Uluslararası Katılımlı IV. ULUSAL BARAJ GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU Ekim 2014 ELAZIĞ

Transkript

1 Uluslararası Katılımlı IV. ULUSAL BARAJ GÜVENLĠĞĠ SEMPOZYUMU Ekim 2014 ELAZIĞ With International Participation FOURTH NATIONAL SYMPOSIUM ON DAM SAFETY October 09-11, 2014 Elazig/TURKEY Editör/Edited by Dr. Muhammet Emin EMĠROĞLU Editör Yrd. ĠnĢ. Yük. Müh. Mustafa TUNÇ i

2 ĠÇĠNDEKĠLER /CONTENTS ÖNSÖZ/ FOREWORD BĠLDĠRĠLER/ PROCEEDINGS Ermenek Dam Monitoring During Impounding Johannes LINORTNER, Selami GÜVEN Beyhan I Dam and HEPP Project Ali Enver ABĠRAL, Fatih BABUÇCU Internal Erosion Resulted from Dispersive Soils in Earthfill Dams and A Case Study Hasan TOSUN, Muharrem KILBIYIK Watertight Geomembranes in New Fill Dams Alberto SCUERO, Gabriella VASCHETTI, Marco BACCHELLI Emergency Action Plan for Dams Safety Application for Seyhan Dam in Adana ġükrü Ayhan GAZĠOĞLU, Mohsen Mahmoody VANOLYA, Emmanuel RUKUNDO The Problems and Remedies of Mosul Dam in Iraq Mazen KAVVAS, Alaa AL-NUAIMI Role of Flood Warning System on Reduction Loss of Life in Dam Break Scenarios Ahmet DOĞAN, Mohsen Mahmoody VANOLYA, Emmanuel RUKUNDO Toprak Dolgu Barajlarda Depreme Bağlı Deformasyon Davranışı Bilge SĠYAHĠ, Haydar ARSLAN Hasarlı Kemer Barajların Dinamik Karakteristiklerinin Zamana Bağlı Değişimlerinin Deneysel Yöntemlerle Belirlenmesi Alemdar BAYRAKTAR, Ahmet Can ALTUNIġIK, BarıĢ SEVĠM, Süleyman ADANUR, Murat GÜNAYDIN Baraj Performans İzleme Sistemlerinde İhtiyaç Belirlemesinden Veri Çözümlemesine Uzanan Sürecin Değerlendirilmesi Ali Anıl YUNATCI, Kemal Önder ÇETĠN, Habib Tolga BĠLGE, Gürel ÖZDEMĠR Dolgu Barajlarda Filtre Tane Dağılımı Belirsizliğinin Sızmaya Olan Etkisi Üzerine Bir Çalışma Melih ÇALAMAK, A. Melih YANMAZ İşletmedeki Eskil Barajlar Nesrin BAYKAN, Ülker GÜNER BACANLI, Onur ABAY, N. Orhan BAYKAN Barajlarda Ani Su İnmesi Durumundaki Davranışın Sayısal Analizi Mehmet BERĠLGEN, Kutay ÖZAYDIN, Tuncer B. EDĠL Baraj Yıkılması Sonrasında Taşkın Yayılımının Hesabı için Verilerin CBS Ortamında Hazırlanması: Porsuk ve Alibey Barajları Örnekleri ġebnem ELÇĠ, Gökmen TAYFUR, Ġsmail HALTAġ Sayfa/Page ix

3 Alibey Baraj Yıkılması Taşkın Dalgasının Simülasyonu Gökmen TAYFUR, Ġsmail HALTAġ, Bülent KOCAMAN, ġebnem ELÇĠ Porsuk Barajı Yıkılması Taşkın Dalgasının İki Boyutlu Modellenmesi ve Haritalandırılması Ġsmail HALTAġ, Bülent KOCAMAN, Gökmen TAYFUR, ġebnem ELÇĠ Kayrakkum Barajı Deprem Güvenliğinin Değerlendirilmesi Ersan YILDIZ, Ahmet Fikret GÜRDĠL Barajlarımız ve Deformasyon İzleme Çalışmaları: Atatürk Barajı Örneği Yunus KALKAN Dolgu Barajların Sismik Performanslarının Sayısal Yöntemlerle Belirlenmesi-Bir Vaka Örneği Habib Tolga BĠLGE, Kemal Önder ÇETĠN Silindirle Sıkıştırılmış Beton Barajların Üç Boyutlu Deprem Analizi Murat Emre KARTAL, Alemdar BAYRAKTAR, Muhammet KARABULUT Barajlar, Ekonomi ve Güvenlik Selami OĞUZ Deprem Öncü İşaretleri İzleme İstasyonları Ağı Fuat AĞALDAY, Kamil EREN, Oğuz GÜNDOĞDU, Özden IġIK, Uğur KAYNAK, Turgut UZEL, Ahmet Y. ÜRÜġAN, Berk ÜSTÜNDAĞ Akbaş Barajı Eşdeğer Lineer Dinamik Analizi ve Kalıcı Deformasyon Tahminleri Seçkin AYDIN, Mehmet Cihan AYDIN Kaya Dolgu Barajlarda Deprem Yükleri Altında Oluşan Oturmaların Mertebesi Davut YILMAZ, Ergin ERAYMAN, Mustafa YILDIZ Balsam Meadow Barajı nın Statik Yükler Altında Davranışının Duncan-Chang Hiperbolik Modeliyle Sonlu Elemanlar Analizi Ergin ERAYMAN, Uğur ġafak ÇAVUġ, Mustafa YILDIZ, Tuncer B. EDĠL Rezervuarın Berke Barajı nın Deprem Davranışına Etkisi BarıĢ SEVĠM, Alemdar BAYRAKTAR, Ahmet Can ALTUNIġIK Baraj Yeri Sismik Tehlike Analizlerine Genel Bir Bakış Everen SEYREK, Hasan SAVAġ, Murat TÜRKÖZ, Hasan TOSUN Silindirle Sıkıştırılmış Kum-Çakıl Beton (SSKÇB) Barajlar Ayhan GÜRBÜZ Ilısu Barajı Beton Yapılar Altındaki C ve D Tipi Jeolojik Tabakaların İncelenmesi Bünyamin ÜNAL, Sedat OĞUZ, Arif Emre USUL Dolgu Barajların Şev Tasarımında Temel Esaslar ve Türkiye Pratiği Hasan TOSUN, Abdullah KARADAĞ, Sadettin TOPÇU Dolgu Barajlarda Şev Stabilite Analizi ve Bir Uygulama Hasan SAVAġ, Murat TÜRKÖZ, Evren SEYREK, Ahmet ORHAN x

4 Analitik Modellerin Beton Ağırlık Baraj Sismik Davranışını Taklit Etmekteki Verimliliğinin İrdelenmesi BarıĢ BĠNĠCĠ, Alper ALDEMĠR Silindirle Sıkıştırılmış Beton (SSB) Baraj Gövdeleri İçerisinden Geçen Kondüvilerde Çatlak Analizi Mehmet Murat TAġDEMĠR, Yüksel YILMAZ Baraj Güvenliği Ölçmeleri, Atatürk Barajı Çalışması Fatih MANAV Barajların Sürdürülebilirliği ve Verimi Murat AKDOĞAN, Turgut UZEL, Ahmet Y. ÜRÜġAN Baraj Tasarım ve Risk Analizine Yönelik Hassas Üç Boyutlu Topografik Modelleme için Lidar Teknolojisi Metin SOYCAN, BarıĢ SÜLEYMANOĞLU Rezervuarlar ve Heyelanlar Mustafa Yılmaz KILINÇ, Erkan ALKAN Yukarı Havza Sel ve Erozyon Kontrol Çalışmalarının Baraj Güvenliği ve Taşkın Açısından Önemi: Seyhan Barajı-Çakıt Havzası Örneği Hanifi AVCI, M. Mustafa GÖZÜKARA, Mustafa COġKUN, Ali KEġ İklim Değişikliği ve Yeni Tasarım Esasları Neslihan BEDEN, Aslı ÜLKE, AyĢenur USLU İklim Değişikliği Senaryoları Altında Akım Tahmini: Bir Ölçek İndirgeme Modeli ve Kemer Barajı Örneği Umut OKKAN, Zafer Ali SERBEġ, Yıldırım DALKILIÇ Küresel Isınmanın Kilis-Musabeyli Barajı ile Balıkesir-Bigadiç İlyaslar Barajı na Etkisinin Araştırılması Esra KAYA, Nihat KAYA Baraj Yapılabilirlik Çalışmalarında İnsani Değer Ölçütü Necat ÖZGÜR Baraj Elemanlarının Tasarım ve Yapım Aşamasında Baraj Güvenliği Kıstasıyla İrdelenmesi; Ilısu Barajı Örneği Kasım YENĠGÜN, Ferhat YÜZGÜL Toprak Dolgu Barajlar için Risk Değerlendirmesi Aytaç GÜVEN, Alper AYDEMĠR Barajın Ani Yıkılması Durumunda Oluşan Taşkın Dalgalarının Çarpıtılmış Fiziksel Model ile Deneysel Olarak Araştırılması Mehmet ġükrü GÜNEY, Gökmen TAYFUR, Eser YAġĠN, Gülpembe NEYĠġ, Tanıl ARKIġ, Gökçen BOMBAR Çağdaş ve Gelecekteki Barajlar Ülker GÜNER BACANLI, Mutlu YAġAR, Murat ERDEM, N. Orhan BAYKAN xi

5 Toprak Dolgu Barajlarda Hidrolik Çatlama Hasan TOSUN, Sadettin TOPÇU Artvin İli, Çoruh Vadisinde Bir Kemer Baraj Tasarımı Mehmet AKKÖSE, Ali YETĠġKEN, Demet ġahġn, Sakine BOSTAN Ön Yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu Barajların Güvenilirliğine Doğrusal Olmayan Davranışın Etkisi Murat Emre KARTAL, Alemdar BAYRAKTAR Değişerek Yayılan Yer Hareketine Maruz Beton Barajların Stokastik Dinamik Davranışına Zemin Etkisi Yasemin BĠLĠCĠ BAYRAM, Alemdar BAYRAKTAR Mikro Hidroelektrik Santraller Ahmet Alp Giray GENÇKURT, Aslı ÜLKE Gerçek Zamanlı Baraj İşletmesinde Akademi Uygulayıcı İşbirliği: Yuvacık Barajı Örneği Aynur ġensoy, Ali Arda ġorman, Gökçen UYSAL, Tolga GEZGĠN, Türker AKGÜN Türkiye de Nehir Tipi HES ler ve Çevresel İlişkisi Mehmet Sinan YILDIRIM, Alper BABA Hidroelektrik Santrallerde Proje Yönetimi Cumhur AYCANER, Bekir SOLMAZ Barajların Ölçüm, Gözlem ve İzlenmesinde Kullanılan Aygıtların Tarihsel Gelişimi Mutlu YAġAR, Nesrin BAYKAN, Murat ERDEM, N. Orhan BAYKAN Barajların Gözlenmesi, Bakım ve Onarımlarına İlişkin Kurumsal Önlemler Murat ERDEM, Onur ABAY, Ülker GÜNER BACANLI, N. Orhan BAYKAN Dim Barajı nda Hidrodinamik Etkiler Sonucu Ortaya Çıkan Dipsavak Hasarlarının Araştırılması ġevket ÇOKGÖR, Özgür DURMUġ, Murat AKSEL Basamaklı Dolusavakların Tasarımı Muhammet Emin EMĠROĞLU Büyük Karaçay Barajı Dolusavağının CFD Analizi ile Değerlendirilmesi Mehmet Cihan AYDIN, Seçkin AYDIN Eşikli Basamaklı Dolusavakların Akım Özelliklerinin Sayısal Analizi Ö. Faruk DURSUN, Mualla ÖZTÜRK Dolgu Baraj Gövdelerindeki Sızma Debisinin Deneysel ve Analitik Yöntemlerle Belirlenmesi Hızır POLATLI, Elif ALTOK, Gökçen BOMBAR, Ebru ERĠġ, Necati AĞIRALĠOĞLU Konsolidasyonsuz Drenajsız (UU) ve Konsolidasyonlu Drenajsız (CU) Üç Eksenli Basınç Deneylerinden Elde Edilen Kohezyon ve İçsel Sürtünme Açıları Arasında Deneysel ve Teorik Yaklaşımlar Mehmet ERDAL xii

6 Baraj Gövdesi Dolgu Malzemesi Deneyleri, Kullanım Limitleri ve Risk Değerlendirmesi Emre AKÇALI, AyĢe Bengü SÜNBÜL, Hasan ARMAN Hazneli Pompalı Hidroelektrik Santrallerin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi ve Analizi Mehmet BOZDEMĠR, Mehmet KURBAN, Yıldırım BAYAZIT, Recep BAKIġ, Cengiz KOÇ Aydın İkizdere Barajı Sonlu Elemanlar Yöntemi ile Sızma Analizi Bülent ÇELĠK, Erhan TEKĠN Porsuk Çayı nın Eskişehir İli Taşkın Haritalarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Oluşturulması Yıldırım BAYAZIT, Recep BAKIġ, Cengiz KOÇ, Turgut KAYA Çubuk Barajı İnşaat Özellikleri ve Taşıdığı Muhtemel Riskler Ömer KÖSE, Gürol YILDIRIM, Cüneyd AKGÜMÜġ Baraj Aks ve Rezervuar Gölü Güvenilirliği için Jeofizik Yöntemler Uğur KAYNAK Hareketli Tabanlı Akarsulara Yerleştirilen Labirent Yan Savakların Taban Topografyasına Etkisi Mustafa TUNÇ, Muhammet Emin EMĠROĞLU Uzman Sistemler Yardımı ile Dolusavak ve Enerji Kırıcı Yapısı Tip Seçimi Enes GÜL, Muhammet Emin EMĠROĞLU Beton Ağırlık Barajların Lineer Olmayan Sismik Analizlerinde Sıvı Sıkışabilirliğinin Etkisi: Euler ve Lagrange Yaklaşımları Muhammet KARATON, Yusuf CALAYIR Gördes Barajı nda Su Kaçaklarının Oluşum Yerlerinin Sualtı Akıntı Ölçüm Cihazları ile Tespiti Cahit YERDELEN, KurtuluĢ MENGÜLOĞLU Dolgu Barajlar İçin Sismik Tasarım Ve Performans Kriterleri 811 Kemal Önder ÇETĠN xiii

7 4 UBGS Elazığ Türkiye 2014 Uluslararası Katılımlı IV. Ulusal Baraj Güvenliği Sempozyumu 9-11 Ekim, 2014 PORSUK ÇAYI NIN ESKĠġEHĠR ĠLĠ TAġKIN HARĠTALARININ COĞRAFĠ BĠLGĠ SĠSTEMLERĠ ĠLE OLUġTURULMASI Yıldırım BAYAZIT 1, Recep BAKIġ 2, Cengiz KOÇ 3, Turgut KAYA 4 ÖZ Bu çalıģmada, Sakarya Havzasının alt havzası olan Porsuk Havzasına ismini veren Porsuk Çayının EskiĢehir ili için oluģturduğu taģkın risk haritalarının Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yöntemlerinden faydalanılarak oluģturulması hedeflenmiģtir. Ayrıca, Porsuk Çayının EskiĢehir ili ve civarında neden olabileceği taģkın seviyesi belirlenmeye çalıģılmıģtır. ÇalıĢma için gerekli olan bazı veriler EskiĢehir DSĠ 3. Bölge Müdürlüğü arģivlerinden temin edilmiģtir. Analizler için Porsuk Çayı yatağının enkesiti HEC-RAS yazılımına aktarılmıģtır. Porsuk Çayının 50, 100 ve 1000 yıl tekerrürlü taģkın debi değerleri programa girilerek analiz sonuçları elde edilmiģtir. Elde edilen sonuçlar gerçek arazi yapısıyla karģılaģtırılmıģtır. Sonuç olarak nehrin taģkın anında oluģturacağı su seviyesi ve yerleģim birimleri için oluģturacağı risk ortaya koyulmaya çalıģılmıģtır. Anahtar Kelimeler: CBS, HEC-RAS, taģkın, Porsuk Çayı, EskiĢehir. ABSTRACT In this study, it is aimed to develop the flood risk analysis of Porsuk River which is give its name Porsuk Basin sub basin of Sakarya Basin by utilizing the methods of Remote Sensing (RS) and Geographical Information System (GIS). Also, flood elevation of Porsuk River in EskiĢehir city and its around region was investigated. Necessary data for study was obtained from EskiĢehir 3. Regional Directorate of State Hydraulic Works archives. For analyses, the cross section of Porsuk river was defined in the HEC-RAS software. After that, return period of 50, 100 and 1000 years discharge of Porsuk River was inputted in the software. Obtained results from the present study and topographic data were compared and interpreted. As a result, elevation of flood and that s risk for urban region was studied and presented as detailed. Keywords: GIS, HEC-RAS, flood, Porsuk River, EskiĢehir. GĠRĠġ TaĢkınlar, doğal afet olarak bir akarsuyun muhtelif nedenlerle yatağından taģarak, çevresindeki arazilere, yerleģim yerlerine, altyapı tesislerine ve canlılara zarar vermek suretiyle, etki bölgesinde 1 ArĢ. Gör., ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü, Bilecik ġeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik, Türkiye, e-posta: yildirim.bayazit@bilecik.edu.tr 2 Prof. Dr., ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü, Anadolu Üniversitesi, EskiĢehir, Türkiye, e-posta: rbakis@anadolu.edu.tr 3 Doç. Dr., ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü, Bilecik ġeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik, Türkiye, e-posta: cengiz.koc@bilecik.edu.tr 4 Uzman., ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü, Bilecik ġeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik, Türkiye, e-posta: turgut.kaya@bilecik.edu.tr 731

8 normal sosyo-ekonomik faaliyeti kesintiye uğratacak ölçüde bir akıģ büyüklüğü oluģturması olayı, Ģeklinde ifade edilmektedir (UĢkay ve Aksu, 2002). TaĢkınlar, doğal olarak oluģabileceği gibi düzensiz kentleģme, dere yataklarının kapatılması, bitki örtüsünün tahribi ve yeterli önlem alınmaması gibi durumlarda insan kaynaklı da meydana gelebilmektedir. Doğal veya insan kaynaklı olarak oluģan taģkınlara maruz kalabilecek alanların önceden belirlenmesi ve taģkına karģı alınacak önlemlerin belirlenmesi mühendislik açısından güncelliğini koruyan önemli problemlerdendir. Bu çalıģma kapsamında, Porsuk Havzasındaki Porsuk Çayının EskiĢehir ili merkezinden geçtiği bölgelerde taģkın modelleme çalıģması yapılmıģtır. Bu amaçla havza alanının coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ortamında sayısal yükseklik modeli (SYM) ve HEC-RAS (HEC-2010) tabanlı hidrolik modeli kurulmuģtur. Ayrıca, Porsuk Çayı için 50, 100 ve 1000 yıl tekerrürlü taģkın debi değerleri, DSĠ 3. Bölge Müdürlüğü nden temin edilen akım verilerinin analiz edilmesiyle elde edilmiģtir. Ardından, bu farklı tekerrür süreleri için elde edilen bu debiler kullanılarak EskiĢehir ili için taģkın senaryoları geliģtirilmiģ ve taģkına maruz kalma riski olan bölgeleri belirlenmiģtir. MATERYAL VE YÖNTEM Dünyanın birçok yerinde büyük can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerden bir tanesi olması nedeniyle taģkınların risk altına alabileceği alanların belirlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, CBS aracılığı ile kurulacak olan 3 boyutlu arazi modelleri üzerinde HEC-RAS (Hydrologic Engineering Centers River Analysis System) programıyla oluģturulan su yüzü profillerinin topografya üzerinde hangi bölgelere denk geleceğinin tespiti ve önlemlerin alınabilmesi için altyapının oluģturulması gerekmektedir (HEC, 2009., HEC, 2010., Singh, V. P., 1996). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) konuma dayalı gözlemlerle elde edilen mekânsal ve mekânsal olmayan verilerin elde edilmesi, depolanması, saklanması, iģlenmesi ve kullanıcıya sunulması iģlevlerini bir bütünlük içerisinde gerçekleģtiren bir sistemdir. CBS, kullanım suyu kalitesi belirlenmesi, taģkın önlemlerinin alınması ve su getirme gibi su kaynaklı problemlerin çözümlenmesinde uzun yıllardır kullanılmaktadır. Özellikle hidrolojistler bu problemlerin çözümünde hazırlayacakları CBS çözümleri için yoğun miktarda su kaynakları, yağıģ, drenaj, akım hareketi ve su kalitesi gibi verilere ihtiyaç duyarlar (Durdu, Ö. F., 2003., Kılıçeri, Ü. vd., 2000., Özcan, O. vd., 2009., Özcan, O., 2008., Özdemir, H., 2007). ÇalıĢmada hidrolik modelleme için ArcGIS 9.3 CBS yazılımı ve bu yazılımın uzantıları olan ArcHydro ve Hec-GeoRAS 4.1 alt programları kullanılmıģtır. Modelleme için gerekli olan akarsu geometri ve akım verilerinin hesaplamaları için HEC-RAS 4.1 hidrolik modelleme yazılımı kullanılmıģtır. ÇALIġMA ALANI Bu çalıģmada, taģkın modellemesi EskiĢehir ilinin içinde bulunduğu Porsuk Havzasında yapılmıģtır. Porsuk Havzası, Sakarya Havzasının bir alt havzası olup, kuzeybatı Anadolu da 11113,66 km² lik bir alana sahiptir. Havza, doğu boylamları ile kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Havza, Doğu-Batı yönünde 202 km, kuzey-güney yönünde135 km uzunluğundadır (ġekil 1). Havzanın %60 ından fazlası dağlıktır. Porsuk Havzasının yüzey suları, Porsuk Çayı tarafından toplanır ve havza içinde 436 km yol kat ettikten sonra,, 660 m kotunda, Sakarya nehrine dökülür. Porsuk Havzasının uzun süreli yıllık ortalama yağıģ yüksekliğinin 445,1 mm dir (BakıĢ vd., 2008). 732

9 ġekil 1. Porsuk havzasının Türkiye deki konumu, topoğrafik haritası ve havzaya ait hipsometrik eğrisi. ÇalıĢma alanının topografik özellikleri Porsuk Havzası nın sayısal yükseklik modeli kullanılarak, havzaya ait eğim, bakı ve gölgeli kabartma haritası gibi havza ait topografik özellikler çıkarılmıģtır. Her bir veri seti, havza planlamasında önemli bir bilgi demektir. Havzaya ait mekânsal özellikler, sınıflandırılarak, ġekil 2. a, b, c de verilmiģtir. a) Eğim Haritası b) Bakı Haritası c) Gölgeli Kabartma Haritası ġekil 2. Porsuk Havzasına ait topografik özellikler 733

10 Havza genel olarak 15 derece eğimden daha düģük eğime sahiptir. Porsuk Havzasının %1,44 lük bölümü olan yaklaģık 160,33 km 2 lik alanın eğimi, 30 o derecenin üzerinde bir topografyaya sahiptir (ġekil 2-a). Bakı analizleri, yüzeyin kuzeyle yaptığı yatay açı olup, araģtırma alanının yaklaģık 3790,96 km 2 sini güney, güneydoğu ve güneybatı ya bakan yamaçlar oluģturmaktadır (ġekil 2-b). ġekil 2-c de verilen gölgeli kabartma haritasından, genel olarak havzanın yapısı ve düz alanlarını daha net görünmek mümkündür. MODEL OLUġTURMA VE TAġKININ HARĠTALAMASI Mekansal ya da Coğrafi veriyi oluģturma TaĢkın haritalama için oluģturulan mekânsal veri, hidrolik modellemelerin yapılabilmesi için akarsu yataklarına ait verilerdir. Bu verilerden genel olarak akarsu sistemlerinin bağlantısının kurulmasından, yatak enkesitlerinden, bağlantı noktalarının tanımlanmasından, hidrolik yapılara ait verilerden ve enkesit enterpolasyonlarından oluģmaktadır (Akar, Ġ. ve Maktav, D., 2008). Bu çalıģmada kullanılan mekânsal veriler ise; akarsular, akarsu kıyıları, akıģ yolları ve enkesitlerdir. Bu veriler Porsuk havzasının 3.66 km 2 lik kısmına ait verilerdir. Mekânsal verilerin oluģturulmasında altlık veri olarak, 1/25000 lik sayısal topografik haritalardan üretilen, TIN modeli kullanılmıģtır. TIN üretiminden sonra, modellemesi yapılacak alan içindeki geometrik verilerin dijitalleģtirilmesi ve veri giriģi iģlemleri yapılmıģtır (ġekil 3). ġekil 3. TaĢkın haritalamasında kullanılan geometrik veriler Bu verilerin dijitalleģtirilmesinde TIN modelinden yararlanılmıģtır. Mekansal ya da coğrafi verilerin dijitalleģtirilmesinde ve veri girilmesinde dikkat edilen bazı özellikler aģağıda belirtilmiģtir; Akarsular, akarsu kıyıları ve akıģ yolları akarsuyun akıģ yönüne doğru dijitalleģtirilmiģtir. AkıĢ yollarının tanımlamaları yapılmıģtır (sağ, sol ve merkez). Yatak enkesit çizgileri akarsu akıģ yönüne dogru sol kıyıdan sağ kıyıya doğru dijitalleģtirilmiģtir. Enkesit çizgileri akarsuyu ve akıģ yollarını bir kez kesmiģtir ve iki çizgi birbiriyle kesiģtirilmemiģtir. 734

11 Discharge (m3/s) TaĢkın modeli oluģturma HEC-RAS, tek boyutlu, düzenli ve düzensiz akımların modellendiği bir yazılımdır (Merwade, 2006). Modellemenin yapılabilmesi için, gerekli olan akarsu yatağındaki geometrik verilerin ve akımla ilgili verilerin girilmiģ olması gerekmektedir (Özdemir, 2007). ÇalıĢma alanına ait geometrik veriler, HEC GeoRAS ta üretilmiģ ve diğer veriler de bu kısımda tamamlanmıģtır. Daha sonra veriler HEC-RAS yazılımına aktarılmıģtır. Geometrik verilerin giriģi tamamlandıktan sonra, modellemenin yapılacağı alandaki akarsuya ait akım verileri girilmiģtir. TaĢkın tekrarlama sıklıklarına ait akım verileri, düzenli akım (Steady Flow) verisi olarak kabul edilmiģtir. ÇalıĢma alanının eğim değeri çok yüksek olmadığı için düzenli akım hesaplaması kritik altı (subcritic) seçilmiģtir. Daha sonra ise 50, 100, 1000 yıllık modeller üretilmiģtir (ġekil 4). ÇalıĢmada, Yeniçiftlik Deresi havzasındaki akım gözlem istasyonu (AGĠ) verileri için 64 yıllık akım verileri kullanılmıģtır. Böylece havzaya ait maksimum taģkın debilerinin 50, 100 ve 1000 yıllık tekrarlama sıklıkları Log Pearson Tip III olasılık dağılım fonksiyonu kullanılarak hesaplanmıģtır. Yıllık maksimum akım verilerine uygulanan istatistiksel bir teknik olan Log Pearson Tip III dağılım fonksiyonu, akarsular üzerinde farklı aralıktaki taģkın sıklıklarını kestirim etmekte kullanılmaktadır ,8 26,0 33,6 43,8 51,8 60,2 68,9 y = 11,473ln(x) + 7,4048 R² = 0, , Return Period (years) Tr (yıl) Q (m3/s) ġekil 4. TaĢkın Debileri Belirlenen taģkın debilerine göre HEC GeoRAS ta analiz edilerek 50,100 ve 1000 yıllık periyotlardaki taģkın haritaları oluģturulmuģtur. Bu haritalar Google Earth ortamına da atılarak EskiĢehir ili için daha detaylı bir izlenim elde edilmiģtir. a)50 yıl taģkın periyodunda taģkın b)50 yıl periyodunda Google earth de taģkın 735

12 a)100 yıl taģkın periyodunda taģkın b)100 yıl periyodunda Google earth de taģkın a)1000 yıl taģkın periyodunda taģkın b)1000 yıl periyodunda Google earth de taģkın ġekil 5. Porsuk Havzası taģkın haritaları SONUÇLAR Bu çalıģmada, EskiĢehir ilini de içine alan Porsuk havzasının km 2 lik bölümü CBS kullanılarak incelenmiģtir. ÇalıĢma alanında, geçmiģte yaģanan taģkın olaylarının ardından taģkın önleme amaçlı Porsuk barajı yapılmıģtır. Fakat havzanın bu kısmı ani ve sürekli yağıģlarda ve barajın yıkılması gibi senaryolarda taģkın potansiyeline sahiptir. Meydana gelebilecek olası taģkınlar; yerleģim alanlarını, sanayi bölgelerini ve verimli tarım arazilerini önemli ölçüde etkileyebilmektedir. TaĢkın haritalama çalıģmaları için yapılan hidrolojik ve hidrolik modellemede, 64 yıllık maksimum taģkın debileri kullanılarak 50, 100 ve 1000 yıllık taģkın debileri hesaplanmıģ ve elde edilen değerlere göre hidrolik modelleme yapılarak olası taģkın haritaları oluģturulmuģtur. Hidrolik model uygulamasında üretilen geometrik veriler için TIN modeli kullanılmıģ ve akarsu merkez doğrusu, akıģ yolları ve enkesitler; TIN modeli üzerinden dijitalleģtirilmiģtir. Bu çalıģmada, taģkın alanının ve derinliğinin belirlenmesi için uygulanan hidrolojik ve hidrolik modelleme yapılmıģtır. Yapılan çalıģma sonucunda ortaya çıkan taģkın haritaları Google Earth ortamına da atılarak daha detaylı görüntüler elde edilebilmiģtir. Bu çalıģma sayesinde EskiĢehir ilinin böyle taģkın debilerine maruz kaldığında hangi bölgelerin risk altında kaldığı gözler önüne serilmiģtir. 50, 100 ve 1000 yıllık taģkın periyotlarında EskiĢehir ilinin en çok etkilenen mahalleri Sümer Mahallesi, Ertuğrulgazi Mahallesi olarak bulunmuģtur. Bunun yanı sıra ViĢnelik Mahallesi ve ġeker Mahallesinin de bir kısmı gelebilecek bu taģkınlardan etkilenmektedir. Bu mahallelerin en çok etkilenme sebebi olarak porsuk çayının geçtiği düzlük araziye yapılanmıģ olmalarıdır. 736

13 KAYNAKLAR Akar, Ġ., Maktav, D., TaĢkın AraĢtırmalarında Çok Kriterli Karar Verme Analizi ve Hidrolojik Modellemelerin Uzaktan Algılama ve CBS Entegrasyonu ile KarĢılaĢtırılması, 2. Uzaktan Algılama ve CBS Sempozyumu, Kayseri, Türkiye BakıĢ, R., Altan, M., GümüĢlüoğlu, E., Tuncan, A., Ayday, C., Önsoy, H., Olgun, K., Porsuk Havzası Su Potansiyelinin Hidroelektrik Enerji Üretimi Yönünden Ġncelenmesi, EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. Dergisi, Vol. XXI..No:2. Durdu, Ö. F., Robust Control of Irrigation Canals Ph.D. Dissertation, Colorado State University, Civil Engineering Department, Fort Collins CO, USA. HEC, HEC-GeoRAS GIS Tools for Support of HEC-RAS using ArcGIS, U. S. Army Corps of Engineers, Instute for Water Resources, User s Manual 4.2. HEC, HEC-RAS River Analysis System, U. S. Army Corps of Engineers, Instute for Water Resources, Hydraulics Reference Manual 4.1. Kılıçeri Ü., Değirmencioğlu, N., Yayvan, M Meteorolojik Kaynaklı Doğal Afetler Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 28 s. Özcan, O., Musaoğlu, N., ġeker, D. Z TaĢkın Alanlarının CBS ve UA Yardımıyla Belirlenmesi ve Risk Yönetimi; Sakarya Havzası Örneği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara. Özcan O Sakarya Nehri Alt Havzası nın TaĢkın Riski Analizinin Uzaktan Algılama ve CBS ile Belirlenmesi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Ġstanbul. Özdemir, H Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle TaĢkın ve Heyelan Risk Analizi, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ġ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Ġstanbul. UĢkay, S., Aksu, S., Ülkemizde TaĢkımlar, Nedenleri, Zararları ve Alınması Gereken Önlemler, Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı 420,421,422. Singh, V. P., Hydrologic Modelling with GIS, Kluwer Acad. Publishers, Dordrecht. 737

14 PROGRAM / PROGRAMME

15 CUMARTESĠ / SATURDAY CUMA/FRIDAY (Mühendislik Kongre Merkezi) VII. OTURUM / Session VII Mimar Sinan Salonu / Mimar Sinan Hall Oturum BaĢkanı / Chairperson: Prof. Dr. Mustafa Yılmaz KILINÇ Emre AKÇALI, AyĢe Bengü SÜNBÜL, Hasan ARMAN Baraj Gövdesi Dolgu Malzemesi Deneyleri, Kullanım Limitleri ve Risk Değerlendirmesi / Dam Filling Material Experiments, Usage Limits and Risk Assessment Mehmet ERDAL Konsolidasyonsuz Dranajsız (UU) ve Konsolidasyonlu Drenajsız (CU) Üç Eksenli Basınç Deneylerinden Elde Edilen Kohezyon ve Ġçsel Sürtünme Açıları Arasında Deneysel ve Teorik YaklaĢımlar / Experimental and theoretical approaches between cohesion and angles of internal friction obtained from unconsolidated- undrained and consolidated-undrained triaxial compression tests Yıldırım BAYAZIT, Recep BAKIġ, Cengiz KOÇ, Turgut KAYA Porsuk Çayı nın EskiĢehir Ġli TaĢkın Haritalarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ile OluĢturulması / Porsuk River Flood Mapping with Using Geographic Information Systems at Eskisehir Region VII. OTURUM / Session VII KaĢgarlı Mahmud Salonu / Kasgarli Mahmud Hall Oturum BaĢkanı / Chairperson: Doç. Dr. Kasım YENĠGÜN Ömer KÖSE, Gürol YILDIRIM, Cüneyd AKGÜMÜġ Çubuk Barajı ĠnĢaat Özellikleri ve TaĢıdığı Muhtemel Riskler / Construction Characteristics of Çubuk Dam and Possible Risks Mustafa TUNÇ, Muhammet Emin EMĠROĞLU Hareketli Tabanlı Akarsulara YerleĢtirilen Labirent Yan Savakların Taban Topografyasına Etkisi / The Effect of Labyrinth Side Weirs Located Movable Bed Rivers on Bed Topography Enes GÜL, Muhammet Emin EMĠROĞLU Uzman Sistemler Yardımı ile Dolusavak ve Enerji Kırıcı Yapısı Tip Seçimi / The Selection of Spillway and Energy Dissipation Using Expert Systems KapanıĢ / Symposium Closing Mimar Sinan Salonu / Mimar Sinan Hall AkĢam Yemeği / Dinner Yer/Location: Hazar Gölü (Sivrice) / Hazar Lake (Sivrice) Teknik Gezi / Tech. Trip Keban Barajı / Keban Dam Keban Deresi HES / Keban Creek Hydroelectric Power Plant Çırçır ġelalesi / Çırçır Waterfall