MIKHAIL BAKHTIN : EDEBYATIN GEREKÇELENDRLMES *

Transkript

1 MIKHAIL BAKHTIN : EDEBYATIN GEREKÇELENDRLMES * ngilizce den Çeviren Yrd. Doç. Dr.. Murat ÇAKMAKÇI** * Mikhail Mikhailoviç Bakhtin, XX. yüzyılın en etkili edebiyat eletirmenlerinden birisidir. Fakat, genellikle kendi kuramının Biçimciler in eserlerinin ötesine geçtii, yapılsalcılık ve yapısalcılık sonrasını (postyapısalcılık) öngördüü düünülmektedir lar ve 40 larda yazılan (fakat 1967 ye kadar yayınlanmayan) en ünlü çalıması Discourse in the Novel (Romanda Söylem)adlı çalıması, dilde diyalojizm kuramını ve bir sanat eserinin kendi kendine yeterli bir bütün olmadıı iddiasını ileri sürmektedir. Bakhtin in yazıları sıkça yapısalcılık sonrasının temeli olarak görülmektedir. Bu makale Bakhtin in daha önce yazılmı olan eseri Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasının Sorunları) (1929) ve bu eserin daha sonra Discourse in the Novel adlı makalede ( larda yazılmıtır) gelitirilmi olan heteroglossia (deiik dil ve söylemlerin bir arada bulunup çarpıması) kuramının temel taı olduu düünülen çok seslilik (polifoni) kavramına odaklanacaktır. Makalenin I. Bölüm ü Problemy Poetiki Dostoevskogo adlı eserindeki çok seslilik fikrini incelerken II. Bölüm ü Discourse in the Novel çalımasındaki heteroglossia yı tartımaktadır. III. Bölüm ise yapısalcılık sonrası eletirmenler olan Bulgar kökenli Fransız Julia Kristeva ile yine Fransız kökenli eletirmen Roland Barthes ın eserlerindeki Bakhtin düüncesinin devamını betimlemektedir. Ayrıca IV. Bölüm de Bakhtin in eserinin neredeyse hiç incelenmemi bir yönü olan iir eletirisi ele alınacaktır. Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyatı Tarihi Üzerine Ders Notları) adlı be ciltlik Sobrannie Sochinenii de (Derleme Eserler) yayınlanmıtır. Çou iir üzerine olan bu ders notları Bakhtin in edebiyat kuramını karmaık hale getirmekte ve eserlerini daha önce düünülenden çok daha kapsamlı olarak ortaya koymaktadır. Ayrıca bu ders notları Bakhtin in eserinin sadece yapısalcılık sonrasını herkesten önce ele almadıını, ayrıca bunun sanatsal söylem ile genel söylemi birletirme eilimine karı çıktıını farketmemize yardımcı olmaktadır. I.Çok Sesli Roman: Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasının Sorunları) Bakhtin in romanda heteroglossia fikri, biçemini çok sesli olarak nitelendirdii Fyodor Dostoyevski nin romanlarını incelemesi kadar erken ortaya çıkmaktadır yılında yayınlanan Problemy Poetiki Dostoevskogo (Dostoyevski Poetikasının Sorunları), Dostoyevski nin biçem bilgisinin farklı yönlerinin detaylı bir incelemesini sunmaktadır. Romanın, yazarının ideolojisine * Sonya Petkova, A Justification of Literature,, Zhe Stanford s Student Journal of Russian, East European, and Eurasian Studies,Vol:1 Spring **Trakya Üniversitesi,F.E.F.Öretim Üyesi..

2 99 dayalı monolojik bir bütün olduunu savunan geleneksel anlayıın aksine Dostoyevski nin romanının diyalojik olduu iddiası üzerine odaklanmıtır. Çok seslilik terimi, bu terimi Dostoyevski nin romanı ve bir müzik parçasının çok seslilii arasında bir örnekseme yapmak için kullanmı olan eletirmen Komarovich tarafından türetilmitir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c:28). Fakat Komarovich roman türü gibi polifonik müziin monolojik olduunu, bir bütün istem tarafından bireysel bir eylemin bütünlüünü temsil ettiini düünmekteydi. Bakhtin bu felsefeyi altüst etmekte ve dilde yapısalcılık sonrası görüün ne olacaını sunmaktadır. Bakhtin çok seslilikteki tüm seslerin özerk olduunu ve sanatsal olayda toplandıını iddia etmektedir. iirin aksine, nesir dili heterojendir ve bu seslerin bazıları kabul edilmemi olarak kalsa dahi birçok sosyal ses söylemde zorla bir araya gelmektedir. Bakhtin Dostoyevski nin nesrini çok sesli romanın ilk örnei olarak görmektedir (daha sonra Discourse in the Novel da tanımlandıı gibi heteroglossia ile kadakterize edilmi romanın da). Bakhtin e göre: Dostoyevski çok sesli romanın yaratıcısıdır. Yeni bir roman türü icat etmitir. Dostoyevski nin eserinde boy gösteren yeni kii türü, olaan bir romanda yazarın sesinin kurulduu ekilde kurulmu olan bir sese sahiptir Kiinin dünya ve kendisi hakkında yaptıı konuma geleneksel yazar söylemi kadar önemlidir; konuma, özelliklerinden bir tanesi olarak kahramanın nesnel kiiliine tabi deildir; aynı zamanda yazar sesinin bir anlatımını tekil etmemektedir. (Problemy Poetiki Dostoevskogo c:13) Çok sesli roman, romanın temel ahlaki amacına tabi kiiler ve hereyi bilen anlatıcı anlayıını sarsmaktadır. Problemy Poetiki Dostoevskogo nn ilk bölümünde, Bakhtin, Dostoyevski nin eserine verilen eski eletirel cevapları oldukça detaylı bir ekilde deerlendirmektedir. Dostoyevski nin romanlarını ya zamanın sosyal gerçekliinin bir yansıması ya da Dostoyevski nin kendi fikrinde varolan çelikileri yansıtan derin psikolojik eserler olarak açıklamılardır. Eletirmenler Bakhtin e kadar, daha sonra Discourse in the Novel da Bakhtin in poetik olarak adlandırdıı bir analitik yöntem uygulamaktaydılar. Bakhtin e göre nesir üzerine yapılan geleneksel eletiri anlatımsal ses ve biçem bütünlüü fikri etrafında dönen poetik inceleme ekillerini kullanmı ve çok sesli romanı ( Discourse in the Novel ) tanımlama konusunda yetersiz kalmıtır. Romanın heterojen biçemini oluturan farklı sosyal güçleri kabul etmemitir. Eletirmenlerin yaptıı bir varsayım kiilerden biri ya da dierinin romanın ahlaki felsefesini ilettiiydi. Bu yüzden bir eletirmen yazarın felsefesinin ve ahlaki görüünün kii aracılııyla ortaya çıktıını varsaymaktaydı. Eletirmenler, romanda ahlaki açıdan hiçbirisinin egemen gözükmedii zıt kiilerin ve görülerin ve hiçbirisinin baskın olmadıı farklı konuma biçemlerinin olduu gerçeini Dostoyevski nin aklındaki çelikili görüleri, onun karmaık felsefi inançları, Ortodoks Hristiyan inançları, vs. ile açıklamılardır. Örnein Grossman romanlarında tüm farklı öeleri bir araya getirebilen Dostoyevski nin yüce kiiliini övmütür (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 22). Tüm bu eletirmenler, sanatsal metnin bir temel anlatıcı ve bir felsefe etrafında örgütlendiini öne süren ve Bakhtin in yazının iirsel ilkeleri olarak adlandırdıı fikre balı kalmılardır. Bakhtin Kapitalist toplumun doası ve bunun romanın yapısındaki yansıması gibi bazı eletirmenlerin savunularına liyakat gösterirken, ondan önceki hiçbir eletirmenin ideoloji ve psikolojiden ziyade bir biçem ve biçimsel yapı meselesi olduuna inandıı Dostoyevski nin eserinin ardındaki temel ilkeyi anlayamadıını iddia etmektedir. Dostoyevski nin romanındaki dünyanın Hristiyanlık ın çok düzeyli dünyasını, örnein Dante nin Inferno sunun dünyası, yansıtabileceini kabul etmitir. Fakat u ekilde devam etmitir: Kilise imgesi dahi romanın saf yapısı hakkında hiçbir ey açıklamayan bir imge olarak kalmaktadır. Romanda icra edilen sanatsal görev, Dostoyevski nin bilincinde elik etmi olabilen bu ikincil ideolojik sapmadan [prelomlenie] baımsızdır. Romanın farklı düzeyleri arasındaki

3 100 somut sanatsal balar ve bunların eserin bütünlüündeki birleimleri romanın kendi malzemesi aracılııyla açıklanmalı ve gösterilmelidir. (Problemy Poetiki Dostoevskogo c:35) Dostoyevski nin romanları birden fazla özerk sesin varlıını açıklamak için birçok örnek sunmaktadır. Suç ve Ceza nın ilk bölümünde, ana karakter Raskolnikov sessiz düünceler içinde, Marmeladov adlı bir sarhoun kendisine yaklatıı ve hayat hikayesini anlatmaya baladıı bir meyhaneye girmektedir. Marmeladov uzun süren monolounu yaparken okuyucu Raskolnikov u tamamen unutmaktadır. Raskolnikov kendi düünceleri kadar youn ve derin bir anlatım ile karı karıya kalmaktadır. Kiisel yaamındaki olayların ve karakterlerin uzun ve detaylı bir betimlemesini içeren Marmeladov un konuması ana anlatı halini almaktadır. Tirad süresince Raskolnikov anlatının dıında bırakılmaktadır. Katerina Ivanovna, Marmeladov un karısı, ya da Sonya ve onların dramatik ilikileri ile hiçbir balantısı yoktur. Marmeladov hikayesini Raskolnikov un fikrini ya da öütlerini duymak için anlatmamaktadır. Baından sonuna kadar hikayeyi kendisine anlatıyor gibi gözükmektedir. Bu durum Bakhtin i u sonuca götürmektedir: Dostoyevski nin romanı yazarın aklındaki birletirilmi nesnel dünyada bulunan karakterlerin ve kaderlerin çeitliliinden ziyade... her biri kendi özel dünyasında ve hepsi verilen olayın bütünlüünde tutarlı olmaksızın bir araya geritilmi aynı fikirlerin çeitliliini bir araya getirmektedir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 7). Çok sesli roman hakkındaki önemli bir sav da çeitli toplumsal dil türleri katmanları arasındaki karılıklı ilikinin diyalojik olduudur. Diyalojik hayal gücü kavramı Dostoyevski deki diyaloun rolünden esinlenmitir. Bakhtin in daha sonraki eserinde diyalojik monolog ile ne anlatmak istediinin anlaılması, Bakhtin in monolojik roman ile diyalojik romanı kıyasladıı Dostoyevski çalımasına sıkıca balıdır. Diyalojik biçim dili dilsel halinin aksine doal halinde ortaya koymaktadır. Bu da yazar tarafından dikte edilen yayılmacı ve bütün bir biçemin aksine her bir karakterin konumasında farklı toplumsal biçemlerin eriyerek birletii anlamına gelmektedir. Dostoyevski nin romanı diyalojiktir demektedir (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 25). Yukarıda verilen örnekte Raskolnikov un Marmeladov un dünyasının dıında bırakıldıı gibi, diyalojik biçim iki karakterin birbirinden baımsız kalmasına izin vermektedir. Dostoyevski nin eserinde söylem (slovo, bir karakterin konuması) diyalojiktir. Bir karakterin söylemi bir dier karakterin söylemi ile her zaman diyalojik bir iliki içinde durmaktadır. Örnein Bakhtin Notes from the Underground (Yeraltından Notlar) adlı eserdeki karakteri sürekli kendisini dier insanların gözleri ile inceleyen ve ayrıca aklında kelimelerini icat eden birisi olarak tanımlamaktadır. Bakhtin e göre: Yeraltından gelen adam her eyden çok dierlerinin kendisi hakkında ne düündüünü ve ne düünebileceini düünmektedir, her bir yabancının kendisi hakındaki fikrini ve her bir yabancının bilincini zihninde canlandırmaya çalımaktadır... kendi konumasını yabancının hayali ifadelerine dahil ederek dierleri tarafından kendisine verilen her olası deerlendirmeyi öngörmeye, bu deerlendirmenin anlamını ve tonunu tahmin etmeye ve bu muhtemel yabancının kendisi hakkındaki kelimelerini titizlikle formüle etmeye çalımaktadır. (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 49) O zaman elimizde olan sadece dier insanlarla yapılan içsel söyleiler deil, onların kelimlerinin aktif bir ekilde benimsenmesidir. Dolayısıyla bir karakterin konuması hiç bir zaman kendisinin deildir. Tam tersine, dierinin konuması karakterin kendi yorumu ile deitirilmitir. Postyapısalcılar tarafından büyük öneme sahip bir fikir olarak alınan ve metinlerarasılıkta temel bir ilke olan Bakhtin in savunusunda konumacı ve dinleyicinin nasıl

4 101 karıtıını görebilmekteyiz. Bu aynı zamanda aktif bireyci bilinç içerisinde meydana gelmektedir. Vurgu dilin diyalojik yapısında ve ayrıca Bakhtin i yapısalcılık sonrası (Barthes cı) metin fikrinden ayıran bir vurgu olabilen anlamı tanımlayan olarak aktif insan rolündedir. Barthes e göre metin, konumayı yapan yazar ya da kiinin önemsiz bir rol oynadıı dier metinlerin bir kaynamasıdır. Bu örnek her bir karakterin sıklıkla aktif söyleiyi gözardı ederek kendi bireysel dünyasında yaadıını ortaya koymaktadır. Aynı zamanda karakterin söylemi, diyalojik düünmenin doasında olan dierlerinin söyleminden gerçek ifadeler de içermektedir çünkü Dostoyevski deki karakterler çou kez dier insanlarla içsel diyaloglara girmektedirler. Aaıda verilen örnek Dostoyevski nin Suç ve Ceza adlı romanından, Raskolnikov un annesinin mektubundan kız kardeinin evleneceini örendii o andan alınmıtır: Pyotr Petrovitch o kadar youn bir adam ki düünü bile alelacele, neredeyse ekspres ile olmalı. Hayır, Dounia, hereyi görüyorum ve bana ne demek istediini biliyorum; ve ayrıca bütün gece bir aaı bir yukarı yürürken ne düündüünü ve annemin yatak odasında duran Kazan ın Kutsal Annesi nden önce dualarının neye benzediini biliyorum. Acı Golgotha ya yükselmektir. Hmm demek sonunda kararlatırıldı; annemin yazdıına göre bir servet sahibi (kendi servetini zaten yapmı ve bu çok daha esaslı ve etkileyici), iki devlet makamını elinde tutan, yükselen neslimizin fikirlerini paylaan ve Dounia nın gözlemlediine göre kibar gözüken akıllı i adamı Avdotya Romanovna ile evlenmeye karar verdin. ( Suç ve Ceza Romanı, Bölüm III,sf:64 ) II. Romanda Heterglossia: Romanda Söylem Üzerine Bakhtin in eserlerini kronolojik olarak izlediimizde, romanda heteroglossia kavramını Romanda Söylem adlı makalesinde bunu formülletirmeden çok daha önce düündüünü ileri sürebiliriz. Aslında bu çok sesli roman fikrine dayanmaktadır. Söylem in tüm fikirleri Problemy Poetiki Dostoevskogo da farklı bir terminoloji içerisinde bulunmaktadır. Bakhtin henüz yeni terminolojiyi bulmamıtır. Fakat o zamanda kuram zaten gelitirilmitir. Çok sesli roman fikri Romanda Söylem de genel olarak bir nesir ve söylem kavramı evresini geçirmektedir. Bakhtin 1930 ve 40 larda yazılmı olan bu daha sonraki çalımasında, geleneksel dilbilimin katkıda bulunduu monolojik söylemin aksine romanın diyalojik söyleminde biçem, diyalojizm ve ambivalensi (kararsızlık duygusu) belirten ve çok seslilik in yerine geçen heteroglossia (raznorechie) terimini ileri sürmektedir. Heteroglossia saray dili, basın dili, günlük dil, vs. gibi sanatsal söyleme farklı toplumsal tabakaların dahil edilmesini belirtmektedir. Söylem tek bir konumacıya ait gibi gözükmektedir fakat aslında daha fazla insanın dilini ve tutumlarını içermektedir. Roman söyleminde konuma, bir konumacının ikinci bir konumacıya hitap ettii bir iki yönlü süreç deildir. Söylendii gibi, birden fazla heterojen kelime ile diyalojik ilikiye girmekte ve anlamı bu kelimelerin anlamıyla kaynamakta ya da gerilim dolu bir ortamda ses çıkarmaktadır. Bakhtin in geleneksel yöntem eletirisi bunun nesir ile alakalı olmadıı yönündedir. Bu nesire sadece poetik biçem, ses ve karakter için doru olan belirli varsayımlar atfetmektedir. Bakhtin roman biçemi bilgisini epik biçimlerin monolojik yapısından esasen farklı görmektedir ve iir gibi romanın da monolojik olduu yönündeki görüünde geleneksel eletiriye karı gelmitir. Romanda Söylem adlı makalenin ilk bölümünde unu iddia etmektedir: Biçem bilgisinin somut soruları ya hiç ele alınmamıtır ya da geçici ve geliigüzel bir ekilde ele alınmıtır: sanatsal nesirin söylemi ya dar anlamda poetik olarak anlaılmıtır ve eletirmeden kendisine uygulanan geleneksel biçem bilgisinin kategorilerine sahip olmutur (kinaye çalıması esasında) ya da bu gibi sorular dıavurumculuk, imgelem, güç, açıklık, vs. gibi dilin sınıflandırılması için bo ve deerlendirici terimler ile sınırlandırılmıtır. ( Speech genres and other late essays p:260).

5 102 Söylemi, ancak monolojik balamda gördüü dil analizine karı uyarmakta ve çok seslilii kabul etmemektedir. Bakhtin Dostoyevski nin karakterlerinde, söylemin diyalojik olduu bilincin ilk örneklerini bulmaktadır. Konumalarından ayrı bir ekilde var olmazlar ve konumaları ile tektirler. Bakhtin in tanımlaması ile bu karaketler nesnel varlıklar olarak deil, konumaları aracılııyla sunulmaktadırlar. Bakhtin özellikle Ferdinand de Saussure olmak üzere (Saussure ün dil kuramından etkilenmi olmasına ramen) biçem bilgisinin bireysel biçemlere indirgenmesine izin verdii ve böylece roman söyleminde bir arada varolan çeitli benzemeyen biçemleri gözardı ettii için dilbilimi eletirmektedir Romanda Heteroglossia (ya da Dostoyevski çalımasında çok seslilik) seslerin çokluu ve toplumsal konuma ve biçemlerin çeitlilii ile karakterize edilmektedir. Dostoyevski nin romanları hakkında Bakhtin in kuramsal sonuçları, Saussure ve Rus Biçimciler in kuramlarını kullanan bir kurama dönümekte fakat aynı zamanda onlardan ayrılmaktadır. Bakhtin e göre Saussure, dili doal halinin daima benzemeyen ve çelien güçleri ile çelien bir sisteme indirgemitir. Bakhtin e göre, özellikle Roman Jakobson bata olmak üzere, Biçimciler temel olarak yazının monolojik biçimi olan iir incelemesi ile megul olmaktadırlar ve sonuç olarak bunu bütünsel bir sistem olarak sunabilecek dilsel incelemeye açıktırlar. Bütünlük, airin bireyselliinin ister istemez bir bütün poetik dünyayı belirledii poetik türlerin özelliidir. Fakat roman yazarın biçimlendirilmi konumasından deil, toplumsal heteroglossiadan olumaktadır Bakhtin Problemy Poetiki Dostoevskogo eseri ile dil ve dilin dilsel sistemi arasındaki fark fikrini gelitirmektedir. Söylem de dilbilim ve geleneksel biçem bilgisinin dilde heteroglossianın doal haline bir bütünlük getirmeye çalıan merkeziletirme güçleri olduunu belirtmektedir. Ayrıca bu bir politik süreçtir. Avrupa sözel-ideolojik yaamının ulu merkeziletirme eilimlerinin hizmetinde olan güçler olarak dilbilim, biçem bilgisi ve dil felsefesi öncelikle çeitliliin bütünlüünün peinde olmutur. Bu merkeziletirme güçleri dierlerini gözardı ederek ve çeitlilii tek bir biçime indirgeyerek söylemin en duraan hallerine odaklanmaktadır. Bu kuramın yapısalcılık sonrası söylemde öteki kavramı üzerindeki etkisi aikardır. Bu güçler, dilin henüz yerlememi sosyo-anlamsal alanları ndan en fazla uzaklatırılmı ve en az deien olarak dilin sesçil yönlerine dikkat çekmektedir. Dilin yaamındaki gücünü merkezsizletiren eilimleri içeren sözlü türleri gözardı etmektedirler. Bakhtin, nispeten özerk elementlerin bir bütünlüünü oluturmak için, sanat eserinde bir araya gelen heterojen bütünlükleri, biçemlerin bir tiplendirmesini oluturmutur. Bakhtin in adlandırmasına göre bu farklı bütünlükler dorudan anlatım, yazar anlatımı, günlük sözlü anlatımın stilizasyonu (skaz anlatı), yarı edebi ve ekstra sanatsal konumadır. Böylece roman çok sesli ve diyalojiktir. Bakhtin, Saussure cülerin yapacaı gibi kiinin bir eserin bütünlüünü bireysel konuma (parole) ya da bireysel biçemin ( bireysel lehçe ) bütünlüünün bir ürünü olarak görmesi halinde, o kiinin bireylik ve dilin bütünlüünü önceden varsaydıını iddia etmitir. Bu gibi bir bütünlük en çok iir türünde gereklidir. Bakhtin e göre iir çok daha fazla monolojiktir ve monolog ve iirsel ve lirik ben arasındaki dorudan iliki ile karakterize edilmektedir. Romanda monolojizme yer yoktur; çünkü toplumsal ve biçemsel heteroglossiadan ve sahip olduu bireysel seslerin diyalojik ilikileri aracılııyla meydana gelmektedir. Roman, söz sanatı (basın, ahlaki, felsefi) türlerini sanatsal türler (epik, dramatik) ile birletirmektedir. Bu sayede bir dilsel ya da felsefi inceleme tarafından verilen merkezi versiyona asla indirgenemez. III. Bakhtin Üzerinde Postyapısalcılar Problemy Poetiki Dostoevskogo eserindeki temel biçemsel bir özellik de karakterin sesinin yazarın sesinden özerk olmasıdır. Ayrıca bir karakterin söylemi karakterin felsefesini sadece yansıtmamaktadır. Bütünün yapısında ondan özerk bir role sahiptir. Bakhtin Problemy Poetiki Dostoevskogo nin ikinci bölümünde, konumanın bir kiinin özelliklerinden sadece birisi

6 103 olduu yönündeki geleneksel görüün aksine, karakterin konumasından meydana geldiini iddia etmektedir. Dilsel kayma konumacıdan konumaya dorudur. Fransız postyapısalcı Roland Barthes in metin ve eser arasında yaptıı ayrım heteroglossia kuramı ile dorudan ilintilidir. Ona göre metin sadece bir üretim faaliyetinde tecrübe edilen bireydir. Fiziksel bir nesne deildir fakat okuyucu sanat eseri ile karı karıya kaldıında ve bunu tekrar yazdıında üretilen anlamları temsil etmektedir ( From Work to Text ( Eserden Metne ). Fakat Barthes gibi anlamın okurun metni yeniden yazma sürecinde ortaya çıktıını savunan postyapısalcıların aksine Bakhtin hem metin içerisindeki özel anlamı hem de yazarı tekrar ileri sürmektedir. Barthes in ortaya koyduu metnin aksine, bir sanat eseri verilen bakı açılarını sunmaktadır ve okuyucunun öznelliinin dıında sabit bir anlama sahiptir. Bakhtin ayrıca Dostoyevski nin karakterlerinin bir ideolojinin temsilcisi (ideolog) olduunu da iddia etmektedir. Çok sesli romanı yazmasına izin veren bu belirli karakter türünü yaratmak bir yazar olarak Dostoyevsky nin baarısıdır. Yazar ve anlamın emsalsizlii Bakhtin in düünce sisteminde yeniden ileri sürülmektedir ve bu yüzden onun ve postyapısalcıların arasında bir ayrım yapılmalıdır çünkü Bakhtin edebiyatı esiz bir söylem türü olarak savunmaktadır. Bakhtin Dostoyevski de karakterin onun konuması olduunu söylerken, dilin bu ikisinin bileeninden daha önemli olduunu kastetmemektedir. Bakhtin unu iddia etmektedir: Karakter Dostoyevski yi dünya ve kendisi hakkında özel durumlarla ilgili bir görü olarak ve kendisine ve kendisini çevreleyen gerçeklie yönelik düünen ve deerlendiren bir insan konumu olarak alakadar etmektedir. Dostoyevski için önemli olan ey dünyada karakterinin ne olduu deil, dünyanın karakter için ne olduu ve bir kii olarak kendisinin kendisi için ne olduudur (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c: 43). Barthes ise bu konuda daha farklı birey belirtmektedir: Metin sayısız kültür merkezinden edinilen bir alıntılar silsilesidir yazar sadece asla orijinal olmayan, her zaman eski olan bir hareketi taklit edebilir. Tek gücü yazıları karıtırmaktır Bu alıntıyı Intertextuality,p: 13 (Metinlerarasılık) adlı kitabında kullanan Graham Allen, Barthes e göre yazarın dil sistemi içerisindeki önceden varolan ihtimallerin bir düzenleyicisi ya da derleyicisi rolünde olduunu açıklamaktadır. O zaman yazar ve dier herhangi bir konumacı arasında hiçbir farkın olmadıı gözükmektedir. Sanatsal söylem günlük söylemden farklı olarak görülmemektedir söylenen herey sanat olabilir, her sanat Barthes in içkin bir ekilde baskıcı olarak gördüü ( Inaugural Lecture ) ( Açılı Dersi ) herhangi bir ahlaki ileve sahip olmayan anlamların bir derlemesidir. Söylem de yazar dilinin birletirilebilir doasını vurgulamasına ramen, Problemy Poetiki Dostoevskogo da ortaya konduu gibi Bakhtin yazarın ahlakını eserin bir parçası olarak dahil etmemektedir. Barthes e göre sanat hiçbir yeni ey üretemez. Yazarın hikayenin ahlaksallıı üzerinde kontrol sahibi olmadıını ve aslında belirlenmi bir ahlakın olmadıını ima etmektedir. Dier yandan Bakhtin, Suç ve Ceza nın sonunu pimanlık motifi ile elde eden Hristiyan ahlakını vurgulamaktadır. Sonya karakteri Hristiyanlık ın özverisini bünyesinde barındırmaktadır. Sonya Raskolnikov u pimanlık ve kefarete yönelten ve böylece onu kurtaran kiidir. Suç ve Ceza nın önceden belirlenmi ahlaka sahip olmadıını söylemek (Bakhtin bunun üzerinde çok durmasa dahi) anlamını azaltır. Bakhtin Yazar ın ölümünü ilan etmemektedir. Yazarın dilinin konumaların bir derlemesi olduunu ve bu yüzden tamamen orijinal olmadıını gözlemlese dahi yazarı önemli bir figür olarak görmektedir. Fakat buradan yazarın sadece bir derleyici olduu sonucu çıkmamaktadır. Yazarın dilinin mevcut biçemlerin bir karıımını sunduu gerçei roman söyleminin sanatsal deerini götürmemektedir. Graham Allen Bakhtin in metinlerarasılıının Barthes inkinden farklı olduunu doru bir ekilde gözlemlemektedir. Allen a göre Bakhtin, anlamın kaynaını dilde deil insanlarda görmektedir (Intertextuality, p:28). Yazar, zamanın özel toplumsal gerçeklii, gelenei ve kiilii tarafından belirlenen önemini korumaktadır.

7 104 Julia Kristeva nın Word, Dialogue and Novel (Kelime, Diyalog ve Roman-1966) adlı makalesi Bakhtin i, Batı okuyucu kitlesine ilk sunan eserlerden bir tanesiydi. Kristeva, Bakhtin i biçimcilerden biri olarak tanıtmıtır; ancak onu hem biçimci ve yapısalcı kuramların sınırlarını amaya çalıan hem de gelitiren bir eletirmen olarak ayrı tutmutur. Aslında onun Bakhtin in kuramına bakıı tamamen postyapısalcıdır. Heteroglossiaya karılık gelen fakat iki veya daha fazla metin arasındaki aktif ara balantıyı vurgulayan metinlerarasılık kavramı gibi kendisine dayanan bir terminoloji oluturarak Bakhtin in kuramını açıklamakta ve detaylandırmaktadır. Kristeva için en önemli ey Bakhtin in ilikisel kelime kavramı ve bunun dieri ile ilgili deimeyen konumudur (The Kristeva Reader 36). Kristeva bir Biçimci nin neyi diyalojik olarak adlandıracaı ve Bakhtin in diyalojik kavramı arasında önemli bir ayrım olduunu savunmaktadır. Geleneksel biçimci kelimeyi sabit bir nokta olarak görür; Bakhtin için edebi kelime birçok yazım arasındaki diyalogtur: yazar, alıcı (ya da karakter) ve çada ya da daha önceki kültürel balam. (The Kristeva Reader,p:36) Bu yüzden kelime metinsel yüzeylerin bir kesiimi haline gelmektedir. Bakhtin i yorumlamasında yazar, okur, toplum, vs. hepsi metnin kendisidir ve yazar toplumun metnini kendi romanının metninde yeniden yazmaktan baka birey yapmamaktadır. Diyalojizmi ise okuma-yazmanın iki yönlü süreci olarak açıklamaktadır.dayanaını Bakhtin in heteroglossia kuramından ve kelimenin ilikisel doasından metinlerarasılık görüünü almaktadır. Kristeva diyalojik ve monolojik arasındaki ayrımın önemini vurgulamakta ve Bakhtin i Saussure ve Rus Biçimciler den ayrı tutmaktadır. Bu kuramcılar arasındaki etkinin karılıklı olduunu savunmaktadır. Bakhtin in heteroglossia kavramına dayanarak, Saussure ün gösterge tanımlarının artık konuyla ilgili olmadıını ve gösteren ve gösterilen arasındaki belirli bir hiyerarik ayrımı önceden varsayan asıl gösterge kavramı olmadıını iddia etmktedir (The Kristeva Reader,p: 40). Bakhtin in dilbilimin Hint-Avrupa merkeziyetçi felsefesini yansıttıı yönündeki fikrini benimsemekte ve söylemde anlamın görelilii yönündeki yıkıcı düünce ile Saussure ün gösterge kavramına meydan okumaktadır. Monolojik epik ile ilikilidir, tanımlayıcıdır ve bir roman biçiminde dilin diyalojik güçleri için ise boucudur. Fakat Bakhtin in kendi kuramı yapısalcılık sonrasının ötesine geçmektedir. Aaıda verilen iki örnek, Bakhtin in yazarın kiiliini önemli bir anlam kaynaı olarak gördüünü ve bir sanat eserinin toplumsal ve tarihi arka planından haberdar olduunu ortaya koymaktadır. Bakhtin, kapitalizmin ilk yıllarında Rusya daki toplumsal durumun ve bir gazeteci olarak çok sesli türü yaratmada Dostoyevski nin kariyerinin önemini vurgulamaktadır (Problemy Poetiki Dostoevskogo). Yazar bir eserin biçem bilgisini, üphesiz iirin yazarını tanımlama konusunda hala çok önemlidir. Problemy Poetiki Dostoevskogo eserinde, romanın biçem bilgisinin daha önemli olmasına ramen Dostoyevski nin nesrindeki dünyanın yazarın düüncesini yansıttıını belirtmektedir. Onun eserlerinde hala iki yön bulunmaktadır : Toplumsal öe ve biçemsel öe. Nesir yazarı kendisine ait olmayan toplumsal heteroglossiayı kullansa dahi, eseri onun zamana özgü görülerini yansıtmaktadır. Balangıçta Bakhtin in biçim bilgisinin incelemesini asıl konu olarak gördüünü ve roman toplumsal ve ahlaki bir bakı açısını yansıtsa dahi yapısının yazarın ideolojisine bakılarak anlaılamayacaını belirtmitik. Aynı zamanda, roman toplumsal gerçeklikten meydana geldii ve toplumsal gerçeklie cevap verdii için romanın aktif bir ekilde toplumsal olduu fikrini vurgularken kendisi ile çeliiyor gibi gözükmektedir: Her edebi eser içsel/içkin olarak sosyolojiktir; biçiminin her bir öesi canlı bir toplumsal deerlendirme ile doymutur (Problemy Poetiki Dostoevskogo, c:7). Bu yüzden biçimsel inceleme sanatsal yapının her bir öesini yapay bir kristal olarak, aktif toplumsal güçlerin bir kırılma noktası olarak algılamalı ve deerlendirmelidir. Biçimsel yöntem, biçim anlayıının çevresinde kalmaktadır; çünkü kendisini biçim ile tüketmekte ve eserin tarihsel arka planı ile olan ilikisini göz önünde bulundurmamaktadır. Bakhtin, Otto Kaus un Dostoyevski nin nesrindeki dünyanın kapitalist ruhun saf ifadesini temsil

8 105 ettii yönündeki görüünü onaylamaktadır. Birbirlerine nüfuz edecek bir seviyede etkileimde bulunmaları için maddi bir dayanak olmaksızın, kendi anlamları ve gerekçelendirmeleri ile, toplumsal ve ideolojik farklılıkları içerisinde farklı insanların dünyalarının zamanında kendi içlerine dalmı olduu yönündeki ilginç kuramı ileri sürmektedir: Kapitalizm bu dünyaların iletiimsizliini (soyutlanmasını) yok etti, bu toplumsal alanların içsel ideolojik öz yeterliliini ve inzivasını yerle bir etti ki bireysel dünyayı, proleteryaların ve kapitalistlerin dünyasını vahi bir biçimde bir araya getirdi ve onları bir bütün olmaya zorladı.. (Problemy Poetiki Dostoevskogo,c:26) Bakhtin ayrıca Dostoyevski nin gazetecilik kariyerini yeni bir karakter tanımı yönteminin kaynaı olarak göstermitir. Ona göre Dostoyevski deki karaktelerin bir geçmii yoktur ve eylemlerinin geçmiinde bir mantıksal ya da ahlaki açıklaması da yoktur. Bir gazete makalesinin günün en alakalı temasını yakaladıı gibi konuması etrafındaki çada dünyaya eletirel bir biçimde hitap etmektedir; bugün ile ilgilenmektedir ve yarın farklı bir makale ile yer deitirecektir. Bugün en çok ilgilendiren ey sadece neyin önemli olduudur. Eer fikirler geçmite kaldıysa ya da gelecekte ortaya çıkabilecekse fakat bugün herhangi bir öneme sahip deilse, önemsizdir. Bakhtin Dostoyevski nin karakterlerinin düüncelerini bu basın ilkesine göre ina ettiini iddia etmektedir. Karakterleri bugün ile ilgili olmadıı sürece geçmie kafa yormamaktadırlar. Bir gazeteci olarak Dostoyevski tarih ile deil, günün farklı sesleri ile tartıarak çada anın toplumsal sorunları ile ilgilenmekteydi. Bu gerçek, romanı psikoloji ve karakterin monolojik bir tanımından ziyade söylem ve diyalog ile ilgili bir unsur olarak görmeye yardımcı olmaktadır. Bir tür olarak gazete makalesi, roman türüne ıraksak ve çelien sesleri kazandırmakta ve Dostoyevski nin çok sesli romanı oluturmasına izin vermektedir. IV. Bakhtin in Felsefesinde iir: Rus Edebiyatı Dersinde Konumalar Romanda Söylem adlı makalesinde Bakhtin, hepsi çok sesli olmayan farklı roman türlerini ayırt etmekte, fakat düzyazı türleri ve poetik türler arasında önemli bir ayrım yapmaktadır. Geleneksel olarak Graham Allen gibi bilim adamları Bakhtin i bir tür roman üstadı olarak görmektedirler. Fakat Bakhtin in Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyat Tarihi Üzerine Ders Notları) adlı eseri Rus Avangardı nın önemli bir çok airinin incelemelerini içermektedir. Bu Notlar, Problemy Poetiki Dostoevskogo nun yayınlanmasından bir kaç yıl önce alınan ders notlarını içermektedir. Romanda Söylem adlı makalesinde Bakhtin, iirin esas olarak monolojik olduunu ve romanın diyalojik olduunu savunmakta, ayrıca bunların her bir tür için gerekli olduunu ileri sürmektedir. Fakat Notlar ın incelenemesi edebiyatın çok daha incelikli bir analizini sunmakta ve Bakhtin in diyalojik eklindeki genel dil kuramına nasıl ulatıını daha açık bir biçimde görmemizi salamaktadır. Daha da önemlisi, Bakhtin in iirdeki diyalojik unsurları roman söylemindeki diyalojik unsurlardan daha önce kefettii görülmektedir. Notlar 1922 ve 1924 yılları arasında (1924 te Bakhtin o dönemdeki adıyla Leningrad a; yani günümüzdeki St. Petersburg a geri taınmıtır) Notlar R. M. Mirkina tarafından gayri resmi bir ortamda alınmıtır. Bu yüzden Sobranie Sochinenii nin editörü S. Bocharov un da belirttii gibi, Bakhtin tarafından yazılmı olan resmi bir metinden ziyade örenci seviyesi ve dersin teması ile ilgili olarak belirli bir akademik yöntemi izleyen sözlü doaçlamalardır. Her ekilde Bakhtin, dikkat çekici bir biçimde dilsel soruları gözardı etmi ve esas olarak türler üzerine olan çalımasına odaklanmıtır. Notlar ın yazıldıı dönemde Bakhtin, Rus Biçimciler in fikirlerine ainaydı yılında Roman Jakobson Moskova Dil Grubu nu kurmu ve bir yıl içerisinde St. Petersburg kökenli olan OPOlaZ, Poetik Dil Çalıması Topluluu kurulmutur. Bu gruba Shklovsky, Tynianov ve Eickhenbaum gibi önemli kiiler katılmaktaydı. Bu gerçek göz önünde bulundurulduunda edebiyat ile ilgili olarak yaptıı daha önceki çalımaları Bakhtin in sadece

9 106 Biçimci hareketin bir takipçisi olmadıını öngörmektedir. Düüncesinin bu erken dönemlerinde akademik aratırmalarını tamamen dilsel analiz ve Saussure kuramının incelemesine adamamıtır. Notlar, biçem açısından olduu kadar tür ve tarih açısından da modern Rus iiri ve nesrine olan derin ilgisini göstermektedir. Aynı zamanda ideolojik bir yaklaımı benimsememitir: bir iiri iyi ya da kötü olarak sınıflandırmaz ve daha sonrasında yazdıı Romanda Söylem adlı makalesinde eletirdii belirsiz terimleri kullanmazdı. Örnein ünlü Rus kadın air Anna Akhmatova ile ilgili olarak yaptıı çalımasında, Akhmatova nın iirinin karakteristik bir özelliinin, Alman romantiklerinde ya da Rönesans airlerinde bulunan çok daha fazla idealize edilmi ve genelletirilmi ak deneyiminin aksine, belirli yerel deneyimler ve karakter ile verilen gerçekçi ak tanımı olduunu belirtmektedir. Bazı eletirmenler bunu yüzeysel iirin bir özellii olarak, dierleri ise ak duygusunun derin özgünlüünün bir baarısı olarak görmülerdir. Bakhtin bu özelliin deerli bir varlık ya da bir zayıflıktan ziyade, Akhmatova nın biçeminin bir özgünlüünü temsil ettii yönünde bir sonuca varmaktadır (Sobranie Sochinenii, c:358). Bu yüzden Biçimciler in ruhunda daha nesnel bir analiz sunmaya çalımı fakat dilbilimden ziyade iirin biçemsel yönlerine odaklanmıtır. Kısacası Biçimciler biçimin dilsel analizini vurgularken Bakhtin çok daha nesnel bir ekilde biçem sorularını yeniden ziyaret etmitir. Alexander Blok un The Twelve (On ki) adlı eserini inceleyen Bakhtin bu türün saf epik olmadıı sonucuna varmıtır. Bu dikkatli inceleme onu Romanda Söylem de belirttii çou poetik türün monolojik unsurlara dayandıı yönündeki sonuca yöneltecektir. Fakat bunların analizleri bir iirin biçem bilgisinin sadece bir bölümünü sunmaktadır çünkü sadece saf epik biçimleri tamamen monolojiktir. Bu ayrım iirin diyalojik unsurlara da sahip olduu ve Bakhtin in heteroglossia kuramının genel olarak sanatsal söylem ile ilgili olduu varsayımına imkan tanımaktadır. Bakhtin in Dostoyevski çalımasında ortaya çıkan ve en iyi bilinen eseri Romanda Söylem de sunulan fikirler iir biçem bilimi ve dil çalımalarında mevcuttur. iir gözlemleri aracılııyla Bakhtin farklı konuma biçem bilimi türlerinin bir tiplendirmesini yaratmaktadır: Günlük konuma dili (daha sonra skaz anlatı olarak adlandırmaktadır), sözlü folklorik biçimler ve son olarak olumu konuma. Daha sonra nesir söylemini sınıflandırmak için Dostoyevski Poetikasının Sorunları adlı eserinde bu tiplendirmeyi benimsemektedir (Çastı II, Problemy Poetiki Dostoevskogo). Bu durum diyalojik unsurları nesirde tanımlamadan önce iirde bulmu olduunu öne sürmektedir. Notlarında farklı biçemlerin bir airin eserinde deiiklik gösterebileceini ve bir araya gelebileceini gözlemlemitir. Bu yüzden bir airin telaffuzu Bakhtin in daha sonra çok sesli metin ve dil olarak adlandıracaı öenin izlerini taımaktadır. Bakhtin e göre Akhmatova nın sözcük bilgisinin özellikleri iki biçemin birleimidir. Yüksek biçem dilin dokunaklı özelliini ve duygusal canlılıını barındırıken düük biçem iirlerinde tanımlanan dünyevi unsurları içermektedir. Benzer bir biçimde bazı tonlama türlerini sınıflandırmaktadır günlük tonlama ya da melodik arkıya benzer tonlama. Bakhtin Akhmatova nın biçeminin günlük ve folklorik konumanın birleimini temsil ettii sonucuna varmaktadır. Bakhtin anlatıma dayanan ve klasik iirin özellii olan epik tür ile lirik iiri kıyaslamaktadır. Ayrıca modern iirdeki romana ait unsurları ayırt etmektedir: Eer yazar karakter ile tutarlı olursa anlatımda daılır; eer lirik Ben (anlatımı yapan kii) bireyletirilirse ite o zaman gerçek bir insan gibi hareket eder ve kendisi hakkındaki konumaları ve anlatımı terkeder. (Lectures on the History of Russian Literature) Aynı zamanda iirsel dil ve yapıya bazı yenilikçi ve biçimcilikten esinlenmi açılımlar yapmı olan Bakhtin romanı hala geleneksel eletirel analizler yoluyla analiz etmitir. Rus Tarihi Üzerine Notlar, aralarında Dostoyevski nin de bulunduu bir çok önemli Rus romancının analizlerini içermektedir. Bu ilk yıllarda Bakhtin Suç ve Ceza yı saf felsefi-psikolojik bir

10 107 roman olarak tanımlamaktadır nanması zor olsa da sadece birkaç yıl sonra Problemy Poetiki Dostoevskogo da sert bir ekilde eletirecei de yine bu tanımlamadır. Derslerinde geleneksel konuma yolunu benimsemi olan Bakhtin, farklı karakterlerin psikolojisini incelemi ve onların farklı ahlaki ve felsefi görülerini kıyaslamıtır. Romanın temel sorununun Dostoyevski nin yıllarca ilgisini çekmi olan suç kavramı olduunu ileri sürmü ve bu ahlaki konuda romancının yenilenen konumunu sunduunu savunmutur. Bu önceki analizdeki biçem ve yapıyı tanımlama giriimleri eksiktir. Öyle görünüyor ki Rus tarihi dersini verdii sırada Bakhtin nesir analizlerinden ziyade iir analizlerinde çok sesli kuramına daha yakındır. Dostoyevski de bile diyalojik unsurları görmü gibi gözükmemektedir. Bakhtin, eski Yunan iiri hakkında detaylı bir bilgi birikimine sahiptir ve bunları modern iirler ile kıyaslamak ve modern iirleri sınıflandırmak amacıyla klasik trajedi ve epikleri sürekli gözden geçirmitir. O zaman devrimsel nitelikteki roman kuramının, biçemsel olarak çeitli unsurları bir araya getiren ve saf bir epik yapıdan yoksun modern iir ve klasik epikler arasındaki farkı belirlemekten ortaya çıkmı olması muhtemeldir. Ocak 1918 tarihinde Aleksandr Blok tarafından yazılmı olan On ki iiri modern iirin tüm yapısal unsurlarını taımaktadır. Seslerin çokluuna dayanmaktadır. iir ayrıca diyalojiktir ve Bakhtin in de söyleyebilecei gibi dilin farklı katmanlarını içermektedir. simsiz folklorik bir anlatıcı ile balamakta ve farklı hikayeler ve arkı nakaratlarını olduu kadar farklı erkeklerin seslerini de birbirine ilemektedir. Bu yüzden geleneksel eletirmenler iiri devrim hakkında eklinde etiketleseler dahi tutarlı bir olaylar dizisini takip etmek zordur. iirde lirik konumalar, bayaı ifadeler ve folklorik arkıların ritmi ve dili bulunmaktadır. Tek bir kelime ile ifade etmek gerekirse, iir diyalojik roman kuramına uymaktadır. Bakhtin bu unsurlardan çok sesli olarak bahsetmemektedir fakat daha biçimsel iir analizi ve lirik ve epik iir arasındaki ayrımı, dikkatini yazar ve karakterin sesi arasındaki iliki, biçimsel yapı ve biçem çeitlilii konularına çekmi olabilir. Blok un On ki adlı iirinde, Bakhtin sadece tema ve tür sorularına odaklanmıtır. Jakobson gibi bir kuramcı çeitli ve heterojen yapısından dolayı bu iiri detaylı bir yapısal ve dilsel analize tabi tutabilirdi. Ölçü gibi yapısal unsurlardan ziyade temaya odaklanmak, Bakhtin in iirin Romantik ve Gerçekçi yönlerini izlemesine izin vermitir. Bu yüzden Blok un iirindeki türlerin heterojenliinin farkına varmı ve iirin modernliine odaklanmanın bunu açıklama konusunda yardımcı olmayacaını anlamıtır. Örnein Kızıl Ordu nun on iki askeri seçiminde Blok u Romantik olarak düünmütür çünkü hiçbir ey yapamayan ve bu yüzden kendilerine devrim yapma gücü verilen on iki öndere benzediklerini savunmutur. Onlar mükemmel beyazı yaratan mükemmel siyahtırlar. Lectures on the History of Russian Literature (Rus Edebiyat Tarihi Üzerine Ders Notları), Bakhtin in dil üzerine kararlatırılmı bir kuramının olmadıını ileri sürmektedir.bu kuramı sanat eserlerine yaklatıkça gelitirmektedir. Nesir dilinin çok sesli özellii fikrini önermemi ve daha sonra bunu Dostoyevski ye uygulamamıtır. Rus air ve yazarlarının dikkatli çalımaları ile balamı, Dostoyevski nin eserlerinin çok seslilik özelliini ve bazı airlerin biçem çeitliliini kefetmi ve daha sonra Romanda Söylem adlı makalesinde sunduu daha genel bir dil kuramı ortaya koymutur. Görüldüü gibi Bakhtin, Dostoyevski nin önceki eletirileri üzerinde dikkatli bir ekilde düünmütür; çok seslilik kelimesini onlardan birinden almıtır. Bakhtin ayrıca iiri monolojik olarak görmütür. Fakat gözlemlediimiz gibi diyalojik unsurları aslında iirde bulmutur. Neden Bakhtin iirde farklı biçemlerin varlıını kabul ettikten sonra dahi iiri diyalojik dile katmaktan çekinmektedir? iirde kelimeler arasında, günlük dil ya da roman dilindeki bir ilikide görülmesi muhtemel olamayan ilikiler, böylece poetik söylem ve dier söylemler arasında bir ayrım bulunmaktadır. Bakhtin e göre iir dili esasen yazarın kendi buluudur. Bakhtin in görüünde air poetik biçem biliminin tek belirleyicisidir. Aynı zamanda az önce söylediimiz gibi, bir iir bazı diyalojik unsurlara sahiptir ve okuyucunun yorumuyla alakalıdır. Bakhtin Romanda Söylem adlı makalenin ilk bölümünde, romanın biçem bilgisinin iirinkiyle kıyaslanamaz olduunu savunmaktadır ve bu yüzden poetik analiz bunu açıklayabilmitir.romansal ve saf epik ifade biçimleri arasındaki temel farklılık göz ardı

11 108 edilmektedir. Roman ve epik arasındaki farklılıklar genelde yalnız baına tema ve oluturma seviyesinde görülmektedir. Bakhtin in felsefesinde iir ve nesir arasındaki gerilim, poetik metnin nesir metninden faklı olduunu ileri sürmektedir. Bu da iirdeki yazar kiisinin nesir yazarından çok daha önemli olduu anlamına gelmektedir. Aynı zamanda içsel diyalojizm (kelimelerin birbirleriyle olan ilikisi) genel olarak dilin bir özellii olduu için, iirsel metin belirli bir dereceye kadar metindir.bakhtin unu gözlemlemektedir: Fakat unu tekrar etmekteyiz ki poetik türlerin çounluunda, bu bütünlükte dorudan farkedilen konumasına ve diline yansıtıldıı gibi, airin bireyselliinin bütünlüü (ve esizlii) ve dil sisteminin bütünlüü poetik biçemin ayrılmaz ön koullarıdır. Fakat roman sadece bu koulları gerektirmemekle kalmayıp, (söylemi olduumuz gibi) dilin içsel katmanlamasını, toplumsal heteroglossiasını ve içindeki seslerin çeitliliini özgün romansal nesir için önkoul yapmaktadır. (Sobranie Sochinenii, T.2,c: 264) V. Sonuç: Mikhail Bakhtin, Bir Kültür ve Gelenek Eletirmeni Mikhail Bakhtin tarihi ve gelenei önemli bulmaktadır. iir çalımaları genel dil kuramına izin vermekte ve aynı zamanda bu kuramını karmaık hale getirmektedir. Kristeva, Bakhtin in yazıyı okuma metni olarak algıladıını ve bu metni bir dier metni içeren ve buna cevap veren bir unsur olarak gördüünü belirtmektedir (The Kristeva Reader,p:39). Fakat Bakhtin poetik yazının bireysel doasını vurgulamıtır. Ayrıca hem Problemy Problemy Poetiki Dostoevskogo hem de Notlar da, bir sanat eserini dier eserlerin arka planına koymadan önce bu sanat eserini kendi özgünlüü içerisinde görme ihtiyacını vurgulamıtır. Yazar olarak okur kavramına ve yorum sorusuna önem vermitir ve ayrıca sanat eserini dillerin ve biçemlerin belirli bir çok sesli birlemesi olarak, belirli bir zamanda ve belirli bir yazar tarafından ortaya konulan bir eser olarak vurgulamıtır.problemy Poetiki Dostoevskogo eserindeki bir dipnotta unu belirtmektedir: Bu durum tabiiki Dostoyevski nin roman tarihinde izole edilmi olduu ve onun tarafından yaratılan çok sesli romanın öncellere sahip olmadıı anlamına gelmemektedir. u ekilde devam etmektedir: fakat eserini ve bunun edebiyat tarihindeki konumunu doru bir ekilde deerlendirmek için önce kendi esizlii içerisinde, Dostoyevski de Dostoyevskiciliin ne olduu görülmelidir (Problemy Problemy Poetiki Dostoevskogo.c:13). Yukarıda da sözünü ettiimiz gibi Bakhtin in eseri, aslında çok daha incelikli ifadeler içermektedir. Çünkü Notlar da incelenen iirdeki diyalojik unsurları bulmu ve poetik biçemleri heteroglossianın bir parçası olarak romana katmıtır. Bakhtin türler ve biçemlerdeki farklılıklara karı hassasken ve edebi metinde yazarın kiiliinin farkındayken, öyle görünüyor ki yapısalcılık sonrası metin kuramı dil ve söylemi daha genel anlamda düünmektedir. Roland Barthes gibi bir postyapısalcı her bir sistemi, baskıcı ve daraltıcı olarak görürken, Bakhtin bir sanat eserine sistematik bir ekilde yaklama taraftarıdır. Bakhtin in analizleri edebiyat tarihinde bireysel bir eserin konumunu ve yazarın önemini vurgulamaktadır. Okurun önemi Romanda Söylem de belirtilmitir fakat belirli yazar ve eserler üzerine yazmı olduu kitaplarda Bakhtin her bir eserin toplumsal arka planını, yazarının kiisini ve bunun edebi gelenee olan ilikisini incelemitir. Okuyucuya tam anlam hakkı verilmemitir. Bakhtin heteroglossia kuramını toplumsal ve tarihi balamın önemini azaltmadan ve bir sanat eserindeki herhangi bir önceden karar verilmi ahlak ya da anlamın varlıını gözden kaçırmadan sunmaktadır.

12 109 Kaynakça : Allen, Graham. Intertextuality. London: Routledge, Bakhtin, M.M. The Dialogic Imagination. Ed. Michael Holquist. Austin: University of Texas Press, Bakhtin, M.M. Problemy Poetiki Dostoevskogo. Izd. 3-e. Moskva: Khudojestvennaia Literatura, Bakhtin, M.M. Sobranie Sochinenii, T.2 (Collected Works, V.2). Ed. S. Bocharov, L. Melihova. Moskva: Russkie Slovari, Barthes, Roland. Image, Music, Text. London: Fontana Press, Barthes, Roland. Inaugural Lecture, 06 Dec, Encyclopaedia Britannica Online.