IV. Uluslararası Bor Sempozyumu IV International Boron Symposium, / Ekim / October, 2009 Eskişehir-TURKEY, IBS, 2009 ISBN:

Transkript

1 IV. Uluslararası Bor Sempozyumu IV International Boron Symposium, / Ekim / October, 2009 Eskişehir-TURKEY, IBS, 2009 ISBN: Borlu Bile iklerle Muamele Edilen A aç Malzemenin Tam Kuru Yo unluk De erleri ve Çürüklü e Kar Direnci Oven-Dried Density Values and Decay Resistance of Wood Treated with Boron Compounds Hakan im ek Gazi Osman Pa a Üniversitesi, Koyulhisar Meslek Yüksekokulu, Mobilya ve Dekorasyon Bölümü, Koyulhisar, 58660, Sivas, Türkiye Ferah Y lmaz Mu la Üniversitesi, Mantar Ara t rma Merkezi Kötekli, 48000, Mu la, Türkiye Ergün Baysal, Hilmi Toker, Osman Gökta, Mehmet Çolak Mu la Üniversitesi, Teknik E itim Fakültesi, Kötekli, 48000, Mu la, Türkiye Hüseyin Peker Artvin Çoruh Üniversitesi, Hopa Meslek Yüksekokulu, 61080, Trabzon, Türkiye ÖZET Bu çal ma borlu bile iklerle muamele edilen a aç malzemenin tam kuru yo unluk de erleri ve çürüklü e kar direncini belirlemek amac yla gerçekle tirilmi tir. Odun örnekleri sar çam ve Do u kay n odunundan haz rlanm t r. Amonyum tetrafluoroborat (AFB), sodyum tetrafluoroborat (SFB) ve amonyum pentaborat oktahidrat (APB) borlu bile ikler olarak çal ma kapsam nda denenmi tir. Çürüklük testi için deney örnekleri 12 hafta süre ile beyaz çürüklük (Trametes versicolor MAD - 697, Coriolus versicolor) mantar n n sald r s na maruz b rak lm t r. Deney örnekleri testlerden önce, ASTM D standard nda belirtilen esaslara göre borlu bile iklerin % 0.25, % 0.50, % 1.50 ve % 3.00 lük çözeltileriyle emprenye i lemine tabi tutulmu tur. Emprenye i leminden sonra, deney örneklerinin tam kuru yo unluk ve çürüklü e kar direnci test edilmi tir. Çal madan elde edilen sonuçlara göre, borlu bile iklerle emprenye edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri emprenyesiz kontrol örne ine göre daha yüksek düzeyde gerçekle mi tir. Borlu bile iklerle emprenye edilen deney örneklerinin çürüklük direnci de erleri, kontrol örneklerine oranla istatistiksel anlamda önemli derecede daha yüksek de erler vermi tir. Anahtar Kelimeler: Odun, Borlu bile ikler, Çürüklük testi, Emprenye, Tam kuru yo unluk ABSTRACT This study was performed to determine oven-dried density values and decay resistance of wood treated with aqueous solutions of boron compounds. Wood specimens were prepared from Scots pine (Pinus sylvestris L.) and beech (Fagus orientalis L.). Ammonium tetrafluoroborate (AFB), sodium tetrafluoroborate (SFB), and ammonium pentaborate octahydrate (APB) were used as boron compounds. For decay test, wood specimens were exposed to white rot fungi (Trametes versicolor MAD - 697, Coriolus versicolor) attack for 12 weeks. Before test, wood specimens were impregnated with aqueous solutions (0.25 %, 0.50 %, 1.50 %, and 3.00%) of boron compounds according to ASTM D Then, oven-dried density values and decay resistance of wood specimens treated with boron compounds were tested. Results showed that oven-dried density values of treated wood specimens were higher than untreated (control) specimen. Borate treatment increased decay resistance of wood specimens compared to untreated (control) wood specimen in significant level. Keywords: Wood, Boron compounds, Decay test, Impregnation, Oven-dried density 603

2 1 G R Çok çe itli alanlarda kullan lan odun hammaddesi, yenilenebilir tek do al hammaddedir. Anatomik yap s, fiziksel ve mekanik özellikleri ile kimyasal bile imi a aç malzemenin çok farkl ürünler halinde kullan lmas na olanak sa lam t r (Bozkurt ve Göker, 1987). H zla artan ülke ve dünya nüfusuna ba l olarak a aç malzeme tüketimi de artmaktad r. Ancak a aç malzeme kullan m nda, de i ken atmosferik artlar alt nda boyutlar nda meydana gelen farkl l klar ile çürüklük, böcek tahribat, yang n, mekanik darbeler ve di er zarar verici unsurlara kar yeterli koruman n sa lanmas gerekir (Haf zo lu ve ark., 1994). Tekni ine uygun kullan m, kurutma, emprenye ve üst yüzey i lemleri a aç malzemenin sak ncal özelliklerinin etkisini en aza indirebilir (Kurto lu, 2000). A aç malzemenin böcek ve mantarlar etkisiyle bozulmas, rutubete ba l olarak ekil de i tirmesi, yan c l k ve deforme olma gibi sak ncalar vard r. Bu özellikler kullan m ömrünü s n rlar. Bu sebeple a aç malzemenin koruyucu kimyasal maddeler ile emprenye edilerek oldukça uzun süre kullan labilece i önerilmektedir (Yal nk l ç, 1992). En yayg n bilinen emprenye maddeleri kreozot, CCA (bak r, krom, arsenik) ve PCP (Pentaklorofenol) dür. Çevre koruma derneklerinin bask s yla CCA ve kreozotun kullan m yak n bir geçmi te, PCP ise çok daha önceleri birçok ülkede yasaklanm t r. Bu maddelerin ekolojik dengeyi bozduklar ve insan ve di er canl lar n sa l klar n tehdit etti ine ili kin çok ciddi ara t rma sonuçlar bulunmaktad r (Bozkurt ve ark., 1993). Buna çare olabilecek yeni emprenye maddeleri olan alkilamonyum bile ikleri ve geleneksel borlu bile ikler gittikçe daha fazla önem kazanmaktad r. Borlu bile ikler, biyolojik zararl lara kar yüksek etkinlikleri, suyla çözünerek kolayca uygulanabilmeleri, oduna difüzyon yetenekleri, ucuz ve temini kolay olmas, memelilere kar ihmal edilebilecek derecede dü ük zehirlilik etkileri ve yanmaya kar ah ab n direncini önemli ölçüde art rmalar nedeniyle güncellik kazanm lard r (Thevenon ve ark., 1997, Williams, 1980, Arthur ve Quill, 1992, Murphy, 1990). Toker (2007), borlu bile iklerden borik asit, boraks ve sodyum perborat n çe itli konsantrasyon düzeyinde sulu çözeltileriyle muamele etti i deney örneklerinde, tam kuru yo unluk de erlerinin, emprenyesiz (kontrol) örne ine k yasla daha yüksek de erler verdi ini bildirmi tir. Borlu bile iklerden fenilboronik asit ile muamele edilen Sugi (Cryptomeria japonica Don.) odunu 12 hafta süre ile Coriolus versicolor ve Tyromycetes palustris mantarlar n n etkisine b rak lm, deney sonuçlar na göre fenil boronik asitin çok dü ük konsantrasyonlarda bile, her iki mantara kar a aç malzemeyi mükemmel bir ekilde korudu u bildirilmi tir (Yal nk l ç ve ark., 1998). A aç malzemeyi çürüklük mantarlar na kar korumada % 0,3 0,8 borik asit çözeltisinin (BAE) yeterli koruma sa lad bildirilmi tir (Murphy ve ark., 1993). Kartal ve ark. (2006), didecyl dimethyl ammonium tetrafluoroborate n % 0.5 ve % 1 lik çözeltileri ile muamele ettikleri deney örneklerini, y kanma testine tabi tuttuktan sonra, kahverengi çürüklük mantarlar ndan Fomitopsis palustris ve beyaz çürüklük mantarlar ndan Trametes versicolor ile 12 haftal k inkübasyona b rakm lard r. 12 haftal k inkübasyon süresinin sonunda, deney örneklerinde her iki çürüklük mantar na kar yeterli bir koruman n sa land bildirilmi tir. Temiz ve ark. (2006), sar çam odununu, 4- methoxytrityl tetrafluoroborate ile muamele ettikleri çal malar nda % 1, % 1.5 ve % 2 lik sulu konsantrasyonlar n Postia placenta mantar na kar 12 haftal k çürüklük testi sonucunda, % 2 den daha az bir a rl k kayb na neden oldu unu bildirmi lerdir. Bu çal mada, çe itli borlu bile iklerle emprenye edilen sar çam ve do u kay n odununda deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erlerinde meydana gelen de i im ve borlu bile iklerin deney örneklerinin çürüklük direncine etkileri ara t r lm t r. 604

3 2 MATERYAL ve YÖNTEM 2.1 Materyal Çal mada, i ne yaprakl a açlardan sar çam, geni yaprakl a açlardan Do u kay n a aç türü olarak seçilmi tir. Bu çal mada, ülkemiz için odun koruma endüstrisinde kullan mlar yeni say labilecek borlu bile iklerden olan, sodyum tetrafluoroborat (SFB), amonyum tetrafluoroborat (AFB) ve amonyum pentaborat oktahidrat (APB) denenmi tir. Çal ma kapsam nda beyaz çürüklük mantarlar ndan (Coriolus versicolor (L.) Quél. (Syn: Trametes versicolor (L.) Lloyd)) kullan lm t r. 2.2 Yöntem Deney örneklerinin haz rlanmas Çal mada kullan lan deney örnekleri, I. s n f a aç malzemeden, düzgün lifli, budaks z, çatlaks z, tül te ekkülü ve büyüme kusurlar bulunmayan, renk ve yo unluk fark olmayan, reaksiyon odunu bulunmayan, mantar ve böcek zararlar na u ramam, y ll k halkalar yüzeylere dik (radyal) gelecek ekilde ve tomru un yerden 150 cm üstünden diri odun k s mlar ndan haz rlanm t r Emprenye Çal ma kapsam nda amonyum pentaborat oktahidrat (APB), amonyum tetrafluoroborat (AFB) ve sodyum tetrafluoroborat n (SFB) % 0.25, % 0.50, % 1.50 ve % 3.00 lük sulu çözeltileri haz rlanarak deneylere haz r hale getirilmi tir. Deney örnekleri, ASTM-D , (1976) standard na göre Resim 1 de görülen emprenye cihaz nda emprenye i lemine tabi tutulmu tur. Emprenye edilen örnekler tart l p, retensiyon hesab için gerekli olan emprenyeli ya haldeki a rl klar kaydedilmi tir. Tart m yap lan deney örnekleri ºC s cakl ktaki kurutma dolab nda (Etüv) tam kuru hale getirilmi tir. Tam kuru haldeki örnekler, içerisinde CaCl 2 bulunan desikatörde so utulduktan sonra, 0.01 g duyarl analitik terazide tart larak deney örneklerinin retensiyon miktar (R, kg/m 3 ) a a daki formül yard m yla hesaplanm t r: Resim 1. Çal mada kullan lan emprenye cihaz R T 1 T 2 GC. V 10 3 kg / m 3 Burada; G= T 2 - T 1 = Emprenye öncesi deney örne inin tam kuru a rl (g) = Emprenye sonras deney örne inin ya a rl (g) V = Örnek hacmi (cm 3 ) C = Çözelti konsantrasyonu (%) A aç malzemenin tam kuru yo unlu unun belirlenmesi Bu çal ma kapsam nda, kontrol örneklerinin ve emprenyeli a aç malzemelerin tam kuru yo unluk de erlerini belirlemek için, TS 2472 (TS 2472, 1976) esaslar na uyulmu tur. Buna göre hava kurusu haldeki örnekler C s cakl ktaki havaland r labilen kurutma dolab nda de i mez a rl a ula ncaya kadar kurutulmu tur. Örnekler daha sonra kurutma dolab ndan al narak içerisinde CaCl 2 bulunan desikatörde so utulduktan sonra 0,01 g duyarl kl analitik terazide tart lm t r. Örnekler, boyutlar 0,01 mm duyarl kl dijital kumpas ile ölçülerek hacimleri stereo metrik metot ile belirlendikten sonra tam kuru yo unluklar ( 0 ); tam kuru a rl k (M 0 ) ve tam kuru a rl ktaki hacim (V 0 ) de erlerine göre; 0 = M 0 / V 0 g/cm 3 e itli inden hesaplanm t r. 605

4 2.2.4 Çürüklük testi A aç malzeme çürüklük testi için beyaz çürüklük (Trametes versicolor MAD - 697, Coriolus versicolor) mantar kullan lm t r. Test örneklerinin sterile edilmesi için, örnekler kavanozlara, yerle tirilmi ve Hirayama marka otoklavda 121 C de 15 dakikal k sterilizasyona tabi tutulmu lard r. Bu i lem sonras nda örnekler, kapaklardan hava almayacak biçimde ekim a amas na kadar cam kavanozlarda bekletilmi lerdir. Örneklerin mantar kültürü ile a lama i leminin gerçekle tirilece i petri kaplar 161 C de 2 saat süre ile kurutma f r n nda bekletilerek zararl organizmalara kar sterile edilmi lerdir. Besi maddesi ortam n haz rlamak için; 1000 ml su içerisine 48 gr oran nda malt ekstrakt agar konarak haz rlanan mantar besi maddesi, 15 dakika süreyle 120 C de otoklavda sterile edildikten sonra, sterile edilmi petri kaplar na 20 er ml olacak miktarda dökülmü tür. Besi ortam n n petri kaplar na döküm i leminin ard ndan deney örnekleri petri kaplar na yerle tirilerek beyaz çürüklük (Trametes versicolor MAD - 697, Coriolus versicolor) mantar ile a lanarak, 12 hafta süre ile inkübatörde, inkübasyon i lemine maruz b rak lm t r. A lama i leminden itibaren, 12 haftal k bekleme süresi sonunda parçalar tart larak meydana gelen a rl k kay plar hesaplanm t r ( im ek, 2009). A rl k kay plar a a daki formül uyar nca hesaplanm t r; A rl k kayb (%) = ( 100 ( T 3 T 4 ) / T 3 ) T 3 :Test örne inin a lama öncesi tam kuru a rl T 4 :Test örne inin 12 hafta sonras nda funguslardan temizlenip, kurutma dolab na konulduktan sonraki tam kuru a rl Verilerin De erlendirilmesi A aç türü, emprenye maddesi ve emprenye maddelerinin farkl konsantrasyonlar n n; a aç malzemenin yo unluk ve çürüklü e kar direnci üzerine olan etkilerinin belirlenmesi amac yla istatistik programlar ndan SPSS paket program kullan larak çoklu varyans analizi yap lm t r. Gruplar aras farkl l n önemli ç kmas halinde her bir faktöre kendi içinde Duncan testi (homojenlik grubu) uygulanm t r. 3 BULGULAR 3.1 Tam Kuru Yo unluk De erlerine li kin Bulgular Deney örneklerinin; emprenye sonras ortalama tam kuru yo unluklar na ili kin de erler Çizelge 1 de verilmi tir. Çizelge 1 de Do u kay n ve sar çam odunu için tam kuru yo unluk de erleri, en dü ük kontrol örne inde ölçülmü olup; en yüksek tam kuru yo unluk de erleri APB nin % 3.00 lük çözeltisi ile muamele edilen deney örneklerinde bulunmu tur. Gruplar n tam kuru yo unluk de erleri ortalamalar farkl bulunmu olup, farkl la maya sebep olan faktörleri belirlemek amac yla yap lan çoklu varyans analizi sonuçlar Çizelge 2 de verilmi tir. Çizelge 2 de varyans analizi sonucuna göre, tam kuru yo unluk de erlerinde a aç türleri, konsantrasyon, tür-emprenye, türkonsantrasyon ve emprenye-konsantrasyon düzeylerinin istatistiksel anlamda önemli oldu u, di er faktörlerin önemsiz oldu u tespit edilmi tir ( =0,05). A aç türü düzeyinde tam kuru yo unluk de erlerine ili kin Duncan testi sonuçlar Çizelge 3 de ve ekil 1 de verilmi tir. Çizelge 3 de Do u kay n odunu örneklerinin tam kuru yo unluk de eri, sar çam odunu örneklerinden, istatistiksel anlamda daha yüksek düzeyde bulunmu tur. Konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erlerine ili kin Duncan testi sonuçlar Çizelge 4 de ve ekil 2 de verilmi tir. Çizelge 4 de konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri, en dü ük kontrol örne inde, en yüksek ise % 3.00 lük çözelti ile muamele edilen deney örneklerinde elde edilmi tir. Emprenyesiz kontrol örne i ile, tüm konsantrasyon düzeyleri ile emprenyeli deney örnekleri aras nda istatistiksel anlamda önemli farkl l klar tespit edilmi tir. Konsantrasyon düzeyleri aras nda % 0.25 lik çözelti ile 606

5 muamele edilen deney örnekleri ile, % 0.50 lik çözelti ile muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erlerinde, istatistiksel anlamda önemli bir farkl l a rastlan lmazken; benzer ekilde %1.50 lik ve %3.00 lük çözeltilerle muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri aras nda da, istatistiksel anlamda önemli bir farkl l a rastlan lmam t r. Çizelge 1. Deney örneklerinin ortalama tam kuru yo unluk de erleri Emprenye maddesi Çözelti Konsantrasyonu (%) Örnek say s Do u kay n Tam kuru yo unluk (g/cm 3 ) Sar çam X St. Sp. X St. Sp. Kontrol - 6 0,547* 0,018 0,495* 0,010 0,25 6 0,588 0,019 0,544 0,039 SFB 0,50 6 0,643 0,030 0,541 0,033 1,50 6 0,646 0,017 0,544 0,039 3,00 6 0,678 0,052 0,556 0,021 0,25 6 0,572 0,055 0,502 0,053 AFB 0,50 6 0,566 0,016 0,507 0,029 1,50 6 0,684 0,052 0,545 0,027 3,00 6 0,670 0,025 0,557 0,028 0,25 6 0,568 0,054 0,548 0,029 APB 0,50 6 0,585 0,051 0,547 0,042 1,50 6 0,614 0,056 0,564 0,016 3,00 6 0,685** 0,018 0,575** 0,054 X: Gruplara ait tam kuru yo unluk de erleri ortalamalar (gr/cm 3 ), St. Sp.: Standart sapma, * : En dü ük tam kuru yo unluk de eri, ** : En yüksek tam kuru yo unluk de eri Çizelge 2. Tam kuru yo unluk de erlerine ili kin çoklu varyans analizi sonuçlar Varyans kayna Serbestlik derecesi Kareler toplam Kareler ortalamas F Hesap Önem düzeyi % 5 Faktör A 1 0,193 0, ,803 0,000 Faktör B 2 0,007 0,004 2,557 0,081 Faktör C 3 0,102 0,034 24,647 0,000 A*B 2 0,013 0,006 4,565 0,012 A*C 3 0,027 0,009 6,479 0,000 B*C 6 0,023 0,004 2,759 0,015 A*B*C 6 0,009 0,002 1,135 0,346 Hata 130 0,179 0,001 Toplam 156 0,553 Faktör-A= Malzeme (Sar çam, Do u kay n ), Faktör-B= Emprenye maddeleri (SFB, AFB, APB), Faktör-C= Çözelti konsantrasyonlar (kontrol, % 0.25, % 0.50, % 1.50, % 3.00). Çizelge 3. A aç türü düzeyinde tam kuru yo unluk de erlerine ili kin Duncan testi sonuçlar A aç Türü X (g/cm 3 ) HG Do u kay n 0,619 B Sar çam 0,540 A Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. 607

6 Tam kuru yo unluk de erleri (g/cm³) 0,64 0,62 0,60 0,58 0,56 0,54 0,52 0,50 Do u Kay n Sar çam A aç türleri ekil 1. A aç türü düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri Çizelge 4. Konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erlerine ili kin Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ) Konsantrasyon (%) X (g/cm 3 ) HG Kontrol 0,521 A ,554 B ,565 B ,599 C ,620 C Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. Tam kuru yo unluk de erleri (g/cm³) 0,64 0,62 0,60 0,58 0,56 0,54 0,52 0,50 0,48 0,46 Kontrol 0,25% 0,50% 1,50% 3,00% Konsantrasyonlar ekil 2. Çözelti konsantrasyonu düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri Tam Kuru Yo unluk De erlerine li kin kili Etkile im Bulgular A aç türü (Do u kay n -sar çam)-emprenye maddesi düzeyinde tam kuru yo unluk de erleriyle ilgili ikili etkile im Duncan testi sonuçlar, Çizelge 5 (a)-(b) de ve ekil 3 de verilmi tir. Çizelge 5 (a). A aç türü - emprenye maddesi düzeyinde tam kuru yo unluk Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ). A aç türü Emprenye maddesi X HG Kontrol 0,547 A Do u Kay n SFB 0,613 B AFB 0,623 B APB 0,639 B Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. Çizelge 5 (b). A aç türü - emprenye maddesi düzeyinde tam kuru yo unluk Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ). A aç türü Emprenye maddesi X HG Kontrol 0,495 A Sar çam SFB 0,546 BC AFB 0,528 B APB 0,559 C Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. A aç türü - emprenye maddesi düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri Do u kay n ve sar çam odunlar için; en dü ük kontrol örne inde, en yüksek de erler ise APB ile muamele edilen deney örneklerinde elde 608

7 edilmi tir. Do u kay n odununda, emprenye maddelerinin deney örneklerinin tam kuru yo unluk de eri üzerine etkisinde, aralar nda istatistiksel anlamda farkl l a rastlan lmam t r. Her iki odun türünde de emprenyeli deney örnekleri, emprenyesiz kontrol örne ine oranla, istatistiksel anlamda daha yüksek tam kuru yo unluk de erleri vermi tir. Emprenye maddeleri (SFB, AFB ve APB)-konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erleriyle ilgili ikili kar la t rma Duncan testi sonuçlar, Çizelge 6 (a) - (b) - (c) de ve ekil 4 de verilmi tir. Çizelge 6 (a). Sodyum tetrafluoroborat (SFB) konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ) Konsantrasyon (%) X (SFB) HG 0,25 0,5660 A 0,50 0,5918 A 1,50 0,5948 A 3,00 0,6168 A Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. Emprenye maddesi (SFB) - konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri, en dü ük % 0.25 lik çözelti ile muamele edilenlerde; en yüksek ise, % 3.00 lük çözelti ile muamele edilen deney örneklerinde elde edilmi tir. Bununla birlikte, SFB nin farkl konsantrasyon düzeyleri ile muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri aras nda, istatistiksel anlamda önemli say labilecek bir farkl l a rastlan lmam t r. Çizelge 6 (b). Amonyum tetrafluoroborat (AFB)konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ). Emprenye maddesi (AFB) - konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri, en dü ük % 0.50 lik çözelti ile muamele edilenlerde, en yüksek ise, % 1.50 lik çözelti ile muamele edilen deney örneklerinde elde edilmi tir. % 0.25 lik ve % 0.50 lik konsantrasyon düzeyindeki çözeltilerle muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erlerinde, istatistiksel anlamda herhangi bir farkl l a rastlan lmazken; benzer ekilde % 1.50 lik ve % 3.00 lük çözeltilerle muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri aras nda da istatistiksel bir farkl l k gözlemlenmemi tir. Çizelge 6 (c). Amonyum pentaborat oktahidrat (APB) konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk Duncan testi sonuçlar (g/cm 3 ) Konsantrasyon (%) X (APB) HG 0,25 0,5578 A 0,50 0,5662 A 1,50 0,5890 AB 3,00 0,6298 B Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. Emprenye maddesi (APB) - konsantrasyon düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri, en dü ük % 0.25 lik çözelti ile muamele edilenlerde, en yüksek ise, % 3.00 lük çözelti ile muamele edilen deney örneklerinde elde edilmi tir. Konsantrasyon düzeyinde, % 0.25 lik ve % 3.00 lük çözelti ile muamele edilen deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri aras nda istatistiksel anlamda önemli say labilecek farkl l k gözlemlenmi tir. Konsantrasyon (%) X (AFB) HG 0,25 0,5370 A 0,50 0,5365 A 1,50 0,6145 B 3,00 0,6135 B Duncan: 0.050, X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, Ayn harfi ta yan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark yoktur. 609

8 Tam kuru yo unluk de erleri (gr/cm³) 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Kontrol SFB AFB APB Emprenye maddeleri Do u Kay n Sar çam ekil 3. A aç türü - emprenye maddesi düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri Tam kuru yo unluk de erleri (gr/cm³) 0,64 0,62 0,60 0,58 0,56 0,54 0,52 0,50 0,48 0,25% 0,50% 1,50% 3,00% Çözelti konsantrasyonlar SFB AFB APB ekil 4. Emprenye maddesi - çözelti konsantrasyonu düzeyinde tam kuru yo unluk de erleri 3.2 Çürüklük Testine li kin Bulgular Trametes versicolor (Coriolus versicolor) beyaz çürüklük mantar na maruz b rak lm deney örneklerinin a rl k kay plar na ili kin de erler Çizelge 7 de, deney örneklerinin retensiyon de erlerine ili kin grafik ise ekil 5 de verilmi tir. Çizelge 7 de görüldü ü üzere, her iki a aç türüne ait deney örneklerinde, emprenye maddesi konsantrasyonuna ba l olarak, retensiyon de erlerinde de art lar kaydedilmi tir. Do u kay n odunu için en yüksek retensiyon de erine, % 3.00 lük AFB ile muamele edilen deney örneklerinde ula lm olup; en dü ük retensiyon de erine % 0.25 lik SFB ile muamele edilen deney örneklerinde ula lm t r. Sar çam odunu için en yüksek retensiyon de erine, % 3.00 lük APB ile muamele edilen deney örneklerinde ula lm olup; en dü ük retensiyon de erine % 0.25 lik AFB ile muamele edilen deney örneklerinde ula lm t r. Trametes versicolor (Coriolus versicolor) beyaz çürüklük mantar na maruz b rak lm a aç malzemede, emprenye i lemi ile a rl k kay plar önemli derecede azalt l rken; genel olarak emprenye maddesi konsantrasyonu artt kça a rl k kay plar azalm t r. A aç malzeme, emprenye maddeleri ve çözelti konsantrasyonlar n n çürüklük mantar n n a rl k kayb de erlerine etkilerini belirlemek amac yla yap lan çoklu varyans analizi sonuçlar Çizelge 8 de verilmi tir. 610

9 Çizelge 7. Trametes versicolor (Coriolus versicolor) beyaz çürüklük mantar ile a lanm deney örneklerinde a rl k kayb de erleri Emprenye Maddeleri Çözelti Konst. (%) Örnek Say s RETENS YON (kg/m³) A IRLIK KAYBI (%) Do u Kay n Sar çam Do u Kay n Sar çam X St. Sp. X St. Sp. X St. Sp. X St. Sp. Kontrol ,130** 4,671 24,368** 3,321 0, ,202* 0,042 0,937 0,470 2,743* 0,486 3,274 0,895 0, ,406 0,062 2,350 0,613 2,870 0,314 3,089 0,634 SFB AFB APB 1, ,210 0,259 6,749 1,178 3,029 0,771 3,114 0,649 3, ,846 1,444 13,116 0,881 2,752 0,469 2,614* 0,471 0, ,243 0,084 0,859* 0,267 3,190 0,507 3,406 0,971 0, ,462 0,062 1,905 0,524 2,807 0,534 3,228 0,541 1, ,938 0,333 7,226 1,429 2,984 0,706 3,008 0,554 3, ,864** 0,316 13,891 1,697 3,029 0,552 2,631 0,641 0, ,258 0,044 1,104 0,397 3,972 0,365 4,476 0,541 0, ,412 0,104 1,925 0,303 3,734 0,200 4,185 0,487 1, ,107 0,418 5,949 0,523 3,820 0,310 3,825 0,366 3, ,651 1,457 14,157** 1,564 3,150 0,503 3,628 1,016 X: Ortalama, St.Sp.: Standart sapma, *: En dü ük de er, **: En yüksek de er ekil 5. Çürüklük testi örneklerinin retensiyon de erleri Çizelge 8. A aç malzeme türü, emprenye maddesi ve çözelti konsantrasyonlar n n a rl k kayb na ili kin çoklu varyans analizi sonuçlar Varyans Serbestlik Kareler Kareler Önem düzeyi F Hesap Kayna derecesi toplam ortalamas % 5 Faktör A 1 43,990 43,990 27,654 0,000 Faktör B 2 40,142 20,071 12,617 0,000 Faktör C 3 9,145 3,048 1,916 0,128 A*B 2 0,883 0,441 0,277 0,758 A*C 3 2,223 0,741 0,466 0,706 B*C 6 2,212 0,369 0,232 0,966 A*B*C 6 1,623 0,270 0,170 0,985 Hata ,231 1,591 Toplam ,449 Faktör-A= Malzeme (Sar çam, Do u kay n ), Faktör-B= Emprenye maddeleri (SFB, AFB, APB), Faktör-C= Çözelti konsantrasyonlar (kontrol, % 0.25, % 0.50, % 1.50, % 3.00). 611

10 Trametes versicolor beyaz çürüklük mantar n n, deney örneklerinin a rl k kay plar na ili kin a aç türü ve emprenye maddelerinin etkisi istatistiksel anlamda önemli ç km t r ( =0,05). A aç türlerine ait farkl l klar belirlemek için yap lan Duncan testi sonuçlar Çizelge 9 ve ekil 6 da belirtilmi tir. Çizelge 9. A aç türlerine ili kin a rl k kayb Duncan testi sonuçlar. A aç Türü X (%) HG Do u kay n 5,247 B Sar çam 4,988 A X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu Türe göre a rl k kay plar (%) 5,3 5,2 5,1 5,0 4,9 4,8 Do u Kay n Sar çam A aç türleri ekil 6. A aç türlerine ili kin a rl k kayb de erleri Do u kay n örneklerinin a rl k kayb de erleri, sar çam odunu örneklerine göre istatistiksel anlamda daha yüksek düzeyde oldu u tespit edilmi tir. Emprenye maddelerinin Do u kay n örneklerinin a rl k kay plar na etkilerini belirlemek amac yla yap lan Duncan testi sonuçlar Çizelge 10 ve ekil 7 de verilmi tir. Çizelge 10. Emprenye maddelerine ili kin a rl k kayb Duncan testi sonuçlar. Kontrol ve Emprenye Maddeleri X (%) HG Kontrol 27,249 C SFB 2,936 A AFB 3,035 A APB 3,849 B X: Ortalama, HG: Homojenlik grubu, *: En dü ük de er, **: En yüksek de er Çizelge sonuçlar na göre, en dü ük a rl k kayb SFB ile muamele edilen deney örneklerinde elde edilirken, bunu s ras yla AFB ve APB ile muamele edilen deney örnekleri izlemi tir. Ayr ca, SFB ve AFB ile muamele edilen deney örnekleri aras nda istatistiksel anlamda önemli bir farkl l a rastlan lmam t r. A rl k kayb (%) Kontrol SFB AFB APB Emprenye maddeleri ekil 7. Emprenye maddelerine ili kin a rl k kayb de erleri 4 SONUÇ VE ÖNER LER Do u kay n odunu deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erleri, sar çam odunu deney örneklerine göre daha yüksek oldu u tespit edilmi tir. Emprenye i lemi ile deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erlerinde belli düzeyde art lar kaydedilmi tir. Genellikle, çözelti konsantrasyonun artmas na paralel olarak, deney örneklerinin tam kuru yo unluk de erlerinde art lar kaydedilmi tir. Borlu bile iklerle muamele edilen deney örneklerinin çürüklü e kar direnç de erleri, emprenyesiz (kontrol) örne ine k yasla istatistiksel anlamda daha yüksek de erler vermi tir. Emprenye maddelerinin deney örneklerinin çürüklük direnci üzerine etkisi aç s ndan, en olumlu sonucu SFB verirken; bunu s ras yla AFB ve APB izlemi tir. Çal mada, SFB ve AFB ile muamele edilen deney örneklerinin çürüklük dirençleri aras nda, istatistiksel anlamda önemli say labilecek farkl l a rastlan lmam t r. Çal mada Do u kay n kontrol örne inde çürüklük testi sonucu ortalama a rl k kayb % 30, sar çam odunu kontrol örne inde ortalama % 24 olarak gerçekle mi tir. Borlu bile iklerle emprenye i lemi ile her iki odun 612

11 türüne ait deney örneklerinde çürüklük testi sonucu meydana gelen a rl k kay plar ortalama % 2.6 % 4.5 aras nda de i en de erler göstermi tir. Bu amaçla, özellikle çürüklük riskinin yüksek oldu u yerlerde kullan lacak malzemenin emprenye edilerek kullan lmas büyük önem arz etmektedir. Bunun yan nda, borlu bile iklerin tuz esasl olmas sebebiyle; aç k hava ko ullar nda kullan lmalar durumunda, borun odundan y kanarak koruyuculuk etkisini uzun süre muhafaza edemeyece i unutulmamal d r. Bu gibi durumlarda, borun odundan y kanmas n geciktirici yöntemlerin uygulanmas veya y kanmaya dirençli borlu bile iklerin seçilmesi tavsiye edilebilir. KAYNAKLAR Arthur, L.T., Quill K., Commercial flame retardant applications of boron compounds. Proc. of the Flame Retardant s 92 Conference, Wesminster, London 22-23, Jan. Elsevier Applied Science, London and NewYork, pp ASTM D , Standard test method of testing wood preservatives by laboratory soil block cultures. Annual Book of ASTM Standards, Bozkurt, Y., Göker, Y., Fiziksel ve mekanik a aç teknolojisi, stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yay nlar, Yay n No: 388. Bozkurt, A., Göker, Y., Erdin, N., Emprenye tekni i..ü. Orman Fakültesi Yay nlar, 3779/425, 429 s. Haf zo lu, H., Yal nk l ç, M.K., Y ld z, Ü.C., Baysal, E., Demirci, Z., Peker, H., Türkiye Bor Kaynaklar n n Odun Koruma (Emprenye) Endüstrisinde De erlendirilme mkanlar, TÜB TAK-Tar m ve Ormanc l k Ara t rma Grubu Projesi, Kod No: TOAG- 875, 374 s., Trabzon. Kartal, S.N., Hwang, W.J., Shinoda, K., Imamura, Y., Laboratory evaluation of boroncontaining quaternary ammonia compound, didecyl dimethyl ammonium tetrafluoroborate (DBF) for control of decay and termite attack and fungal staining of wood. Holz Als Roh Und Werkstoff, 64 (1): Kurto lu, A., A aç malzeme yüzey i lemleri, Genel bilgiler,.ü. Orman Fak. Orman End. Müh. Böl., Çantay Matbaac l k. Murphy, R.J., Historical perspective in Europe, Proc. of First Int. Conf. on Wood Protection With Diffusible Preservatives Nov. Nashville Tennessee, pp Murphy, R.J., Dickinson, D.J., Wickens, P.J., Haschim, R., Vapour boron treatment of wood composites. Timber Technolgy Research Group, Department of Biology Imperial College, UK, p im ek, H., Ülkemiz çin Yeni Baz Borlu Bile iklerin A aç Malzemenin Yo unluk, Mekanik Özellikler, Biyolojik Direnç ve Üst Yüzey Özellikleri Üzerine Olan Etkilerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Mu la Ünv. Fen Bilimleri Enst., Mu la,121 s. Temiz, A., Kartal, S.N., Alfredsen, G., Eikenes, M., Demirta,., Fungal and termite resistance of wood treated with 4-methoxytrityl tetrafluoroborate. Holz Als Roh Und Werkstoff, 64(5): Thevenon, M.F., A. Pizzi, J.P. Haluk., Non toxic albumin and soja protein borates as ground contact wood preservatives. Holz. Roh-Werkstoff, 55: , Toker, H., Borlu bile iklerin a aç malzemenin baz fiziksel, mekanik ve biyolojik özelliklerine etkilerinin belirlenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 213 s., Ankara. TS 2472., Odunda fiziksel ve mekaniksel deneyler için birim hacim a rl tayini, TSE, Ankara. Williams, L.H., Potential benefits of diffusible Preservatives for wood protection: an analysis with emphasis on building protection. Proc. of First Int. Conf. on Wood Protection With Diffusible Preservatives, Nov. Nashville, Tennessee, pp Yal nk l ç, M. K., Dald rma ve vakum yöntemleriyle sar çam ve Do u kay n odunlar n n kreozot, imersol WR, tanalith-cbc ve tanalith CS kullan larak emprenyesi ve emprenye edilen örneklerin yanma özellikleri. I. Ulusal Orman Ürünleri Endüstri Kongresi, Trabzon. Yal nk l ç, M.K., Yoshimura, T., Takahashi, M., Enhancement of biological resistance of wood by phenylboronic acid treatment. Wood Sci. 44(2):

12 614