ALANCA-OSETÇE-İRONCA ALFABE VE DİL BİLGİSİ-1 АЛАНДЖА-ОСЭТЧЭ-ИPОНДЖА

Transkript

1 Дзьрд атæхдзæн, фьст лæудзæн. Zırd atæxzæn, fışt læuzæn. Söz uçar, yazı kalır. Latin deyimi ALANCA-OSETÇE-İRONCA ALFABE VE DİL BİLGİSİ-1 АЛАНДЖА-ОСЭТЧЭ-ИPОНДЖА АЛФАБЭ ВЭ ДИЛ БИЛГИСИ Alania Osetia İrışton Cumhuriyet i MAMŞIRATI İRME ÖZLEM TEMURLENK ÖZKANKIZI МАМСЬРАТЬ ЁЗКАНЬ ШЬСГ ИРМÆ ЁЗЛЮМ ТЮМYРЛЮНК MAMŞIRATI ÖZKAN TEMURLENK MURATOĞLU МАМСЬРАТЬ МYРАТЬ ФЬРТ ЁЗКАН ТЮМYРЛЮНК 2009 ANKARA-АНКАРА 1

2 2

3 İÇİNDEKİLER Konu Sayfa Alania-Osetia-İrışton Bayrağı 5 Alania-Osetia-İrışton Arması 6 Alania-Osetia-İrışton Cumhuriyeti Devletinin Ulusal Marşı 7 Alan-Oset-İron Alfabesi 11 A - Alan-Oset-İronca da Kullanılan Kıril Alfabesi 12 B - Jærond (Latinag) Iron Alfavit [Eski (Latince) İron Alfabe] 13 C -Alan Kıril ve Latince Yazılmı Sözcük-Türkçe Okunuşu, Anlamı 16 D -Allingvo.Ru Транслитерационньй Алфавит ( ) 17 E -Türkçe ve Kıril Harfleri Fonetiği, İngilizce Karşılığı ve Adı 19 F - Fonetik İşaretlerin Türkçe ve Alanca Harflerle Gösterilmesi, İngilizce Okunuşu ve Adı 20 G-Türkçe Sözcük ve Alanca Anlamı - Kıril Türkçe Sözcük ve Alanca Anlamı 22 H - Çeşitli Dönemlerde Alan-Oset- İron Alfabeler Ve Okunuşları 23 Alfabe 25 Alanca-Osetçe-İronca Dil Bilgisi 41 Ders (Урок) 1 41 Ders (Урок) 2 43 Ders (Урок) 3 46 Ders (Урок) 4 48 Ders (Урок) 5 52 Ders (Урок) 6 55 Ders (Урок) 7 59 Ders (Урок) 8 64 Ders (Урок) 9 71 Zamanlar 71 Alanca İsmin Durumları Halleri 76 Ders (Урок) Zamirler (Номивæг) 88 Zarflar (Фæрсдзьрд) 99 Bağlaçlar (Дзьрдбаст) 100 Sıfatlar (Миногон) 101 Sayılar (Ньмæцон) 106 Alanca Dil Bilgisi Ek Okuma Parçaları 107 Aile Ve Akrabalarla İlgili Terimler 107 Yeme Ve İçme İle İlgili Terimler 110 Renkler 116 Hayvanlar Âlemi 118 Ağaç Ve Bitkiler 125 Fiiller (Мивдисæг) 130 Fiiller Çekimleri (Мивдисæг) 135 Dil Bilgisi (Gramer) Terimleri 137 Kaynaklar 141 3

4 4

5 ALANİA-OSETİA-İRIŞTON BAYRAĞI Alania Bayrağındaki üç renk Beyaz : Manevi saflık, temizlik Kırmızı: Kahramanlık, cesaret Sarı : Bereket, rahatlık 24 Kasım 1994 tarihli Alania-Osetia-İrışton Cumhuriyeti nin Devlet Bayrağı Hakkında Yasa ile onaylanmıştır. Alania - Osetia - İrışton nın ulusal sembolü olan bayrak, yukarıdan aşağıya doğru yatay olarak sıralanan ve her biri bayrağın eninin üçte biri genişliğinde olan beyaz, kırmızı ve sarı renkli, en-boy oranı ½ olan ve üç şeritten oluşan dikdörtgen şeklindeki kumaştır. Bu renklerden beyaz manevi ruh temizliğini ve saflığı; kırmızı askeri kahramanlığı ve cesareti; sarı ise şans, bolluk bereket ve rahatlığı temsil etmektedir. Bu üç rengin kullanımları İskit, Sarmatlar ve Alanlar tarihinde üçleme adını alan sosyal şeklinin yansımaları, yani dini inanışlar, alışkanlıklar ve adetler, zaman boyunca sürdürülerek milletin üçlü birliğe kadar dayanır. Bu üçlü birlik, içyapıyı oluşturan topluluğun tümünün üç ana sosyal gruba ayrılmasıdır; rahip sınıfı veya din adamları, askeri sınıf veya savaşçılar (bu gruptan yöneticiler ve topluluk başkanları seçilmiştir) ile çiftçiler veya sade mensuplardan oluşmaktaydı (bu grup hayvancılıkla ve tarımla uğraşanlardan oluşmuştur). Kitaplarda bu üçlü bölünme İskit zamanlarından bugüne kadar Alanların-Osetlerin-İronların etnik tarihi boyunca görülmektedir. Tarihin babası Herodot a ve diğer eski tarihçilere göre İskit toplumu Axvatlar (din, İskitleri), Paralatalardan (Kral İskitleri) ve Köylü sınıflarından oluşmuştur. İskit din adamları kıyafetlerinin vazgeçilmez parçasının karakteristik özelliği, başı üç kez saran ve uçları sarkan beyaz başlıktır. Yunan yazarlar moral ve ruh temizliğini (saflığını) temsil eden beyaz başlığı takanlara pilofora (kutsal başlık takanlar) demişlerdir. Bu baş aksesuarının resimleri İskit mezarlarında defalarca bulunmuştur. Baş kıyafetin beyaz oluşu İran ve Hindistan da da gözlemlendi. Kaynaklara göre İskitlerin dini inançlarını oluşturan Avx doğduğunda beyaz saçlıydı. M. S. I. YY da Roma yazarı Valeriy Flakk Arganavtika adlı yazısında şöyle demişti; Onun doğuştan beyaz saçları var. Bu bir işarettir. Kutsal başını kumaşla üç defa sardıktan sonra iki ucunu bırakmaktadır. Askeri grubun rengi yazılı ve etnografya kaynaklarına göre altınımsı kırmızı veya ateş rengi kabul edilmiştir. İskitlerin güçlü kralı Kolaksa nın işaretleri hakkında da bilgi bulabiliriz. Valeriy Flakk yukarıdaki yazısında Kolaks ın askerleri kalkanlarında parlayan yıldırımın ateşlerini ve altınımsı ateş renginde kanatların işaretlerini taşımıştır. demektedir. Sarı renk buğdayın, tarımın ve altının varlığının ürününü sembolize ediyor. İskitler gibi Nartlar da üç gruba ayrılmıştır. Æxşartæggatæ (askerler), Ælægatæ (din adamları) ve Boratæ veya Buratæ (sade sınıftan olanlar). Birinci sınıfa Urujmæg, Xæmıts, Batraz, Solsan gibi ünlü nartlar dâhildir. İkinci sınıf ise Nartların dini işlerinden sorumluydu. Bunların evinde gerçek Nartları belirleyen Usæmongæ nin ve Nartamongæ nin kutsal bardağı saklanmıştı. Son sınıf ise Nartların bolluğunu (bereketini) ve sükununu (mutluluğunu) farn temsil etmiştir. Bu sınıfın başkanlarına Burafarnug veya Borafarnug (Bura/Bora) denilirdi. Bu kelimenin ilk kısmının anlamı İronca daki sarı kelimesiyle aynıdır. Bunu İronlar ın hikâyelerinden anlayabildiğimiz gibi Dıgur ların hikâyelerinden de anlamaktayız. Bu renksel sembolikler Alania tapınaklarında da mevcuttur. Alanlar renk yakıştırmalarının bulunduğu türbelere sahiptiler. Örneğin, Urş Zuar-Beyaz Türbe; Şırx Zuar-Kırmızı Türbe, Şıjğærin Zuar- Altın Türbeye örnektir. 5

6 6

7 ALANİA-OSETİA-İRIŞTON ARMASI 24 Kasım 1994 tarihli Alania-Osetia-İrışton Cumhuriyeti nin Devlet Arması Hakkında Yasa ile onaylanmıştır. Amblem ismi Almanca Herb (miras) sözcüğünden gelen, Batı Avrupa nın kahramanlık geleneklerinden türemiştir. Bir ülkenin idari biriminin, organizasyonun, şehir ya da soylu ailenin sembolüdür. Mühür üzerine resimlendirilebilir, devlet yayın organlarında kullanılabilir, kağıt paralar vb.. basılabilir. Alania - Osetia - İrışton için geleneksel olan heraldik şekil yuvarlak kalkanda, kırmızı zemin üzerinde altın toprakta yürüyen altın renginde siyah lekeli leopar; arka planında Alanların yaşam bölgelerini sembolize eden yedi gümüş dağ sırası (bir, üç ve üç); alttaki ilk dağın iki tepesi olup bunlardan birincisi daha yüksektir. Eski zamanlardan beri dağlar ve zeminindeki leopar Alania nın sembolü olmuştur ve doğal olarak armadaki yerini de almıştır. Daha sonraları Vladikafkas şehir ambleminin de sembollerinden biri olmuştur. Yuvarlak (doğulu) kalkanın kırmızı zemini, heraldik renklerin genel olarak kabul edilen evrensel ve Oset ulusal sembolizmi uyarınca hukuk, kuvvet ve cesareti ifade etmektedir. Oset devletinin tarihsel cesaret, kahramanlık ve güçlü iktidarın sembolü leopar, kula veya al tüylü, siyah benekli, göbeği beyaz renkli ve beneksiz, kedigiller ailesine ait bir hayvandır. Görünüş olarak kaplana benzer, fakat daha esnek ve kaslıdır. Kayalık bölgelere ve ağaçlara kolaylıkla tırmanır ve gerektiğinde yüzebilir. Eski SSCB topraklarında dört leopar türü tespit edilmişti ki, bunların iki tanesi Kafkasya da yaşardı. Bozkırlarda olduğu kadar dağ ormanlarında, kaya yarıklarında ve dağlık otlaklarda da nadir olsa rastlanırdı. Bu betimleme İskitlerce de kullanışmış ve onlardan Alanlara geçmiştir. Altın renk üstünlük, ululuk ve saygınlığı simgelemektedir. Sıradağ Osetlerle diğer Hint-Avrupa halklarının atalarının en eski dünya modeli olan sekiz zirveli Evrensel Dağ ın kozmolojik imgesini canlandırmaktadır. Üst hizada bir zirve; tanrısal salt güç, üst egemenlik, orta hizada üç zirve; insanların dünyası, Hint-Avrupalılardaki üç sosyal işlev, alt hizada da dört zirve; dünyanın ana yönleri, ülkenin coğrafi sınırları bulunmaktadır. Gümüş renginin anlamı temizlik, bilgelik ve sevinçtir. Modern arma, Gürcistan Bilim Akademisi El Yazması Enstitüsü nde; Alania nın Arması, 1735 yılında Gürcü bilge Prens Vahushti tarafından çizilmiştir. notu bulunmaktadır. Kar leoparına zamanımızda yalnız Alania-Osetia-İrışton da değil, Kafkasya da da rastlamak çok zordur. Günümüzde bu leoparlar, Varlıkları tehlikede sayılan türleri içeren Kırmızı Kitap ta yer almaktadır, fakat bir zamanlar Kafkasya ve Alania da özgürce dolaştıkları bilinmektedir. 7

8 8

9 ALANİA-OSETİA-İRIŞTON CUMHURİYETİ DEVLETİNİN ULUSAL MARŞI РЕСПУБЛИКÆ ИРЬСТОН-АЛАНИЙЬ ПАДДЗАХАДОН ГИМН RYESPUBLİKÆ İRIŞTON-ALANİYI PADZAXADON GİMN Müzik-Beste (Музыка): SARİONTI Arkadiy-Arkadiy SARİONTİ- Аркадий ЦОРИОНТИ Söz-Güfte (Ныхæстæ): XODI Kamal-ХОДЬ Камал-Kemal HODOV-Камал ХОДОВ Onay Tarihi: 24 Kasım 1994 I Зæрин хур йæ тьнтæ ньвæндь фæлмæн Нæ фьдæлть рагон уæзæгьл рæдауæй... Арвь бьн каль, фæрдьгау, тæмæн Ирьстон йæ адæмть фарнæй. Заманть тарæй æрттивь, зьнгау, Дæ уидаг - нæ Ивгыуьд, нæ Абон, нæ Фидæн... Барвæсс нæ куьвдьл, Хуьцæутть Хуьцау! Уастьрджи, рафæлгæс, табу - Дæхицæн! Базард: Кад æмæ радимæ фидæнмæ кæс! Амондæй абузæд, ронгау, дæ цард! Амонд, мьсайнагау, фидæнма хæсс! Дæ кæстæр дьн басгуьхæд кард æмæ уарт! II Фæлтæрæй-фæлтæрмæ фæцæуæд дæ фарн! Рьн æмæ сонæй дæ хизæд хыьсмæт! Хистæрь намьс, кæстæрь æхсар! Хурау дьн цардь цьрагыдарæг уæнт! Базард: Кад æмæ радимæ фидæнмæ кæс! Фарнимæ абузæд, ронгау, дæ цард! Амонд, мьсайнагæy адæмтæн хæсс! Уастьрджи, рафæлæс! Табу - Дæхицæн! I Jærin xur yæ tıntæ nıvændı fælmæn Næ fıdæltı ragon uæjægıl rædauæy... Arvı bın kalı, færdıgau, tæmæn İrışton yæ adæmtı farnæy. Jamantı taræy ærttivı, jıngay, Dæ uidag næ İvğuıd, næ Abon, næ fidæn... Barvæşş næ kuıvdıl, Xuısæuttı Xuısau! Uаştırci, rafælgæş, Tabu - Dæxisæn! Bajard: Kad æmæ rаdimæ fidænmæ kæş! Аmondæy аbujæd, rоngаu, dæ sаrd! Аmond, mışаynаgаu, fidænmа хæşş! Dæ kæştær dın bаşguıхæd kаrd æmæ uаrt! II Fæltæræy-fæltærmæ fæsæuæd dæ fаrn! Rın æmæ şоnæy dæ хijæd ğışсmæt! Хiştærı nаmış, kæştærı æхşаr! Хurau dın sаrdı sırаğdаræg yænt! Bajard: Kаd æmæ rаdimæ fidænmæ kæş! Fаrnimæ аbujæd, rоngаu, dæ sаrd! Аmоnd, mışаynаgæu аdæmtæn хæşş! Uaştırci, rаfælæş! Таbu - Dæхisæn! ALANİA-OSETİA-İRIŞTONCUMHURİYETİ DEVLETİ ULUSAL MARŞI TÜRKÇESİ I II Altın güneş ışınlarını dokuyor yumuşakça Kuşaktan - kuşağa dirliğin sürsün! Atalarımızın tarihi yurduna cömertçe İllet ve düşmanlıktan kısmetin korunsun! Parıltı yayıyor, inci gibi, gökyüzü altına Büyükte namusun, küçükte mertliğin! İrışton milletinin itidali ile. Güneşçesine yoluna ışık tutsun! Zamanın karanlığında parlıyor, ateş gibi, Kökenin, Geçmişimiz, Günümüz, Geleceğimiz Kabul et duamızı, Ulu Tanrı! Uaştırci, etrafa bak, Sanadır-minnetimiz! Nakarat Saygı ve sırayla geleceğe bak! Mutlulukla dolsun, rong gibi, yaşamın! Şansı, kutsal yardımı, geleceğe taşıyarak! Gençliğin ünlendirsin, kılıç ve kalkanın! Nakarat Saygın ve sayılan geleceğe bak! Huzurla taşsın, rong gibi, yaşamın! Talihi, kutsal hizmeti, insanlara taşıyarak! Uaştırci! Çevreni izle! Sanadır-şükranım! 9

10 10

11 11

12 12

13 ALAN-OSET-İRON ALFABESİ *Ирон Алфавит (Ирон Фьссьнад)+ Alania-Osetia-İrışton ulusal dili (æвзaг) Alanca-Osetçe-İronau dır. İronau ve Dıguronau (Digoronau) olarak iki lehçeye (diyalektik) ayrılmakta ve vadilerdeki yaşam koşulları ve iletişim zorluğundan, yaklaşık aşağıdaki on bir şivede (ньхасьздæхт) konuşulmak durumunda kalındı. Bunlar; Kuzey Alania-Osetia-İrışton (Цæгат Ирыстоны) 1. Uællacırgomı-nıxaşıjdæxt Şivesi (Уæлладжьргомь ньхасьздæхт) 2. Kuırttatı komı-nıxaşıjdæxt Şivesi (Куьрттать комь ньхасьздæхт) 3. Dıgurgomı-nıxaşıjdæxt Şivesi (Дьгургомь ньхасьздæхт, Дьгуронау) 4. Tegaurıgomı-nıxaşıjdext şivesi (Тæгaурьгомь ньхасьздæхт) Güney Alania-Osetia-İrışton (Хуссар Ирыстоны) 5. Khuıdayrag-nıxaşıjdæxt Şivesi (Кыуьдайраг ньхасьздæхт, Кыуьдайрагау) 6. Çışaynag-nıxaşıjdæxt Şivesi (Шьсайнаг ньхасьздæхт, Шьсайнагау) 7. Rukgomı-nıxaşıjdæxt Şivesi (Рукгомь ньхасьздæхт) Kuzey ve Güney Alania-Osetia-İrışton arası (Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны æхсæн) 8. Tualkomı (Tuallag)-nıxaşıjdæxt Şivesi (Туалкомь (Туаллаг) ньхасьздæхт, Туаллагау) 9. Uællagkoymag-nıxaşıjdæxt Şivesi (Уæллагкоймаг ньхасьздæхт, Уæллагкоймагау) 10. Urştualta-nıxaşıjdext Şivesi (Урстуалта ньхасьздæхт) 11. Tursukomı-nıxaşıjdext Şivesi (Турцукомь ньхасьздæхт) Örneğin: a. ц ve с harfinin seslendirilişinde. ц: цæмæн csemen neden цард csard yaşam ш: щæмæн şæmæn щард şard с: сæмæн sæmæn сард sard b. дз ve з harfinin seslendirilişinde. дз: дзул czul buğday ekmeği дзæбæх czæbæx iyi ж: жул jul жæбæх jæbæx з : зул zul зæбæх zæbæğ c. с ve ш harfinin seslendirilişinde. с: щæр şær baş щащир şaşir kalbur с: сæр sær сасир sasir (cırtlakça-цыæхснагæй-shæxşnagæy) с: сæр sær сасир sasir d. з ve ж harfinin seslendirilişinde. з: жьнг jıng ateş жæрдæ jærdæ kalp з: зьнг jıng зæрдæ jærdæ (cırtlakça-цыæхснагæй-shæxşnagæy) з: зьнг zıng зæрдæ zærdæ 13

14 1888 yılında 941 yılına ait ve üzerinde Yunan karakterleri bulunan bir mezar taşı bulundu. Bulunduğu yerin ismi ile anılan ve Zelençuk yazısı denilen bu taşın üzerindeki yazıda kullanılan dil Alanca-Osetçe-İroncadır ve modern Alania-Osetia-İrışton nun kayda geçmiş en eski yazısını temsil ettiği kabul edilmektedir. İlk Alan-Oset-İron kitabı 1798 yılında Gürcü harfleriyle yayınlandı ve yazının kabul yılı oldu. O günden bugüne alfabe pek çok kez değişti. Bu tarihten önce yazılı olmamakla beraber; Nart Efsaneleri, kahramanlık övgüleri; düğünlerde, şölenlerde söylenen şarkılar; ölümlerde, felaketlerde ve kederli günlerde yakılan ağıtlar; bebek ninnileri halk arasında söylenegelmiş ve günümüze kadar ulaşmıştır Yılları arası Kafkasya da amansız mücadele yılları olması ve sürgünlerin de bu döneme rastlaması nedeniyle eser vermeye fırsat bulunamadı. Alania-Osetia-İrışton dili (Ирон æвзaг) üzerine yazılan ilk yapıt ise 1844 yılında St. Petersburg'da yayınlanan A. Şegren'in Ossetian Gramer'iydi. Bunu Rus dilbilimci V. F. Miller'in XIX ncu ve XX nci YY. başlarındaki birçok önemli çalışma izledi. Sovyet döneminde de Alan-Oset-İron dili (Ирон æвзaг) araştırma konusu oldu. Bunların en önemlisi Abaytı Vaso I. Abaev tarafından yürütülen çalışmalardır ve 1930 yıllarında İronca ve Dıguronca lehçeleri (diyalektik) her ikisi de yazın dili olarak kullanılmasına karşın, günümüzde Dıgur lehçesinin yazılı şeklinin yaygın olmadığı söylenmektedir. Büyük Sovyet Ansiklopedisi nde, günümüzdeki Alan-Oset-İron dili hakkında; İskit-Sarmat diyalektlerinin neslinden olan bir dil de Kafkasya daki Osetlerin dilidir der. En az değişim gösteren İskit dili Dıguron diyalektiğidir (lehçesi) ve daha çok Kuzey Alania-Osetia-İrışton nun kuzey ve batı bölgelerinde konuşulur. Alan halkı sayıca çok olmamakla beraber, asırlarca zengin bir edebiyata sahip olmuşlardı. Alan Edebiyat dilindeki bütün seslerin (мьр) toplamı 35 adettir. Bunların yedisi sesli (хыæлæсон), ikisi yarı sesli ve yirmi altısı sessizdir (æмхыæлæсон). Ancak Alan dilinde (Ирон æвзaг) Rusça sözcükler (æрбайсгæ дзьрд) ve dolayısıyla harflerde (æрбайсгæ дамгыæ) kullanılmaktadır. Toplam harf 43 tür. Bu Kıril harfleri ve sesler Tablo A da gösterilmiştir. 14

15 A ALAN-OSET-İRONCA DA KULLANILAN KIRİL ALFABESİ Kıril adı Fonetik Kıril Alanca sözcük Türkçe anlamı А а A [a] Apв-Кaд gökyüzü - hürmet/saygı Æ æ A EI *æ+ Æмбaл-Cæp arkadaş - baş/lider Б б Be [b] Бaлц-Caби gezi/seyahat - yavru/bebek В в Ve [v] Вæййьн-Тæвд olmak/yer almak/vuku bulmak- sıcak Г г Ghe [g] Гaл-Нæмьг öküz - mermi Гы гы [] Гъa-Æгъдay-caгъæc ha -örf/adet/gelenek/kural - ağıt Д д De [d] Диc-Фæд hayret/şaşkınlık - ayak iz/iz Дж дж *dз+ Джиx-Фьдджьн dikkatsiz/dalgın bakış - etli börek Дз дз [dz] Дзyн-Кyьдз ekmek - köpek/it Е е [je] Ефc-Бeл-Дæнджьз damızlık kısrak - bel/kürek - deniz Ё ё [jo:] Ёлкæ-Слёт (Rusça) yılbaşı ağacı/noel ağacı-kongre/toplantı Ж ж Zhe [z] Жaкet-Абaжyp (Rusça) ceket - abajur З з Ze *з+ Зьн-Фæз zor - meydan/saha/alan/yüzey/satıh И и I [i] Иpoн-Биpæ İron/Alan/Oset - çok/fazla Й й kısa I [j] Йæxи-Миййaг kendi - belki/olası К к Ka [k] Кoм-Бæpкaд vadi/boğaz/geçit - bereket/bolluk Кы кы [] Къax-Фæткъyь ayak - elma Л л El [l] Лæг-Бaл erkek/adam - kiraz М м Em [m] Мaд- Сьмах anne - siz Н н En [n] Нoм-Æнyc isim/ad - asır/yüz yıl О о O [o] Oнг-Xox-Дoн kadar - dağ - su П п Pe [p] Пьл-Æппæлгæ fil - övünme Пы пы [] Пъaзбьн-Пъамидор maki/fundalık/sazlık - domates Р р Er [r] Poн-Cæкæp bel kemeri - şeker С с Es [s] Coм-Бæлac yarın/yarınki/ruble - ağaç Т т Te [t] Tæвд-Cтyp sıcak - sığır/büyükbaş Тыты [] Тъæпæн-Тъьссьн yassı - sokmak/koymak/yatırmak У у U [u] Ycтyp-Тypкaг sığır/büyükbaş - Türk Ф ф Ef [f] Фæд-cæфт ayak izi - kayıp/yitik Х х Ha [x] Xyд-Бæx şapka/kasket/başlık - at Хы хы [] Хъæy-Apaхъхъ-Хъyг köy - rakı - inek Ц ц Tse [ts] Цoнг-Бaлц kol - gezi/seyahat Цы цы [] Цъaммap-Цъaй-Цъиу ahlaksız/arlanmaz - kuyu - civciv/kuş Ш ш Che *t + Чиньг-Aйчь цыap kitap - yumurta zarı/yumurta kabuğu Шы шы [] Чъизи-Чъиу pis/kirli - sakız Щ щ Sha * + Шаблoн (Rusça) kalıp Ъ ъ Sxcx sxcx [] Щедрo (Rusça) cömertçe/bol bol Ы ы Kalın [ ] Sert, kalın - no palatalization¹ Ь ь Yery [y] Cыл-Фыpт-Миcын dişi - oğul - yoğurt Э э İnce [ j ] Yumuşak, ince -- palatalization¹ пьеса oyun Ю ю E [e] Электрон (Rusça) elektron Ю ю Ju ju [ju] Июл-Aтaтюpк (Rusça) hepsi - Atatürk Я я Ja ja [ja] Янвap-Тaня (Rusça) Yanvar-Tanya (insan ismi) 15

16 19 ncu YY. ortalarında A. Şegren Kıril alfabesinden esinlenerek Alanca-Osetçe-İronca içinde Kıril alfabesi oluşturdu ve F. Miller'in yaptığı bazı değişikliklerle kullanılan Alfabeler sırasıyla: - XIX ncu YY ortaları-1923 Kıril Harfleri Latin Harfleri Kiril Harfleri (Kuzey Alania-Osetia-İrışton için) Gürcü harfleri (Güney Alania-Osetia-İrışton için) Devamında Kiril harfleri bütün Alania-Osetia-İrışton için Yapılan araştırmalar sonucu İnternet ten alınan Tablo B de ki Jærond (Latinag) İron Alfavit (İron Fışşınad), Türkçe çevirisiyle Eski (Latince) İron Alfabe, Latince harfleri içeren İronca yazılmış örnek sözcükler, yılları arasında kullanılan Kuzey Alania-Osetia-İrışton alfabesidir. B - JÆROND (LATİNAG) IRON ALFAVİT [ESKİ (LATİNCE) İRON ALFABE] Зæронд (латинаг) Ирон Алфавит (Ирон Фыссынад) The old Ossetian Latin Alphabet (Alphabet Of Ossetes) Старый (латинский) Осетинский Алфавит * А а - [a] - A a (Arv-Kad) Ææ - *æ+ - Æ æ (Æmbal-Sær) Б б - [b] - B b (Balc-Sabi) В в - [v] - V v (Væjyn-Tævd) Г г - [g] - G g (Gal-Næmyg) **Гы - [] - H h (Æhdau-Sahæs) Е е - [e] - E e (Bel-Dendžyz) Д д - [d] - D d (Dis-Fæd) З з - *з+ - Z z (Zyn-Fæz) Дз дз - [dz] - Dz dz (Dzul-Kuydz) Дж дж-*dз+ - Dž dž (Fyddžyn) И и - [i] - I i (Iron-Biræ) Й й - [j] - J j (Mijag-Jæxi,) К к - [k] - K k (Kom-Bærkad) **Кы - [] - Kh kh (Khah-Fætkhuy) Л л - [l] - L l (Læg-Bal) Н н - [n] - N n (Nom-Ænus) О о - [o] - O o (Xox-Don) П п - [p] - P p (Pyl-Æppælgæ) Р р - [r] - R r (Ron-Sækær) С с - [s] - S s (Som-Bælas) Т т - [t] - T t (Tævd-Stur) **Ты ты - [] - Th th (Thæpæn) У у - [u] - U u (Ustur-Turkag) Ф ф - [f] - F f (Fæd-Cæft) Х х - [h] - X x (Xud-Bæx) **Хы хы - [] - Q q (Qæu-Araqq, Qug) Ц ц - [ts] - C c (Cong-Balc) **Цы цы - [] - Ch ch (Chammar-Chaj) Ш ш - *t + - Č č (Činyg-Ajčy char) **Ь ь - [] - Y y (Syl-Fyrt-Misyn) Ю ю - [ju:]- Ju ju (Ijul-Atatjurk) Я я - [ja] - Ja ja (Janvar-Tanja) М м - [m] - M m (Mad-Kuymæ) Dip not: *Alan-Oset-İronca Kıril alfabesi harfleri - *Uluslararası Fonetik ses uyumuna göre Latin harfleri+ - Alan- Oset-İronca Latin harfleri ve örnek sözcükler. **Uluslararası Fonetik ses uyumu olmayan Alan-Oset-İronca harfleri. Bununla ilgili haberler, okuma ve yazmayı kolaylaştırır ümidiyle Alan Kafkas Platformu na taşınmış, meraklılarınca büyük ilgi görmesi üzerine daha fazla bilgi edinmeye çalışılmış ve her edinilen yeni bilginin ortamda paylaşılması sevindirici olmuştur. Tablo-B ESKİ LATİNCE İRON ALFABE de görüldüğü gibi bazı harfler, Uluslararasında da yazıldığı gibi okunduğu ve bildik sesleri gösteren harflerdir (16 adet). Bunlar: *A a -А а-*a+ Apв-Arv-Gök, Türkçe aynı Arv okunur ve yazılabilir. *B b -Б б-*b+ Бaлц-Balc-Gezi/Seyahat, Türkçe Bals okunur ve yazılabilir. *D d -Д д-[d] Диc-Dis-Hayret/Şaşmak, Türkçe Diş okunur ve yazılabilir. *F f -Ф ф-*f+ Фæд-Fæd-Ayak izi, Türkçe aynı Fæd okunur ve yazılabilir. *G g -Г г -*g+ Гaл-Gal-Öküz, Türkçe aynı Gal okunur ve yazılabilir. *I i -И и-*i+ Биpæ-Biræ-Çok/Fazla, Türkçe aynı Biræ okunur ve yazılabilir. *K k -К к- *k+ Кoм-Kom-Vadi/Boğaz/Geçit, Türkçe aynı Kom okunur ve yazılabilir. *L l -Л л-*l+ Лæг-Læg-Adam/Erkek, Türkçe aynı Læg okunur ve yazılabilir. 16

17 *M m-м м-*m+ Мaд-Mad-Anne, Türkçe aynı Mad okunur ve yazılabilir. *N n -Н н-*n+ Нoм-Nom-Ad/İsim/Nam, Türkçe aynı Nom okunur ve yazılabilir. *O o -О о-*o+ Дoн-Don-Su, Türkçe aynı Don okunur ve yazılabilir. *P p-п п - [p] Æппæлгæ-Æppælgæ-Övme, Türkçe aynı Æppælgæ okunur ve yazılabilir. *R r -Р р- *r+ Poн-Ron-Kemer, Türkçe aynı Ron okunur ve yazılabilir. *T t -Т т- *t+ Tæвд-Tævd-Sıcak, Türkçe aynı Tævd okunur ve yazılabilir. *U u -Y у- *u+ Ycтyp-Ustur-Sığır ev hayvanı, Türkçe Uştur okunur ve yazılabilir. *V v -В в- *v+ Вæйьн-Væjyn-Olmak, Türkçe Væyın okunur ve yazılabilir. Ancak, bazı harflerin uluslararası yazılış ve okunuşlarında farklılıklar olduğu da görülmektedir. Örneğin, Türkçede ki c yerine dž ; ç yerine č ; ı yerine y ; s yerine ts ; y yerine j ; z yerine dz vs.. gibi bazılarını fonetik alfabeden alınan harflerin alışılmamış ve kullanımının zor gelmesi yaygınlaşmasını önlediği sanılmaktadır. Yine bitişik harflerden örneğin; dz de ki d nin z ye mi ait olduğu yoksa bağımsız mı olduğunun anlaşılması, sözcüğü bilenler için kolay olabilir, ancak bilmeyenler için okumayı bulmacaya dönüştürmektedir. Eski (Latince) İron Alfabe nin Türkçe karşılığı aynı yazılıp okunmayan harfler: *Ææ-Ææ-*æ+ Fonetik alfabeden aynen alınmış olup Æ æ yi, bilmeyen veya klavyede bulamayanlar A a, E e veya E e üzerine çeşitli işaretler koyarak uydurma şekillerle yazar ve a, e veya ı olarak okur. Sözcüğü bilenler ağzını a diyecekmiş gibi açar e ye dönüştürür veya a-e ile ı arasında alçak ve orta bir ses olarak okur; fakat a nın çıktığı yerin daha önünden ve daha uzun olarak çıkar. Æмбaл-Æmbal-Arkadaş, Türkçe klavyelerde aynı Æmbal yazılabilir. Æ æ Dünyada yalnızca Alan-Oset-İron dilinde kullanılan fonetik alfabeden alınmış tek ses ve harftir. Æ æ harfi nerede görülürse bilinsin ki yazı Alan-Oset-İroncadır. Alan dilinin tek karakteristik harfini kıskançlıkla korumak herkesten çok Alanların işi OSSETIC (OS) Required characters olmalıdır. Uluslararası name: CYRILLIC SMALL LIGATURE AIE yazışmalarda Alanlara özgü Æ old name: æ harfi için, bilgisayar Adobe glyph name: klavyelerinde bulunan ALT GR mnemonic name(s): tuşu basılı tutularak A a harfi HTML 4 mnemonic name: tuşlanırsa Æ æ harfi yazılır. category: Ll (Letter, Lowercase) Dünya Teknolojisinin verdiği combining: 0 nimeti Alanların kullanmamasının mazereti comment: olmaz. Yazışmalarda uydurma seçenekler yerine, doğru olan Æ æ harfini kullanalım ve kullandıralım.) decimal: ӕ UTF-8 (d3, 95) Ó found in charsets: found in languages: [OSSETİC (OS)]; used in romanization of: uppercase: 04D4 4. æ ligature, a umlaut OSSETİAN. *Е е-e e-*e+ E e yazılır, orta sesli, dar, daha kapalı, uzatılarak ve yumuşatarak ye okunur. Бeл-Bel-Bel, Türkçe Byel okunur ve yazılabilir. *H h-гы гы-*+ Bazen H h, Ğ ğ, G g, K k, Kh kh yazılır ve zaman zaman Къ къ veya Хъ хъ ile karıştırılır. Ağa, Ağlama, Ağıt, Ağaç vs.. de ki ğ sesi gibi okunur. Æгъдay- Ækhdau, Æhdau, Æk'dau-Adet/Terbiye/Gelenek/Kural, Türkçe Æğdau okunur ve yazılabilir. *Dž dž-дж дж-*dз+ Bazen Dž dž, Zh zh, Dzh dzh yazılır ve c veya bazen c ye yakın z okunur. Фьдджьн-Fyddžyn/Fydzhyn-Özel dövme etli ile fırında yapılan börek adı, Türkçe Fıdcın okunur ve yazılabilir. 17

18 *Z z-з з-*z+ Z z yazılır ve sözcüğe göre daha çok j, bazen j ye yakın z okunur. Зьн- Zyn-Zor, Türkçe Jın okunur ve yazılabilir. *Dz dz-дз дз *dz+ Dz dz yazılır, sözcüğe göre daha çok z, bazen z ye yakın j veya c okunur. Дзyл-Dzul-Ekmek, Türkçe Zul okunur ve yazılabilir. *J j-й й-*j+ J j yazılır ve y okunur. Йæxи-Jæxi-Kendi/Kendinin, Türkçe Yæxi okunur ve yazılabilir. *Kh kh-кы кы-*+ Bazen Kh kh, K k yazılır ve zaman zaman Гъ гъ veya Хъ хъ ile karıştırılır, kalın k veya k ile g ve q karışımı okunur. Фæткъyь-Fatkhuy-Elma, Türkçe Fætkhuı okunur ve yazılabilir. *S s-с с-[s] Kiril alfabesinde C c harfini Dıgurlar ve Qudayraklar ile Ruslar s, İronlar ş olarak okur. Latin alfabesinde ki C c harfi, bazen aynen C c veya değiştirerek S s harfi ile yazılır ve İronlar genelde ş okur. Бæлac-Bælas-Ağaç, Türkçe Bælaş okunur ve yazılabilir. *Th th-ты ты-*+ Th th yazılır ve kalın yani t ile d arası okunur. Тъæпæн-Thæpæn- Yassı, Türkçe aynı Thæpæn okunur ve yazılabilir. *X x-х х-*+ Genelde X x, bazen H h yazılır, Araplarda olduğu gibi kalın ve gırtlaktan ha okunur. Alan-Oset-İronca da h sesi yoktur ve kalınlaştırma harfiyle karıştırmamak için orijinal X x harfi kullanılması uygun olabilir. Бæx-Bæx/Bæh-At, Türkçe aynı Bæx okunur ve yazılabilir, H h yazıldığında bile gırtlaktan kalınlaştırılarak x sesiyle okunmalıdır. *Q q-хы хы-*+ Genelde Q q, bazen G g, Kh kh, K k, Kh kh yazılır ve zaman zaman Къ къ veya Гъ гъ ile karıştırılır, kısa ve keskin k, g ile ğ arası bir sesle okunur. Хъæy- Qæu/Kh æu-köy, Türkçe Qæu okunur ve yazılabilir. *Ts ts-ц ц-*ts+ Kiril alfabesinde ki C c, bazen aynen C c veya S s yazılıp Alan-Oset- İronlarca ş okunduğundan, s sesi için Ts ts kullanılmakta ve kelimeye göre daha çok s, bazen sonu tıslamalı s ye yakın csh okunur. Цoнг-Cong/Tsong-Kol, Türkçe Song okunur ve yazılabilir. *Ch ch -Цы цы-*+ Tsh tsh, Ch ch, Sh sh yazılır ve sözcüğe göre üstüne bastırarak daha çok kalın s, bazen c veya z ye yakın s okunur. Цыaммap-Chammar/tshammar- Ahlaksız/arlanmaz/utanmaz, Türkçe Shammar okunur ve yazılabilir. *Č č-ш ш-*t + Çok kez Č č, Ch ch yazılır ve ç okunur. Шиньг-Činyg/Chinyg-Kitap, Türkçe Çinıg okunur ve yazılabilir. *Y y-ь ь-*+ İ i harfinde büyük İ için I kullanıldığından, I ı harfi Y y ile yazılır ı okunur. Cыл-Syl-Dişi, Türkçe Şıl okunur ve yazılabilir veya Türkçede de sorun olan ı yerine Ih ih yazılabilir Şihl. *Ju ju-ю ю-[ju:] Rus-Latince de Y y harfi için J j harfi kullanıldığından yu okunur. Июл-Ijul-Hepsi, Türkçe yul okunur ve yazılabilir. *Ja ja-я я-[ja:] Rus-Latince de Y y harfi için J j harfi kullanıldığından ya okunur. Тaня- Tanja-Tanya/isim, Türkçe Tanya okunur ve yazılabilir. Şekli ne olursa olsun, ses nasıl yazılırsa yazılsın, sözcüğü bilmeyenlerin ve hatta sözcüğü bilenlerin bile yeterli pratiği olmaksızın yalnızca harflerle öğrenmesi çok zordur. Ancak a, b, d, f, g, i, k, l, m, n, o, p, r, t, u, v gibi bazı harflerin uluslararası çoğunluğun müşterek sesi olması, c, ç, ğ, ı, j, s, ş, y, z gibi bazı harflerin Türkçede ki yazılış ve ses uyumunun yatkınlık nedeniyle kolay gelmesi, yine æ, e, ye, kh, ph, th, x, q, w, ya, yu, yo, ya, h (Alanca da he sesi bulunmadığından, harf olarak değil yalınızca ъ yerine kalınlaştırıcı olarak kullanılması) gibi harflerin fazla yadırganmayacak oluşu, sözlük vs..de Alan-Oset-İronca nın Türkçe okunuşunun yazılımını kolaylaştırır gibi gözükmektedir. Bu düşünceyle ESKİ LATİNCE İRON ALFABE yi yeniden ve Türkçe okunuşuyla TABLO-C de karşılaştırırsak; 18

19 C-ALAN KIRİL VE LATİNCE YAZILMI SÖZCÜK-TÜRKÇE OKUNUŞU, ANLAMI Kıril Adı Ses Alanca sözcük Eski Latin Alanca Türkçe okunuşu Türkçe anlamı А а A [a] Apв-Кaд Arv-Kad Arv-Kad gökyüzü- saygı Æ æ A EI *æ+ Æмбaл-Cæp Æmbal-Sær Æmbal-Şær arkadaş-baş/lider Б б Be [b] Бaлц-Caби Balc-Sabi Bals-Şabi gezi-yavru/bebek В в Ve [v] Вæййьн-Тæвд Væjyn-Tævd Væyyin-Tævd olmak-sıcak Г г Ghe [g] Гaл-Нæмьг Gal-Næmyg Gal-Næmıg öküz-mermi Гы гы [] Æгъдay-caгъæc Æhdau-Sahæs Æğdau- Şağæş örf/adet-ağıt Д д De [d] Диc-Фæд Dis-Fæd Diş-Fæd hayret-ayak iz Дж дж *dз+ Джиx-Фьдджьн Džix-Fyddžyn Cix-Fıdcın dikkatsiz -etli börek Дз дз [dz] Дзyн-Кyьдз Dzul-Kuydz Zul-Kuız ekmek-köpek/it Е еye [je] Ефc-Бeл-Дæнджьз Efs-Bel-Dendžyz Yefş-Byel-Dyencıj kısrak-kürek-deniz Ё ё [jo:] Ёлкæ-Слёт Jolkæ-Sljot Yolkæ-Şlyot yılbaşı ağacı-kongre Ж ж Zhe [z] Жaкet-Абaжyp Jakyet-Abajur ceket-abajur З з Ze *з+ Зьн-Фæз Zyn-Fæz Jın-Fæj zor-mera/otlak И и I [i] Иpoн-Биpæ Iron-Biræ İron-Biræ Oset-çok/fazla Й й kısa I [j] Йæxи-Миййaг Jæxi-Mijag Yæxi-miyyag kendi-belki/olası К к Ka [k] Кoм-Бæpкaд Kom-Bærkad Kom-Bærkad vadi/boğaz- bereket Кы кы [] Къax-Фæткъyь Khax-Fætkhuy Khax-Fætkhuı ayak-elma Л л El [l] Лæг-Бaл Læg-Bal Læg-Bal erkek/adam-kiraz М м Em [m] Мaд- Сьмах Mad- Syмах Mad- Şıмах anne-sizin Н н En [n] Нoм-Æнyc Nom-Ænus Nom-Ænuş ad/isim-asır/yüzyıl О о O [o] Oнг-Xox-Дoн Ong-Xox-Don Ong-Xox-Don kadar-dağ-su П п Pe [p] Пьл-Æппæлгæ Pyl-Æppælgæ Pıl-Æppælgæ fil-övünme Пы пы [] Пъaзбьн-Пъамидор Phajbın-Phamidor fundalık-domates Р р Er [r] Poн-Cæкæp Ron-Sækær Ron-Şækær bel kemeri-şeker С с Es [s] Coм-Бæлac Som-Bælas Şom-Bælaş yarın/ruble-ağaç Т т Te [t] Tæвд-Cтyp Tævd-Stur Tævd-Ştur sıcak-sığır Ты ты [] Тъæпæн-Тъьссьн Thæpæn Thæpæn-Thışşın yassı-sokmak У у U [u] Уcтyp-Тypкaг Ustur-Turkag Uştur-Turkag sığır-türk У у W [w] Уьньн Uynyn Wnının görmek Ф ф Ef [f] Фæд-cæфт Fæd-Cæft Fæd-Şæft ayak izi-kayıp Х х Ha [h] Xyд-Бæx Xud/Hud-Bæx Xud-Bæx/Beh şapka-at Хы хы [] Хъæy-Apaхъхъ Qæu-Araqq Qæu-Araqq köy-rakı Ц ц Tse [ts] Цoнг-Бaлц Cong-Balc Song-Bals kol-gezi/seyahat Цы цы Che [] Цъaммap-Цъaй Chammar-Chaj Shammar-shay arlanmaz-kuyu Ш ш *t + Чиньг-Aйчь цыap Činyg-Ajčychar Çinıg-Ayçı shar kitap-yumurta zarı Шы шы Sha [s] Чъизи-Чъиу Čhizi-Čhiu Çhiji-Çhiu pis/kirli-sakız Щ щ Shcha [s j ] Шампайнаг Şampaynag şampanya Ъ ъ Sxcx [] Щедрo Şhyedro cömertçe/bol bol ы Kalın [ j ] Sert/kalınlaştırma no palatalization¹(съезд) Ь ь Yery *щ+ Cыл-Фыpт-Миcын Syl-Fyrt-Misyn Şıl-Fırt-Mişın dişi-oğul-yoğurt э İnce [ j ]yumuşak/inceltme-palatalization¹«`»( 0060)(s`ezd) пьеса pyeşa oyun/piyes Ю ю E [e] Электрон Elyektron elektron Ю ю Ju ju [ju] Июл-Aтaтюpк Ijul-Atatjurk İyul- Atatyurk hepsi-atatürk Я я Ja ja [ja] Янвap-Тaня Yanvar-Tanya Yanvar-Tanya Yanvar Tanya Sanırım bu çalışmalarımızdan da etkilenerek, 27 NİSAN 2006 günü İnternette, İron Dil Sitesi aşağıda TABLO-D de ki alfabe çalışmasını yayınlandı. 19

20 D -ALLİNGVO.RU ТРАНСЛИТЕРАЦИОННЫЙ АЛФАВИТ ( ) Осетинский-Кириллица Ossetian-Cyrillic Осетинский-Старый Ossetian-Old-Latin Eski Latin Alanca Английский English İngilizce Осетинский-Латиница Ossetian-Latin Latin Alanca А а *a+ (арв, Kıril кад) Alanca A a (arv, kad) [art] A a (arv, kad) Æ æ *æ+ (æмбал, сæр) Æ æ (æmbal, sær) [bag, black] Æ æ (æmbal, sær) Б б *b+ (балц, саби) B b (balc, sabi) [ball] B b (balc, sabi) В в *v+ (вæййь, тæвд) V v (væjy, tævd) [victory] V v (væjjy, tævd) Г г *g+ (гал, нæмьг) G g (gal, næmyg) [goal] G g (gal, næmyg) Гы гы *+ (æгыдау, сагыæс) H h (æhdau, sahæs) Gh gh (æghdau, saghæs) Д д *d+ (дис, фæд) D d (dis, fæd) [dad] D d (dis, fæd) Дж дж*dз+(фьдджьн) Dž dž (fyddžyn) [marriage] Dx dx (fyddxyn) Дз дз *dz+(дзул, кудз) Dz dz (dzul, kuydz) Dz dz (dzul, kuydz) Е е *e+ (бел, денджьз) E e (bel, dendžyz) [bell] E e (bel, dendxyz) Ё ё *jo:+(слёт, ёлкæ) [ionic, Iowa] E e (sljot, jolkæ) Ж ж *zh+(жакет, жанр) [pleasure] Jx jx (jxaket, jxanr) З з *з+ (зьн, фæз) Z z (zyn, fæz) [Zulu, zoo] Z z (zyn, fæz) И и *i+ (Ирон, бирæ) I i (Iron, biræ) [mean] I i (Iron, biræ) Й й *j+ (миййаг, йæхи) J j (mijag, jæxi,) [cry {krai}] J j (mijjag, jæhi) К к *k+ (ком, бæркад) K k (kom, bærkad) [caw] K k (kom, bærkad) Кы кы *+ (кыах, фæткыуь) Kh kh (khax, fætkhuy) Kh kh (khah, fætkhuy) Л л *l+ (лæг, бал) L l (læg, bal) [mall] L l (læg, bal) М м *m+(мад, сьмах) M m (mad, symah) [mad] M m (mad, symah) Н н *n+ (ном, æнус) N n (nom, ænus) [nail] N n (nom, ænus) О о *o+ (хох, дон) O o (xox, don) [mall] O o (hoh, don) П п *p+ (пьл, æппæлгæ) P p (pyl, æppælgæ) [poem] P p (pyl, æppælgæ) Пы пы*+ (пыа, пыьрьпыьф) Ph ph (pha, phyryphyf) Р р *r+ (рон, сæкæр) R r (ron, sækær) [rug] R r (ron, sækær) С с *s+ (сом, бæлас) S s (som, bælas) [song, nonsense] S s (som, bælas) Т т *t+ (тæвд, стур) T t (tævd, stur) [tent] T t (tævd, stur) Ты ты*+ (тыæпæн) Th th (thæpæn) Th th (thæpæn) У у *u+ (устур, туркаг) U u (ustur, turkag) [school] U u (ustur, turkag) Ф ф *f+ (фæд, цæф) F f (fæd, cæf) [fan] F f (fæd, cæf) Х х *h+ (худ, бæх) X x (xud, bæx) [hand, Honda] H h (hud, bæh) Хы хы*+ (хыæу, арахыхы) Q q (qæu, araqq) Q q (qæu, araqq) Ц ц *ts+ (цонг, балц) C c (cong, balc) [close to Cincinati] C c (cong, balc) Цы цы*+ (цыаммар, цыиу) Ch ch (chammar, chiu) Ch ch (chammar, chiu) Ш ш *t + (шиньг, айшь цыар) Č č (Činyg, Ajčy char) [cheese] Cx cx (cxinyg, ajcxy char) Шы шы*+ (шыиу) Cxh cxh (cxhiu) Щ щ *sh+ (щтат) [shovel] Sx sx (sxtat) Ъ ъ*shch+(ъедрин) [shchi+(ъи-cabbage soup) Sxcx sxcx (Sxcxedrin) ы * j + (сыезд) «`» ( 0060) (s`ezd) Ьь*щ+(сьл,фьрт,пьсьлмон)Y y(syl,fyrt, pysylmon) Y y (syl, fyrt, pysylmon) э *+ (июлэ, январэ) «'» ( 0027) (ijul', janvar') Ю ю *e,ә] (юкватор) [Edward] E e (ekvator) Ю ю*ju:+ (июлэ, Ататюрк) Ju ju (ijul, Atatjurk) [stew] Ju ju (ijul', Atatjurk) Я я *ja+ (январэ, Таня) Ja ja (janvar, Tanja) [Yankee, yard] Ja ja (janvar', Tanja) Yukarıdaki sitesi alfabe çalışmasının özellikle uluslararası klavye ile yazılması dolayısıyla yazım kullanımını kolaylaştıracağı sanılmaktadır. Ancak: 20

21 1. Kıril Osetçe Ы ы nın Y y ile yazılımı, uluslararası Y y harfinin, örneğin İngilizcede kullanılan sözcüklerden; cry, yankee, yard, year, yellow, yes, yesterday, you, young vs.. de ki gibi, diaspora da oturanlar için karışıklığa neden olabileceği ve Türkçe kullanımında I ı harfinin kullanılması belki bu karışıklığı Türkiye de önleyebilirse de, birkaç alfabe şekli ortaya çıkacaktır. Ы ы harfi, Latincede bulunan ancak Alan-Oset-İronca da kullanılmayan başka bir harfle gösterilemez mi? Veya kalınlaştırma işareti olarak kullanılan h ile birlikte I i harfi kullanılarak örneğin; Ih ih kullanılabilir mi? (Türkçede de I ı sesinin uluslararası kullanımı problemi bilinmektedir.). Böylece Y y harfini normal Kıril'de ki Й й yerine kullanılabilir. Buna bağlı olarak ta J j harfini, Y y yerine değil de normal J j yerine kullanma olanağı olur. Ы ы *+(сьл,фьрт,пьсьлмон)y y (syl, fyrt, pysylmon)-- Y y (syl, fyrt,pysylmon)ih ih Й й -*j+(миййаг, йæхи) J j (mijjag, jæxi,) *cry,krai}] J j (mijjag, jæhi) Y y Я я-[ja](январэ, Таня) Ja ja(janvar, Tanja)[Yankee, yard]ja ja (janvar',tanja) Ya ya 2. "Х х" harfi bütün klavyeler de bulunmasına, Eski İron alfabesinde de kullanılmasına ve yazılımının sorun olmamasına karşın, neden H h harfiyle yazılmak istendiği anlaşılmamıştır. Okunuşunda Latin H h sesi ile X x sesinin benzerliği bulunsa da, sözcüğün Latin sesi H h ile yazılması ve okunması, anlaşılmasını ve okunuşu zorlaştıracaktır. Yine h harfini kalınlaştırıcı ъ yerine kullanılması da, kalınlaştırıcı mı yoksa X x sesi için mi yazılmış olduğu düşüncesi karışıklığa neden olabilecektir. Dolayısıyla X x harfinin Kıril ve Eski İronca da kullanıldığı gibi kullanılmasında ki mahsur anlaşılmış değildir. Х х [] (худ, бæх) X x (xud, bæx) hand, Honda]H h (hud, bæh) X x Гъ гъ[] (æгыдау,сагыæс H h (æhdau, sahæs) - Gh gh (æghdau, saghæs)gh gh ъ *+ (сыезд) h «`» ( 0060) (s`ezd) h h 3. Sanırım Türkçede ki anladığımız anlamdaki S s sesi Dıguronca ve İroncanın özellikle Güney Osetia da (Qudayrag) kullanımı dışında İronca da yok. Dolayısıyla Kıril alfabesinde C c harfiyle yazılan ses İronca da Ş ş diğer aksanlarda S s olarak okunmakta ve Latince çevirileri sorun olmaktadır. Dolayısıyla Latincede ve Türkçede bulunmayan Ц ц harfi ("C c ile S s" veya tam tersi "S s ile C c" karışımı bir ses) ve harfinin Latince yazılımı da sorun olmaktadır. Buna bağlı olarak diğer sesler ve harflerinde yazılımı ve okunuşu sorun olmakta; iki, üç ve hatta dört harfin yan yana yazılımıyla çözüm aranmaktadır. С с [s] (сом, бæлас) S s (som, bælas) [song,nonsense] S s (som,bælas) Ц ц [ts](цонг, балц) C c (cong, balc) close to Cincinati]C c(cong,balc) Цъ цъ[] (цыаммар, цыиу) Ch ch(chammar, chiu) - Ch ch (chammar,chiu) Ч ч *t +(шиньг, айшь цыар)č č (Činyg,Ajčy char) [cheese] Cx cx (cxinyg,ajcxy char) Чъ чъ[] (шыиу) - Cxh cxh (cxhiu) Ш ш [sh](щтат) [shovel] Sx sx (sxtat) Щ щ *shch+(ъедрин) *shchi+ (cabbage soup) Sxcx sxcx (Sxcxedrin) 4. Kıril Alan-Oset-İronca Дж дж sesinin Türkçe karşılığı tam olarak C c olmasına karşın, Latince C c harfi Kıril Ц ц sesi için kullanıldığından aşağıdaki gibi iki harfle yazılmaktadır. 21

22 Дж дж*dз+ (фьдджьн) Dž dž (fyddžyn) *marriage] Dx dx (fyddxyn) 5. Kıril Alan-Oset-İronca Ч ч sesinin Türkçe karşılığı tam olarak Ç ç olmasına karşın, Latince ilgili ses ve harfinin bulunmaması nedeniyle iki harfle, kalını Чъ чъ ise üç harfle yazılmaktadır. Ч ч *t +(шиньг,айшь цыар)č č (Činyg,Ajčy char) *cheese] Cx cx (cxinyg,ajcxy char) Чъ чъ[](шыиу) - Cxh cxh (cxhiu) Türkçe Alfabenin Fonetiği ile Kıril Harfleri Fonetiği ve İngilizce sesleri ile adları! T ABLO-E ile - F de, Türkçe sözcüklerin Kiril Harflerle yazılışı TABLO-G de, çeşitli Alan (Oset-İron) Alfabeleri TABLO-H de çalışma ve araştırmalara fikir vermesi açısından aşağıda verilmiştir. E-TÜRKÇE VE KIRİL HARFLERİ FONETİĞİ, İNGİLİZCE KARŞILIĞI VE ADI TÜRKÇE HARFLER FONETİĞİ-İNGİLİZCE KIRİL HARFLERİ FONETİĞİ-ADI Fonetik Türkçe Harf İngilizce Okunuş Sesi Fonetik Kıril Harf İngilizce Adı [a] A a A a As u in fun [a] А а А а A [b] B b B b As b in bat [b] Б б Б б Be *dз+ C c C c As j in job [v] В в В в Ve *t + Ç ç Ç ç As ch in chat [g] Г г Г г Ge [d] D d D d As d in dog [d] Д д Д д De [e] E e E e As e in red [je] Е е Е е Ye [f] F f F f As f in far *з+ Ж ж Ж ж Zhe [g] G g G g As g in gap [z] З з З з Ze [:] Ğ ğ Ğ ğ Silent, lengthens preceding vowel [i] И и И и I [h] H h H h As h in hot [j] Й й Й й Short I *ш+ I ı I ı As e in label [k] К к К к Ka [i] İ i İ i As ee in bee [l] Л л Л л El *з+ J j J j As s in Asia [m] М м М м Em [k] K k K k As c in cat [n] Н н Н н En [l] L l L l As l in let [o] О о О о O [m] M m M m As m in man [p] П п П п Pe [n] N n N n As n in not [r] Р р Р р Er [o] O o O o As o in row [s] С с С с Es [œ] Ö ö Ö ö As e in her [t] Т т Т т Te [p] P p P p As p in put [u] У у У у U [r] R r R r As r in rat [f] Ф ф Ф ф Ef [s] S s S s As s in sand [x] Х х Х х Kha * + Ş ş Ş ş As sh in she [ts] Ц ц Ц ц Tse [t] T t T t As t in top *t + Ш ш Ч ч Che [u] U u U u As u in push * + Щ щ Ш ш Sha [y] Ü ü Ü ü As e in few * t + Ъ ъ Щ щ Shcha [v] V v V v As v in valve [ j ] Э э Ь ь Soft Sign [j] Y y Y y As y in you [ju] Ю ю Ю ю Yu [z] Z z Z z As z in zip [ja] Я я Я я Ya 22

23 F- İLGİLİ FONETİK İŞARETLERİN TÜRKÇE VE ALANCA HARFLERLE GÖSTERİLMESİ, İNGİLİZCE OKUNUŞU VE İNGİLİZCE ADI Fonetik Türkçe Harf Alanca Harf İngilizce Okunuş Sesi İngilizce Adı [a] A a A a А а А а As u in fun, art A *æ+ Æ æ Æ æ As bag, black A EI [b] B b B b Б б Б б As b in bat, ball Be *dз+ C c C c Дж дж Дж дж As j in job, marriage *t + Ç ç Ç ç Ш ш Ч ч As ch in chat, cheese Che [d] D d D d Д д Д д As d in dog, dad De [e] E e E e Ю ю Ю ю As e in red, Edward [f] F f F f Ф ф Ф ф As f in far, fan Ef [g] G g G g Г г Г г As g in gap, goal Ge [:] Ğ ğ Ğ ğ Гы гы Гъ гъ Silent, lengthens preceding vowel [h] H h H h Хэ хэ Хь хь As h in hot, hand, Honda H *щ, y+ I ı I ı Ь ь Ь ь As e in label Yery [i] İ i İ i И и И и As ee in bee, mean I *з+ J j J j Ж ж Ж ж As s in Asia, pleasure Zhe [k] K k K k К к К к As c in cat, caw Ka [l] L l L l Л л Л л As l in let, mall El [m] M m M m М м М м As m in man, mad Em [n] N n N n Н н Н н As n in not, nail En [o] O o O o О о О о As o in row, mall O [œ] Ö ö Ö ö Ё ё Ё ё As e in her [p] P p P p П п П п As p in put, poem Pe [r] R r R r Р р Р р As r in rat, rug Er [s] S s S s Ц ц-с с Ц ц-с с As s in sand, song, nonsense Es * +*s j,sh] Ş ş Ş ş Щ щ-с с Ш ш-с с As sh in she, cabbagesoup Sha [t] T t T t Т т Т т As t in top, tent Te [u] U u U u У у У у As u in push, school U [y] Ü ü Ü ü Ю ю Ю ю As e in few [v] V v V v В в В в As v in valve, victory Ve [j] Y y Y y Й й Й й As y in you, cry Short I [z] Z z Z z З з З з As z in zip, Zulu, zoo Ze [je] E e E e As bell Ye [jo:] Ё ё Ё ё As ionic, Iowa Yo [x] Х х Х х Kha Хы хы Хъ хъ [ts] Ц ц Ц ц As close to Cincinati Tse Цы цы Цъ цъ Шы шы Шы шы As shovel * t + Ъ ъ Щ щ Shcha h ы ъ [ j ] ^ ^ э ь Soft Sign [ju] Ю ю Ю ю As stew Yu [ja] Я я Я я As Yankee, yard Ya 23

24 Çağdaş kıril alfabe, 1920 ve 1930 yılları kullanılan Latin alfabe, Güney Alania-Osetia- İrışton nun 1954 yılına kadar kullandığı Gürcü alfabesi ve daha sonraları önerilen Latin alfabe: 24

25 G-TÜRKÇE SÖZCÜK VE ALANCA ANLAMI - KIRİL TÜRKÇE SÖZCÜK VE ALANCA ANLAMI Türkçe Fonetik Türkçe sözcük Kıril Kıril Türkçe sözcük Alanca anlamı Alanca anlamı A a [a] At-bæx, kaş-ærfıg А а Aт-бæx, кaщ-æpфьг B b [b] Bacı-xo, gebe-şıværcın Б б Бaджь-xo, гюbю-cьвæpджьн C c *dз+ Cam-avg, sıcak-tævd Дж дж Джaм-aвг, сьджaк-тæвд Ç ç *t + Çabuk-tağd, açık-gom Ш ш Чaбyк-тaгыд, aчьк-гoм D d [d] Dağ-xox, oda-uat Д д Дaгы-xox, oдa-yaт E e [e] Ev-xæzar, ter-xid Юю Эв-xæдзap, тэp-xид F f [f] Fakir-mægur, efe-qaytar Ф ф Фaкиp-мæгyp, юфю-xыайтар G g [g] Gezi-bals, saygı-kad Г г Гюзи-бaлц, сaйгь-кaд Ğ ğ [] Ağaç-bælaş, ağıt-şağæş Гы гы Aгъaш-бæлac, aгъьт-caгыæc H h [h] Haber-xabar, sarhoş-raşıg Xэ хэ Xэaбюp-xaбap, сapхьoщ-pacьг I ı [щ] Işık-ruxş, kız-çıjg Ь ь Ыщык-pyxc, кыз -шьзг İ i [i] İçki-nojt, gir-basu И и Ишки-нoзт, гиp-бaцy J j *з+ Jurnal-jurnal, abajur-abajur Ж ж-з з Жypнaл-жypнaл, aбaжyp-aбaжyp K k [k] Kar-mit, korkak-tærşag К к Кap-мит, кopкaк-тæpcaг L l [l] Limon-limon, masal-tauræğ Л л Лимoн-лимoн, мaсaл-тaypæгы M m [m] Masa-fıng, tamam-æğğæd М м Мaсa-фьнг, тaмaм-æгыгыæд N n [n] Namus-namış, yeni-nog Н н Нaмyс-нaмьc, йюни-нoг O O [o] Odun-şug, koş-æxjor O o Oдyн-cyг, кoщ-æxзop Ö ö [] Ördek-babıj, gör-fæn Ё ё Ёpдюк-бaбьз, гёp-фæн P p [p] Para-æxsa, top-purti П п Пapa-æxцa, тoп-пypти R r [r] Rakı-araqq, zor-jın Р р Рaкь-apaхэхэ, зop-зьн S s [s] Sarı-bur, usta-dæşnı Сс-Ц ц Сapь-бyp, yстa-дæcнь Ş ş * + Şapka-xud, beş-fonz Щщ-Ъъ-Сс Шaпкa-xyд, бюш-фoндз T t [t] Tat-ad, et-ziza Т т Тaт-aд, ют-дзидзa U u [u] Ucuz-aşlam, kuş-mapğ У у Уджyз-acлaм, кyщ-мapгы Ü ü [] Ülke-bæştæ, Atatürk-Atatyurk Ю ю Юлкю-бæcтæ, Aтaтюpк-Aтaтюpк V v [v] Vadi-kom, tavuk-kark В в Вaди-кoм, тaвyк-кapк Y y [j] Yağ-sarv, ayı-arş Й й Йaгы-цapв, aйь-apc Z z [z] Zar-shar, kaz-qaj З з-дз дз Зap-цыap, кaз -хыaз W w** [w] Washington-Uaşington Уу(a, æ, и, o, ь)уaщингтoн Ææ* *æ+ Ææ X x* [x] Х х Q q* [] Хы хы Çh* [] Шы шы Kh* [] Кы кы Ph* [] Пы пы Sh* [] Цы цы Th* [] Тыты h* [] ы ^* [] э Not: *Türkçe klavyelerde bulunabilen, kullanılabilir ve yazılabilir ek Türkçe Latince harfler, işaretler ve karşılıkları. ** Seslendirmede, æyyильн æuuilyn çiğnemek, бayyæндьн bauuændın güvenmek gibi bir çok seslinin a, æ, и i, o, y u, ы ı vs.. yan yana gelmesinden oluşan bir sözcüğün okunuşunda u sesinin İngilizcede ki gibi w (duble v) ile seslendirilir, kullanılabilir ve yazılabilir. 25

26 H - ÇEŞİTLİ DÖNEMLERDE ALAN-OSET- İRON ALFABELER VE OKUNUŞLARI Kıril Adı Fonetik 1881 Къоста Абæва Allingvo.Ru 2006 Türkçe okunuşu А а A [a] А а А а A a A a A a [art] A a Æ æ A EI [æ] Ä ä Æ æ Æ æ Æ æ Æ æ [bag, black] Æ æ Б б Be [b] Б б Б б B b B b B b [ball] B b В в Ve [v] В в В в V v V v V v [victory] V v Г г Ghe [g] Г г Г г G g G g G g [goal] G g Гы гы [] H h Ğ ğ Gh gh Ğ ğ [ağa]- gh Д д De [d] Д д Д д D d D d D d [dad] D d Дж дж *dз+ Dz dz Dx dx [marriage] C c Дз дз [dz] Ч ч Dž dž Dz dz Z z -Cz/Zc Е е Ye [je] Ë ë Е е E e E e E e [bell] Ye ye Ё ё [jo:] E e [ionic, Iowa] Yo yo-yö yö Ж ж Zhe [z] Jx jx [pleasure] J j З з Ze *з+ З з З з Z z Z z Z z [Zulu, zoo] J j -Jz/Zj И и I [i] Ī ī I i I i I(Ī) i(ī) I i [mean] İ i -I i Й й kısa I [j] I,J i, j J j J j J jj j [cry {krai}] Y y К к Ka [k] К к К к K k K k K k [caw] K k Кы кы [] Kh kh K k Kh kh Kh kh Л л El [l] Л л Л л L l L l L l [mall] L l М м Em [m] М м М м M m M m M m [mad] M m Н н En [n] Н н Н н N n N n N n [nail] N n О о O [o] О о О о O o O o O o [mall] O o П п Pe [p] П п П п P p P p P p [poem] P p Пы пы [] Ph ph P p Ph ph Ph ph Р р Er [r] Р р Р р R r R r R r [rug] R r С с Es [s] С с С с S s S s S s [song, nonsense] Ş ş -Sh/S Т т Te [t] Т т Т т T t T t T t [tent] T t Тыты [] Th th T t Th th Th th У у U [u] У у У у U u U u U u [school] U u У у Dabıl w [w] Ф ў Ф ў U u W w W w [dubl w] Ф ф Ef [f] Ф ф Ф ф F f F f F f [fan] F f Х х Ha, Kha [x] Х х Х х X x X x H h [hand, Honda] X x Хы хы [] Q q Q q Q q Q q Q q Q q Ц ц Tse [ts] Ц ц Ц ц C c C c C c [close to Cincinati] S s -Cs/Sc Цы цы [] У Ch ch C c Ch ch Sh s -Csh/Sch Ш ш Che *t + Ш ш Ш ш Č č Cx cx [cheese] Ç ç -Ch ch Шы шы [] Čh čh Cxh cxh [shovel] Çhçh-Chh chh Щ щ Sha * +[s j, sh] Sxsx[shchi](cabbagesoup) Ş ş -Sh sh Ъ ъ Shcha [shchi] Sxcx sxcx Shch shch ы «`» Sert [ j ] ( 0060) h *kalın/uzat+ Ь ь Yery [щ, y] Y y Y y Y y I ı -Ih ih э «'» [] ( 0027) ^ *İnce+ Ю ю E [e] E e [Edward] E e [e] Ю ю Ju ju [ju:] Ju ju [stew] Yu yu -Yü yü Я я Ja ja [ja:] Ja ja [Yankee, yard] Ya ya Not: 1. Kalın yazılan harfler Türkçe okunuşları ile bazı dönemlerde kullanılan müşterek harfleridir. 2. Elle yazılan harfler, uluslararasında kullanılmayan, kullanıcının özel işaretlerliyle ve genelde kendilerince şekillendirilen harflerdir. 26

27 Yukarıdaki açıklamalar ışığında, Alfabe konusunda hemfikir olmak zorlaşmakta ve ortak çözüm bulma çalışmaları devam etmektedir. Özellikle Dünya istatistik bilgilerine göre kopuntu (diaspora) da ki tüm Alan-Oset-İron ların, Amerika kaynakları ve Wikipedia ya göre yaklaşık kişisi Türkiye de bulunmakta dır. Türk yazar ve araştırmacılarına göre ise, ile arasında olduklarını yazmaktadırlar. Bu da Rusya ve Gürcistan dan sonra, ki onlarda Kırilce yazışmaktadırlar, en fazla nüfusu oluşturmaktadır. Şimdilik Kıril Alan Alfabesi ni kullanmaya devam etmek ancak Türkçe okunuşlarını yukarıdaki çalışmalar göz önüne alınarak yapılması karışıklığı önleyecektir. 27

28 ALFABE 28

29 29

30 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 ALANCA-OSETÇE-İRONCA DİL BİLGİSİ DERS (УРОК) 1 SES (мыр) BİLGİSİ (Fonetik) Alan dilindeki bütün seslerin toplamı 35 adettir. Bunların yedisi sesli (хыæлæсон), ikisi yarı sesli (зьлангон æмхыæлæсон) ve 26 sı sessizdir (æмхыæлæсон). Sesliler dil pozisyonuna göre (ön, arka ve orta), dil yüksekliğine göre (alçak, orta ve yüksek), dil ilişkisine göre (dişin dudağa değmesiyle ve değmemesiyle çıkan sesler), ağız genişliğine ve dil açılımına göre (açık ve kapalı) ve süreklilik ve niceliğine göre de (kısa ve uzun) olarak ayırt edilir. Alanca-Osetçe-İroncadaki seslilerin yöntemi aşağıdaki konularda gösterilmiştir. Buna göre Alan-Oset-İron dili iki ön sesliye (лæмæгы хыæлæсон) е ye, и i üç orta sesliye а, æ, ь ı ve iki arka sesliye (хыæлæсон) о, у u sahiptir. En son ikisi dil yuvarlağına ve dişin dudağa değmesiyle çıkan seslere eklenerek kişileşmiştir. Sesliler (хыæлæсон) ağzın açıklığına göre ayrılmıştır; a açık, æ ( a, e ve ı arasında) orta çıkış, е ye, ь ı, о daha kapalıdır ve son olarak и i, у u gelir. İzleyen harfler bireysel ve tek başına sesliler (хыæлæсон) olarak kabul edilir. Rusçadan alınma sözcükler (æрбайсгæ дзьрд) nedeniyle Alanca-Osetçe-İronca alfabesinde kullanılan ses (мьр) ve harflerse (дамгыæ) şunlardır; ё yo ёлкæ yolkæ Noel ağacı, yılbaşı ağacı ж j журнал jurnal magazine, dergi ш ş шаблон şablon kalıp щ şh щёткæ şhyotkæ fırça ъ kalın h объект obhyekt nesne ь ince ^ пьеса p^yeşa oyun э e экватор ekvator ekvator ю yu юбилeй yubilyey jübile я ya якорэ yakor gemi feneri, çapa Harflerden (дамгыæ); а a, б b, в v, г g, д d, е ye, и i, й y, л l, м m, н n, о o, р r, ф f incelenirse: 1. Harf (дамгыæ) а, kapalı, alçak, orta sesli; Türkçedeki а gibi vurgu (цæвд) altında, ağzın daha arkasından çıkan arka seslidir. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım. ба ba, ва va, га ga, да da, ла la, ма ma, на na, ра ra, фа fa b. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım. aрт art ateş хыама qama kama мад mad anne бал bal kiraz кард kard bıçak гараж garaj garaj аванс avanş avans арв arv gök арм arm avuç 2. Harf (дамгыæ) e ye, dar, orta sesli. Türkçedeki e den daha kapalı. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım ve ünsüzden (æмхыæлæсон) sonra gelen e yumuşak ve yuvarlayarak ye sesi (лæмæгы хыæлæсон мьр) gibi çıksın. бе bye, ве vye, ге gye, де dye, ле lye, ме mye, не nye, ре rye, фе fye 45

46 b. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım. бел byel bel (kürek) тел tyel tel (kablo) афтек aftyek eczane ефрейтор yefryeytop onbaşı 3. Harf (дамгыæ) и i, dar, yüksek sesli. Türkçedeki i gibi daha kapalı. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım ve ünsüzden (æмхыæлæсон) sonra yumuşatıcı (лæмæгы хыæлæсон) olmasına dikkat edelim. би bi, ви vi, ги gi, ди di, ли li, ми mi, ни ni, ри ri, фи fi b. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım. ивьн ivın değiştirmek мигы miğ bulut их ix buz хид xid köprü ирд ird temiz(açık, parlak) мит mit kar 4. Harf o, dar, orta sesli. Daha kapalı ve Türkçedeki o benzer, daha fazla iki dudak arasından çıkar. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım. бо bo, во vo, го go, до do, ло lo, мо mo, но no, ро ro, фо fo b. Aşağıdaki o ile ilgili sözcükleri okuyalım. бон bon gün хос xoş ilaç ном nom isim(ad) зокыо jokho mantar 5. Aşağıdaki ilgili sözcükleri okuyalım. мад mad anne бел byel bel(kürek) кард kard bıçak тел tyel tel(kablo) бал bal kiraz их ix buz арв arv gök хид xid köprü арм arm avuç ирд ird açık(parlak) кад kad saygı(hürmet) ихдон ixdon buzhane ком kom vadi (boğaz) ихдон ixdon buzhane мит mit kar бон bon gün ном nom ad(isim) ком kom vadi(geçit) 6. Harf (дамгыæ) ь ı, Türkçedeki ı ya özdeştir. Dudak ve dilin hareketsiz durumuyla seslendirilir. Akıcı ve düzenlidir. "æ" gibi orta seslilere aittir, fakat daha kapalıdır. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım. бь bı, вь vı, дь dı, ль lı, мь mı, нь nı, рь rı, фь fı b. Aşağıdaki ь ı ile ilgili sözcükleri okuyalım. фьд fıd baba уьньн uının görmek рьг rıg toz фьрт fırt oğul, erkek çocuk бьн bın dip(alt) мьр mır ses мьд mıd bal ньв nıv fotoğraf(resim) бьл bıl dudak(kenar) 7. Aşağıdaki sözcüklerin bitimine (дзьрдь фæсæфтуан) dikkat edelim. бадын badın oturmak амайын amayın yontmak (örmek) барын barın ölçmek (affetmek) ивын ivın değiştirmek дарын darın saklamak нæмын næmın dövmek (dayak atmak) амонын amonın öğretmek 46

47 DERS (УРОК) 2 SES BİLGİSİ (Fonetik) 1. Harf (дамгыæ) у u, dar, daha dudaksıl, yüksek sesli. Türkçedeki u gibi, daha kapalı. Tam olarak Türkçedeki u karşılığı sestir (мьр). Ancak başka sesli harf (хыæлæсон) ile yan yana geldiğinde İngilizcede ki w sesi gibi okunmalıdır. a. Aşağıdaki harf bileşimlerini (вазьгджьн дамгыæ) okuyalım. бу bu, ду du, гу gu, лу lu, му mu, ну nu, ру ru, фу fu, уб ub, уг ug, уд ud, ум um, ун un, ур ur, уф uf b. Aşağıdaki у u ile ilgili sözcükleri (дзьрд) okuyalım. уд ud can(ruh, tin) курьн kurın istemek cуг şug yakacak odun бур bur sarı æрду ærdu saç teli дур dur taş дудьн dudın sızlamak уромьн uromın durdurmak c. Aşağıdaki sözcükleri okuyalım. курьн kurın istemek дудьн dudın sızlamak кусьн kuşın çalışmak æмпульн æmpulın büzülmek дур dur taş уромьн uromın durdurmak судзьн şuzın yanmak рувьн ruvın okşamak Seslendirmede, æyyильн æuuilyn çiğnemek, бayyæндьн bauuændın güvenmek gibi bir çok seslinin a, æ, и i, o, y u, ь ı vs..) yan yana gelmesinden oluşan bir sözcüğün okunuşunda u sesinin İngilizcede ki gibi w (duble v) ile seslendirilir. Alanca-Osetçe-İronca Anadiline (мадæлон æвзaг) harf (дамгыæ) olarak w girmediği ve Anavatanın onayı alınmadıkça seslendirmeği İngilizce de ki w gibi yapacağız, ancak doğru yazımı (растфьссьнад), birlikteliği sağlamak açısından y u ile yazmaya devam edeceğiz. d. Aşağıdaki y u ile başlayan sözcüklerde ki y u, İngilizce'de ki w gibi okunmalı. уьнг uıng wıng sokak уад uad wad oda уьдон uıdon wıdon onlar уьньн uının wının görmek уидаг uidag widag köken уадул uadul wadul yanak уьнд uınd wınd görüntü уарьн uarın warın yağmur уьй uıy wıy o уидьг uidıg widıg kaşık уаг uag wag terbiye e. Aşağıdaki sözcükler arasında bulunan y u dan sonra gelen sesli (хыæлæсон) ile birlikte okunurken y u nun İngilizcede ki w gibi okunması. ауайьн auayın awayın seğirtmek суанг şuang şwang ta(ta oraya kadar) хайуан xayuan xaywan hayvan хауьн xauın xawın düşmek тауьн tauın tawın yaymak(sermek) кæуьн kæuın kæwın ağlamak туаг tuag twag ekşi f. Aşağıdaki sözcüklerin sonunda bulunan y u nun İngilizcedeki w gibi okunması. кау kau kaw çit аргыау arğau arğaw masal сау şau şaw siyah нау nau naw vapur 47