İş sağlığı güvenliği. Doç Dr. Günay SAKA

Transkript

1 İş sağlığı güvenliği Doç Dr. Günay SAKA

2 İş sağlığı ve güvenliği Tanımı: İş güvenliği, işyerlerindeki çalışma koşullarının sağlık ve güvenlik içinde olmasını temin eden ve sonucunda iş kazaları ile meslek hastalıklarını azaltan bir bilimdir.

3 İş sağlığı ve güvenliği Tanımı: İşyerlerinde işin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.

4 İş güvenliği hukuki açıdan Tanımı: İşin yapılması sırasında işçilerin karşılaştığı tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, esas olarak işverene, kamu hukuku temelinde getirilen yükümlere ilişkin hukuk kurallarının bütünüdür.

5 İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı, işçinin sağlık ve emniyetinin işyeri sınırları ve iş dolayısıyla doğan tehlikeler karşısında korunmasını kapsamaktadır. KORUNMA ESASTıR

6 Geniş anlamda İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı işyeri ile sınırlı sağlık ve emniyet tedbirlerinin yeterli koruma sağlayamayacağını kabul eden ve işçinin sağlığını ve güvenliğini etkileyen ve ilgilendiren ve işyeri dışından kaynaklanan riskleri de kapsamına dahil eden bir kavramdır.

7 İş Sağlığı Her türlü işte çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal durumlarının iyileştirilmesi, çalışma şartlarının düzenlenmesi, çalışanların fiziksel, bedensel ve ruhsal niteliklerine uygun işlere yerleştirilmeleri, işin insana, insanın da işe uyumunun sağlanması işçi sağlığı ve iş güvenliği konuları arasındadır.

8 İşçi sağlığı sağlıklı bir yaşam çevresi için gereken sağlık kurallarını içerirken; İş güvenliği, daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kuralları ele alır.

9 Temel iş sağlığı hizmetleri

10

11

12

13 İş sağlığı hizmetlerinin özellikleri Çok sektörlü yaklaşım gerekir: sadece hekimler değil, kimya mühendisi, ergonomist, çevre mühendisi, makine, endüstri mühendisi, iş psikoloğu, vs. Ekonomik boyutu vardır. İş veren, çalışan, iş hukuku (avukat ve hakimler), çalışma müfenttişleri vs vs Sendikalar, meslek odaları, çevreciler

14

15 İş sağlığı ve güvenliği etkinlikleri 1. Tıbbi Yöntemler a. İşe giriş muayeneleri b. Periyodik muayeneler c. İlk yardım organizasyonları d. Sağlık eğitimi e. epidemiyoloji 2. Teknik yöntemler a. Makine teçhizatın uygun, güvenli, bakımlı olması b. Üretimde oluşacak çevresel zararlıların azaltılması c. Risk değerlendirme d. İş kazalarının azaltılması e. Güvenli çalışma eğitimleri f. Kişisel koruyucular 3. Değişik meslek dallarından kişilerin yürüttükleri yöntemler a. Ergonomi b. Çalışma koşullarının (monotonluk, vardiya, stres vs) düzenlenmesi

16 Türkiye de İş Sağlığının Durumu Ülkemizde SGK nın Temmuz 2010 verilerine göre işyeri sayısı işçi sayısı kişidir. İşyerlerinin %85,9 u 1-9 işçi, %98,2 i 1-49 işçi çalıştırmaktadır. İş sağlığı hizmetlerinin halen 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için öngörülmüş olduğu dikkate alındığında işyerlerinin sadece %1.9 bu kapsamda bulunmaktadır.

17 Türkiye de İş Sağlığının Durumu Ülkemizde 2009 yılı sonu itibarı ile 429 dan fazla küçük sanayi sitesi ( işyerini içeriyor) ve 256 dan fazla organize sanayi bölgesi bulunmaktadır. İşçi statüsünde çalışanların yanı sıra devlet memuru olarak çalışan 2.9 milyon Bağ-Kur lu 2.2 milyon kişi çalışmaktadır. Tarım çalışanları ve kayıt dışı çalışanlara ilişkin değerlerde dikkate alınmalıdır

18 Dünya genelinde çalışanların sadece %10 15 i iş sağlığı hizmetlerini almaktadır. Bu sıklık sanayileşmiş ülkelerde %15-90 arasında iken gelişmekte olan ülkelerde %1-20 düzeyindedir.

19 İşyeri hekimi Sürekli olarak en az 50 işçi çalıştıran iş yerlerinde SSK tarafından sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan, işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesi, ilk yardım, acil tedavi, ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenlemek üzere.. (İSİG tüzüğü madde 91)

20 İşyeri hekimi 50 kişiden az işçi çalıştıran iş yerleri İOSB den yararlanır İşyeri hekiminin çalışma saati işçi başına 15 dk üzerinden hesaplanır 1000 kişiden fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde işyeri hekimi tam gün çalışmak zorundadır.

21 İŞYERİ HEKİMİ KORUYUCU SAĞLIK HİZMETİ VERİR HASTANE HİZMETLERİ DIŞINDAKİ SAĞLIK HİZMETLERİNİ VERİR İŞÇİ AİLELERİNİN DOKTORU DEĞİLDİR İŞÇİLERİN İŞTEN KAYTARMALARINI ENGELLEMEK İÇİN İSTİHDAM EDİLMESİ YANLIŞTIR

22 İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLERİ TIBBİ GÖREVLER İŞE GİRİŞ MUAYENELERİ PERİYODİK MUAYENELER İZİN DÖNÜŞÜ MUAYENELERİ AŞILAR ÖZELLİĞİ OLAN İŞÇİLERE ÖZEN İLK YARDIM ORGANİZASYONU BESLENME SAĞLIK EĞİTİMİ ARAŞTIRMA TEKNİK GÖREVLERİ İŞYERİ ZARARLILARINI İZLEMEK İŞ KAZALARI VE MES.HAST.NEDENLERİ- Nİ BELİRLEMEK İŞ ANALİZLERİ YAPMAK İSİG KURULLARINDA GÖREV ALMAK?

23 İşe giriş muayenesi İş yerinin tümünde yada bir ünitesinde tüm riskleri değerlendirip bu risklere yönelik anamnez, klinik ve laboratuar muayeneler yapılarak tamamlanan muayenedir.

24 İşe giriş muayenesi İşe giriş muayenesini yapacak olan hekimin Yapılan üretim biçimi Üretim akışı Çalışma ortamı koşulları Riskli çalışma türlerini belirlemesi gerekir.

25 İş yerini tanıma, iş yeri durum saptaması ve risk analizi İşyerini tanıyan, üretim akışını izleyen hekim işe giriş muayenelerinde daha başarılı olacaktır. Üretim şeması (iş akımı) üzerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikolojik risklerin tespit edilmesi gerekir.

26 Riskli çalışma türlerinin saptanması Uzun süreli çalışma Vardiyalı çalışma Gece çalışması Ağır iş yükü Montaj bandı İş güvenliği önlemlerinin alınmaması

27 Riskli çalışma türlerinin saptanması Termal koşullar (sıcak, soğuk, nem, basınç, hava akımı) Kimyasal etkenler (çözücüler gazlar, metaller, metal tozları) Fiziksel etkenler (aydınlatma, hava kirliliği, toz, iyonize ve iyonize olmayan ışınlar, gürültü)

28 Riskli çalışma türlerinin saptanması Ağır ve tehlikeli işler Ergonomik olmayan koşullar Beslenmeyi zorlaştıran durumlar Genel hijyen koşulları (genel temizlik, içme suyu, yemekhane, soyunma odaları, duşlar, tuvaletler vs.)

29 İşyerindeki çalışma ilişkileri Bireysel ve toplu iş ilişkileri Sendikal konum İş verenin İSİG ile ne kadar ilgilendiği

30 İşyerinde zararlı etkenlerin düzeylerinin ölçülmesi ve takibi Toz ölçümü Gürültü ölçümü Nem, hava akımı, ısı ölçümü Tehlikeli gaz ve buharın ölçümü Radyasyon ölçümü Aydınlatma ölçümü

31 İşe giriş muayenesi nasıl yapılır? Kimlik bilgileri Öz geçmiş, soy geçmiş ve anamnez Fizik muayene İşyeri risklerine uygun tamamlayıcı muayene İş yeri sağlık risklerine ilişkin laboratuar muayene

32 Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi Tozlu işler: madencilik, taş ocakları, yapı işleri, seramik-porselen, metal, cam çimento, dokuma, kağıt, lastik, termik santral, döküm işleri vs.

33 Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi Tozlu işlerde çalışması sakıncalı olanlar: Dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetm., hipertansiyon vb) Solunum fonksiyon bozuklukları (göğüs kafesi deformiteleri, kronik akciğer hastalıkları: bronşit, astım, amfizem, plörit, fibrotik granülomatöz değişiklikler. Pnömokonyozlar, aktif yada inaktif tüberküloz.) Aşırı şişmanlık

34 Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi Ek laboratuar muayeneleri Vital kapasite Zorlu vital kapasite Akciğer grafisi

35 Örnek; Tozlu işlerde işe giriş muayenesi Erken kontrol muayenesi 6 ay yada 1 yıl sonra yapılır Periyodik muayene 1-3 yıl arayla

36 Örnek; Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş muayenesi Yüksekte yapılan işler: inşaat işleri, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kuyu, kule, metro, baca, direkte çalışma, yüksekte temizlik, gemi yapımı, liman vinç operatörü

37 Örnek; Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş muayenesi Çalışamayacaklar: Kadınlar, 18 yaşın altında olanlar, bedensel engelliler Kronik hastalar; dolaşım sistemi (hipertansiyon ve kalp yetm., MI gibi), böbrek hastaları, diyabet, epilepsi gibi nörolojik hastalıklar, psikiyatrik hast. Baş-boyun travması geçirmişler, ilaç, alkol, uyuşturucu alışkanlığı olanlar, görme bozukluğu olanlar, vertigosu olanlar.

38 Örnek; Yüksekte çalışacaklara yapılacak işe giriş muayenesi Giriş muayenesi Özgeçmiş, soygeçmiş anamnez, fizik muayene, denge muayenesi, görme ve işitme muayenesi EKG, tansiyon ölçümü, kan şekeri, kreatinin, hemogram, tam idrar, akciğer grafisi.

39 Kimlere işe giriş raporu verilir? Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işe girenlere, kadın ve çocuklara işe giriş raporu düzenlenebilmektedir Diğer iş kolları için tüzükler hazırlanmalıdır

40 Erken kontrol muayenesi İşe giriş muayenesinden sonra periyodik muayene zamanı gelmeden oluşabilecek sağlık sorunlarını saptamak için yapılır. Aşırı duyarlılık reaksiyonları gibi. Erken kontrol muayenesi, işe giriş muayenesini tamamlayan bir uygulamadır.

41 Kimler işe giriş raporu verebilir? İşyeri hekimleri, İşçi sağlığı dispanserleri İşyeri ortak sağlık birimi Sosyal sigortalar kurumu Sağlık ocakları

42 Periyodik muayeneler Amacı işyerindeki etmenlerin etkilerini erkenden tespit etmek Etkilenme varsa hastalık oluşmadan önlem almak Hastalık oluşmuşsa da bunu erkenden fark etmek Meslek hastalıkları insidansını azaltmak ve İşgücü kaybını önlemek

43 Periyodik muayeneler Ağır ve tehlikeli işlerde, 18 yaşın altı çocuklar için 6 ayda bir, büyükler için en az yılda bir periyodik muayene zorunlu kılınmaktadır (Ağ ve Teh.İ.Tüzüğü) Kurşunla çalışan işlerde 3 ayda bir yapılır ve rutin muayenelere ek olarak kan kurşun düzeyi, tam kan (bazofil granülasyonu, hemogram), idrarda delta ALA, kaproporfirin

44 Periyodik muayene Arsenikle çalışanlarda 6 ayda bir. Dışkı, kıl ve tırnaklarda arsenik bakılması. Organik fosforlu bileşiklerle çalışanlarda 6 ayda bir. Kolinesteraz düzeyinde düşme %25 ten fazla olmamalı. Civa olan işyerlerinde 6 ayda bir. Periferik ve SSS muayenesi, ağız-diş muayenesi vs

45 Periyodik muayene Tozlu işlerde (maden ocakları, kiremit ocakları, dökümhaneler, tekstil, şeker, çimento, inşaat, seramik gibi) 6 ayda bir kontrol. Solunum fonksiyon testleri yapılmalıdır.

46 İSİG kurulları İşyerinde İSİG ile ilgili konularda katılımı sağlamak ve alınması gereken kuralları belirlemek ve bu kurallara uyulmasını sağlamak amacıyla kurulur. (iş kanunu madde 76)

47 İSİG kurulları Kurul üyeleri İşveren yada temsilcisi İşyeri güvenlik şefi İşyeri hekimi Sosyal işler danışmanı Sivil savunma uzmanı İşyerinde görevli formen, ustabaşı İşyerinde bulunan sendika temsilcisi

48 İSİG kurullarının görevleri İSİG konularında yol göstermek İSİG önlemlerini belirlemek İSİG yönetmeliği hazırlamak İSİG iç yönetmeliğinin uygulanmasını izlemek Makine ve tezgahlarda koruyucuları Kişisel koruyucuları İşyeri hijyeni ve çalışma şartları İş kazalarının değerlendirilmesi ve engellenmesi İSİG eğitimleri

49 İşyerinde fizik etkenler Gürültü Isı ve nem Aydınlatma Titreşim İyonlaşma yapmayan ışınlar İyonlaşma yapan ışınlar

50 Gürültü İşitme duyusunun azalmasına veya sağlığın bozulmasına veya başka tehlikelerin oluşmasına neden olan seslerdir (ILO). Gürültülü iş kolları: Metal sanayi Madencilik Ağaç işleri Tekstil fabrikası

51 Gürültünün etkileri Duyma fonksiyonu üzerine etkiler Geçici eşik kayması Kalıcı sağırlık Birinci evre : odiyometrede 4000Hz de çentiklenme İkinici evre: fısıltı seslerinin duyulamaması Üçüncü evre: konuşma bandının etkilenmesi.

52 Gürültünün etkileri Yorgunluk Psikolojik etkiler Fizyopatolojik etkiler Kalp atışlarında artma Hipertansiyon Mide ve deudonum etkilenme (yanma, hazımsızlık şikayetlerinde artma) Kan kolesterolünde artış

53 Gürültü düzeylerine örnekler Sakin bir ev ortamı db(a) Sokak gürültüsü db(a) Torna atölyesi db(a) Dokuma tezgahı db(a) Kompresörlü makine db(a) Jet motoru db(a) Top patlaması db(a)

54 Gürültülü ortamda çalışma saatleri Maksimum gürültü Günlük çalışma saati saat /gün 90 4 saat /gün saat /gün saat /gün dk/gün dk/gün

55 Endüstriyel işitme kaybını etkileyen faktörler Sesin özelliğine bağlı Sesin şiddeti Çalışma süresi (90 db(a) da 20 yıl %20 sağır) Sesin frekansı (yüksek frekanslı sesler daha zararlıdır) Ani sesler Bireysel özellik Daha önce geçirilmiş kulak hastalığı Kişisel duyarlılık Yaş Daha önce gürültülü bir işte çalışmış olma

56 Gürültüden korunma Daha az gürültü yapan motorların yada makinelerin kullanılması Makinelerin bakımı Makinelerin izole edilmesi Ses emici malzeme Kapalı bir odaya tüm makineleri yerleştirmemek Gürültülü ortamda çalışan işçi sayısını azaltmak Çalışma saatlerini kısıtlamak Kulak tıkaçları

57 Gürültülü işlerde İşe giriş muayenesi Odiyometrik inceleme, kronik otit gibi sorunların irdelenmesi Periodik muayene Odiyometrik inceleme,

58 Isı ve nem En sağlıklı ısı ve nem o Cde %30-75 rölatif nemdir. Çok yüksek ısı ve nemde işçide aşırı yorgunluk hissi, üretimde düşme, güçsüzlük hatta ölüm nedeni olabilir. 24 derece ve %60 rölatif nemde en ufak hareketle terleme olur

59 Isı ve nem 24 derecede ve %80 nemde veya 30 derece sıcakta %40 nemde ileri derecede bitkinlik, sıkıntı hissi, solunumda sıklaşma, kalp atışlarında artma, baş dönmesi olur. Yüksek ısıda sinir sistemi çöker, kramplar, kas gücünde azalma, tansiyon düşmesi, dil kuruluğu, nabız zayıflaması ve taşikardi, iştah azalması, idrarda albumin.

60 Isı ve nemin yüksek olduğu işler Pamuk, yün, elyaf gibi maddelerin dokumasında %75-90 nem gerekir. Şeker, konserve fabrikalarında nem yüksektir. Kauçuk, çimento, cam dökümhaneleri, dökümhaneler, demir çelik fabrikalarında ısı çok yüksektir. Madenlerde her 100 m de ısı 2.5 derece artar.

61 Isı ve nem Mutlak nem: havada herhangi bir anda bulunan su buharı miktarı Maksimum nem : belli bir sıcaklıkta olabilecek en yüksek nem miktarı. Rölatif nem: mutlak nem / maksimum nem

62 Isı ve nemden korunma Çevresel önlemler ve çalışma şartlarına yönelik önlemler Havalandırma Çalışma sürelerini azaltma Fazla yağlı yüksek kalorili yiyeceklerden kaçınma 15 dk aralarla mola verilmesi

63 Isı ve nemden korunma İşe giriş muayenesi Aşırı şişman, yaşlı, kronik hastalığı olanlar, alkolikler, kalp hastaları işe uygun değildir Periyodik muayene

64 Aydınlatma İyi aydınlatmanın özellikleri Yapılan iş için yeterli Yeknesak İyi yayılmış Gölge vermeyen Göz kamaştırmayan Genel = lux Detayları kabaca görme 150 lux Detayları iyice görme 700 lux Çok iyi görme 1500 lux Çok ince işler 3000 lux

65 Titreşim Tıpkı ses dalgaları gibi yayılır. Etkileri: Çok düşük frekanslar (2 Hz): araç tutması 2-20 Hz: kamyon, traktör, inşaat makineleri, trenler. Sırtta ağrı, boyun ağrıları, diskal herni. 20 Hz den fazla: kompresörlü makineler, delici, perdahlayıcı el aletleri. Titreşim sendromuna neden olur.

66 Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler Kienböck hastalığı: dirseklerden kolu açıp kapamada zorluk, el, bilek ve kollarda basmayla ağrılı şişlikler. Raynauld hastalığı: parmaklarda morarma, çabuk üşüme, uyuşma ile seyreder. Kompresör kullananların %70 inde vardır.

67 Titreşim nedenli hastalık ve belirtiler Beyaz parmak Karpal Tunel sendromu Eklemlerde ekzositoz, osteoliz, osteoskleroz, osteokondroz Parestezi, kramplar, kaslarda atrofi Parmakların geç ısınması

68 Titreşimde korunma Daha az titreşim ve gürültü makinelerin kullanılması Makinelerin bakımı yağlanması Makinelerin izolasyonu Yeterli ısı ve nemin sağlanması Kompresör tutamaklarının PVC yada kumaşla kaplanması Vardiya sonunda ılık suyla ellerin yıkanması

69 Titreşimden korunma İşe giriş muayenesi Kas iskelet sisteminin detaylı muayenesi Periferik sinir sisteminin detaylı muayenesi Periferik damarların muayenesi Periyodik muayene Soğuk testi İskelet sisteminin radyolojik incelenmesi Periferik sinir sisteminin muayenesi EEG, EMG

70 İyon yapmayan ışınlar UV( nm) Görünür ışınlar ( nm) İnfrared ışınlar ( nm) Radyo frekansları Mikrodalga boylular Radyo frekansları Elektromanyetik alan

71 İyon yapmayan ışınlar Sanayide: kaynakçılık işleri, cam sanayi, çelik yapımı, dökümhaneler, saç, karpit yapımı, metal eritme potaları, fırınlar. Etkileri: Deri üzerine Göz üzerine

72 İyonizan radyasyon Işınlar bir ortamdan geçerken iyon çiftleri oluşturuyorsa buna iyonizan radyasyon denir. X ışınları, gama ışınları, alfa ve beta ışınları. Etkileri: yarattıkları enerji ile hücre yüzeyinde iyonlaşmaya neden olurlar ve daha aktif zararlı hale gelirler.

73 İyonizan radyasyon 0.5 gray.. Kİ ne geçici etki 1-2 gray. 24 saat içinde mide bulantısı, kusma, saç ve kıllarda dökülme, ishal, kan tablosunda değişiklikler 3-5 gray. Mide bulantısı, ishal, kusma, genel halsizlik, hızlı kilo kaybı, ağır boğaz iltihabı, Kİ tahribatı nedeniyle aplazi gray 1-2 hafta sonra ölüm. 0.2 graylik ışın kısırlığa neden olabilir.

74 İyonizan ışınlar Kaynağın kurşun zırhlanması Kaynakla işçi arasındaki mesafeyi arttırmak Çalışma sürelerini azaltmak İşçi sayısını mümkün olan en aza indirmek Sürekli alınan ışının takibi (dozimetre) Kurşun önlükler 3 ayda bir periyodik muayene Gebe ve çocukların çalışmasının engellenmesi

75 Kimyasal etkenler Madenler Solventler (aromatik hidrokarbonlar, Gazlar buharlar Asit ve alkaliler Boyalar Pestisitler Plastik maddeler

76 madenler kurşun, civa, berilyum, krom, arsenik, kobalt, kadmiyum, talyum

77 İşyerinde kurşun Kullanıldığı işyerleri: Saf metal olarak: İnşaat işleri, boru, levha, çatı malzemeleri, kurşun tel, kablo, saçma, kimyasal madde kapları, radyasyon koruyucu, boya üretimi (üsütbeç, sülügen, yağlı boya malzemeleri) Alaşım olarak: batarya levhası(pb+sn), pirinç ve bronz üretimi (Pb+Sn+Cu+Zn), lehimleme işleri (Pb+Sn) (Pb+Zn+Sn)

78 İşyerinde kurşun Kullanıldığı işler Kurşun oksitler : akü, lastik, mine, cam sanayii Kurşun tuzları: insektisit Organik bileşikler : kurşun tetraklorür yada tetrametil olarak süper benzinde.

79 Kurşunun vücuda girişi Sindirim yoluyla Solunum yoluyla Deri yoluyla

80 Kurşunun etkileri Alyuvarların dayanıklılığını azaltır Hemoglobin sentezini bozar Damar sisteminde kasılmalar Böbrek ve karaciğere direk toksik etki Düz kasları etkileyerek kolik tarzında ağrı, kabızlık Sinir sisteminde felçler (radial sinir felci gibi) Çocuklarda gelişme bozukluğu

81 Akut kurşun zehirlenmesi Bulantı, kusma, ağızda metalik bir tat, kabızlık, ishal, susama hissi, tükürük salgısının artması, şiddetli mide barsak krampları. Taşikardi Baş dönmesi, baş ağrısı, halsizlik koma

82 Kronik kurşun zehirlenmesi Belirtisiz ön dönem: öğrenme güçlüğü, hafızada zayıflama, sözel yeteneklerde azalma, hiperaktivite, düşük IQ, konuşma iletişim bozukluğu Hafif zehirlenme: kas ağrı ve uyuşmaları, sinirlilik, nadiren karında ağrı, yorgunluk, kas tonusunda azalma

83 Kronik kurşun zehirlenmesi Orta derecede zehirlenme: eklem ağrıları, konsantrasyon güçlüğü, baş ağrısı, kusma, kabızlık, genel yorgunluk, ellerde titreme, kilo kaybı Ciddi zehirlenme: uyuşma ve felçler, ensefalit, bilinç kaybı, diş etlerinde mavimsi çizgiler (Bruton çizgileri), ciddi karın ağrıları.

84 Kronik kurşun zehirlenmesi Laboratuar: anemi, kan kurşun düzeyinde yükselme, İdrarda kurşun, Delta ALA, kaproporfirin Kemiklerde kurşun (K-XRF)

85 Kurşunda korunma 1. İşyerinde havalandır 2. Kapalı sistem çalışma 3. İşyeri kurşun düzeyinin izlenmesi (maksimum 0.15 mg/m 3 ) 4. İşe giriş muayeneleri 5. Kişisel koruyucular.

86

87 Solventler Aromatik hidrokarbonlar (benzen, ve analogları) Alifatik hidrokarbonlar (petrol ürünleri) Doymamış alifatik halojenli hidrokarbonlar (trikloretilen, tetrakloretilen) Doymuş alifatik halojenli hidrokarbonlar (karbon tetraklorür, tetrakloretan, metilklorür)

88 Mobilya sanayi de toluen maruziyeti

89

90 Solventler Alkoller Ketonlar (aseton) Esterler Glikoller Eterler Karbon sülfür

91 Gazlar ve buharlar Boğucu gazlar CO 2, metan, etan, bütan, hidrojen, azot İrritan gazlar NH 3, SO 2, Fosgen, azot oksit Sistemik etkili gazlar CS 2, CCl 4, benzen, nitroparafin Narkotik etkili gazlar toluen, trikloretilen.

92 İşyerinde tozlar Pnömokonyoz yapan tozlar Ağır hastalık yapanlar (asbest, silis) Orta derecede hasar yapanlar (kömür, mika, feldispat) Hafif hastalık (demir, baryum oksit) Pnömokonyoz yapmayan tozlar Ağır hastalık yapanlar (berilyum, krom, nikel, kurşun) Orta derece hastalık yapanlar (pamuk, ağaç, un) Hafif hastalık (çimento, mermer, tütün vs)

93 ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-1 Toz Sorunu olan İş Kolları ve Meslekler Maden ocakları Kömür-Krom-Civa Bakır-Demir İmalat sanayi Döküm-Çimento-Tuğla-Seramik-Cam-Aspest Pamuk-Kendir İnşaat işleri Yol-Tünel Tarım

94 ÇALIŞMA YAŞAMINDA TOZ SORUNU-2 Toz Türleri Ve Sağlık Sakıncaları Toz : Havada asılı olarak kalabilen mikron çapında katı parçacıklar. Solunabilen toz ; mikron çapında. Kimyasal yapı... Organik-inorganik Fizik yapı... Kristal Amorf Biyolojik özellik... Allerjen-toksik-fibrojen-non-fibrojen

95 SOLUNUM SİSTEMİNİN SAVUNMASI Partiküllerin eliminasyonu Üst hava yolları; Mükosilier klirens Alt hava yolları ; Öksürük. Mükosilier klirens. Alveoler makrofajlar. İmmünolojik savunma. Asiner klirens Yapısal faktörler Sigara Bronş daralması Kr.Bronş infeksiyonu Alkol Alveole ulaşan mik. tozların %98-99 u dışarı atılır.

96 SİLİKOZİS Etken madde: Silika (Sio2) En sık görülen meslek hastalıklarından biri. Riski İşler Maden ocakları Yol-baraj-tünel yapımı Seramik ve cam sanayi Ateş tuğlası yapımı Döküm temizleyiciler

97 SİLİKOZİS Patogenez Silis yüklü makrofaj-lizozim paraçlanması prteolitik enzimler-fibrozis Mikronodül, nodül, büyük fibroz kümeler Klinik Nefes darlığı (geç dönemde) Öksürük, balgam çıkarma (Silikotüberküloz?) SFT ZVK, ZVK 1.sn Seri ölçümlerde karşılaştırma önemli!

98 Akut silikozis (Alveoler siliko-lipoproteinozis) 44 yaşında, kum püskürtme işçisi. 7 yıldır, korunmasız çalışmış.

99 SİLİKOZİS İşe uygun olmayanlar veya işten ayrılması gerekenler Önemli solunum ve/veya dolaşım fonks. bozukluğu Astım, KOAH, Yaygın TB sekeli Org. Kalp Hastalığı- Kontrolsuz hipertansiyon Radyoloji de A 2 ve B 1 kategorisinde lezyonlar

100 SİLİKOZİS- Korunma Mühendislik- Madenlerde ; Sulu çalışma, uygun havalandırma Döküm temizleme de ve seramik işlerinde ; Yerel aspirasyon Kum püskürtme işlemi: Özel odalarda yapılmalı. İşçiye dışardan hortumla, Kişisel Koruyucu- Toz maskeleri!

101 KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP) Kömür tozu silisyuma göre daha az da olsa patojendir Kömür tozu % 1-2 oranında silisyum içerir! Risk grupları Kömür madenlerinde- Kazmacılar-Lağımcılar Kömür yükleyiciler

102 KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZU (KİP) Klinik ve Laboratuar Basit KİP Küçük yuvarlak opasiteler. Solunum fonksiyonlarında minimal değişiklikler İyi prognoz Komplike KİP Massif fibrozis odakları Solunum Fonksiyon bozuklukları Kötü prognoz

103

104 PNÖMOKONYOZLAR Radyolojik kontrol; Genel kural olarak, Pnömokonyoz riski taşıyan iş yerlerinde işe giriş muayenesinde ve her 1-2 yılda bir standart akciğer grafisi önerilir.

105 ASBESTOZ (ASBESTOZİS) Serpentin Amfibol Krosidolit (mavi asbest)! İnşaat işleri ; Yalıtım malzemeleri-döşeme-tavan Boru Balata üretimi Tekstil; Dayanıklı malzeme üretimi Gemi-uçak sanayi

106 ASBESTOZ (ASBESTOZİS) Çevresel maruziyet ; Türkiye de yaygın. Ak toprak. (Sıva) Asbest ve zeolit bölgeleri Hiç beyaz toprakla badana yapılan bir evde oturdunuz mu?

107 ASBESTİN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR Selim hastalıklar Plevrada fibrokalsifikasyonlar Plevra sıvısı Perikard sıvısı Prikardial fibrozisi İnterstisyel fibrozis (ASBESTOZİS) Malign hastalıklar Malign Plevral Mezetelyoma Akciğer kanseri Malign Peritoneal Mezotelyoma Diğer kanserler Hastalık için 5-20 yıllık süre Sigara içilmesi riski kat artırır.

108 - SESİNİZİ DUYURMAK İÇİN BAĞIRMAK ZORUNDA KALDIĞINIZ GÜRÜLTÜLÜ ORTAM, - KULAĞINIZI RAHATSIZ EDEN SESLER, - KULAĞINIZI ÇINLATAN GÜRÜLTÜ İŞİTMENİZE ZARAR VEREBİLİR.

109 Kurşun işleri, Matbaa işleri, Akü işleri, Galvaniz işleri, Lehim işleri... gibi kurşun ve bileşiklerinin kullanıldığı işlerde çalışıyorsanız KURŞUN ZEHİRLENMESİNE DİKKAT EDİN!!!

110 MADEN OCAĞI, TAŞ OCAĞI, TÜNEL YAPIMI, KUVARS OCAĞI VEYA DEĞİRMENİ, RASPA VE KUMLAMA, SERAMİK VE ÇANAK-ÇÖMLEK İŞLERİ, CAM SANAYİ, DÖKÜMHANE, ÇİMENTO SANAYİ, İNŞAAT SEKTÖRÜ gibi İŞLERDE ÇALIŞANLAR.

111

112

113 (PAZARTESİ ATEŞİ HUMMASI) Pamuk Çırçır işinde veya Tekstil fabrikasında YADA keten, jüt ve kenevir ipliği ve halat işinde ÇALIŞIYORSAN Hafta tatili dönüşü ilk iş günü öğleden sonra; Göğsünde sıkışma, Nefes daralması, Şiddetli öksürük varsa, Dinlenme ihtiyacı duyuyorsan

114 Nezle olmadığın halde burun akıyor sa, Burun içinde iyileşmeyen yara varsa, Burun kanaması oluyorsa, -KROM VE NİKEL KAPLAMA İŞİ YAPIYORSAN -KROM VE NİKEL ALAŞIMLI METALLERLE KAYNAK İŞİ YAPIYOR VE KAYNAK DUMANINI SOLUYORSAN, -KROM VE NİKEL TUZLARI İLE ÇÖZELTİ HAZIRLAMA İŞİ YAPIYORSAN MESLEK HASTALIĞI OLABİLİR İŞYERİ HEKİMİNE BAŞVUR.

115 NEFES DARALMASI, KRONİK BRONŞİT VEYA ASTIM, GÖZLERİNDE KIZARIKLIK, BOGAZINDA YANMA VE ÖKSÜRÜK, EL VE YÜZ DERİSİNDE SARARMA, DİŞLERDE SARARMA VE ÇÜRÜME VARSA, KAYNAK İŞİ YAPIYORSAN MESLEK HASTALIĞI OLABİLİR

116 Kızarıklık VARSA, Kabarma ve su toplama VARSA Deride dökülme VARSA 1- Cildinizin, kimyasal maddelere temas edip etmediğini düşünün, 2- İçleri astarsız lastik veya kauçuktan yapılmış eldiven, ayakkabı giyip giymediğinizi düşünün, 3- Eliniz veya üzerinizdeki yağ, boya ve benzeri kirleri temizlemede benzin yada başka kimyasal madde kullanıp kullanmadığını düşün, EĞER DOĞRUYSA

117 ASBESTİN ÜRETİMİ KIRMA ÖĞÜTME PAKETLEME TEKSTİL VE BALATA FABRİKALARI İNŞAAT VE ÇATI DÖŞEMELERDE ASBEST İÇEREN YAPILARIN YIKILMASI FREN BALATA DEĞİŞİMİ NEFES ALIRKEN ZORLANIYORSANIZ! ÖKSÜRÜK ŞİKAYETİNİZ ARTMIŞ İSE! KİLO KAYBINIZ VARSA?

118 İşyeri ortamında toza maruziyet öyküsü incelenirken çalışanın; ayrıntılı meslek öyküsü alınmalıdır (En son yaptığı ve daha önce çalıştığı işler, çalıştığı bölümler, kullandığı ve çalıştığı ortamdaki maddeler, iş dışı uğraşları, alışkanlıkları sorgulanmalıdır.). ** PA Akciğer grafisinin (35x35cm.) değerlendirilmesi, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ile Maden ve Taşocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle İlgili Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. PA akciğer grafileri, A ve B okuyucu tarafından değerlendirilir. İlgili Tüzük ve Yönetmelik ile A ve B okuyucu listelerine adresinden ulaşılabilir. *** A ve B okuyucuları tarafından pnömokonyoz olgusu ya da şüphesi biçiminde kabul edilen ve işverene bildirilen işçiler, Meslek Hastalıkları tanısı koymakla yetkili Hastaneye sevk edilir. Hastane raporlarının bir örneği ilgili işyerine ve İSGÜM'e gönderilir.

119

120 Kromda burun septumlarının delinmesi

121 Kromda dermatolojik bulgular

122 Boya kazanına kobalt dökümü

123 BİSSİNOZİS Pamuk, keten, kenevir tozlarına maruz kalanlarda gelişebilen akciğer hastalığı. Başlangıç döneminde ; Reversibl bronş spazmı.. Bronko-alveolit İleri dönemde : KOAH benzeri tablo.(irreversibl) Etyoloji: ENDOTOKSİNLER İmmünolojik etki Kimyasal etki

124 BİSSİNOZİS- Riskli işler Pamuklu tekstil Çırçır,harman-hallaç, Tarak,Vater,Çözgü Keten,Kendir ve kenevir fabrikaları. Maruziyet süresi ; 5-6 yıl Yükümlülük süresi:15 gün, 3yıl

125 BİSSİNOZİS- KLİNİK Semptomlar ; Göğüste sıkışıklık hissi, öksürük, hırıltı, hafif nefes darlığı, ateş Evre ½ ; Bazı tatil sonraları-pazartesiler semptom varlığı Evre 1 ; Her tatil-pazartesi sonrası Evre 2 ; Tüm çalışma günlerinde Evre 3 ; KOAH bulguları

126 BİSSİNOZİS- TANI Klinik bulgular + Akciğer radyolojik muayene ; Normal Vardiya içinde ZVK 1.sn de % 5-10 azalma ; Hafif % = Orta >% 20 = Ağır.

127 BİSSİNOZİS- Prevelans Endenozya ; % 30 Sudan ; % 37 (1987) Etyopya ; % 40 Hindistan % İngiltere; ; % % % 3.9

128 BİSSİNOZİS- KORUNMA İşe uygun olmayanlar: Astım- KOAH Ciddi Akciğer Hastalığı Sekelleri İşden ayrılması gerekenler Vardiye içinde ZVK 1.sn 100 ml azalanlar Koruyucu Önlemler; Aspirasyon, taban islaklığı,kapalı çalışma

129 İş yeri hekimliğinde epidemiyoloji iş yerinde sunuk kalınan etkenlerin etkilerinin, ve çalışanlarda meydana gelen hastalıkların ve yaralanmaların nedenlerini, dağılımını ve sıklığını inceleyen bilim dalıdır.

130 Emisyon kaynağı Kirletici Çıkan miktar Ekolojik ve çevresel ölçümler Yüzeyel sular Derin sular Su Hava kirletici (tozlar) Bitkiler Hayvanlar İnek sütü Sağlık etkileri Erken etkiler Orta sürede Uzun sürede İnsan maruziyeti İnsan davranışları Numuneler

131 Seveso Accident bölgesi A Zonu Nüfus: 804 Toprak TCDD (1976): Zone A Zone B Zone R Zone Pop Soil concentration Min Max A B 5, R 38, Reference 232,745 NA NA Reference zone µg/m 2 Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998

132 Seveso Accident bölgesi Zone B Nüfus: 5,941 Toprak TCDD (1976): Zone A Zone B Zone R Zone Pop Soil concentration Min Max A B 5, R 38, Reference 232,745 NA NA Reference zone µg/m 2 Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1

133 Seveso Accident Bölgesi Zone R Nüfus: 38,624 Toprak TCDD (1976): Zone A Zone B Zone R Zone Pop Soil concentration Min Max A B 5, R 38, Reference 232,745 NA NA Reference zone µg/m 2 Bertazzi et al., Environ Health Perspect 1998

134 TCDD plazma düzeyleri, 1976 Plazma TCDD (ppt) 100, ,000 1, } Alt sınır Zone A Zone B Zone R Needham et al., Chemosphere 1998

135 Erken dönem kesitsel çalışma

136 Lenfositlerde kromozomal sapmalar, 1977 Exposure No. Subjects No. Mitoses Aberrant cells % Gaps + Gaps - Acute Chronic Controls (De Carli et al. 1982)

137 Referans Bölgeye göre Zone A+B+R de Konjenital malformasyon RR DEFECTS JAN-APR RR 90% CI RR 90% CI TOTAL MAJOR MILD (Mastroiacovo et al. 1988)

138 KLORAKNE VAKALARI ZONE SUBJECTS 3-14 YRS. CHLORACNE CASES PERCENT A total A-max B 1, R 8, R Polo Outside 48, (Caramaschi et al. 1981)

139

140 İNSİDANS ÇALIŞMALARI

141 Mortality (Zone A+B) Males Females Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI) TÜM NEDENLER ( ) ( ) TÜM KANSERLER ( ) ( ) LENFOSİT/KAN ( ) ( ) Rektum ( ) ( ) KDH ( ) ( ) *Analysis adjusted for age and sex Bertazzi et al., Am J Epidemiol 2001

142 Cancer incidence (Zone A+B) Males Females Obs RR* (95% CI) Obs RR* (95% CI) Tüm kanserler ( ) ( ) Lenfosit/kan ( ) ( ) Non-Hodgkin ( ) ( ) Multiple Myeloma ( ) (1.5-16) Rektum ( ) ( ) Hepatobiliar ( ) ( ) Meme ( ) Endometriyum ( ) Over ( ) Vajen (1.3-24) *Analysis adjusted for age and sex Pesatori et al., Ind Health 2003