Pek çok âyette Kitab ın apaçık olduğu belirtilmektedir.[2] Bir âyet şöyledir:

Transkript

1 Kur ân a Göre Resulullah ın Tebyîn Görevinin Anlamı Süleymaniye Vakfı > Araştırmalar > Kur'an Araştırmaları Tarih: 16 Ağustos 2011 Tebyin, açıklamak anlamına gelmektedir.[1] Pek çok âyette Kitab ın apaçık olduğu belirtilmektedir.[2] Bir âyet şöyledir: Elif. Lâm. Râ. Bunlar, apaçık Kitab ın âyetleridir. (Yusuf 12/1) Âyetlerin açıklanma işini Yüce Allah üzerine almıştır.[3] Yani açıklamaları O yapmıştır. Bir âyette şöyle buyrulmaktadır: Onunla acele hüküm vermek için dilini hareket ettirme. Onu toparlamak ve Kur ân (kümeleşmiş) haline getirmek bizim işimizdir. Toparladığımızda hemen Kur ânı na (anlam kümesine) uy. Zaten onu açıklamak bizim işimizdir (Kıyâmet 75/16 19) Yüce Allah, açıklama işini üzerine alma sebebi olarak da şöyle buyurmaktadır: Elif, Lâm, Râ. Bu, âyetleri hakîm ve habîr olan Allah tarafından muhkem kılınmış ve de açıklanmış bir kitaptır. Böyle olması Allah tan başkasına kulluk etmemeniz içindir. (De ki:) Ben de O nun tarafından size uyarı yapan ve müjde veren biriyim (Hûd 11/1-2) Kitabın ayetleri, Allah tan başkasına kulluk etmememiz için Yüce Allah tarafından muhkem kılınıp açıklandığına göre, kitabın açıklamaya ihtiyacı yoktur. Bize düşen, Yüce Allahın yapmış olduğa açıklamalara bir usul çerçevesinde ulaşma gayreti göstermektir. Bizden istenen, başkalarının söyledikleri değil, Kitabın bildirdikleridir. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: Elif, Lam, Mim, Sad. Bu, sana indirilen Kitap tır. Ondan dolayı içinde bir sıkıntı olmasın. Onunla uyarıda bulunasın ve müminler için bir tezkîr olsun, bilgilerini kullansınlar diye indirilmiştir. Rabbinizden size ne indirilmişse ona uyun, Allah ile aranıza koyduğunuz velilere uymayın. Ne kadar az tezekkür ediyor; bilgilerinizi ne kadar az kullanıyorsunuz. (A râf 7/1-3) Bu durumda, tebyin kelimesinin nebî ve rasullere nisbet edilmesi, onların, Kitaplarda olanı ortaya koymaları anlamında olmalıdır. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: Senden önce de ancak, kendilerine vahyettiğimiz birtakım erkekleri peygamber olarak gönderdik. Eğer bilmiyorsanız ilim sahiplerine sorun. (O peygamberleri) apaçık belgeler ve kitaplarla

2 gönderdik. İnsanlara, kendilerine indirileni açıklaman ve onların da (üzerinde) düşünmeleri için sana bu Kur ân ı indirdik. (Nahl 16/43-44) Her iki âyette de zikir kelimesi geçmektedir. Rasûlullah a indirilen zikir yani Kur ân önceki kitapları tasdik etmektedir.[4] Yukarıdaki iki âyette buna dikkat çekilmektedir. Böylelikle Ehl-i Kitap ellerindeki kitapla Kur ân ı karşılaştırdıklarında Kur ân ın Allah ın Kitabı olduğunu anlayacaklardır. Nitekim bunu itiraf edip gereğini yapanlar olduğu gibi, görmezlikten gelenler de olmuştur.[5] Burada Rasûlullah ın Kur ân la tebyini önceki kitaplarda olanların Kur ân da açıkça ortaya konması anlamındadır. Zaten Rasûlullah ın tebyininin Zikir le yani Kur ân la olacağı âyette bildirilmektedir. Şu âyetler konuya daha da açıklık getirmektedir: Senden önce de ancak kendilerine vahyettiğimiz bir takım erkekleri peygamber gönderdik. Eğer bilmiyorsanız ilim sahiplerine sorun. Biz onları yemek yemez bir beden yapısında yaratmadık. Onlar ölümsüz de değillerdi. Sonra onlara verdiğimiz sözü yerine getirdik. Kendilerini ve dilediğimiz kimseleri kurtardık. Haddi aşanları ise helak ettik. Andolsun size, içinde size indirilenlerin olduğu bir kitap indirdik. Hâlâ aklınızı kullanmayacak mısınız? (Enbiya 21/7-10) Surenin devam eden âyetlerinde Ehl-i Kitabı n, ellerindeki Kitap ile Kur ân ı karşılaştırmaları istenmekte ve şöyle denilmektedir: Yoksa ondan başka ilahlar mı edindiler? De ki: Haydi getirin delilinizi! İşte benimle beraber olanların Kitab ı ve işte benden öncekilerin Kitab ı Şüphesiz çokları hakkı bilmezler de bu sebeple yüz çevirirler. Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberlere, Şüphesiz, benden başka hiçbir ilah yoktur. Öyleyse bana ibadet edin diye vahyetmişizdir. (Enbiya 21/ 24-25) Karşılaştırma, Rasûlullah a da teklif edilmekte ve şöyle buyrulmaktadır: Sana indirdiğimiz şeyden şüphe ediyorsan senden önce indirilmiş kitabı okuyanlara sor. Doğrusu Rabbinden sana aynı gerçek gelmiştir. Sakın şüphelenenlerden olma. (Yunus 10/94) Kur ân, önceki kitapların Arapça olarak indirilmiş şeklidir. Âyette şöyle buyrulmaktadır: Ondan önce de bir rahmet ve rehber olarak Musa nın kitabı vardır. Bu da, zulmedenleri uyarmak ve iyilik yapanlara müjde olmak üzere Arap lisanıyla indirilmiş, doğrulayıcı bir kitaptır. (Ahkâf 46/12) Arapça olarak indirilen Kur ân dakiler, önceki kitaplarda da vardı. Ellerinde kitap olanlar bunu biliyorlardı. İlgili âyetler şöyledir:

3 Andolsun ki biz, düşünüp öğüt alsınlar diye, sözü (vahyi) birbiri ardınca yetiştirmişizdir (aralıksız vahiylerimizi göndermişizdir). Ondan (Kur an dan) önce kendilerine kitap verdiklerimiz, ona da iman ederler. Onlara (Kur an) okunduğu zaman: Ona iman ettik. Çünkü o Rabbimizden gelmiş hakikattir. Esasen biz daha önce de müslüman idik, derler. (Kasas 28/51 vd.) Şüphesiz bu Kur ân, âlemlerin Rabbi nin indirmesidir. Uyarıcılardan olasın diye onu güvenilir Ruh (Cebrail) senin kalbine apaçık Arapça bir dil ile indirmiştir. Şüphesiz bu (Kur ân ın indirileceği) öncekilerin kitaplarında da vardı. İsrailoğulları bilginlerinin onu bilmesi, onlar (Mekke müşrikleri) için bir delil değil midir? Biz onu Arapça bilmeyenlerden birine indirseydik ve o da bunu kendilerine okusaydı yine buna inanmazlardı. (Şuara 26/ ) Allah ı görmezlik edenler; Sen elçi olarak gönderilmiş değilsin derler. De ki: Aramızda Allah ın ve o Kitab ın bilgisine sahip olanların şahit olması yeter. (Ra d 13/43) Rasûlullah, Ehl-i Kitab ın Kitap tan gizledikleri ve ihtilafa düştükleri şeyleri Kur ân la ortaya koymuştur. Bu diğer peygamberler için de geçerlidir.[6] İlgili âyetler şöyledir. Ey Ehl-i kitap! Resûlümüz size Kitap tan gizlemekte olduğunuz birçok şeyi açıklamak üzere geldi; birçok (kusurunuzu) da affediyor. Gerçekten size Allah tan bir nur, apaçık bir kitap geldi. (Mâide 5/15) Allah a andolsun, senden önceki ümmetlere peygamberler gönderdik. Fakat şeytan onlara işlerini güzel gösterdi. O, bugün de onların dostudur ve onlar için elem dolu bir azap vardır. Sana Kitab ı, ancak ayrılığa düştükleri şeyleri onlara açıklaman için ve iman eden bir topluma doğru yolu gösterici ve rahmet olarak indirdik. (Nahl 16/63-64) Esasında âyette, insanların ihtilafa düştükleri şeyin kim tarafından beyan edildiği açıkça belirtilmektedir. Âyette, insanlara ihtilafa düştükleri şeyi açıklaması için Rasûlullah a kitap indirildiği bildirilmektedir. Yani Rasûlullah kendisine verilen Kitap la yapacaktır bu açıklamayı. Dolayısıyla bu tebyin, bir şeyin bildirilmesi, ortaya konması anlamındadır. Nitekim ihtilafa düşenlere ahirette yapılacak açıklama için Kur ân da tebyin[7], hüküm verme[8], haber verme[9], kazâ[10], tafsil[11] kelimeleri birbirinin yerine kullanılmaktadır. İhtilaf edilen şeylerin açıklığa kavuşturulmasının Kitap la olduğuna dair şu âyetler dikkat çekicidir:

4 Gerçekten bu Kur ân İsrailoğulları nın üzerinde çekişip durdukları konuların pek çoğunu aydınlatmadadır. (Neml 27/76) İsrailoğullarının ihtilaf ettikleri pek çok şeyi Kitap anlattığına göre Rasûlullah kendisine indirilen bu Kitap vasıtasıyla açıklamada bulunmuştur. İnsanlar tek bir topluluktu. Sonra Allah onlara, müjde veren ve uyarıda bulunan peygamberler gönderdi. Onlarla birlikte gerçeği içeren kitap da indirdi ki, ayrılığa düştükleri konularda insanlar arasında hakemlik yapsın. Kitapta ayrılığa düşenler kendilerine Kitap verilenlerden başkası olmadı. O açık belgeler geldikten sonra birbirlerinin haklarına göz diktikleri için böyle oldu. Sonra Allah inanmış olanları, anlaşamadıkları konuda, kendi izniyle doğruya ulaştırdı. Allah düzenine uyanı doğruya yöneltir. (Bakara 2/213) Âyete göre insanların ihtilaf ettikleri konularda peygamberlerin hüküm vermesi için Allah kitap göndermiştir. O halde açıklama Kitap la olmaktadır. Zaten yine âyetin son tarafına göre ihtilaf ettikleri konularda inananları doğruya ulaştıran Allah tır. Bu da Kitap vasıtasıyla olmaktadır. Şu âyette de bu vurgulanmaktadır: Ayrılığa düştüğünüz herhangi bir şeyde hüküm vermek, Allah a mahsustur. İşte, bu Allah, benim Rabbimdir. O na dayandım ve O na yönelirim. (Şûrâ 42/10) Esasında ihtilafa düştükleri şeyler de Kitaptakiler hakkındadır: Bu böyledir; çünkü Allah o Kitab ı, gerçeği içerir halde indirmiştir. Kitap konusunda anlaşamayanlar ise elbette derin bir ayrılığa düşerler. (Bakara 2/176) Kendilerine o açık âyetler geldikten sonra ayrı düşen ve ihtilaf çıkaranlar gibi olmayın. Böylelerinin payına düşen büyük bir azaptır. (Âli İmrân 3/105) İnsanların ihtilafa düştükleri şeyden dolayı Ahirette hesaba çekilmeleri için ihtilafa düştükleri şeyin bu dünyada açık seçik ortaya konması gerekir. Bu, kitapla olur. Mesela insanların yeniden dirilme konusunda inkar ve şüphe etmeleri gibi. Kitapta bu gerçek açıklanmış olmasına rağmen kimileri bunu inkar edecek ve bu gerçeği ahirette anlayacaklar. Allah şöyle buyurur: Allah ölen kimseyi tekrar diriltmez diye bütün güçleriyle yemin ettiler. Hayır, bu Allah ın verdiği hak sözdür ama bunu insanların çoğu bilmezler. Tekrar diriltecek ki, görüş ayrılığına düştükleri şeyi onlara açıklasın ve Allah ı görmezlikten gelenler, yalancı olduklarını öğrensinler. (Nahl 16/38-39)

5 Şu âyetlerde geçen tebyin kelimeleri gizlenenlerin, saklananların açıkça ortaya konması anlamındadır: İndirdiğimiz açıklayıcı âyetleri ve ana yolu bu Kitapta insanlara açıkladığımız halde onları gizleyenler İşte Allah onlara lanet edecektir. Lanet edecek olanlar da lanet edecektir. Tevbe edip kendini düzelten ve onları açıklayanlar başka. Onların tevbesini kabul ederim. Ben tevbeleri kabul ederim, ikramım boldur. Âyetlerimizi görmezlikten gelen ve görmez halde iken ölenler Allah ın, meleklerin ve bütün insanların laneti işte onların üzerinedir. Onlar, sürekli o lanet altında kalırlar. Ne azapları hafifletilir, ne de ara verilir. Sizin ilâhınız, bir tek ilâhtır. Ondan başka ilâh yoktur. İyiliği çok, ikramı boldur. (Bakara 2/ ) Ey Kitab ehli, Kitap tan gizlediğiniz birçok şeyi size açıklayan birçoğunu da affeden Elçimiz geldi. Size Allah tan bir nur ve açık bir kitap geldi. (Maide 5/15) Âyetlerde görüldüğü şekliyle tebyin, yani Kitaptakilerin olduğu gibi tebliğ edilmesi herkesin yapması gereken şeydir. Şu âyette bu açıkça belirtilmektedir: Hani Allah, kendilerine kitap verilenlerden, Onu (Kitab ı) mutlaka insanlara açıklayacaksınız, onu gizlemeyeceksiniz diye sağlam söz almıştı. Fakat onlar verdikleri sözü, arkalarına atıp onu az bir karşılığa değiştiler. Yaptıkları bu alış veriş ne kadar kötüdür. (Ali imran 3/187) Kitaplardakilerin olduğu gibi ortaya konmaması yani saklanması durumunda Allah ın lanetinden bahsedilmektedir.[12] Bu saklama işi, bazı âyetlerin kitaplardan silinmesi şeklinde değil de âyetlerin bağlantılarının kopartılarak kitapların tahrif edilmesi şeklinde anlaşılmalıdır.[13] Allah ın indirdiği kitapla her şeyin açık açık anlatılabilmesi için rasullerin, o toplumun diliyle gönderilmeleri gerekir. İlgili âyet şöyledir: Biz, her elçiyi kendi toplumunun dili ile gönderdik ki, onlara açık açık anlatsın. Bundan sonra Allah sapıklığı tercih edeni sapık sayar, hidayeti tercih edeni de yoluna kabul eder. Güçlü olan o, doğru karar veren odur. (İbrahim 14/4) Muhatapların tebliği anlayabilmeleri için elçilerin, kendi toplumlarının diliyle gönderilmiş olması tabiidir. İlgili âyetler şöyledir: Gerçekten Biz Kur ân ı kendi dilinle bildirip onun anlaşılmasını kolaylaştırdık, sakınanları müjdeliyesin, karşı koyanları da uyarasın diye. (Meryem 19/97)

6 Biz o Kur ân ı senin dilinle bildirerek anlaşılmasını kolaylaştırmış olduk, öğütlensinler diye. (Duhâ 44/58) Ey Kitab ehli, elçilere ara verildikten sonra, size açıklama yapan Elçimiz geldi. Bize müjdeci ve uyarıcı biri gelmedi diyebilirdiniz ama işte müjdeci ve uyarıcı geldi. Allah her şeye gücü yetendir. (Mâide 5/19) Âyette, insanların, kendilerine müjdeci ve uyarıcı gelmedi dememeleri için müjdeci ve uyarıcı olarak onlara açıklama yapan Rasûl geldiği bildirilmektedir. Rasûlullah müjde ve uyarılarını Kitap tan yaptığına göre, âyette sözü edilen açıklamalar vahyin tebliğinden başka bir şey olamaz. Şu âyetle birlikte değerlendirildiğinde Rasûlullah ın getirdiği ve açıklama yaptığı şeyin ne olduğu daha iyi anlaşılmış olacaktır: Ey Kitab ehli, Kitap tan gizlediğiniz bir çok şeyi size açıklayan bir çoğunu da affeden Elçimiz geldi. Size Allah tan bir nur ve açık bir kitap geldi. (Maide 5/15) Kur ân da tafsîl kelimesi ile de Kur ân ın Allah tarafından açıklandığı, dolayısıyla mufassal bir kitap olduğu belirtilmektedir.[14] Pek çok ayette Kur an ın Allah tarafından açıklanmış bir kitap olduğu bildiriliyorsa hiç kimsenin onu açıklamak gibi bir görevi ve yetkisi olamaz. Bize düşen görev Allah ın yapmış olduğu açıklamaları tespit etmeye çalışmaktır. Bu da, onun göstermiş olduğu usulün takip edilmesi ile mümkün olur. Dr. Fatih Orum [1] B-y-n, açık seçik olmak ve açıklamak anlamına gelir. Mastarı beyân ve tibyân dır. Açıklamak anlamına gelen tefil babından mastarı tebyîn ve tibyân dır. el-mu cemü l- arabiyyü l-esâsiyy, Komisyon, b-y-n md. Elmalılı Hamdi Yazır tefsir ve beyan arasındaki farkı ızah ederken şunları söylemektedir: usuli fıkıh ilminde de tefsir hafası bulunanı izah diye ta rif olunur ve beyanın aksamından bir kısım sayılır. Şöyle ki: iyzahı meram diye ta rif olunan beyan evvel emirde iki kısımdır: birisi ibtidaen beyan diğeri de binaen beyandır. Bir manâ ilk evvel söylendiği zaman ibtidaen beyandır. Bir nevi ifade sebkettikten sonra yapılan beyana da binaen beyan tabir olunur. Bu da beyanı takrir, beyanı tefsir, beyanı tağyir, beyanı tebdil, beyanı zaruret namiyle beş kısımdır. Ve işte tefsir bu beş kısımdan ikincisidir ki ح diye tarif olunur. Nazımda hafanın aksamı da dörttür: Hafiy, müşkil, mücmel, müteşabih. Tefsirde bu dörtten hafiy müşkil, mücmel kısımlarına lâhık olur. Manayı muradı tefsir edilmemiş olan mücmel müteşabih kalır. Hafiy ve müşkil olanlar taleb ve teemmül ve usule müracaat suretiyle dahi tefsir olunabilirse de mücmelin tefsiri ancak sahibinden beyana mütevakkıf olur. Bunun içindir ki Kur anda hafiy ve müşkil kabilinden bulunanları ehli dirayet ve ictihad olan ulema taleb ve teemmül ve usule müracaat suretiyle beyan ve izah edebilirler ve buna dahi tefsir ıtlak olunur ise de mücmelin tefsiri mücmilin beyanına vabeste olduğundan ancak Allah ve

7 resulünün beyanıyla olabilir. Asıl tefsir de işte budur. Yani tevkifîdir: rivayete mütevakkıftır Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dinin Kur an Dili Yeni Meallı Türkçe Tefsir, Matbaai Ebüzziya, İstanbul, 1935, I, Elmalılı Hamdi Yazır özetlediği klasik beyan anlayışını şu şekilde gösterebiliriz: [2] Hicr 15/1; Şu arâ 26/2; Kasas 28/2; Ya Sin 36/69; Zuhruf 43/2; Duhân 44/2. [3] Bakara 2/118; Âl-i İmrân 3/118; Hadîd 57/17. [4] Bakara 2/ 41, 89, 91, 97, 101; Âl-i İmrân 3/3, 81; En âm 6/92; Yunus 10/37; Yusuf 12/111; Ahkâf 46/12. [5] Bakara 2/89; Mâide 5/82 vd.; Kasas 28/51vd. [6] Zuhruf 43/63. [7] Nahl 16/92. [8] Âl-i Imrân 3/55; Hacc 22/69; Bakara 2/113; Nahl 16/124; Zümer 39/46. [9] Mâide 5/48; En âm 6/164. [10] Yûnus 10/93; Câsiye 45/ 17. [11] Secde 32/25. [12] Âl-i İmrân 3/187. [13] Bakara 2/75; Âl-i İmrân 3/7; Nisâ 4/46; Mâide 5/13, 41. [14] En âm 6/55, 97, 98, 114, 126; A râf 7/32, 52, 174; Tevbe 9/11; Yunus 10/5, 24, 37; Hûd 11/1; Yusuf 12/111; Ra d 13/2; Rûm 30/28; Fussılet 41/3.