflin meslek olarak adland r labilmesinin koflullar ndan biri de çal flma özgürlü ile ilgilidir. Bir mesle in uygulama baflar s, bir yönüyle de mesle i icra eden bireylerin özgürlü üne ve yarat c l k becerilerini kullanabilmelerine ba l d r. Ö retmenlik mesle i, çal flma özgürlü ü aç s ndan de erlendirildi inde e itim hizmetinin kamu hizmeti olarak alg lanmas nedeniyle birçok ülkede çal flanlar n büyük bir ço unlu unun devlet okullar nda görev ald gözlemlenmektedir. Uygulamaya koydu u e itim program kendisine belirli bir ölçüde esneklik tan d takdirde ö retmenlik, çal flma özgürlü ü bulunan bir meslek olarak nitelendirilebilir. Meslek Kurulufllar : Her meslek gurubunun, üyelerinin ç karlar n korumak ve sorunlar n dile getirerek sorunlara çözüm üretmek için örgütlenmesi beklenir. Bu durum, ö retmenler için de söz konusudur. Türkiye de de nitelikleri tart fl lmakla birlikte çeflitli ö retmen örgütleri etkinlik göstermektedir. Hizmet Koflullar : Bir mesle e sayg nl k kazand ran koflullar n bafl nda o mesle- in üyelerine sa lad maddi ve manevi koflullar gelir. Ö retmenlerin çal flma ko- Ö retmenlik mesle ine iliflkin genel meslek özellikleri: Uzmanl k bilgisi Girifl denetimi Meslek eti i Çal flma özgürlü ü Meslek kurulufllar Hizmet koflullar Toplumca meslek olarak tan nma 7

19 8 Ö retmenlikte Mesleki Geliflim flullar, e itimin en yüksek derecede etkinli ini sa layacak nitelikte olmal ve ö retmenlere kendilerini tümüyle mesleksel u rafllar na adama olana vermelidir. Toplumca Meslek Olarak Tan nma: Bir mesle in toplumsal kabul görmesi durumunda meslek üyeleri, topluma hizmet etmenin ödülünü maddi ve manevi desteklerle görecektir. Zaman içerisinde y pranm fll klar yafland gerçe ini göz ard etmemek koflulu ile ö retmenlik mesle inin toplumumuzda yayg n kabul ve de er gördü ü bilinen bir gerçekliktir. Alana Özel Özellikler Her meslek alan gibi ö retmenlik mesle inin de kendine özgü özelliklerinden söz edilebilir. Bu özelliklerden kimilerini afla daki gibi s ralamak olanakl d r (Tezcan, 1996; Erden, 1999; fiiflman, 2002; Gündüzalp, 2001; Gündüz, 2003; Çeliköz, 2003): Ö retmenlik; insanlar, ö renmeyi ve ö retmeyi sevenler için ideal bir meslektir. Okuma, araflt rma, inceleme yapma, ülke sorunlar na çözüm arama, çocuklar sevme ve çocuklar taraf ndan sevilme, ö rencilerini gelecekte baflar l bir insan olarak görme gibi manevi doyum noktalar vard r. Ö retmenlik, insanlarla ve çevreyle yo un etkileflim gerektiren bir meslektir. Ö retmenlik, tüm ülkelerde en yayg n olarak görülen mesleklerden biridir. Bu gerçekli e ek olarak genç nüfus oran n n say sal yo unlu u ve e itime olan talep miktar ülkelere özgü kimi farkl l klar n da oluflmas na yol açabilmektedir. Ö retmenlerin oldukça önemli bir bölümü devlet memurudur. Bu durumun oluflmas nda Anayasa n n e itim hizmetlerinin temel sorumlusu olarak devleti göstermesinin ve e itim hizmetlerinin devlet eliyle yürütülüyor olmas - n n etkili oldu u söylenebilir. Kimi farkl l klar gözlenmekle birlikte birçok ülkede ö retmenlerin orta ve alt gelir gruplar ndaki ailelerden geldi i belirlenmifltir. Bu durumun oluflmas nda da ö retmenli in büyük ölçüde devlet güvencesine sahip bir mesleki alan olmas n n yatt söylenebilir. stisnai ulusal (özel okul uygulamalar ) ve uluslararas örnekleri olmakla birlikte ö retmenlik, gelir düzeyi en düflük mesleklerden biridir. Meslekte çal - flanlar n say sal fazlal n n ve mesle e girifl denetiminin devletçe yap lmas - n n bu durumu oluflturan bafll ca etmenler oldu u söylenebilir. Ö retmenler görevlerini genelde okul, s n f, salon, laboratuvar, atölye gibi ortamlarda ve di er ö retmenlerden ba ms z olarak tek bafllar na yapmaktad rlar. Ö retmenlik, kad nlar n yo un olarak çal flt bir meslek alan d r. Özellikle ikili ö retim yapan okullarda yar m günün bofl kalmas, tatil sürelerinin uzun olmas gibi etmenler ö retmenlik mesle inin bayanlar taraf ndan tercih edilme oran n art rmaktad r. Ö retmenlik, sayg duyulan bir meslek olmas na karfl n statüsü düflük meslekler aras nda yer almaktad r. Yeterli nicelik ve nitelikte ö retmen yetifltirilememesi nedeniyle mesle in herkese aç k ve kolay elde edilebilir oluflunun ve ö retmenlerin gelir düzeyinin düflük olmas n n bu durumun oluflmas nda etkili oldu u söylenebilir.

20 TELEV ZYON TELEV ZYON 1. Ünite - Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri Statü ve sayg nl, ülke ve kültürlere göre de iflmekle birlikte do rudan insanla ilgili bir meslek olmas yönüyle ö retmenlik, geçmiflten bu yana yaln zca bir kazanç arac olarak de il ayn zamanda kutsal bir meslek olarak da alg lanmaktad r. Ö retmenlerin mesleki geliflimleri için ayr lan parasal kaynaklar n s n rl olmas n n da bir sonucu olarak ö retmenlik mesle inde kariyer yapma ve mesleki geliflim olanaklar s n rl düzeydedir. Ö retmen, ö retim hizmetini çok say da ö renci grubuna ayn anda sunar. Ö retmen-ö renci iliflkisi yasal temellere dayanan zorunlu bir iliflkidir. Sahip oldu u tüm bu özelliklere karfl n unvan-statü belirsizli inin yaflanmas, yetki ve sorumluluk konusundaki açmazlar; özerk, bilimsel ve profesyonel bir akreditasyon kurumunun yoklu u gibi bafll ca konular; ö retmenli in meslekleflmesi konusunda Türkiye de at lmas gereken ad mlar n bulundu u noktas ndaki elefltirilerin güncelli ini sürdürmesine de yol açmaktad r. Ö retmenlik; mesleki, bilimsel, sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlar yla ele al nmal ve biliflim ça ile tutarl hale getirilmelidir. Ö retmenlik mesle i gibi temel u rafl alan insan olan bir mesle in sürekli bir geliflim içinde olmas zorunludur (Alkan, 2000). Ö RETMENL KTE MESLEK YETERL KLER E itim, yetifltirdi i insan gücü ile toplumu de iflim kültürüne haz rlayan ve geliflmeye iten anahtar konumunda toplumsal bir kurumdur. Konu bu yönüyle ele al nd nda e itim olgusunun temel ögelerinden biri olan ö retmene önemli görevler düflmektedir (Do an, 1999). Öte yandan ö retmen, ö rencilerin yaflam nda oldukça önemli bir yer tutmaktad r. Ö renciler, okullarda çeflitli bilgi ve becerileri ö renmekle birlikte ö retmenin düflüncelerinden, duyuflsal tepkilerinden, de er ve al flkanl klar ndan etkilenirler. Nitelikli insan gücü, söz konusu yeterlikleri onlara kazand racak nitelikte ö reticilerin varl yla olanakl d r. Tam bu noktada, sözü edilen ö retmenlerin kimler olabilece i ya da bu kavramsallaflt rmalarla ne tür yeterliklere sahip bir ö retmen beklentisinde olundu u sorusu yan t beklemektedir. Ö retmenler, ne tür yeterliklere sahip olmalar durumunda kendilerinden beklenen rolleri gere ince yerine getirebileceklerdir? Türkiye de ö retmen yeterliklerinin neler oldu u konusuna geçmeden önce bu sürece etki eden iki önemli geliflmeyi aç kl a kavuflturmakta yarar vard r. Bunlardan ilki Ö retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin kurulmas, di eri de ö retmen e itiminde akreditasyon sisteminin oluflturulmas uygulamalar d r. Ö retmenlik mesle i ça dafl geliflmeler karfl s nda dura an kalmamal d r. Ö retmen, ö renciler için bir model olma özelli i tafl r. Ö rencilerin nitelikli modellerle karfl laflmas son derece önem tafl maktad r. 9 Türkiye de ö retmen yeterliklerinin belirlenmesi konusunda bir standartlar kümesi oluflturulmas n n bu denli gecikmesinin nedeni ne olabilir? 3 DÜfiÜNEL M DÜfiÜNEL M Ö retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesi, e itim fakülteleri ö retmen e itimi Özellikle 1980 li y llarda yaflanan uygulamalar, programlar n n yeniden düzenlenmesinin temel gerekçelerinden biri olarak ifade sisteme kat lan edilen ö retmen yetifltirme ve istihdam ile ilgili birimler aras nda SORU ciddi bir iletiflim ö retmenlerin yeterlikleri SORU kopuklu u ve koordinasyon eksikli inin varl sorununa çözüm üretmek amac yla, Yüksekö retim Kurulunun Eylül 1997 tarihli ilgili genel kurul karar ile kurul- konusunda Millî E itim Bakanl n uzun y llar süren D KKAT hizmetiçi çal flmalar yla D KKAT mufltur. Komitenin Yüksekö retim Kurulunun ö retmen yetifltirme ile ilgili alaca meflgul etmifltir. kararlar oluflturmada dan flma organ olarak etkinlik göstermesi amaçlanm flt r. E itim fakülteleri, Yüksekö retim Kurulu ve Millî E itim Bakanl n n ilgili birimlerinin temsilcilerinin yer almas öngörülen komitenin belirlenen amaç ve görevleri flunlard r (YÖK, 1998): AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P

21 10 Ö retmenlikte Mesleki Geliflim Ö retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin Amaçlar : a. E itim fakülteleriyle gerekli iflbirli i ve koordinasyon çerçevesinde çal flarak hizmetöncesi ö retmen e itimi kalitesini yükseltmek; dolay s ile de ö rencilerin okullardaki baflar lar n n artmas na katk da bulunmak, b. Hizmetöncesi ö retmen e itimi için ulusal ölçütler belirleyip bunlar uygulamak, c. Ö retmen e itimi kalitesini de erlendirme ve iyilefltirme amac ile kalite kontrol mekanizmalar gelifltirmek, d. Ö retmenler için gerekli olan bilgi, anlama, beceri ve yeteneklere iliflkin ulusal ölçütler oluflturmak, e. Hizmetöncesi ö retmen e itiminde okullar n etkin kat l m n sa lay p fakültelerle okullar aras ndaki iflbirli inin geliflmesine yard mc olmak. Ö retmen Yetifltirme Türk Millî Komitesinin Görevleri: a. Ö retmen e itimi programlar n ve derslerini oluflturup güncellefltirmek, b. Ö retmen e itimi derslerine iliflkin ulusal ölçütler gelifltirmek ve uygulamay de erlendirmek, c. Yeni ö retmenler için ulusal standartlar gelifltirmek ve bunlar n uygulanmas n sa lamak, d. Ö retmen e itimi programlar n n kontrolünü, süreklili ini ve güncellefltirilmesini sa lamak, e. Ö retmen e itiminin büyük ölçüde uygulamaya dayand r lmas n sa lamak f. Ülkenin önceliklerinin ve ö retmen aç olan bölgelerin saptanmas, her branfl için gerekli olan ö renci say s n n da l m n n yap lmas ve ö retmenlerin temini ve istihdam ile ilgili olarak Millî E itim Bakanl ile iflbirli i ve koordinasyon içerisinde çal flmak, g. Ö retmen e itimi programlar için uygulanabilecek ö renci seçiminde destek sa lamak, h. Yüksekö retim Kurulu ile Millî E itim Bakanl, Yüksekö retim Kurulu ile fakülteler ve di er bütün ilgili kurumlar aras ndaki bilgi ve iletiflim ak fl n sa lamak, i. Çal flmalar n en iyi ve mükemmel bir biçimde sürdürülmesine yard mc olmak, j. Hizmet için e itim kurslar ve yurt d fl e itim burslar yoluyla personel geliflimine katk ve destek sa lamak, k. Okullardaki ö retim-ö renim kalitesini iyilefltirmek ile ilgili olarak s n f tabanl e itim araflt rmalar n n yayg nlaflt r lmas na yard mc olmak, l. Ö retmen yetifltirme ve e itimi ile ilgili verileri toplamak, muhafaza etmek ve ilgili yerlere sunmak, m. Ö retmen e itiminin en önemli boyutlar ndan biri olan fakülte-okul iflbirli i konusunda gerekli olan model ve altyap çal flmalar n gerçeklefltirmek, n. Ö retmen yetifltirme ile ilgili k sa ve uzun vadeli planlamalar yapmak, o. Ülkenin ihtiyaçlar ve öncelikleri ile alandaki ça dafl geliflmeler ve araflt rma bulgular do rultusunda hizmetöncesi ö retmen yetifltirme sürecini etkin ve verimli hale getirmek,

22 1. Ünite - Ö retmenlik Mesle i ve Özellikleri p. Ö retmen yetifltirme ile ilgili olarak belirlenecek alanlarda gerekli çal flma ve araflt rmalar yapmak üzere alan alt komitesi biçiminde faaliyet gösterecek çal flma gruplar n oluflturmak, görevlerini belirlemek ve çal flmalar n de erlendirmek, r. Ö retmen e itimi ile ilgili tüm konularda Yüksekö retim Kuruluna tavsiyelerde bulunmak. Türkiye de ö retmen yeterliklerinin belirlenmesi konusunda üzerinde önemle durulmas gereken bir kilometre tafl da ö retmen e itiminde akreditasyon sisteminin kurulmas çabalar d r. Temel amac ülkenin gereksinmelerine yan t verebilecek daha nitelikli ö retmenler yetifltirmek olan ve ö retim y l ndan itibaren yaflama geçirilen e itim fakültelerinin yeniden yap land r lmas çerçevesinde, yeni yap lanmay etkin ve kal c k lmak amac yla bir dizi etkinlik gerçeklefltirilmifltir. YÖK/Dünya Bankas HizmetÖncesi Ö retmen E itimi Projesi kapsam nda düzenlenen bu etkinliklerin sonuncusu da ö retmen e itiminde akreditasyon sisteminin oluflturulmas d r. Türk ö retmen e itimi akreditasyon modeli ile ö retmen e itiminin niteli inin art r lmas ve sürekli bir iç ve d fl denetim ile sistemli olarak gelifltirilmesi, ö retmen e itiminin niteli inin güvence alt na al nmas, e itim fakültelerinin hizmet sundu u kesimlere (veliler, ö renciler, okullar gibi) ö retmen e itiminin belirli standartlara dayal olarak yürütüldü ünün güvencesinin verilmesi amaçlanmaktad r. Ö retmen e itiminde uygulanmas öngörülen Türk akreditasyon sisteminin gelifltirilmesi sürecinde dikkate al nan konular ise flunlard r (Günçer, 2002): Ö retmen e itiminde akreditasyonun hedefi, Türkiye de her çocu un nitelikli bir ö retmen taraf ndan e itilmesinin sa lanmas d r. Öngörülen akreditasyon sistemi, standartlar n karfl lanmas n sa layan bir araç olmas n n yan s ra geliflimi destekleyen bir sistem olacakt r. Standartlar n geliflimi sa layabilmesi için kurumlar n amaçlar, kaynak düzeyleri ve tarihî geliflimleri aras ndaki farkl l klar n da dikkate al nmas gerekmektedir. Akreditasyon hedefine ulaflmak için yüksekö retim ile ilkö retim/ortaö retim aras ndaki iflbirli i, hem üniversite-okul hem de YÖK-Millî E itim Bakanl düzeyinde gerçekleflmek zorundad r. Yüksek nitelikli performans veya ç kt lar için yüksek nitelikli girdi seviyelerinin ve süreçlerin sa lanmas gereklidir. Girdi kalitesinden temelde ö retmen yetifltirmeyle ilgili ilke ve politikalar belirleyenler, süreç kalitesinden ö retim elemanlar, ürün kalitesinden de ö retim elemanlar ve ö renciler birlikte sorumludurlar. Türkiye de ö retmen e itiminde akreditasyon için söz konusu standartlar, belirlenen e itim programlar ve yeni mezun ö retmenlerde aranan ö retmen yeterliklerine dayand r lacakt r. Program n bafl nda ö retim elemanlar ve ö rencilere performanslar n n de erlendirilmesinde hangi standartlar n uygulanaca n n bildirilmesi gereklidir. Türk ö retmen e itimi akreditasyon sistemi, üç grup standart üzerine oturur. Bunlar; bafllang ç standartlar, süreç standartlar ve ürün standartlar d r. Bu standart gruplar ; ö retim, personel, ö renciler, iflbirli i, fiziksel altyap, yönetim ve kalite güvencesi olmak üzere yedi standart alan içinde yer al r (Kavak, 1999; YÖK, 1999). 11 Standartlar, akreditasyonun temelini oluflturur. Oluflturulacak sistemin gereklerini ortaya koyar ve yüksek nitelikli lisans programlar n n gelifltirilmesi için neler yap lmas gerekti ini belirler. Türk ö retmen e itimi akreditasyon sistemi standartlar : Bafllang ç standartlar Süreç standartlar Ürün standartlar