ORTA VADELİ PROGRAM GÖSTERGELER

Transkript

1

2 GÖSTERGELER Alaattin AKTAŞ l ala.aktas@gmail.com PROJEKSİYON ORTA VADELİ PROGRAM Önümüzdeki üç yılın ekonomideki yol haritası belli oldu dönemine ilişkin orta programdan söz ediyoruz. Ortaya konulan hedefler ve varsayımlar, katı birer hedef olarak görülemez elbette. Bu, yalnızca Türkiye ye özgü bir durum da değil tabii ki. Hangi ülke örneğin ihracatını bire bir tutturma, enflasyonunu istediği düzeyde gerçekleştirme şansına sahip ki... Dolayısıyla açıklanan hedefler, özünde birer varsayım olmaktan, niyet olmaktan öteye gidemiyor, gidemez de zaten. Dolayısıyla gelecek üç yılı okumaya çalışırken bu gerçeği hep göz önünde bulundurmakta yarar var. Her orta programda içinde bulunulan yılın gerçekleşme tahminleri de yer alır. Dolayısıyla dönemine ilişkin orta programda 2016 ya ilişkin gerçekleşme tahminlerine de yer verildi. Biz de, yazımızın eki tabloda, 2016 için öngörülen rakamları da hatırlatalım istedik. Yani 2016 için ne öngördük, nasıl bir gerçekleşme oluyor ve döneminde ne öngörülüyor, tüm rakamları bir araya getirdik. Orta programlarda en çok bakılan göstergelerin başında dolar kuru gelir. Ama kurla ilgili olarak bir gerçeğin altını kalın kalın çizmek gerekiyor. Dolarda hükümetin ya da Merkez Bankası nın bir kur hedefinden söz etmek söz konusu olamaz. Ortada hedef yoktur ama bir kur varsayımında bulunmak da kaçınılmazdır. Yoksa, Türk Lirası cinsinden belirlenen büyüklükleri dolar cinsinden ifade etmenin yolu bulunamaz ki yılı ortalamasında dolar kuru 3 lira olarak varsayılmıştı. Ancak yeni orta programda gerçekleşmenin 2.96 olacağına yer verildi. Ne var ki, doların son dönemde hızla yükselmesi karşısında 2.96 lık beklentinin aşılması ve yıl ortalamasının 3 dolayında oluşması beklenebilir. Sorun, biraz 2017 ye ilişkin gibi görünüyor. Doların bir süredir 3.10 dolayında salındığı dikkate alınırsa, 2017 için öngörülen 3.18 lik yıl ortalamasında kalabilmek hiç de kolay olmayacak gibi bir izlenim doğuyor. Ancak şunu da göz önünde bulundurmak gerekir. Dolar 3.10 dolayına çıktı diye son haftalardaki artış temposunun aynen korunacağı elbette söylenemez. Dolar hep yukarı doğru gitmiyor ki. Dolar kurunun geçen yılın eylül ayı ortalamasında 3.00, bu yılın ocak ayı ortalamasında 3.01 düzeyinde oluştuğunu hatırlayalım. Orta gelir tuzağına fena düştük! Ekonomide temel amaç refahı artırmak, daha iyi yaşam koşulları oluşturabilmek. Bunu izlemenin temel yollarından biri de büyüme hızı, bu hızın en önemli göstergesi de kişi başına gelirin nasıl seyrettiği. Her yıl örneğin yüzde 10 büyüseniz bile nüfusunuz yüzde 11 artıyorsa yoksullaşıyorsunuz demektir. Ya da ulusal paranız, kişi başına gelirin ifade edildiği para karşısında çok değer yitiriyorsa, uluslararası karşılaştırmalar yönüyle yine yoksullaşıyorsunuzdur. Türkiye de kişi başına gelir ilk kez 2008 yılında 10 bin dolar sınırın üstüne çıktı. Söz konusu yıl kişi başına gelir dolar oldu. 2009, kriz yılıydı ve kişi başına gelir hızla gerileyerek dolara indi. Sonra toparlanmaya başladık ve kişi başına geliri yeniden 10 bin doların üstüne çıkardık da , 2011 de , 2012 de dolar olan kişi başına gelir, 2013 te dolarla şimdiye kadarki en yüksek düzeye ulaştı te bir miktar gerileyen kişi başına gelir, dolarda kaldı. Asıl düşüş, kur artışıyla birlikte 2015 te kendini gösterdi. Gelir, artık yeniden 10 bin dolar sınırın altındaydı te dolarda kalındı. Bu yılı dolarla kapatacağımızı hesaplıyoruz için de öngörülen yine 10 bin doların altı, dolarlık bir hedef var. Kişi Makro büyüklüklerde ne öngördük, ne gerçekleşiyor ve önümüzdeki yıllarda ne bekleniyor? 2015 G) 2016 (P) 2016 (GT) 2017 (P) 2018 (P) 2019 (P) BÜYÜME GSYH (Milyar TL, cari fiyatlarla) GSYH (Milyar Dolar, cari fiyatlarla) Ortalama dolar kuru varsayımı (TL) 2,71 3,00 2,96 3,18 3,30 3,38 Kişi başına gelir (GSYH, dolar) GSYH (SAGP, milyar dolar) (OECD tahmini) Kişi başına gelir (SAGP GSYH, dolar) (OECD tah.) GSYH büyümesi (%) 4,0 4,5 3,2 4,4 5,0 5,0 İSTİHDAM Nüfus (Yıl ortası, bin kişi) İşgücüne katılma oranı (%) 51,3 51,7 51,8 52,3 52,9 53,5 İstihdam düzeyi (bin kişi) İstihdam oranı (%) 46,0 46,5 46,3 46,9 47,6 48,3 İşsizlik oranı (%) 10,3 10,2 10,5 10,2 10,1 9,8 DIŞ TİCARET İhracat (FOB) (Milyar dolar) 143,8 155,5 143,1 153,3 170,0 193,1 İthalat (CIF) (Milyar dolar) 207,2 210,7 198,0 214,0 236,9 261,8 Ham petrol fiyatı - Brent (Dolar/Varil) 52,5 39,7 43,3 50,7 53,5 55,6 Enerji ithalatı (Milyar dolar) 37,8 33,0 27,5 32,0 37,0 41,3 Dış ticaret dengesi (Milyar dolar) -63,4-55,2-54,9-60,7-66,9-68,7 İhracat / İthalat (%) 69,4 73,8 72,3 71,6 71,8 73,7 Dış ticaret hacmi / GSYH (%) 48,8 49,8 47,0 48,6 49,9 51,4 Seyahat gelirleri (Milyar dolar) 26,6 27,0 18,6 23,5 27,0 27,7 Cari işlemler dengesi (Milyar dolar) -32,2-28,6-31,3-32,0-31,7-31,2 Cari işlemler dengesi / GSYH (%) -4,5-3,9-4,3-4,2-3,9-3,5 Altın hariç cari işlemler dengesi / GSYH (%) -5,0-3,8-4,8-4,2-3,8-3,5 ENFLASYON GSYH deflatörü 7,5 7,6 6,6 7,2 6,4 5,9 TÜFE yılsonu % değişme 8,8 7,5 7,5 6,5 5,0 5,0 (G) Gerçekleşme. (GT) Gerçekleşme tahmini. (P) Program. 123

3 GÖSTERGELER başına gelirde 10 bin doların üstünü ise 2018 için öngörmekteyiz, gerçekleştirebilirsek eğer. Büyüyoruz büyümesine ama... Türkiye nin yıllardır dünyada en hızlı büyüyen ekonomilerden biri olduğu dile getiriliyor. Bu doğru, Türkiye tam 27 çeyrektir büyüyor, az ya da çok. Bu yılın üçüncü çeyreğinde çok az büyüme, hatta bir küçülmeyle karşı karşı kalabiliriz. Ama bu genel eğilimi bozmaz, çünkü bu yılın üçüncü çeyreğinin kendine özgü ve bir daha pek görülmeyecek yönleri vardı. İki uzun bayram tatili ve 15 Temmuz darbe girişimi üretimi ve dolayısıyla büyümeyi sekteye uğrattı. Dolayısıyla üçüncü çeyrekte çok az büyüsek, hatta bir miktar küçülsek bile büyüme devam edecek. Ama yetmiyor işte. Hem bu yılın büyüme hızı tahmini yüzde 3.2 ye çekildi, 2017 için daha önce yüzde 5 olarak öngörülen büyüme yüzde 4.4 e revize edildi. Kaldı ki, bu büyüme hızlarıyla gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşma şansımız yok. 27 çeyrektir büyüyoruz da gelişmiş ülkelere yaklaştık mı... İşte kişi başına gelirimiz ortada yılındaki kişi başına gelir dolar. Aradan dokuz yıl geçmiş, bu yıl beklediğimiz gelir dolar. Yani dokuz yıl öncesiyle aynı düzeydeyiz, hatta 4 dolar da altında... İşsizlik yüzde 10 da kemikleşti Büyüyemiyor olmanın bir ölçüsü de işsizlikte gösteriyor kendini. İşsizlik oranı yüzde 10 dan aşağı indirilemiyor. Eğer varsayımlarımız gerçekleşirse işsizlik oranını ancak 2019 da tek haneye düşüreceğiz. Kaldı ki işgücüne katılım oranı hala yüzde 50 lerin çok üstüne çıkmadığı halde bu düzeyde bir işsizliğimiz olacak. Ama şu da bir gerçek ki, her geçen gün işgücüne katılmak isteyenlerin sayısı artacak, bu da işsizlik oranı üstünde bir baskı unsuru oluşturacak. Toz duman arasında harita okumak! Hani dünya ekonomisindeki gelişmeler kolay öngörülebilir olsa, hani sürpriz gelişmeler pek yaşanmasa, biz de çizdiğimiz haritada daha kolay yol alabileceğiz. Ama göz gözü görmeyen koşullarda yola devam etmeye çalışıyoruz. Daha beteri, etrafımızda olan bitenler ve özellikle güney sınırımızda yaşadıklarımız. Ekonominin bir anda ikinci planda kalmasına yol açabilecek olumsuzluklarla her an yüz yüze gelebiliyoruz. Bu koşullar da dikkate alındığında bırakınız 2018 ve 2019 un makro hedeflerini, 2017 nin hedefleri bile, hatta 2016 nın gerçekleşme tahmini bile bir anda anlamını yitirebiliyor. ENFLASYON: Temmuz ayında can sıkan ölçüde yüksek gelen TÜFE artışından sonra ağustosta fiyat gerilemesi yaşanması, eylülde de geçen yılın çok altında bir artışta kalınması 2016 ya ilişkin enflasyon kaygılarını büyük ölçüde dağıttı. Bu yılın enflasyonu yüzde 7.5 olarak öngörülmüştü dönemi orta programı çerçevesinde ortaya konulan 2016 tahmininde hedef oran bu kez tahmin olarak yer aldı. Yani 2016 nın enflasyon tahmini hükümete göre de yüzde 7.5. Merkez Bankası da daha önce yayımladığı enflasyon raporlarında 2016 enflasyon tahminini değiştirmeyerek yüzde 7.5 te tutmuştu dönemi orta programına göre önümüzdeki yıl TÜFE nin yüzde 6.5 düzeyinde gerçekleşmesi öngörülüyor. Yüzde 5 lik enflasyon hedefleri biraz ötelenmiş durumda. Bu oranlar artık 2018 ve 2019 un hedefi. Ancak dikkatli olmakta yarar var. Bu yılın son aylarında ve eğilim aynen sürdüğü takdirde 2017 de ithal enflasyon olgusuyla yeniden yüz yüze gelebiliriz. Kurdaki hızlı artış enflasyon üstünde olumsuz etki doğurmaya aday çünkü. Ayrıca petrol fiyatlarındaki yükselme eğilimi, Irak taki harekat yüzünden daha da güçlenebilir. Haliyle bu da lehimize olmaz Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara

4 Bir bakışta üç yılın ekonomik göstergeleri TÜFE (Aylık) (% değ.) Yİ-ÜFE (Aylık) (% değ.) İhracat (Aylık) (milyon $) İthalat (Aylık) (milyon $) Cari denge (Aylık) (milyon $) İç borç stoku (milyar ) Sabit faizli iç borçlanmanın ortalama maliyeti (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,400 13,053 14,680 13,371 13,682 12,881 13,345 11,387 13,583 12,892 13,067 13, ,302 12,232 12,520 13,349 11,080 11,950 11,129 11,022 11,582 13,240 11,682 11, ,548 12,368 12,759 11,954 12,105 12,883 9,835 11, ,286 18,240 19,932 20,659 20,875 20,793 19,941 19,498 20,596 19,185 21,385 21, ,646 16,941 18,726 18,373 17,869 18,199 18,225 15,969 15,403 16,918 15,973 17, ,453 15,577 17,763 16,188 17,195 19,474 14,642 16, ,825-3,142-3,018-4,739-3,469-3,936-2,168-1,949-1,993-2,132-5,521-6, ,449-3,317-4,778-3,857-4,270-3,216-3, ,227-5, ,198-1,941-3,713-3,106-3,188-4,976-2,649-1, ,908 34,424 31,968 34,069 37,555 34,557 34,699 37,985 30,339 34,175 39,219 38, ,109 40,153 32,918 42,971 41,752 39,561 40,103 42,784 33,837 43,797 43,807 41, ,720 44,724 40,269 49,706 49,515 44,067 42,543 50,865 36, ,001 32,756 37,060 36,789 36,080 35,170 39,990 32,038 39,550 37,185 35,618 50, ,342 42,511 39,761 41,597 40,113 36,338 45,506 37,546 47,937 36,562 43,009 58, ,521 42,308 46,838 44,348 45,853 51,983 42,414 47,273 52, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,585 2,151 1, , , , , ,

5 GÖSTERGELER GSYH (% değişim) Birinci çeyrek İkinci çeyrek Üçüncü çeyrek Dördüncü çeyrek Yıllık Fiyatlar (% değişim) TÜFE Yİ-ÜFE Eylül Eylül Dokuz aylık Dokuz aylık Yıllık Yıllık Yıllık ortalama Yıllık ortalama Dış Ticaret (Milyon $) Ağustos. İhracat 11,867 11, İthalat 16,554 15, Açık -4,687-4, İhracat/ithalat (%) Ocak-Ağustos. İhracat 93,320 95, İthalat 130, , Açık -37,526-45, İhracat/ithalat (%) Yıllık (Ağustos itibariyle). İhracat 141, , İthalat 197, , Açık -55,556-75, İhracat/ithalat (%) Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Ağustos) Cari İşlemler Dengesi -23,547-24, Döviz geliri 126, , İhracat 98, , Seyahat 12,222 17, Faiz 1,338 1, Diğer 15,140 15, Döviz gideri 150, , İthalat 125, , Seyahat 3,826 3, Faiz 3,719 3, Diğer 17,084 17, Cari işlemler dengesi (milyon $) (Ağustos itibariyle yıllık) -31,019-41, Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $). Toplam 136, , ABD Doları 85,068 93, Euro (Dolar karşılığı) 45,135 49, Diğer dövizler (dolar karşılığı) 2,974 2, Kıymetli madenler depo hesapları (dolar karşılığı) 3,305 2, Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 7/10/2016 9/10/2015 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları 597,345, ,763, Tüketici kredileri 307,330, ,972, Konut 143,933, ,410, Taşıt 5,625,260 5,642, Diğer 157,772, ,918, Kredi kartları 191,821, ,209, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 11,558,106 9,367, Kredi kartları 8,165,681 6,956, Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Ocak-Ağustos).Enerji 19,949 31, Hizmetler 19,496 14, İmalat 17,753 13, Madencilik 3,550 2, Toplam 60,748 61, Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 7/10/2016 9/10/2015 Değişim (%) TOPLAM 118, , Döviz rezervi 99,916 99, Altın 18,525 17, Repo Hacmi (Bin ) 7/10/2016 7/10/2015 Değ. (%). Müşterilerle yapılan 1,992,438 2,005, Mali kuruluşlar arasında yapılan 30,572,111 49,480, Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak-Eylül). Gelir 404, , Harcama 416, , Denge -12,036-13, Faiz dışı denge 29,642 31, Yurtiçindekilerin toplam mevduatı (Bin ) Toplam 754,269, ,536, Vadesiz 132,988, ,009, Vadeli 621,280, ,526, Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Eylül Eylül Eylül Eylül Eylül Eylül Eylül Eylül Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 30/9/2016 2/10/2015 Değ. (%) a- mevduat 785,641, ,413, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 146,133, ,468, Bir ay 110,891, ,658, Üç ay 459,268, ,769, Altı ay 39,046,888 21,696, Bir yıla kadar ve daha uzun 30,300,930 21,820, b-yabancı para mevduat 530,250, ,641, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 103,299, ,868, Bir ay 73,914,812 85,926, Üç ay 251,763, ,278, Altı ay 26,257,196 36,571, Bir yıla kadar ve daha uzun 75,015,143 65,996, Tüketici Güven Endeksi Eylül 16 Ağustos 16 Değ.(%) Tüketici Güven Endeksi Hanenin maddi durum beklentisi Genel ekonomik durum beklentisi İşsiz sayısı beklentisi (**) Tasarruf etme ihtimali (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. Şirket Kuruluşları (Ocak-Ağustos) Değ. (%). Kurulan 44,347 44, Kapanan 6,417 8,

6 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (Ağustos 2016) TL mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar ABD Doları mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar Euro mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar İç Borç Stoku (Milyar $).Ağustos Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak-Eylül) Toplam 9,334 8, Kamu 9,085 8, Merkez Bankası İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Eylül Protestolu Senetler (Ocak-Eylül). Adet 752, , Tutar (Bin TL) 8,518,298 7,001, Para Arzı (Bin ) M1 340,123, ,921, DOLAŞIMDAKİ PARA 114,436,966 97,245, Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para 126,370, ,206, Banka Kasaları (-) 11,933,142 10,961, VADESİZ MEVDUAT (TL) 134,984, ,015, Mevduat Bankaları 124,788, ,055, Katılım Bankaları 10,183,706 8,946, TCMB 11,704 13, VADESİZ MEVDUAT (YP) 90,702,318 95,661, Mevduat Bankaları 83,449,438 87,088, Katılım Bankaları 7,246,260 8,564, TCMB 6,620 7, M2 1,313,677,094 1,200,384, VADELİ MEVDUAT (TL) 628,174, ,661, Mevduat Bankaları 596,647, ,295, Katılım Bankaları 31,526,959 29,366, TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) 345,379, ,800, Mevduat Bankaları 327,173, ,740, Katılım Bankaları 18,205,456 23,060, TCMB - - M3 1,357,488,489 1,246,405, REPO 5,895,652 6,613, PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) 12,836,815 13,178, İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER 25,078,928 26,228, Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) Toplam 1,378,625,055 1,258,355, Yurtiçi krediler 1,366,369,192 1,247,599, krediler 977,983, ,890, Yabancı para krediler 388,385, ,709, Yurtdışı krediler 12,255,863 10,755, Sanayi Üretimi Değişimi (%) Ağustos 2016 Ağustos 2015.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Ocak-Haziran). Ruhsat 499, , Yapı kullanma izin belgesi 349, , Turist Sayısı Ocak-Ağustos 17,391,431 25,506, İşsizlik Verileri (Temmuz 2016 itibariyle) Toplam Erkek Kadın. 15 ve daha yukarı yaşta nüfus (Bin kişi) 58,756 29,049 29,707. İşgücü (Bin kişi) 30,961 21,162 9,799...İstihdam (Bin kişi) 27,636 19,205 8,431...İşsiz (Bin kişi) 3,324 1,957 1,367. İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı (%) DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç. 1.Ç Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 421, , , , ,085 Kısa 107, , , , ,296 Uzun 313, , , , ,789 Kamu sektörü (toplam) 121, , , , ,944 Kısa 16,486 17,559 14,550 17,866 17,605 Uzun 105, ,707 98,702 99,843 98,339 TCMB (toplam) 1,167 1,304 1,327 2,484 5,234 Kısa Uzun 1,010 1,131 1,151 2,142 4,401 Özel sektör (toplam) 298, , , , ,907 Kısa 90,826 88,915 87, , ,858 Uzun 207, , , , ,049 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 9,948 13,797-4,597 12,201 50,418 Kısa 822 4,223-29,174 1,302 30,141 Uzun 9,126 9,574 24,577 10,899 20,277 Kamu sektörü (toplam) 3,234 5,014-4,458 1,765 11,921 Kısa -1,073 3,009-3, ,565 Uzun 4,307 2,005-1,142 1,504 5,356 TCMB (toplam) ,156-2,750-1,854 Kısa Uzun ,259-1,651 Özel sektör (toplam) 6,851 8,805 1,017 13,187 40,351 Kısa 1,911 1,217-25,692 1,532 23,779 Uzun 4,940 7,588 26,709 11,655 16,572 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun