ÇALIŞMA YASASI BİLGİ NOTU

Transkript

1 ÇALIŞMA YASASI BİLGİ NOTU 03/L-212 sayılı Çalışma Yasası, Kosova Parlamentosunda 2 Kasım 2010 tarihinde kabul edilmiş olup, Cumhurbaşkanı tarafından 18 Kasım 2010 tarihinde onaylanmıştır. Yasa resmi gazetede yayınlanmasından 15 gün sonra yürürlüğe girmiştir. Yasa, Kosova Anayasası (49 ve 65 1 maddeleri), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmesi, Avrupa Birliği mevzuatı ve iş piyasası ile açık ekonomi temel ilkeleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. İşbu bilgi notu, genel prensiplerin yanı sıra sadece öne çıkan düzenlemelere dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır. TEMEL DÜZENLEMELER Bu yasa (yasadaki aksi düzenlemeler hariç) Kosova da çalışan (yerli yabancı) herkesi kapsamaktadır. Toplu sözleşmeler, işveren iç tüzüğü ve iş sözleşmesi, bu yasaya uygun bir biçimde düzenlenir ve yasanın düzenlediği hakları kısıtlayıcı bir düzenleme getiremez. İŞ SÖZLEŞMESİ 18 yaşından itibaren herkesle çalışma sözleşmesi düzenlenebilir, yaş arası çocuklar için sadece hafif işler için sözleşme yapılabilir, 15 yaş altı çocuklar çalıştırılamaz. Yabancılarla bu yasaya göre, (yabancıların çalışmalarını düzenleyen yasa kriterleri ve koşulları dikkate alınarak) sözleşme yapılır. İş sözleşmesi, işveren ve çalışan arasında süreli, süresiz veya spesifik bir iş için yapılabilir. 10 yıldan uzun bir sözleşme yapılamaz, yapılanlar süresiz sözleşme sayılır. Spesifik işler için sözleşmeler yılda 120 günden fazla olamaz. İş sözleşmesinde şu öğeler yer alır: o İşveren bilgileri: firma adı, yeri, kayıt numarası o Çalışan bilgileri: adı, soyadı, kalifiyesi, ikamet yeri o İşyeri ve türü hakkında bilgiler, görev tanımlamaları o İşin yapılacağı yer veya yerler o Çalışma saatleri ve mesai saatleri o Çalışmanın başlama tarihi o İş sözleşmesinin süresi o Maaş ve/veya diğer ödeme ve gelirler. o İzin süreleri o İş sözleşmesinin sona erişi o Tarafların yapacağı diğer düzenlemeler. o Sözleşmede yapılmayan düzenlemeler, bu yasa, toplu sözleşme ve iç tüzüklerle belirlenir. Deneme personeli ile en fazla 6 aylık sözleşme yapılabilir ve taraflardan birinin 7 gün önceden bildirmesi suretiyle sözleşme feshedilebilir. Stajyerlerle en fazla 1 yıllık (liseye devam edenlerle 6 ay) ücretli veya ücretsiz eleman olarak sözleşme yapılabilir. 1

2 ÇALIŞMA SAATLERİ Çalışma saatleri yetişkinler için haftada 40, 18 yaşından küçükler için ise 30 saattir. Risk ve tehlike içeren işler için kısaltılmış mesailer uygulanır. Maksimum kısaltma haftada 20 saat olabilir. Riskli işlerin neler olduğunu 6 ay içinde Sağlık Bakanlığı belirleyecektir. Fazla mesai haftada en fazla 8 saat ve sadece zaruri şartlarda uygulanabilir; 18 yaşından küçüklere, hamilelere ve 3 yaşından küçük veya sakat olan çocuğa bakmakla mükellef olanlara uygulanamaz. Gece mesaisi ile saatleri arasındaki zaman dilimini kapsar. İZİN GÜNLERİ VE İŞE GELMEME DURUMLARI Tam mesai yapanların 30, yarım mesai yapanların ise 15 dakika olmak üzere mesai saatleri içinde (başı ve sonu olmamak kaydıyla) izin hakları vardır. 18 yaş altındaki yarım mesai çalışanların izinleri 30 dakikadır. Mesai içi izinler, çalışma saati olarak hesap edilir. Haftada en az 24 saat kesintisiz izin günü uygulanır. 18 yaş altı olanlar için bu izin 36 saattir. İzin gününde çalışanlara, sonraki hafta bir gün izin verilir. Çalışanların yıllık izni 4 haftadır. Her 5 yıldan sonra 1 gün ilave edilir. Riskli işlerde çalışanların yıllık izni 30 iş günüdür. 3 yaşından küçük çocuk sahibi olan anneler, veya tek olan ebeveynler ve engelliler 2 gün ek izne sahiptirler. Resmi tatiller ve yıllık izinde iken hasta olup rapor alanların çalışmadıkları günler, yıllık izin günü sayılmaz. İşe yeni başlayanlar, yıllık izin hakkını 6 aydan sonra elde eder. Yıllık izin topluca veya bölünerek kullanılabilir. İznin ilk kısmı kesintisiz en az 10 iş gününü içerir. Önceki yıldan kalan günler, bir sonraki yılın 30 Haziran tarihine kadar kullanılır. Yıllık izinden feragat edilemez. İşe gelmeme şu durumlarda uygulanır ve ücretli sayılır: o Evlilik durumunda 5 gün o Yakın aileden birinin vefatı durumunda 5 gün o Çocuk doğumunda 3 gün o Gönüllü kan verme 1 gün İŞTE KORUMA VE GÜVENCELER Çalışan, güvenli, sağlıklı ve uygun ortamlarda iş yapma hakkına sahiptir; işveren de bu ortamı sağlamakla mükelleftir. Kadınlar, 18 yaş altı olanlar ve engelliler, riskli işler yapmaktan çeşitli mekanizmalarla koruma altındadır. Doğum izni 12 aya kadar kullanılabilir. Anne adayı, doğumun beklendiği tarihten 45 gün önceye kadar izne ayrılabilir. İşveren, anne adayının görevlerini yerine getirmediğini düşündüğü durumlarda, çalışanın onayı ile doğum tarihine 28 gün kala, anne adayının izne ayrılmasını isteyebilir. İznin ilk altı ayı, maaşının % 70 i olmak üzere işveren tarafından ödenir. Sonraki 3 ay, Kosova hükümeti tarafından, Kosova daki ortalama maaşın %50 si oranında ödenir. Doğum izninin son 3 ayı ücretsiz izin olarak kullanılabilir. Çocuğun ölü doğması veya doğum izni tamamlanmadan ölmesi durumunda, doğum izni 45 günden az olmamak üzere annenin psikolojik durumuna göre doktor tarafından belirlenir. İşten toplu çıkarmalar (76. md) hariç, hamilelik, doğum izni, özel sebeplerden ötürü çocuğa bakma zorunluluğu durumlarında işveren, çalışanın iş kontratını sonlandıramaz veya işyerini değiştiremez. 2

3 Hastalık veya başka bir sebepten ötürü çalışanın, işe gelmeme durumunda, çalışan bir an önce veya gün içinde işverene bilgi verir; haber vermeye gecikme nedeni olan ciddi hastalık veya yaralanma durumunda çalışanın mümkün olan en hızlı zamanda bilgi vermesi gerekir. Çalışanın gecikmeye veya işe gelmemeye gerekçe gösterememesi durumunda, işveren bunu sözleşmenin ihlali olarak değerlendirebilir; işe gelmemenin 3 günden fazla sürmesi durumunda, işveren çalışandan, gelmeme gerekçesini doktor raporu ile kanıtlamasını isteyebilir. ÇALIŞANIN MAAŞI VE KAZANÇLARI Çalışan maaş alır. İşveren ile çalışan arasında yapılan sözleşme ile ek ödeme ve diğer gelirler düzenlenebilir. Ödemeler banka üzeri veya nakit olabilir ancak her ödeme kayıt altına alınır. Maaşlar Kosova da geçerli para birimi olan ile yapılır. Ödeme süreleri ve tarihi en az ayda bir olmak üzere yapılır ve bu iş sözleşmesi ile düzenlenebilir. Çalışan, fazla mesai, resmi tatil günlerinde iş başı yapmak ve gece mesaisi için ek ödeme alma hakkına sahiptir. Bu ek ödeme orantıları şu şekilde hesaplanır: o Nöbetçilik için % 20 ek o Gece mesaisi için % 30 ek o Fazla mesai için % 30 ek o Resmi tatillerde mesai için % 50 ek o Hafta sonu mesaisi için % 50 ek Asgari ücret, her yıl sonunda Sosyal-Ekonomik Kurulunun tavsiyesi üzerine Kosova hükümeti tarafından belirlenir. Asgari ücret bir sözleşme ile ulusal düzeyde, şubeler düzeyinde ve şirket düzeyinde belirlenebilir ancak hükümetin belirlediği asgari ücretin altında bir ücret belirlenemez. Çalışan, çalışılmayan tatil günleri, yıllık izni, gönderildiği eğitim programları ve kendisine bir ödeme yapılmayan kamu görevlendirmeleri durumlarında maaş hakkına sahiptir. Çalışan, bir yıl içinde 20 iş günü %100 ücretli hastalık iznine sahiptir. Çalışan, 10 günden 90 güne kadar, yaralanma veya hastalık nedeniyle maaşının %70 ini almak suretiyle izne sahiptir. Çalışanın iş sebebiyle hastalanması veya yaralanması durumunda, işveren, tedavi masraflarının karşılanması için sigortalamayı sunmakla mükelleftir. Bakanlık, detaylar için yönetmelikler çıkarır. Devletin veya işverenin belirlediği bir kurumun, çalışma ortamında gerekli güvenliğin sağlanmadığı kararı ile çalışanın işe geçici olarak gitmeme hakkı vardır. Bu günler çalışılan gün gibi değerlendirilir ancak yıl içinde 45 günden fazla olamaz. Çalışan veya çalışanlar, bilerek veya tam ihmal/dikkatsizlik sonucu işte bir zarar verirse bu zararı tazminle mükelleftirler. Zarar 3. kişilere yapıldıysa ve bunun tazmini işveren tarafından gerçekleştiyse, işverene karşı tazminatla yükümlüdürler. İŞ İLİŞKİLERİNİN SONLANDIRILMASI İşveren ile Çalışan arasında aşağıdaki durumlarda iş ilişkisi sona erer: o Çalışanın ölümü ile o İşverenin ölümü ile (eğer yapılan iş veya hizmet şahsa özel ise ve sonrasında devamı mümkün olmayan bir iş ise...) o Kontrat süresinin sona ermesi ile o Çalışanın emeklilik yaşı olan 65 yaşını doldurması ile, o Çalışanın iş yeteneklerini kaybettiğine dair kesinleşmiş kararın sunumu ile, o Yargılanma sonucu 6 aydan fazla hapis cezasına çarptırılması durumunda, o Yetkili mahkemenin kararı ile o Firmanın iflası durumunda o Yasaların öngördüğü diğer durumlarda... 3

4 İşveren ile çalışan arasında anlaşmaya dayalı olarak iş ilişkisi sona erdirilirse, işveren, çalışanın çalıştığı son güne kadar maaşını ödemekle yükümlüdür. İş ilişkisi, çalışan tarafından tek taraflı olarak da sona erdirilebilir. İş sözleşmesinin belirli bir tarihi olması durumunda işverene 15 gün önce; tarihi açık konulan sözleşmelerde ise 30 gün önce yazılı olarak bildirilmesi suretiyle iş sözleşmesi sona erdirebilir. Sözleşmeden öngörülen koşulların yerine getirilmeme durumlarında çalışan önceden haber vermeksizin de sözleşmesi sonlandırabilir. İş ilişkisi, işveren tarafından da tek taraflı olarak sona erdirilebilir. Önceden haber vermek, ancak bu durumu ekonomik, teknik veya teşkilatlanma konuları ile veya çalışanın artık bu işi yapma yeteneğini kaybettiği ile gerekçelendirmek suretiyle iş ilişkisi sona erdirilebilir. Bu gerekçelerle iş ilişkisini sona erdirmek sadece, işverenin, çalışanı göndereceği başka uygun bir pozisyonun bulunmadığı ve ona eğitim veya kalifiye kazandıramadığı durumlarda mümkündür. İşveren ayrıca, önceden haber vermek suretiyle çalışanın kötü davranış biçimleri ve görev ihmalleri durumlarında işine son verebilir. İşveren, çalışanın kötü davranış biçimlerini ve görev ihmallerini tekrarlaması durumlarında önceden haber vermemek suretiyle de işine son verebilir. Ancak bu durumlarda, işverenin memnuniyetsizliğini dile getirdiği uyarıları daha önceden yazılı olarak yapmış olması şartı istenir. İşveren kötü davranış biçimleri ve görev ihmallerinin neler olduğu konusunda iç tüzük veya yönetmeliklerle düzenlemeler yapabilir. İşverenin, iş ilişkisini sona erdirme konusunda yapacağı bilgilendirmelere ilişkin süreler şu şekildedir: o 6 ay ile 2 yıl arası çalışan için 30 gün o 2 ile 10 yıl arası çalışan için 45 gün o 10 yıldan fazla çalışan için 60 gün Süreli iş ilişkilerinde, iş sözleşmesinin sona ermesinden 30 gün önce işveren tarafından haber verilmek suretiyle iş sözleşmesi sona erdirilebilir. Bu süreye riayet edilmemesi durumlarında çalışan 30 gün ek süre isteme hakkına sahiptir. İşveren, çalışan hakkında bir ceza muhakemesi sürecinin başlaması, çalışanın tutuklanması veya yasayla belirlenmiş yükümlülüklerini ihlal etmesi durumlarında geçici olarak görevinden uzaklaştırma kararı verebilir. Geçici uzaklaştırma 6 aydan uzun olamaz ve maaşın %50 si ödenir. Çalışanların en az %10 unu kapsayan ancak 20 kişiden az olmayan ve altı aylık bir zaman dilimini kapsayan işten çıkarmalar kolektif işten çıkarma olarak değerlendirilir. İşveren tarafından, yapılacak değişiklikler ve bunların sonuçları konusunda, işten çıkarılacakların sayısı, kategorisi ve alınacak önlemler bir ay önceden çalışanlara ve eğer üye iseler sendikalarına bildirilir. İşveren ayrıca, işten çıkarılacaklara yeni iş bulunması için Çalışma Bürosuna da bilgilendirmede bulunur. İşveren, süresiz iş sözleşmesine sahip olup işten çıkarılanlara şu şart ve yüksekliklerde tazminat verir: o 2 ile 4 yıl arası çalışanlar için 1 aylık maaş o 5 ile 9 yıl arası çalışanlar için 2 aylık maaş o 10 ile 19 yıl arası çalışanlar için 3 aylık maaş o 20 ile 29 yıl arası çalışanlar için 6 aylık maaş o 30 ve daha fazla yıl çalışanlar için 7 aylık maaş tazminat olarak ödenir. İflas veya mahkeme kararı ile şirketin re-organizasyonuna gidilmesi durumlarında, bu çalışanların işten çıkarılma süreçleri konusunda bu yasa düzenlemeleri hükümsüz sayılır. Erken veya normal emekliliğe ayrılmak durumu ayrı bir yasa ile düzenlenir. İŞ İLİŞKİLERİNDEN DOĞAN HAKLARIN KULLANIMI PROSEDÜRLERİ 4

5 Çalışan, iş ilişkileri çerçevesinde hakkının çiğnendiğini düşünüyor ise, işverene veya işveren firmadaki (eğer varsa) ilgili daireye müracaat etme hakkına sahiptir. İşveren, çalışanın talebiyle ilgili kararı en geç 15 gün içinde alır ve en geç 8 gün içinde çalışana yazılı olarak tebliğ eder. Çalışan, yukarıda belirtilen süreler içinde bir cevap alamaz veya aldığı karardan memnun olmaz ise en geç 30 gün içinde yetkili Mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. Mahkeme, çalışanın yasaya aykırı bir biçimde çıkarıldığını tespit ederse, ya çalışanın haklarının tazmin edilmesi ya da mahkeme kararı ile işe döndürülüp kayıplarının karşılanmasına karar verebilir. İşveren mahkeme kararını uygulamakla mükelleftir. Çalışan, haksızlığa uğradığını düşündüğü konularda İş Müfettişliğine başvurma hakkına sahiptir. Müfettişlik, 30 gün içinde konuyu karara bağlar veya ek süreye ihtiyaç duyması halinde ne zaman karara bağlayacağını ilgili tarafa bildirir. İş Müfettişliği, iş müfettişliği yasasının öngördüklerine göre cezai müeyyideler de uygulayabilir. Çalışan,iş sözleşmesi, yasalar ve toplu sözleşmelerce belirlenen işleri yapmakla yükümlüdür. Bu yükümlülükleri kendi ihmali ile yerine getirmemesi durumunda, sorumluluk üstlenir. Çalışanın ihmallerine karşı şu önlemler alınabilir: sözlü uyarı; yazılı uyarı; pozisyonunun düşürülmesi; geçici işten uzaklaştırılma; işten atılma. Önlemlerden ilk üçü hafif, son ikisi ağır ihmaller sonucu alınmış karar olarak değerlendirilir. İş ilişkilerine ilişkin taleplerde yasal süre 3 yıldır. ÖRGÜTLENME HAKLARI Hem işveren hem de çalışan serbestçe örgütlenme hakkına sahiptir. Sendikal örgütlenmeler ayrı bir yasa ile düzenlenir. Çalışanların haklarını korumak maksadıyla oluşturulan örgütlerin/sendikaların grev hakkı vardır. Grev hakkı ayrı bir yasa ile düzenlenir. Toplu sözleşmeler, işveren veya işveren temsilcisi ile çalışan örgütleri veya böyle bir örgütlenmenin bulunmaması durumlarında çalışan temsilcileri arasında yapılır. Toplu sözleşmeler, ülke çapında, şube çapında veya firma çapında yapılabilir. Toplu sözleşmeler yazılı olarak ve Kosova daki resmi dillerde, 3 yıldan uzun olmamak şartıyla yapılır. Toplu sözleşmede, işveren ve çalışanların görevleri tanımlanır. Toplu sözleşme ile bu yasada düzenlenen hakları kısıtlayıcı bir düzenleme yapılamaz. Çalışanların, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilmiş İş Karneleri bulunur. Çalışan bir işe girdiği zaman İş Karnesini, işverene verir. İşveren çalışanla ilgili verileri bu karneye işler. İş sözleşmesinin sona ermesi durumunda, işlenmiş tüm verilerle Karne, çalışana iade edilir. İş Karnesine, çalışan hakkında olumsuz veriler yazılamaz. Karne düzenlemeleri ile ilgili prosedürler bakanlık tarafından çıkarılan yönetmeliklerle belirlenir. CEZAİ MÜEYYİDELER Bu yasanın ihlalleri durumunda en az 100 en fazla olmak üzere cezalar uygulanır. İhlalin 18 yaş altı olanlara yapılması durumunda cezai müeyyide 2 kat, ayrımcılık ihlalleri konularında ise 3 kat fazla olarak uygulanır. Bakanlık, cezaların ve ihmallerin tanımlanması konusunda yönetmelikler çıkarır. Cezalardan elde edilen gelirler Kosova bütçesine gider. SON HÜKÜMLER Yasanın uygulanmasını İş Müfettişliği denetler. İşverenler, iç tüzük ve yönetmeliklerindeki hükümleri en geç 6 ay içinde bu yasaya göre uyumlaştırmakla yükümlüdürler. Bakanlık, 1 yıl içinde gerekli mevzuatı (tüzük ve yönetmelikleri) çıkarır. Yeni alt düzenlemeler çıkıncaya kadar bu yasa ile çatışmayan diğer mevzuat hükümleri uygulanır. 5