KOCAELİ AKÇA KOCA BEY ANIT MEZARI

Transkript

1 KOCAELİ AKÇA KOCA BEY ANIT MEZARI Volkan * Akça Koca Bey in Hayatı Uzun bir süre Roma ve Bizans ın egemenliği altında kalmış olan Kandıra, Osmanlı Sultanı Orhan Gazi tarafından 14. yüzyılın ikinci çeyreğinde fethedilerek, Osmanlı topraklarına katılmıştır. Orhan Gazi nin emrinde, Akça Koca, Konur Alp, Abdurahman Gazi, Köse Mihal vb. gibi tanınmış komutanlarla birlikte gerçekleştirilen bu fetihler, Osmanlı nın kuruluş aşamasında oldukça önemliydi. Kandıra ve çevresinin fethedilmesinde görev alan Akça Koca Bey, Ertuğrul Gazi, Osman Gazi ve Orhan Gazi nin silah arkadaşı/yoldaşıydı. İlk devir Osmanlı tarihi yazarlarının eserlerinde adı geçen Akça Koca Bey in, kendisi ve ailesi hakkında bilinenler oldukça kısıtlıdır. 13. yüzyılın ikinci yarısında doğduğu bilinmektedir. Daha sonraları Gebze Kadılığı yapmış olan Fazlullah a ait bir vakfiyeye göre babasının adı Abdülmelik oğlu Abdülfettah tır. Tarihimizde sadece Akça Koca Bey tarafından kullanılmış olan Akça ismi Ak-ça dan gelmektedir. Türkçe bir ad olan Akça ismi oldukça/hayli beyaz anlamındadır. Koca ise kocamış fiilinin kökü olup, büyük/ihtiyar anlamındadır. Sapanca Gölü nden İzmit e, İzmit ten Kandıra ya kadar olan yerlerin fethini Akçakoca Bey üzerine aldı. Sapanca Gölü kıyısında Ayan Köyü nü üs edinerek İzmit bölgesine doğru akınlarda bulundu. Bizans tekfurlarıyla gazalarda karşı karşıya geldi. Akova, Akçaköy, Kaymas, 1326 ya doğru Kandıra ve civarını Osmanlı Beyliği topraklarına kattı. Tarihe bilhassa Kandıra Fatihi olarak geçti. Ayrıca, Konuralp ve Gazi Abdurrahman ile beraber Kartal civarında Aydos, kuzeydeki Samandıra bölgesi kendisine mülk olarak bağışlandı 1. Yukarıda bahsedilen yerlerin alınışıyla ilgili bilgileri birçok tarih yazıcısının eserlerinde görmekteyiz. Âşıkpaşazâde ve Hoca Sadeddin gibi tarihçilerin bizlere aktardığı bilgiler oldukça önemlidir: Konur Alp Akyazı ve Konrapa İlini ve Bolı yı ve Muturnı yı ve ol vilayetleri tamam ve müsahhar ve mukarrer itdi ve kendüye döndürdi ve girü Karaçepiş e ve Absuyı na geldi ve Gazi Rahman ı anda koyup kendüsi gine gitdi. Bu tarafda Akça Koca dahı Kandırı ya ve * Tarihçi, senelvolkan@hotmail.com 1 Atilla Çetin, Kocaeli Tarihinden Sayfalar, İzmit, 2000, s

2 İrmen e erler kodı berkitdi. Maksudı Samandıra ya varmak oldı 2 Söz konusu edilen yılda, durağı Cennet olan Osman Gazi nin ölümü üzerine Orhan Gazi, baş ve buğluk davulunu vurdurmuş, sadasını gök kubbeye ulaştırmıştı. Yarlığayan Tanrının çağrısı ulaşınca Osman a Erişti şimdi beylik nevbeti oğlu yiğit Orhan a İlk iş olarak bu beyliğin töreleri gereğince, komutanları beylerin her birini yine gaza ve cihat yolunda görevlendirmişti. Bu yıl kendini gösteren hoş bir rastlantı şu oldu: Osman oğullarının devlet fidanlığında, Orhan Gazi nin ikbal dalında olgunlaşan bir meyve yere düştü. Şimdiye kadar bu ayarda bir mahsul alındığı kimsenin kulağına erişmiş değildi. Mutluluk getiren yeni doğan, Murad adıyla şeref buldu ve sonraları Gazi Hüdavendigâr diye tanındı. Bu yıla rastlayan başka bir olay ise, Konur Alp in Tanrının rahmetine kavuşan Osman zamanında, Bolu, Konrapa, Akyazı ve Mudurnu illerini İslam devletinin uğuruyla baştan başa açmış olmasıdır. Yine aynı yıl içinde Akça Koca savurduğu kılıçlarla Kandıra, Ermeni Pazarı (Akmeşe) ve Ayan Gölü nü ele geçirmişti 3 Akça Koca Bey, İzmit üzerine sefere çıkacağı sırada Kandıra da vefat etmiştir yılında 94 yaşında vefat ettiği düşünülen Akça Koca Bey in, Türk töresine uygun olarak defnedildiği bilinmektedir. Nasıl öldüğü ile ilgili elimizde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak birçok tarihçi Akça Koca Bey in öldükten sonra Kandıra ya bağlı Baba Köy de bulunan Baba Tepesi ne gömüldüğü noktasında hemfikirdir. Akça Koca Bey in, Bilecik Söğüt te de makam türbesi bulunmaktadır. Akça Koca Bey in soyundan gelen birçok kişi hem Osmanlı döneminde, hem de Cumhuriyet döneminde bazı devlet görevlerinde bulunmuşlardır. Oğlu Hacı İlyas Bey ve torunu Gebze Kadısı Fazlullah Osmanlı Devleti nde önemli görevler yapmışlardır. Akçakoca Bey in adını soy isim olarak taşıyan, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Eski Başkanı Engin Akçakoca torunlarından birisidir 4. Anıt Mezarın Yapılışı Kocaeli yöresi ve çevresinde önemli fetihler gerçekleştirmiş olan Akça Koca Bey in aziz hatırasını yaşatmak amacıyla, yöreye Koca-ili anlamında Kocaeli adı verilmiştir 5. Akça Koca Bey in Kandıra Baba Köy de Baba Tepesi mevkiinde bulunan mezarının üzerine zamanla ahşaptan çandı bir türbe yapılmıştır. Ahşaptan yapılan ve üzeri açık olan bu türbenin yanında birde çandı mescit bulunmaktaydı. Ahşap türbe ve mescitle ilgili araştırmalar, bu iki yapının hangi tarihte yapılmış olduğunu ortaya koyamamıştır. Ancak, ahşap türbenin yanında bulunan mescit Sultan Orhan Gazi döneminde Kandıra yöresinde çok sayıda yapılmış olan çandı mescitlerle benzerlik göstermektedir. Kandıra Baba Tepesi nde bulunan ahşap türbe ve çandı mescit, zamanla bakımsız kalarak tahrip olmuştur. Türbe ve mescidin bakımsız hali görenler tarafından üzüntüyle karşılanmış, bu durumun giderilebilmesi için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur 6. 2 Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, (Haz: N.Atsız), İstanbul, Hoca Sadeddin Efendi, Tacü t-tevarih, (Haz: İ. Parmaksızoğlu), Ankara, Enver Konukçu, Akçakoca ve Kocaili (Yayınlanmamıştır), Erzurum, Ayrıntılı bilgi için bkz. Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul, s.149, Yurt Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1983, s Tespit edebildiğimiz bu girişimlerden birisi de Prof. Dr. Enver Konukçu ya aittir. Kendisinin bize birinci elden nakletmiş olduğu bilgiyi sizlere aktaralım: Sn. Konukçu, Ertuğrul Ünlüer in Sakarya Valisi olduğu dönemde, Sakarya Sosyal Araştırmalar Merkezi Grubu üyesi olarak çeşitli çalışmalar yapmaktaydı. Bu dönemde Sn. Konukçu, Akça Koca Bey le ilgili konuyu bir yemek sırasında Vali Ünlüer e açmış, önemli bir Türk büyüğü olan bu Osmanlı komutanının şahsına yakışır bir anıt mezar yapılmasının öneminden bahsetmiştir. Sn. Vali Ünlüer in Kocaeli Valisi olduktan kısa bir süre sonra, Akça Koca Bey in mezarının bulunduğu Baba Tepe ye bir anıt mezar yaptırılması konusunda girişimde bulunmasının önemli bir katkısı olmuştur. 230

3 Ertuğrul Ünlüer 7 Kocaeli Valisi 8 olarak göreve başlamasından sonra, Baba Tepesi nde çeşitli incelemeler yapmıştır. Bu incelemeler sonrasında Vali Ünlüer, İzmitli mimarlardan Akça Koca Bey in mezarının bulunduğu alana yönelik projeler hazırlamalarını istemiştir. Volkan Anıt mezar projesiyle ilgili görüşülen mimarlardan bazıları, Kocaeli şehir tarihimiz açısından oldukça önemli bir şahsiyet olan Akça Koca Bey le ilgili hazırlanacak böyle bir çalışmayı ücretsiz yapabileceklerini ifade etmişlerdir 9. Vali Ünlüer de, 21 Eylül 1971 tarihinde bir basın toplantısı düzenleyerek yapılan çalışmalarla ilgili Kocaeli kamuoyunu bilgilendirmiştir. Yapılan bu basın toplantısından sonra Vali Ünlüer in Akça Koca Bey Anıt Mezarı Projesi yle ilgili Kocaeli Gazeteciler Cemiyeti tarafından çıkarılan Kocaeli Bayram Gazetesi ne 7 Şubat ta verdiği özel demeç 10 ise oldukça dikkat çekicidir. Vali Ünlüer demecinde; Kocaeli Fatihi Akçakoca nın mezarı hepimize utanç verecek bir bakımsızlık ve ilgisizlikle baş başadır. Geçmişteki büyüklerine saygı duymayanlar, gelecekte kendilerine saygı beklemekte haklı olamazlar. Dünyaca ün yapmış olan Hanibal ın mezarı Gebze civarındadır. Tarihte büyük yeri olan bu ünlü kişiler adına bir anıt yapmak biz Kocaelililer için yalnız bir görev değil, ilimizin turistlik potansiyelini büyük ölçüde artıracak basiretli bir davranış da olacaktır. İlimizin endüstri alanında mevcut çok geniş imkânları tabii olarak nüfus artışını etkilemekte ve böylece Kocaeli büyük bir nüfus cazibe merkezi haline gelmektedir. Bu durumun sonucu olarak okul ihtiyacı da hızla artmaktadır. Bu ihtiyacın zamanında karşılanması, yavrularımıza sağlık ve pedegojik şartları tam, okullarda okuma olanağı sağlamak hepimize sevinç ve gurur verecek bir görev olmalıdır. Bu konuda bazı sanayi müesseseleri şimdiye kadar güzel örnekler de vermişlerdir. Kendilerine teşekkür hepimiz için borçtur. Başta ilimizdeki sanayi kuruluşları olmak üzere bütün Kocaelili vatandaşlarımı birkaç misalini verdiğim fakat daha pek çoğunu sayabileceğim bu hayırlı işlere katkıda bulunmaya davet eder bu davete asil bir yarışın müsabıkları olarak katılacaklarından asla şüphe etmediğimi de belirtmek isterim. Hülasa, Ertuğrul Ünlüer in öncülüğünde Kocaeli Anıtları Koruma Derneği nin de desteğiyle Mimar Mühendis Suat Uygun a bir projesi çizdirilmiş 11 ve Akça Koca Bey Anıt Mezarı bu projeye göre inşa edilmiştir Haziran ında yapımı tamamlanan anıt mezarın -aynı zamanda Kandıra ilçesinin de kurtuluş günü olan- 22 Haziran 1974 Cumartesi günü çifte törenle açılışı yapılmıştır 12. Yapılan anıt mezar için İzmit Müzesi Müdürü M. Kemal Can ve Müze Asistanı Mehmet Akif Işın tarafından tarihinde bir tescil fişi 13 doldurulmuş; ancak anıt tescillenmemiştir. Daha sonra ise Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından Akça Koca Anıt Mezarı tarihinde tescillenerek 14 koruma altına alınmıştır. 7 Vali Ertuğrul Ünlüer in özgeçmişi için bkz. 8 Ertuğrul Ünlüer, 15 Eylül 1970 tarihinde Kocaeli Valisi olmuştur. 9 Ayrıntılı bilgi için bkz. İzmitli Mimarlar Akçakoca nın Onarılacak Mezarının Projesini Karşılıksız Hazırlayacaklar, Sesim, S. 70, 1971, s Vali Ertuğrul Ünlüer in Bayram Gazetesi ne Özel Deneci, Kocaeli Bayram, 7 Şubat 1971, s Mimar Mühendis Suat Uygun un Proje Müellifi Olduğunu Gösteren Muvafakatname Örneği (Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi). 12 Akçakoca nın Anıtı, Seka Postası, 1 Temmuz 1974, s İzmit Müzesi Akça Koca Anıtı Tescil Fişi, Kocaeli, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı, Bursa,

4 Mimari Özellikleri ve Önemi Mimar Mühendis Suat Uygun tarafından projelendirilerek yapılan Akça Koca Bey Anıt Mezarı, üç ana bölümden oluşmaktadır. 1. Bölüm; kuzeyden basamakla çıkılan bir yürüyüş platformu (6,33 m. x 20,16 m.), 2. Bölüm; platforma çıkış merdiveninin ucunda geniş ve büyük bir dikme (1,15m x 1,15m) ve 3. Bölüm; büyük dikmenin önünde otağ biçiminde (Osmanlı başlığı) mezar alanı (R: 16,46 m.). Otağ biçimli mezar yapısının yüksekliği 5 m., büyük dikmenin yüksekliği ise 12,86 m. dir. Anıt mezar kuzey-güney doğrultusunda, betonarme olarak inşa edilmiştir. 348 m² alanı kaplayan anıt mezarda, Akça Koca Bey in mezarı otağ biçimli piramidal mezar yapısının içerisinde bulunmaktadır. Mezarın kenarlarında merdiven şeklinde piramidal yükseltilere yer verilmiştir. Anıt mezarın piramidal üst bölümünün yarıdan itibaren büyük bir bölümü kapatılmış olup sadece kuzey ve güney istikametlerinde açıklıklara yer verilmiştir. Piramidal anıt mezarın alt bölümlerinde açıklıklar bulunmaktadır. Anıt mezarın platform zemini ve çıkış merdivenleri zamanla mermerle kaplanmıştır. Anıt mezarın çevresinde günümüzde; küçük bir cami, ikinci bir türbe yapısı, yangın gözetleme evi, su deposu, piknik alanları ve baz istasyonu yapıları bulunmaktadır yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından bu bölgedeki karışıklığı düzenlemek amacıyla Akça Koca Bey Anıt Mezarı ve Çevre Düzenleme Uygulama Projesi hazırlanmıştır. Hazırlanan bu proje Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından tarih ve 1302 sayılı kararla 15 onaylanmıştır. Onaylanan proje günümüzde uygulama aşamasındadır. Sultan Orhan Gazi döneminde Kocaeli yöresinde fetihler gerçekleştiren ve ömrünün son günlerini Kandıra da geçirerek vefat eden Gazi Akça Koca Bey için Baba Tepesi nde yaptırılmış olan bu anıt mezar bu topraklar üzerindeki hâkimiyetimizi temsil eden ve milli hafızamızı yaşatan önemli bir öğe olarak yer almaktadır. KAYNAKÇA Akça Koca Bey Anıtı Çevre Düzenleme/Onarım Projesi 3D Modellemesi (Haz. Mimar Y.Burak Dolu), İstanbul, 2013 Kitaplar: Çetin, Atilla, Kocaeli Tarihinden Sayfalar, İzmit, Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, (Haz: N.Atsız), İstanbul, 1947 Hoca Sadeddin Efendi, Tacü t-tevarih, (Haz: İ. Parmaksızoğlu), Ankara, 1999 Öztüre, Avni, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul. Yurt Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, Enver Konukçu, Akçakoca ve Kocaili (Yayınlanmamıştır), Erzurum, Gazeteler: Vali Ertuğrul Ünlüer in Bayram Gazetesi ne Özel Deneci, Kocaeli Bayram, 7 Şubat 1971, s. 7. Akçakoca nın Anıtı, Seka Postası, 1 Temmuz 1974, s. 4. İzmitli Mimarlar Akçakoca nın Onarılacak Mezarının Projesini Karşılıksız Hazırlayacaklar, Sesim, S. 70, 1971, s. 7. Belgeler: İzmit Müzesi Akça Koca Anıtı Tescil Fişi, Kocaeli, Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı, Bursa, Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kararı, Kocaeli, Mimar Mühendis Suat Uygun a Ait Muvafakatname Örneği (Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi). İnternet: 15 Kocaeli Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Kararı, Kocaeli,

5 BELGE-FOTOĞRAFLAR Volkan Osmanlı Döneminde Kandıra Baba Tepesi nde Yapılan Akça Koca Türbesi ve Çandı Mescidi Kocaeli Valisi Ertuğrul Ünlüer in Göreve Başladığına Dair Gazete Haberi (Kocaeli Adalet Gazetesi 25 Eylül

6 Kocaeli Valisi Ertuğrul Ünlüer in Kocaeli Bayram Gazetesine Verdiği Demeç (7 Şubat 1971) Akçakoca nın Anıtı nın Açılışının Yapıldığına Dair Gazete Haberi, (Seka Postası, 1 Temmuz 1974) 234

7 Akca Koca Anıtı Tescil Fişi 235

8 Mimar Mühendis Suat Uygun un Proje Müellifi Olduğunu Gösteren Muvafakatname Örneği 236

9 Akça Koca Anıt Mezarıyla İlgili gazete Haberi (Yeni İzmit Gazetesi - 21 Eyül 1971) Akça Koca Bey in Anıt Mezarının Bulunduğu Kandıra Baba Tepesi 237

10 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tarafından Hazırlanan Akça Koca Bey Anıt Mezarı ve Çevre Düzenleme Uygulama Projesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tarafından Hazırlanan Akça Koca Bey Anıt Mezarı ve Çevre Düzenleme Uygulama Projesi (2) 238