KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ

Transkript

1 KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ AMAÇ Madde 1-. Bu yönergenin amacı, Karadeniz Teknik Üniversitesi bünyesinde yer alan akademik birimlerde yapılacak her türlü bilimsel/sanatsal çalışma ve araştırma, yayın ve akademik faaliyetleri ile topluma hizmet faaliyetlerinde uyulması gereken bilim etiği ilke ve kuralları belirlemek, etiğe aykırı davranışların yaptırımlarını düzenlemek ve uygulamayı gözetmek amacıyla oluşturulacak Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulları ile alt kurullarının görev, yetki, sorumluluk ve çalışma esaslarını belirlemektir. YASAL DAYANAK Madde 2-. Bu yönerge, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'mm Kurumlar İçi Bilimsel Denetimi ile ilgili 42 inci ve 65 inci maddeleri uyarınca hazırlanmıştır. Yönergede, 25/5/2004 tarihli ve 5176 sayılı "Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" ve 13/4/2005 tarihinde sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ve Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" esas alınmıştır. KAPSAM Madde 3-. Bu yönerge: a) Karadeniz Teknik Üniversitesi bünyesindeki, öğretim elemanları ve lisansüstü ve lisans öğrencileri ile Karadeniz Teknik Üniversitesi bünyesinde yürütülen veya desteklenen araştırma ve yayın faaliyetlerinde yer alan diğer kamu ve özel sektör elemanlarının her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar ile gerçekleştirilen bilimsel etkinlikler, desteklenen ve/veya yürütülen bilimsel araştırma-geliştirme projeleriyle ilgili araştırma etiği konularını, b) Yüksek lisans veya doktora öğrenciliği sırasında yapılan tez ve bilimsel yayınlar ile yürütülen bilimsel araştırma-geliştirme projeleriyle ilgili araştırma etiği konularını, c) Karadeniz Teknik Üniversitesi mensuplarınca yurtiçinde ve yurtdışında her çeşit basın, görsel ve işitsel yayın organlarında yayımlanan ya da yayımlanmak üzere gönderilmiş olan her tür yayınla ilgili yayın etiği sorunlarını, d) Karadeniz Teknik Üniversitesi mensuplarınca biyomedikal araştırmalarda kullanılacak deneklerde ve ekoloji ile ilgili çalışmalarda yapılan etik ihlallerini kapsar.

2

3 TANIMLAR Madde 4-. Bu yönergede geçen; Kurum : Karadeniz Teknik Üniversitesi'ni, Rektör Senato Birim : Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörünü, : Karadeniz Teknik Üniversitesi Senatosunu, : Karadeniz Teknik Üniversitesine bağlı Fakülte, Enstitü, Yüksekokul, Konservatuar, Meslek Yüksekokulu, Araştırma ve Uygulama Merkezlerini, Kurullar : Karadeniz Teknik Üniversitesi Etik Kurullarını Başkan Üye Denek : Karadeniz Teknik Üniversitesi Etik Kurul Başkanını, : Etik Kurul Üyesini : Üzerinde araştırma, inceleme, deney veya değerlendirme yapılan canlı varlıkları, ifade eder. TEMEL ETİK İLKE VE KURALLAR _ Madde 5-. Üniversitenin her çeşit bilimsel araştırma, yayın ve akademik faaliyetlerinde uyulacak temel ilkeler şunlardır: Bilimsel Araştırma Etiğine İlişkin Temel İlkeler a) Veriler, bilimsel yöntemlerle elde edilir. Bunların değerlendirilmesinde, yorumunda ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde bilimsel yöntemlerin dışına çıkılamaz, sonuçlar saptırılamaz, elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçlarıymış gibi gösterilemez. b) İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan, 9 Ağustos 2011 tarih ve sayılı Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik hükümleri göz önünde bulundurulur. c) Sosyal ve beşeri bilimlerde yapılacak anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların rızası alınır. Araştırma, bir kurumda yapılacaksa, katılımcıların rızasından sonra bağlı bulundukları kurumun izni alınır. d)araştırma ve deneylerin, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermemesi temel ilkedir. Çalışmalara başlanılmadan önce gerekli izinler yetkili

4 birimlerden yazılı olarak alınır. Bu çerçevede uluslararası beyanname hükümleri ve Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat hükümleri göz önünde bulundurulur. e) Araştırmacılar ve yetkililer, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür. f) Yapılacak çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgilerin, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanılması; gizliliğine riayet edilmesi ve korunması sağlanır. g) Bilimsel araştırma için tahsis edilen imkân ve kaynaklar amacı dışında kullanılamaz. Yayın Etiğine İlişkin Temel İlkeler a) Bilimsel araştırma sonuçları, araştırmayı bizzat ve bilfiil yapanların hepsinin adlarıyla yayımlanır. Araştırmanın herhangi bir aşamasında etkin biçimde katkıda bulunmamış kişilerin adları yazar isimlerinin arasına katılmaz. b) Bilimsel yayınlarda daha önce yayımlanmış veya yayımlanmamış herhangi bir çalışmadan yararlanırken bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak gösterilir. Evrensel olarak tanınan bilim kuramları, bilim alanlarının temel bilgileri, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermeler dışında hiçbir çalışmanın tümü veya bir bölümü, izin alınmadan ve asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekliyle yayımlanamaz. c) Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tezler veya çalışmalar, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanılamaz. d) _ Bilimsel araştırma ve yayınlarda, bilim ve bilgi evrensel kabul edilir ve daha önce yapılmış benzer çalışmalar görmezden gelinemez. Akademik Değerlendirmelere İlişkin Temel İlkeler a) Akademik yaşamın bütün evreleri ile öğretim, yönetim ve akademik değerlendirmelere ilişkin görevlerde "bilimsel liyakat" temel ölçüt kabul edilir. b) Eğitimin eksik verilmesi, kopyacılık, akademik ilerleme ve ödül jürilerinde bilimsel liyakat ölçütlerinin dışına çıkmak, kişileri kayırmak, bilimsel eleştiri sınırlarını aşarak kişilerin kimlik ve kişiliğine yönelik saldırılarda bulunmak, haksız menfaat sağlamak, ayrımcılık, sahtecilik, kopyacılık ve benzeri davranışlar üniversitenin akademik etik normları ile bağdaşmaz.

5 KURULLARIN OLUŞUMU Madde 6-. a) Karadeniz Teknik Üniversitesi bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulları sosyal ve beşeri bilimler, sağlık bilimleri ve fen ve mühendislik bilimleri alanlarında oluşturulur. Bu kurullar sosyal ve beşeri bilimler, fen ve mühendislik bilimleri ve sağlık bilimlerinin her birinden farklı alanlarda görev yapan profesör unvanına sahip öğretim üyeleri arasından iki yıllık süreyle Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörü tarafından seçilen dokuzar üyeden oluşur. b) Gerekli görülmesi halinde çalışmaların verimliliğini sağlamak amacıyla farklı bilim alanları için farklı bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulları oluşturulabilir. c) Belirlenen kurul üyeleri hakkında etik ihlalinde bulunduklarına dair kesinleşmiş bir adli veya idari karar veya tespit bulunmamalıdır. d) Etik kurallarına aykırı eylemi tespit edilen etik kurulu üyesinin görevi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörünün bu konudaki kararın kendisine tebliği ile sona erer. e) Görev süresi biten bir üye aynı usulle yeniden seçilebilir. İzinsiz ve özürsüz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan veya en az altı ay süreyle izinli olan üyenin, üyeliği kendiliğinden sona erer. Herhangi bir nedenle boşalan üyelik için, aynı usulle yeni üye seçilir. f) Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulları başkanları ve üyeleri Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörü tarafından seçilir. Her bir bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulu başkanı kurul üyeleri arasından bir kişiyi başkan yardımcısı olarak seçer. Başkanın görevinin sona ermesiyle birlikte başkan yardımcısının görevi de sona erer. g) Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarının sekreteryası ve raportörlük görevi Karadeniz Teknik Üniversitesi Hukuk Müşavirliği tarafından yürütülür. ETİK KURULUN GÖREVLERİ Madde 7-. Karadeniz Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurullarının görev ve sorumlulukları şunlardır: a) Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından kısmen veya tamamen desteklenen veya üniversite mensuplarınca gerçekleştirilen bilimsel araştırma ve yayınların, önerilenler ve sonuçlananlar dahil olmak üzere, etik normlara uygun yürütülmesini sağlamak b) Etiğe aykırı davranışları, Rektörlüğün talebi üzerine incelemek ve rapor hazırlamak c) Gerektiğinde uzman veya danışman görüşü almak, ilgili kişilerle yazışmalar yapmak ve bilgi istemek d) Gerekli durumlarda, inceleme komisyonu oluşturmak ve bu komisyonların hazırladığı raporları inceleyerek sonuçlandırmak

6 e) Sonuçlanan ve karara bağlanmış olan araştırına ve yayın etiğine aykırı davranışların Rektörlük aracılığı ile ilgililere duyurulmasını sağlamak f) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği tüm etik konular ve sorunlarda hassasiyet ve gizlilik içinde çalışmak ve ilgili tüm bilgi ve belgeleri saklı tutmak g) Etiğe aykırı davranışı incelerken, bilgi veren, incelenen ve incelemelere yardımcı olanlara karşı eşit, saygılı, önyargısız, duyarlı ve adil davranmak h) Araştırma, yayın, akademik etik konularında etik dışı davranışların ortadan kaldırması amacıyla ilgili birim, kurum veya kuruluşlar ile işbirliği yaparak eğitici faaliyetlerin düzenlenmesi yönünde Rektörlüğe önerilerde bulunmak i) Üniversite akademik personeli, lisansüstü eğitim öğrencileri ve tıpta uzmanlık öğrencileri için bilimsel araştırma ve yayın etiği kursları düzenlemek, bu kurslara ilişkin eğitimi programlamak j) Bilimsel araştırmaların etiğe uygun yürütülmesi için ilkeleri belirlemek, geliştirmek ve gerektiğinde değişiklik önerisinde bulunmak ETİK KURULUN ÇALIŞMA ESASLARI Madde 8-. Üniversite Etik Kurulunun, bu yönerge ile belirlenen görevleri yerine getirmek üzere yapacağı toplantılarda toplantı ve karar yeter sayısına ilişkin olarak, 2547 sayılı yasada belirlenen üniversitelerdeki kurulların toplanma usul ve esasları uygulanır. Toplantıları Kurul Başkanı yönetir. Başkanın yokluğunda toplantılara başkan yardımcısı başkanlık eder. Kuruldaki raportörlük görevini en genç üye yürütür. Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulları çalışmalarını bizzat yürütür; ancak gerektiğinde alanında uzman bilirkişilerden görüş alınması hususunu Rektöre sunabilir. İlgilinin çalıştığı anabilim dalında öğretim üyesi bulunmaması halinde, en yakın anabilim dalında çalışan öğretim üyeleri arasından veya gerekli görülmesi halinde ilgili anabilim dalı dışından bilirkişi atanabilir. Birden fazla bilirkişi atanması halinde her bilirkişi ayrı rapor tanzim eder. Bilirkişiler dosya kendilerine ulaştığı andan itibaren en geç bir ay içerisinde konuya ilişkin raporu hazırlayıp gönderirler. Aşağıdaki kişiler etik soruşturmalarda bilirkişi ve uzman olarak görevlendirilemez: a) İlgilinin lisansüstü tez danışmanları, b) İlgilinin eşi ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dâhil) kan veya sıhrî hısımları, c) İlgili ile aralarında husumet bulunan kişiler.

7 Etik Kurulu üyeleri, kendileri ile ilgili etik ihlali iddialarının görüşülmesi ve karar bağlanması toplantılarına katılmazlar. Etik ihlali yaptığı kesinleşen üyenin, Etik Kurulundaki görevi kendiliğinden sona erer. ETİK KURULLARINA BAŞVURU VE KURULLARIN ÇALIŞMA ESASLARI Madde 9- a) Rektörlüğe intikal ettirilen etik ihlali iddiaları inceleme yapılmak üzere bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarına iletilir. b)her başvuru için ayrı bir dosya açılır. Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarının inceleme sürecinde diğer kurum ve kuruluşlarla her türlü yazışmalar Rektörlük aracılığıyla yapılır. c)hakkında etik ihlali iddiası bulunan kişiden iddialara ilişkin olarak savunma ve gerekli bilgi ve belgeler istenir. İlgili kişiler, bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulunun bu yöndeki isteğinin kendilerine ulaştığı tarihten itibaren onbeş (15) gün içerisinde yazılı savunmalarını vermedikleri takdirde, Kurul, diğer bilgi ve kanıtlara dayalı olarak karar verir. Kurul, gerekli gördüğü hallerde savunmayı sözlü olarak da alabilir. d)hazırlanan raporlar, ilgili bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulunda tartışmaya açıldıktan soma oylanır ve kesin rapor kurul üyelerince imzalanır. Karara muhalif kalan üye karşı oy gerekçesini yazmak zorundadır. İnceleme sonuçlarını içeren kurul kararları Rektörlüğe sunulur. Etik ihlali saptanan kişilerle ilgili olarak Kurulca düzenlenen rapor konusunda Rektörlükçe gerekli adli ve idari işlemleri başlatır. Etik ihlali iddiasında bulunan kişi ve kuruluşlar, başvuruları ile ilgili olarak alınan kararlar hakkında Rektörlük tarafından ilgili birim ve kurumlarla birlikte bilgilendirilir. e)başka kuruluşlarca yapılmış ya da yapılmakta olan inceleme ve soruşturmalar, bu düzenleme kapsamında yapılacak etik ihlali incelemelerine engel oluşturmaz. f)kurul üyeleri, uzman ve bilirkişiler yaptıkları soruşturmayla ilgili edindikleri bilgi ve belgeleri Rektörlüğün izni olmaksızın açıklayamazlar. Madde 10-. Etik Kurulunca etiğe-'-'aykırı davrandıklarına karar verilenler, kararın Rektörce kendilerine bildirildiği tarihten 7 (yedi) gün içinde bir kereye mahsus ve gerekçeli olarak itiraz hakkına sahiptirler. İtiraz başvurulan Rektörlüğe yapılır ve kurula intikalinden itibaren 15 (onbeş) gün içinde Etik Kurulunca incelenerek karara bağlanır. ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLAR Madde 11-. Bilimsel araştırma, yayın ve sanatsal uygulamalarda karşılaşılan aşağıdaki türden davranışlar Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından etik dışı kabul edilmektedir: 1) Aşırma (İntihal):Başkalarının fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, uygulamalarını, yazılarını, yapıtlarını ve şekillerini sahiplerine bilimsel kurallara

8 uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendisininmiş gibi sunmak. Yabancı dilden kitap makale vb. tercüme ederek kendi yazmış gibi basmak. 2) Sahtecilik (Uydurma): Sunulan veya yayınlanan belgeyi gerçeğe aykırı olarak düzenlemek veya bir belgeyi değiştirmek veya gerçeğe aykırı belgeyi bilerek kullanmak. Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak; yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek. 3) Çarpıtma: Araştırma kayıtları ve elde edilen verileri tahrif etmek, Araştırmada kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyalleri kullanılmış gibi göstermek, Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak, İlgili teori veya varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak. 4) Duplikasyon (Tekrar Yayım): Bir araştırmanın aynı sonuçlarını birden fazla dergiye yayın için göndermek veya yayınlamak. (Yayın içeriğinin birden fazla uzmanlık alanını ilgilendirdiği, yayının farklı bir dilde yayınlanmasında yarar görüldüğü gibi durumlarda her iki yayın kuruluşundan onay almak koşuluyla yayın tekrarı kabul edilebilir.) 5) Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak. 6) Haksız Yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dahil etmek, aktif katkısı bulunduğu halde bu kişileri yazarlar arasına katmamak, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olamayan bir biçimde değiştirmek. (Yazarlık Hakkı, çalışmanın tasarımında; veri toplanması, analizi veya değerlendirilmesinde; yazımında katkı vermiş olmayı gerektirir. Başkalarının çalışmasına sadece yazım aşamasında katkıda bulunmak yazarlık hakkı doğurmaz.) 7) Diğer Etik İhlal Türleri: Yayınlarında bilimsel kurallara uymadan makul ölçüleri aşan alıntılar yapmak. (Bilimsel yayınlarda ya da genel kamuoyuna dönük olarak yayınlanan her türlü makale, derleme, kitap ve benzeri yayınlarda daha önce yayınlanmış veya yayınlanmamış bir çalışmadan yararlanılırken, o çalışma bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir. Evrensel olarak tanınan bilim kuramları, matematik teoremleri ve ispatlar gibi önermeler dışında hiçbir yapıt tümüyle ya da bir bölümü ile izin alınmadan veya asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekliyle yayınlanamaz. Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile onların araştırmadaki katkılarını açık bir biçimde belirtmemek, İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak. Yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek. Akademik yükselme başvurusunda jüri üyelerini yanıltıcı, yanlış ya da eksik beyanda bulunmak.

9 Yukarıda sayılanlar dışında kalan ve Kurul tarafından, bu yönergenin 5. maddesinde belirtilen temel etik ilke ve kurallarla bağdaşmadığına karar verilen davranışlarda bulunmak. ÇEŞİTLİ VE SON HÜKÜMLER Disiplin işlemleri Madde 12- Etiğe aykırı eylemi kanıtlanan kişiler hakkında gerekli disiplin soruşturmasının başlatılması amacıyla ilgili kurumlara bilgi verilir. İntihal ve haksız yazarlık eylemlerinin gerçekleşmesi hallerinde asıl müellifin rıza göstermesi ilgilileri sorumluluktan kurtarmaz. Zamanaşımı Madde 13 - İntihal ve sahtecilik şeklindeki etik ihlallerinde inceleme başlatılması herhangi bir süre sınırlamasına tabi değildir. Ancak bunların haricindeki etik ihlallerinde eylemin gerçekleştiği tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra etik inceleme yapılamaz. İntihal ve sahtecilik haricindeki diğer etik ihlallerinde, etik ihlal teşkil eden eylemin öğrenildiği tarihten itibaren iki yıl içinde etik inceleme başlatılmaması halinde etik ihlal iddiası incelenemez. Gizlilik Madde 14 - Bilimsel araştırma ve yayın etik kurullarının kararlan, genel düzenlemeler dışında gizlidir, etik kurulların tespitleri hakkında bu yönergede belirtilen kişi ve kuruluşlar ile başvuru sahibinden başkasına bilgi verilmez. Yeniden inceleme Madde 15 - Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarında incelenen bir eser hakkında aynı iddialarla yapılan mükerrer başvurular dikkate alınmaz. Etik ihlallerine ilişkin kayıtlar Madde 16 - Yukarıda sayılan etik ihlal türlerinden birini gerçekleştirdiğine karar verilen kişilere ilişkin karar ve belgeler Rektörlük tarafından gizlilik ilkesine riayet edilmek suretiyle uygun bir şekilde dosyalanıp saklanır. Yürürlük Madde 17-. Bu yönerge, Karadeniz Teknik Üniversitesi Senatosu tarafından kabul edildiği tarihte yürürlüğe girer. Yürütme Madde 18-. Bu yönerge hükümlerini, Karadeniz Teknik Üniversitesi Rektörü yürütür.