21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası 21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU EKİM 1997 BİLDİRİLER Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri yazar / yakarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz. Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur. EDİTÖR Cemalettin Çağdaş Yılmaz Arslan YAPIM Deha Ajans Ltd. Şti. Tel: BASKI Deha Mat Ltd. Şti. mmo yayın no: 199 ISBN

2 DÜZENLEME KURULU YÜRÜTME KURULU ÖmerGÜLEKEN Remzi ERİŞLER Süleyman EVCİLMEN Tarık DEMİRAY Cemal GENCER Uğurcan NAZLI T.Hikmet KARAKOÇ Turhan ONGEN Hasan CEBÎROĞLU DinçerMETE Metin ALBEYOGLU Selahattin SAPMAZ Hakkı ÖZÜTOK Prof.Dr. Mehnjet ATILGAN Faruk İNCEOGLU Fatih YAŞA Ö.Faruk YÜKSEL Servet TETİK ş p Ahmet SİNKİL MMO Başkan Vekili MMO Bursa Şube Sekreteri MMO Antalya Şube Başkanı MMO Ankara Şube Sekreteri MMO Ankara Şube Y.K.Ü. MMO Adana Şube Y.K.Ü. MMO Eskişehir Şube YK.Ü. MMO İzmir Şube Y.K.Ü. MMO İstanbul Şube Bşk. Vekili MMO Edirne Şube Bşk. Vekili MMO Aydın İl Temsilcisi MMO Muğla İl Temsilcisi MMO Fethiye İlçe Temsilcisi MMO Denizli Şube Y.K.Ü. MMO Denizli i îubey.k.u. MMO Denizli! iube Sekreteri MMO Denizli, iube Saymanı MMO Denizli i iubey.k.ü. MMO Denizli İube Y.K.Ü. MMO Denizli i iube Üyesi Ufuk ABALIOĞLU M.Gülşen GÜNGÖR İsmail ÇELİK İnci İLGAZ MevlütÇELİKBİLEK Erdoğan KİRİŞ Ali DENİZ Mehmet SARICA Fatih DİLBAZ Ali Rıza YAZGAN İskender ERBİL SEMPOZYUM SEKRETERYASI Fatih YAŞA Erkin PALAMUTÇU SEMPOZYUM YERİ Çatalçeşme Oda Tiyatrosu Denizli Belediyesi Meclis Salonu DANIŞMANLAR KURULU ABALIOĞLU Ali ABALIOĞLU İsmet ACAR Mehmet ADA H. Tekin AKŞAHİN Yalçın AKŞİTProf.Dr.M.Arif AKYÜREK Faruk ALTUNTAŞ Turgay ALYANAK Prof. Dr. İbrahim ASLANOĞLU Doç.Dr. Mehmet ATICI Sait ATMACA Mehmet AYDEMİR Mehmet AYDINLI Osman BAŞÇİFTÇİ Feyzullah BAYSAL Ali BEŞTAŞ Tanju CEYLAN Yrd.Doç.Dr. Tülay CONTAY Gürol ÇELİKOK Bülent ÇETİŞLİ Prof. Dr. Halil ÇİZMECİ Hasan ÇOPUR Süleyman DEĞİRMENCİ İsmail DEMİREREN İbrahim DEVELİ Hilmi DOĞUAltan DURMAZ Prof. Dr.Ali DUYSAL Ömer DÜLGEROĞLU Prof. Dr. Ercan ECE İsmail EDEM Ali EMİR Cahit ERDUYAN Tamer EREN Prof. Dr. Aslan ERGUN Yaşar Oğuz ERHAN Ramazan ERTÜRK Necati ESEN Hasan EVRAN Vedat GERELİOĞLU İ. Hakkı GÖKALP Prof. Dr. Hüsnü Yusuf GÖKSU Yusuf Ziya GÖKŞİN Ahmet GÜLSÖZ Doç. Dr. Alper GÜN Yücel GÜN ALP Sezai GÜRGÜN Ertan GÜVENALAli HAZER Şeref İLGERİ Süleyman KALEMCİ Nail KARABACAK Doç. Dr. Rasim KARAMANLI A. İhsan KASAPOĞLU Kemal KATRANCI Zafer KAYA Ramazan KAYNAK Mustafa KEÇECİ Müjdat KIVANÇ Behçet KOCABAĞ Durali KOCAMAZ Hasan KONYALIOĞLU Hilmi KÖSEOĞLU Cevdet KUTLU R. Erhan MARIMAli NİZAMOĞLU İsmail OKTİK Prof. Dr. Şener ÖNCEL Abdi ÖZDEMİR Mehmet ÖZEK Doç Dr. Ziya ÖZEKMEKÇİ Nejdet ÖZPINAR Doç. Dr. Yahya PANAYIR İlter RENDE Prof. Dr. Hikmet SALGAR Gültekin Okay SARAÇOĞLU Önder ŞENEL Yavuz SİVRİ Esat SÖZKESEN Nuri SÜZÜK Lerzan TAŞKIRAN Cihan TERZİBAŞOĞLUAli TOSUN İsmail TOKER Emin TÜRKÖZ Hüseyin ÜLKÜ Turhan ULUKAYA Halil URGANLIOĞLU Bekir USLUM.Abdulkadir YALÇIN Cengiz YAVUZ Mehmet YILDIRIM Veli YUSUMUT Şah İsmail YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet ZEYTİNCİ Cüneyt İRTİBAT BÜROSU: TMMOB Makina Mühendisleri Atatürk Bulvarı SSK Khanı Kat:2 DKNİZLİ Tel & Fax:

3 SANAYİLEŞME VE İNSAN ->- Yrd.Doç.Dr.Hasan TÜZEN Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Sanayileşme, birçok ülkenin gerçekleştirmeye çalıştığı sosyolojik bir olgudur, ister az gelişmiş yahut - daha nazik bir belirleme ile- gelişmekte olan, isterse gelişmiş ülke olsun, tümü için sanayileşme, ulaşılması gereken asıl hedef olma cazibesini sürdürmektedir. Bunlardan birinciler, sanayileşmiş ülkeler düzeyine çıkmak isterken; diğerleri ise hem farkı korumayı, hem de sanayileşme süreci içerisinde karşılaştıkları problemleri çözmeyi amaçlamaktadırlar. Buradan hareketle, belirtilen her iki süreçte de "bir ülkenin kısa ve uzun dönemli hedefleri doğrultusunda eldeki kaynakların en verimli bir biçimde dağıtılması ve yeni kaynakların ortaya çıkarılması, değişik kesimlere değişik biçimde yansıyan sorunlara sağlıklı ve tutarlı çözümler bulunabilmesi için, toplumun bütünü sorumluluk yüklenmeli ve sorumluluğu ölçüsünde yetkilerini de özgürce kullanabilme" (Gürdoğan, 1985:32) zorunluluğu göz ardı edilmemelidir. Ancak, sanayileşmiş ülkelerin hiçbiri bu noktalarda genel menfaati düşünmemiş ve bugün karşılaşılan problemlerin doğmasına neden olmuşlardır. "Sanayileşme yahut endüstrileşme süreci boyunca, dünyadaki doğal kaynaklar bilinçsizce kullanılmış ve gelecek kuşaklar düşünülmemiştir." (Russell ve Russell, 1979:6i). Fakat sanayileşmeyi hedefleyen ve henüz sanayileşmenin problemlerinden habersiz ülkeler sanayileşmeyi "hayatı biçimlendirmenin odak noktası kabul etmektedir. Bu kabule dayanan ekonomik faaliyetlerin sonucunda, sağlıklı bir toplumsal yapıya ulaşılacağı veya ulaşıldığı inancı, artık yeryüzü ölçüsünde yaygınlık kazanmış durumdadır. Bugünlerde ister batılı, ister doğulu olsun, bütün bir dünya yatırımları artırmanın, satışları yükseltmenin erdemine kesinlikle inanmış" (Gürdoğan, 1985:138) olduklarından günümüzdeki problemler daha da yoğunlaşarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle gelişmekte olan ülkelerin, kendilerinden önce sanayileşmiş ülkeleri ve onların sıkıntılarını yakından analiz ederek, kendilerine daha az hasarlı bir yol belirlemeleri gerekmektedir. Unutulmamalı ki, "sanayileşme, değişik alanlarda gerekli bilimsel ve teknolojik bilgiye sahip çok sayıda uzman işgücü gerektirir. Bu yüzden sorunları ve çözümleri dar bir alanda ele almak mümkün değildir. Bir alanda kalarak, diğer alanlarla ilişkilerini ve diğer alanlara olan etkilerini hesaba katmadan bütüne ilişkin tutarlı çözümlemeler yapılamaz." (Gürdoğan, 1985:33). Nitekim "iyi düzenlenmiş bir toplumsal ortamda sanayileşmenin gerçek fonksiyonu, yaşam için gerekli şeyleri, bir takım daha rahat yaşama araç ve olanaklarını, çok fazla çalışmayı zorunlu kılmadan sağlamak ve yaygınlaştırmaktır. Toplum için gerekli çalışma, bu çalışmayı yapanlarca yönetilirse, üretim ile boş zaman arasında bir dengeye ulaşılabilir; oysa bugün için bu denge yoktur" (Russell ve Russell, 1979:2). Kaybedilen veya hiç kurulamayan sadece bu denge değildir. Ondan daha da önemlisi, üretim ve tüketim arasında denge kurulamaması ve insanın kirlenmesidir. "insanın, insan olma özelliğinin kaybedilmesidir" (Erkal, 1983:255). "Üretim ile tüketim, bir madeni paranın iki yüzü gibi birbirlerinden hiç bir zaman ayrılması söz konusu olmayan bir bütündür. Bu yüzden, üretime verilen ağırlık bir noktadan sonra, tüketime verilmesi gereken önem biçimine dönüştü" (Gürdoğan, 1985:139). Zira sanayileşme sürecinde "üretim ve tüketim düzenleri -gittikçe daha iyi görüldüğü gibi- evrenin yasalarına uymayan bir ölçekte, karmaşıklıkta ve yıkıcılıkta sürüp gittikçe de" (Schumacher, 1979:353) bu sıkıntı artacaktır. Bu ikilemde bunalan ve "üretim süreci içinde adeta, vida çeviren hayvan durumuna sokulan insan; tüketim alanında da zevkleri, hayat tarzı başkaları tarafından oluşturulan, homo consumer (tüketici hayvan) konumuna " (Kozak, 1984:92) indirgenmiş oldu. Ne var ki "ekonomik gelişme yolunda, ahlaka, dolayısıyla insana ilişkin sorunlar, yürürlükteki zihniyetin kaçınılmaz bir sonucu olarak hep gündem dışı tutulmuştur" (Gürdoğan, 1985:34). Ancak unutma- 138

4 mak gerekir ki, aptalca ve ahmakça bir üretim seferberliği ile çılgınca bir tüketimin yaşandığı toplumlarda, değerler sisteminden söz etmek zaten mümkün olamayacaktır. Bu süreç içerisinde "çağdaş insan, bilimsel ve teknik gücünün gelişmesinden duyduğu coşku içinde doğayı kirleten bir üretim sistemi ve insanı sakat bırakan bir toplum türü kurmuştur. Servet durmadan artabilse, her şeyin yoluna gireceği sanılmaktadır. Paranın her şeye gücü yeter sayılmakta; adalet, uyumluluk, güzellik ve hatta sağlık gibi madde dışı değerleri, gerçekten satın alamasa bile gerekliliklerini ortadan kaldırabileceği ya da bu değerlerin kaybının karşılığını verebileceği düşünülmektedir. Böylece üretimin geliştirilmesi ve servet birikim çağdaş dünyanın en yüce amaçları haline gelmiş bulunmaktadır." (Schumacher, 1979:351). Binaenaleyh artık insanı, insan kılan sosyal değerler kaybolmuş, bunların yerine "toplum içindeki iktidarın temel kaynakları başta servet, para, mülkiyet gibi diğer grupların kontrolünü sağlayan olanaklar ve bunlara bağlı olarak prestij, karizma gibi bilgi elde etme, popülarite vb. elemanlar" (şayian, 1975:89) ikame edilmiştir. Bu nedenle hem sanayileşmiş hem de sanayileşme yolunda çaba sarfeden ülkelerde "bazı fert ve gruplar, toplumun diğer fert ve gruplarından kendilerini ayırmak için bir harcama yolu seçmektedirler. Böylece tüketimde gösterişe varan bir tercihle, statü elde etmek ve bunu korumak amaçlanmaktadır. Birçok mal, asıl gayelerine uygun olarak kullanılıp tüketilmek yerine, fizik yapılarıyla statü sembolü rolü oynar." (Erkal, 1983:48). Yine gerçekleştirilmeye çalışılan bu sanayileşme sürecinde ortaya çıkan modernleşme içerisinde "başta kişisel davranışların temel belirleyicisi sosyal norm sistemi olmak üzere, tüm kontrol olanakları etkinliklerini kaybettiklerinden, ortaya kontrolsüz ve yoğun bir yolsuzluk akımı çıkmaktadır" (şayian, 1975:95). Sanayileşme ile birlikte yeni yaşama biçimleri kazanılırken; bunlarla beraber insanların eşyaya bakış açıları da farklılaşmaktadır. Nitekim sanayileşmenin birey ve toplum hayatındaki etkileri bilhassa maddeyi değerlendirme ve eşyayı/nesneyi farklı yorumlama alanlarında kendini göstermekte ve özellikle de "para" bireye sağladığı güçle onun sosyal hayatını önemli derecede etkilemektedir. "Para, toplumda herkesin aradığı, istediği bir şey olmakla kalmamış, herşeyin tek değeri haline gelmiş, bireyler için de tek ölçüt para olmuştur" (Mills, 1974:486). Nitekim parayı idare edemeyen toplumları, para idare edecek ve kaçınılmaz olarak insan iradesi paraya yenik düşecektir. "Paranın her şeyin önüne geçtiği bir toplum hayatında, diğer toplumsal değerler etkinliklerini yitirmekte, bireyler kolay para kazanmak ve servet sahibi olmak için insaftan, merhametten çıkacak duruma gelmektedirler" (Mills, 1974:486-7). Ayrıca sanayileşme sürecinde insan-eşya ilişkisi 1 farklı anlamlar kazandığından, başka bir ifade ile anlamsızlaştığından sanayileşmiş ülkelerde ortaya çıkan bazı radikal birey ve gruplar "tümüyle iktisadi büyümeye ve kara yönelmiş bir toplumun, mutluluğa yer tanımayan, insanlık dışı bir toplum olduğunu ifade etmekte, paranın egemen olduğu bir dünyada, serveti küçümseyen bir hayat sürmektedirler" (Duverger, 1977:188). Ne var ki bu gruplar hem sanayileşmiş, hem de sanayileşmekte olan ülkelerde marjinalliğini sürdürmekte ve genelde yankı uyandıramamaktadır. Bunun da en önemli nedeni, bütün dünyada sanayileşmenin "idol" haline getirilmiş olması ve insanların bunu tek hakikat olarak kabul etmeleridir. Halbuki bu süreç esnasında "insanlar, zaman israf edici süratliliğin, aptallaştırıcı eğitimin ve hasta edici tıbbın esirleri haline geldiler. Zira yoğunluğun belirli bir noktasını aşınca, endüstriyel ve profesyonel ürünlere bağımlılık insan potansiyelini yok etmektedir." (Illich, 1990:68-9). Sanayileşme ile birlikte gerçekleştirilen belirli ve zorunlu çalışma saatlerini tenkit eden Gorz, "Günde iki saat çalışmak" adlı kitaba atıf yaparak "böylece bizi çevreleyen eşyalar üzerinde yeniden denetim gücüne sahip olurduk" (Gorz, 1986:157) demektedir. Ona göre tüm dünya insanlığını sanayileşme uğruna her gün belli saatlerde mutlaka iş başına çekmek insana haksızlıktır. Çünkü bu durumda insan zaman kavramını farklı biçimlerde algılamaya başlayacaktır. 2 "Sahte şehirleşmenin" (Kıray, 1982:127) yanısıra, sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan önemli bir farklılık da "kadınların iş hayatına atılmaları sonucunda ailelerin bölünmesidir. Bu süreçte kadın, ekonomik yönden erkeğe bağımlı olmaktan kurtulurken, çocukların yetiştirilmesi güçleşmiştir" (Russell ve Russell, 1979:38). İnsanlık tarihi boyunca karşımıza çıkmakla beraber, özellikle sanayileşme sürecinde benliğini kaybeden, yabancılaşan, çaresizliği yaşayan ve bunalan insanın sosyal alanda yaşadıkları "beyhudelik, yaşayan bir inancın yokluğu, gevşek maneviyat, aç gözlü tüketim, mali sorumsuzluk ve denetimsiz kötü mizaç, kerameti kendinden menkul ve inatçı bir bireycilik, şiddet, kısırlık ve kendininki de dahil olmak üzere hayata ve mülke saygısızlık, cinsiyet sömürüsü, reklam ve propaganda ile dilin değersizleştirilmesi, dinin ticarileştirilmesi, hurafelere yüz verme, insanların zihinlerini her türlü kitle isterileri ve büyülü konuşma- 139

5 larla şartlandırma, kamu işlerinde rüşvet, nüfuz kullanma ve iltimas, iki yüzlülük, maddi şeylerde sahtekarlık, entelektüel namussuzluk, çıkar sağlamak için ihtilafları körükleme, bütün iletişim araçlarını sahteleştirme ve tahrip etme, en aşağı ve ahmak kitle duygularının sömürülmesi, kan bağına, ülkeye, seçkin arkadaşa ve yeminli sadakate dahi ihanet" (Schumacher, 1990:l6l-2) olarak kendini göstermektedir. Genelde Türkiye, özelde de Denizli, sanayileşme ile birlikte kendini gösteren çeşitli sosyolojik olguların sancılarını yaşamaktadır. Sanayiciler, bir taraftan uzman bir ekiple profesyonelce iş yürütmek ve bu ekibi sürekli el altında bulundurmak, bir taraftan da dünya standartlarında bir çizgiyi yakalamak isterken; aynı zamanda da yeni pazar arayışları içerisinde bunalmaktadır. Bunların yanısıra aynı sanayiciler az veya çok, Denizli halkının tamamıyla birlikte bu sosyolojik olgunun çeşitli yönlerini de yaşamaktadır. Denizli ili, bilhassa tekstil dalında son yıllarda kendisinde söz ettiren bir merkezdir, irili ufaklı birçok tezgaha sahip Denizli hem iç hem dış piyasaya mal üretmekte özellikle de ihracatta önemli bir paya sahip bulunmaktadır. Denizli Basma Sanayi, Tümteks, Küçüker, Menderes, Abalıoğlu, Orsan, Gökhan ve Boyasan gibi birçok firma ihracatta söz sahibidir. Son yıllarda çeşitli platformlarda dile getirilmiş ve tekstile alternatif olabilecek çeşitli sanayi dallarında da etkili isimler bulunmaktadır. Emsan, Dentaş, Erkablo, Erbakır, Denizli Çimento ve Abalıoğlu yem bunlarda birkaçıdır. Özellikle son yirmi yıl içerisinde yaşanan hızlı sanayileşme Denizli'de farklı sonuçlar oluşturmuştur, ihracat nedeni ile bol miktarda döviz 3 girmesine karşılık, refah genele ve Denizli tabanına yaydırılamamıştır. Bunun sebebi de başta tekstil olmak üzere iş alanlarında usta basılar ve kalifiye birkaç kişi dışında elemanları sigortasız çalıştırma, genel olarak az ücret ödeme ve sendikasız bir iş hayatıdır. Bu şartlar dolayısıyla çocuk ve genç işçiler tercih edilmekte, belirli bir yaşa ve iş birikimine sahip olanlar işten çıkarılıp, yerine yenileri alınmaktadır. Bu durum sadece Denizli'ye özgü olmayıp ülkenin birçok yerinde büyük işletmelerin de yaptığı uygulama olmakla beraber, kötünün emsal teşkil edemeyeceği kaidesinde yola çıkarak, Denizli'nin bu konuda da örnek olması gerçeğini göz ardı etmemek gerekmektedir. Sanayileşmenin bütün dünyada beraberinde getirdiği olumsuzlukları aşmanın temel dinamiği, sanayileşmeyi bir "idol" olmaktan çıkarmak ve insana rağmen bir sanayinin gerçekleştirildiği bugünkü sürecin terk edilmesi zaruretini algılamaktır. Bunun için de sanayileşmeyi insanın dışında bir sosyolojik olgu imiş gibi algılamak yerine, insan-merkezli yeni bir sanayileşme modeli; daha geniş bir ifade ile eğitim, ekonomik kalkınma, ekolojik denge, insani bir gelir dağılımını içeren yeni bir sosyo-ekonomik model oluşturma zorunluluğu kendini göstermektedir. Aşağıdaki istatistiki rakamlar Denizli'ye ait olmakla birlikte, Türkiye'nin diğer şehirlerinde de durum buna yakındır. Bu nedenle insan-merkezli, toplumsal yapının çözülmesine ve çürümesine izin vermeyecek, yabancılaşmaya ve anomik ortamın oluşumuna ortam hazırlamayacak bir sosyo-ekonomik modelin sadece Denizli ve Türkiye için değil, dünya için gerekli olduğunu söylemek, hiç şüphesiz ki büyük bir iddiadır; ancak unutmamak ve kabul etmek gerekir ki, ilim iddia ile başlar. Elde edilebilen rakamlara göre yıllarını kapsayan son beş yıl içerisinde gayri-meşnı ve polisiye olaylarda artış görülmektedir. Buna göre 1991'de 7 gasp ve soygun tespit edilmişken bu rakam 1994'de 23, 1995'de ise 15 tir. Cinayet sayısı 1991'de iken, 1995'de 29'u bulmuştur. Yaralama olayları 1995 yılında 4l9'a ulaşırken, aynı olayların sayısı 1991 yılında 165 tir. Ayrıca otomobil hırsızlığı aynı yıllar içerisinde 43 ten 73'e; diğer hırsızlıklar ise 397 den 957'ye tırmanmıştır. Bunların yanısıra kız ve kadın kaçırma olaylarında da dikkati çeken bir artış söz konusudur. 1991'deki rakam 31 iken 1995'de kaçırma olaylarının sayısı 129'dur. 1991'de Emniyete intikal eden zina suçu hiç yokken, 1995'de sayı 56'dır. Yine aynı yıllar içerisinde fuhuş suçları da 84'e yükselmiştir. Cebren ırza geçme olaylarında da yine artış söz konusu olup 1995'deki sayı 25 olarak tespit edilmiştir. OLAYIN TÜRÜ Gasp ve soygun Cinayet Kız ve kadın kaçırma Cebren ırza geçme Zina Fuhuş suçlan Sadece Emsan'ın bu yıl ki hedefi 35 milyon dolardır. 140

6 OLAYIN TÜRÜ Yaralama Oto hırsızlığı Diğer hırsızlıklar Görüldüğü gibi bazı olaylarda 5 yıl içerisinde birkaç kat, bazılarında ise çok daha hızlı bir artış görülmektedir. Bu durum sanayileşme ile birlikte kendini gösteren sosyal çarpıklıkların sadece sayısal ifadesidir. Bu nedenle iş dünyasında, insana saygının temel alındığı, yalnızca birkaç kişinin değil ustanın ve kalifiye elemanın hakkını da gözetmek kaydıyla, tüm çalışanların emeğinin karşılığının verilmesi, Denizli şartlarında yetecek bir ücret ödenmesi, emeğin ve insanın sömürülmemesi; onlara sanayileşme sürecindeki bir parça, bir vida, bir "şey" olarak değil, insan olarak değer verilmesi, buna karşılık onların da; işletmeleri kendilerininmiş gibi benimseyerek aldıklarının karşılığını verecek düzeyde ve yoğunlukta çalışmaları, her iki tarafın emek ile sermayenin ancak birlikte bir anlam ifade edeceği gerçeğini algılaması halinde, Denizli'deki sanayileşme sürecinde yaşanan sosyal bazdaki olumsuzluklar azaltılabilecektir. Aksi taktirde olumsuzlukların artması söz konusudur ki bu durumda, muhtemel bir sosyal patlamanın kaç şiddetinde olacağını ve nelere sebep olabileceğini hesap etmek mümkün olamayacaktır. Filozof Seneca, artık günümüz insanına ütopik ve inanılmaz gelen bir seslenişle "evinin kapısını halka açıp, eşyalarını gösterdikten sonra; kendisine ait bir şey bulan alsın, götürsün... diyebiliyorsa, kazandığı mal ile övünmekte haklı olur" (Paksüt, 1971:169) derken, aslında 2000 yıl öncesinden bugüne ve algılayabilenlere mesaj iletmektedir. KAYNAKÇA DUVERGER, Maurice; Batı'nın İki Yüzü, Ankara 1977 ERKAL, Prof.Dr.Mustafa; Sosyoloji, İstanbul 1983 GORZ, Andre; Elveda Proleterya, İstanbul 1986 GÜRDOşAN, Ersin; Teknolojinin Ötesi, İstanbul 1985 ILLICH, Ivan; Tüketim Köleliği, İstanbul 1990 KIRAY, Prof.Dr.Mübeccel; Toplumbilim Yazıları, Ankara 1982 KOZAK, Prof.Dr.Y.Erol; Ibn Haldun'a Göre İnsan, Toplum, İktisat, İstanbul 1984 MILLS, Wright, İktidar Seçkinleri, Ankara 1974 PAKSÜT, Dr.Fatma, Seneca'da Ahlak Görüşü ve Zevk Anlayışı, Ankara 1971 RUSSELL, Dora ve Bertrand; Endüstri Toplumunun Geleceği, Ankara 1979 SCHUMACHER, Dr.E.R; Küçük Güzeldir, İstanbul 1979 SCHUMACHER, Dr.E.F.;Aklı Karışıklar İçin Kılavuz, İstanbul 1990 şaylan, Gencay; Toplumsal Değişme,(TODAYE), Ankara 1975 ÜLGENER, Prof.Dr.Sabri R; Çözülme Devri Zihniyeti, İstanbul