IRAK. Irak genelinde gerçekleşen ticari ve yatırım aktivitelerinin içinde % 33 pay ile toplu konut projeleri başta gelmektedir.

Transkript

1 IRAK Uluslararası Para Fonu na (IMF) göre Irak ekonomisinin petrol gelirlerindeki artışla birlikte 2012 yılında %12 den daha fazla büyüyeceği, 2013 te ise %10 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Irak hükümeti 2012 yılı için 100 milyar ABD Dolarlık bir bütçeyi onaylamıştır. Bütçe petrolün varilinin 85 ABD Doları olacağına ve günde 2,6 milyon varil ham petrolün ihraç edileceği tahminine dayanmaktadır. Hükümet bütçesinin %10 oranında açık vereceği ancak ülkenin cari fazlasının %9,1 olacağı tahmin edilmektedir. Merkez Bankası 60 milyar ABD Doları döviz rezervi bulundurduğunu açıklamıştır. Irak ın hızla büyüyen bir ekonomiye ve büyümeyi sürdürebilmek için gerekli finansal kaynaklara sahiptir. Ancak ülkenin özel sektör ve doğrudan yabancı yatırımlar konusundaki teknik bilgi eksikliği ekonominin büyümesine balta vurmaktadır. IMF, Irak ın ekonomisinin yıllarına kadar ikiye katlanacağını tahmin etmektedir. Bunun yanı sıra ülke borcunun milli gelire olan oranının 2009 yılında %183 seviyesinden, 2014 yılında %12 e düşeceği değerlendirilmektedir yılında yabancı firmalar tarafından Irak ta toplam 42,7 milyar ABD Doları tutarında yatırım, hizmet ve diğer ticari anlaşma rapor edilmiştir. Bu tutar bir önceki yıla göre % 48,7 düzeyinde bir artışa tekabül etmekte ve söz konusu artışın % 6,9 una tekabül eden 2,9 milyar ABD Doları tutarının KBY bölgesinde gerçekleştiği ifade edilmektedir. Önceki yıllara göre göreceli olarak Irak ın güneyinde artan güvenlik sayesinde bu bölgelerde de yatırım ve ticari aktiviteler önemli ölçüde canlanmaya başlamıştır. Kerbela ve Necef gibi bölgelerinde Kuzey bölgelerindeki kadar yatırım ve ticari aktivite gerçekleştiği gözlemlenmektedir. Bir önceki yıla göre yabancı firmaların imzaladıkları anlaşma sayısı % 190 oranında artarak 164 e ulaşmıştır. Bununla birlikte, ortalama anlaşma bedeli 683 milyon ABD Dolarından 320 milyon ABD Doları düzeyine gerilemiştir. Bu durum düşük ölçekli ve daha somut uygulanabilir anlaşmaların arttığının bir yansıması olarak kabul edilmektedir. Irak genelinde gerçekleşen ticari ve yatırım aktivitelerinin içinde % 33 pay ile toplu konut projeleri başta gelmektedir. Türk firmaları Irak ın genelinde gerçekleşen bu ticari aktivitelerde % 34,9 pay ve 14,9 milyar ABD Dolarlık iş hacmi ile hâkim konumda yer almaktadır. 164 anlaşmanın 22 tanesi Türk firmalarca yapılmıştır. Bunların başında, Aralık 2010 yılında imzalanan 11,28 milyar ABD Doları bedelindeki adet toplu konut projesi yer almaktadır. Irak merkezi hükümeti İnşaat ve Konut Bakanlığı nca yapılan çalışmada barınma sektöründe 1,6 milyon konut açığının bulunduğu ve 2020 yılına kadar 25 milyar ABD Doları tutarında 3,5 milyon konutun inşa edilmesi planlandığı belirtilmektedir yılı verilerine göre 1 milyar ABD Doları bedelinin üzerinde imzalanan anlaşma sayısı 5 adet olup 1 milyar ABD Doları altında yapılan anlaşmalarda Türk firmaları % 20,6 pay ve 3,6 milyar ABD Doları ile ilk sırada yer almaktadırlar.

2 Altyapı: Uzun yıllar süren savaşlar ve ambargolar nedeniyle ülkedeki sanayi tesislerinin çoğunluğu ya yıkılmış ya da işletilemez hale gelmiştir. Söz konusu tesislerin yeniden faaliyete geçirilmesi ağır bürokratik yapı nedeniyle çok yavaş gerçekleşmekte, bu işe talip olan firmalarda ağır işleyen bürokrasiden şikâyetçi olmaktadır. Buna rağmen, petro-kimya sektörü, demir çelik sektörü, çimento sektörü, gıda sektöründe yeniden yapılanma açısından yavaş da olsa önemli bir ilerleme sağlanabilmiştir. Musul: Musul da kanalizasyon, içme suyu, başta olmak üzere büyük bir alt yapı ihtiyacının olduğu görülmektedir. Nüfusun oldukça fazla olduğu Musul da modern yerleşim projelerine ihtiyaç vardır. Bu sektörde öncülük yapan şirketlerin önemli avantajlara sahip olacağı söylenebilir. Musul Valiliği 2012 yılı ihaleleri için 750 milyon ABD Doları bütçe ayırmıştır. Musul un Telafer ilçesinin yenileme projesi kapsamında ihaleler Musul Valiliği tarafından açılmakta ve Web sayfasında yayınlanmaktadır. Ninova ve Kerkük Valiyetlerinde çok sayıda sektörde iş fırsatları bulunmaktadır. Sözkonusu projelerin ulaştırma, sağlık ve konut vb. gibi kısa vadeli olanların yanında modern yerleşim yerleri, alış veriş merkezleri, su ve alt yapı projeleri gibi orta ve uzun vadeli olanları da bulunmaktadır. Ninova Vilayeti için, halen proje çalışması devam eden alt yapı projeleri arasında, ihalesi yakında yapılacak olan Musul içme suyu projesi, 250 megawat kapasiteli (2 türbinli) yeni elektrik santrali projesi, ulaştırma, sağlık, tarım alanlarının canlandırılması projesi, atık su ve konut projeleri yer almaktadır. Diğer taraftan, Kerkük Vilayetinde; 500 megawat gücünde elektrik santrali projesi, Kerkük rafinerisi projesi, kanalizasyon projesi, 2012 yılı öncesi 1/3 ün yapımının gerçekleştiği 30 km çevre yolu ve köprü projeleri planlanmaktadır. Süleymaniye: KBY yönetimindeki Erbil, Süleymaniye ve Duhok bölgelerinde artan bir şekilde yabancı yatırım ve ticaret aktiviteleri gerçekleşmeye devam etmektedir. 1 milyar ABD Doları altında gerçekleşen anlaşmalarda Irak genelinde KBY % 8,8 pay almış ve 1,6 milyar ABD Doları bedelinde yabancı firmalarla anlaşma sağlamıştır. KBY tarafından oluşturulmuş Yatırım Konseyi (Kurdistan Investmet Board) verilerine göre 1 Ağustos 2006 ile 30 Eylül 2011 tarihleri arasındaki dönemde toplam 339 proje için teşvik lisansı düzenlenmiş ve bunların 104 âdeti toplu konut projeleri için düzenlenmiştir. Bununla birlikte 72 adet lisans sanayi projeleri için, 55 adet ticari projeler ve 49 adet turizm projeleri için teşvik lisansı verilmiştir. Toplam 339 adet lisansın 22 âdeti sadece yabancı firmalara, 20 adeti yabancı-yerli ortak girişimlerine ve 297 adeti yerli firmalar için düzenlendiği görülmektedir. Değer bazında değerlendirildiğinde, bölgede sadece yabancı firmalar ve yabancıyerli ortak girişim firmalarının üstlendiği iş bedelerinin sırasıyla 2,3 milyar ABD Doları ve 694 milyon ABD Doları olduğu gözlemlenmektedir. 15,9 Milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşen toplam iş bedelinin 9,6 milyar doları Erbil bölgesinde 4,8 milyar ABD Doları Süleymaniye bölgesinde ve geriye kalan 1,4 milyar ABD Doları ise Duhok bölgesinde gerçekleşmiştir. Toplam söz konusu yatırım bedellerinin % 45 i (7,2 milyar ABD Doları) barınma sektöründe gerçekleştirilen yatırımlardan oluşmaktadır. Barınma sektöründe Erbil de 61, Süleymaniye de 25 ve Duhok ta 18 adet proje için teşvik lisansı düzenlenmiştir.

3 Yıllar itibariyle değerlendirildiğinde, 2006 yılında 438 milyon ABD Doları olan yatırım tutarı, 2007 yılında 3,9 milyar ABD Doları, 2008 yılında 1,8 milyar ABD Doları, 2009 yılında 3,9 milyar ABD Doları, 2010 yılında 4,7 milyar ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Bölgeye yapılan yabancı yatırımlarda Türk firmalarının üstlendiği projeler başta gelmektedir. Toplam 2,3 milyar ABD Doları tutarındaki sadece yabancı firmalarca üstlenilen projelerde Türk firmalarının payı % 30,9 pay ve 703 milyon ABD Doları ile Lübnanlı firmalardan sonra 2. sırada yer almaktadırlar. Yabancı-yerli ortak girişimlerin üstlendikleri projelerde de Türk firmaları % 16,5 pay ve 115 milyon ABD Doları ile ABD firmalarının ardından 2. sırada yer almaktadırlar. Öte yandan, bölgede sadece Iraklılar tarafından üstlenilen projelerde Iraklı firmalar Türk firmalar ile yakından çalışmakta ve projelerin tamamlanması Türk firmaların katkılarıyla gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, Iraklılar tarafından Türk firmlarına tahsis edilen proje bedelleri hususunda açık bir veri bulunmamakla birlikte, bu alanda da Türk firmaların hakim bir konumda olduğu gözlemlenmektedir. Basra: Irak ın Güney vilayetleri olarak nitelendirilen Basra, Meysan, Dikar ve Mutenna Vilayetleri yaklaşık otuz yıllık bir karışıklık dönemini en şiddetli yaşayan bölge olmasına rağmen 9 milyona yaklaşan homojen nüfus yapısı, petrol ve doğalgaz kaynaklarının %80 kadarına sahip olması ve ülkenin tek liman kenti olması nedeniyle Basra, iktisadi ve ticari anlamda cazip bir bölge konumunda bulunmaktadır. Irak'ın mevcut limanlarının yetersiz kalması nedeniyle Ulaştırma Bakanlığı tarafından yaklaşık 6 milyar dolarlık bir proje olan "The Great Faw Port inşası için harekete geçilmişse de somut bir ilerleme kaydedilememiştir. Söz konusu proje için halen çok sayıda yabancı firma temaslarını sürdürmekte ancak, finansman sıkıntısı ve siyasi belirsizliğin giderilememiş olması nedeniyle önemli bir adım atılamamıştır. Proje kapsamında Irak limanlarının demiryolu ile Türkiye'ye bağlanması da planlanmakta olup, toplamda milyar dolarlık bir yatırım gerekmektedir. Basra Metrosu için Ocak 2012 yılında niyet gösterilmiş ve firmaların Haziran 2012 tarihine kadar projeleri ile birlikte valiliğe başvurmaları istenilmiştir. Irak petrol ve gaz rezervinin %80 ini kapsayan Rumaila, Luhais, Saba, Nuhran Ben Ummer ve Kurna gibi petrol sahaları Irak devlet şirketi olan South Oil Company (SOC) tarafından, yeni keşfedilen ve henüz geliştirme aşamasında olan Maysan petrol sahası ise yeni kurulan Maysan Oil Company tarafından işletilmekte olup, söz konusu bölgelerde işletme hakkı BP, SHELL, EXXON, LUKOİL, ENİ, CNPC gibi büyük firmalara verilmiş olmakla birlikte, anılan firmalar tarafından açılan kuyular vana takılarak bırakılmakta, boru hattı, depolama tankı, rafineri, petrol tankeri, liman gibi alt yapı tesislerinin eksikliklerinden dolayı çıkarılabilir nitelikteki petrolün (8 milyon valil/gün) ancak %25 lik kısmı (2011 sonunda 2,6 milyon varil) ihraç edilebilmektedir. Bu yüzden, SOC bölgede işletme hakkı alan firmalardan 2011 yılı sonundan itibaren alt yapı çalışmalarını hızlandırılmasını istemektedir yılı sonuna kadar petrol ihracatının 6 milyom varil/gün kapasiteye ulaştırılması planlanmaktadır.

4 Irak ın genelinde olduğu gibi Güney bölgelerinde de önemli derecede elektrik enerjisi açığı bulunmaktadır yılı içinde elektrik ihtiyacının ancak %30 luk kısmı karşılanabilmiştir. Çok sayıda yeni elektrik santraline ihtiyaç bulunmaktadır. Elektrik santralleri Elektrik Bakanlığından yapılabildiği gibi yerel yönetimlerce de yapılabilmektedir. Ortadoğu bölgesinin en kaliteli çimento hammaddesinin bulunduğu Mutenna vilayetinde iki çimento fabrikasından birisi yap işlet modeli ile Fransız firmaları tarafından yeniden modernize edilmekte, diğeri ise atıl olarak beklemektedir. Bölge aynı zamanda Ortadoğunun en zengin tuz yataklarına sahip olup, yatırımcılarını beklemektedir. Mevzuat: Irak yasaları gereği büyük ölçekli işler merkezi hükümet tarafından ihale edilmektedir. Vilayetlerin büyüklüklerine göre ihale yetkisi bulunmaktadır. Örnek olarak vermek gerekirse Basra valiliğinin merkezi hükümete sormadan ihale edebileceği işin büyüklüğü 100 milyar IQD (yaklaşım 85 milyon ABD Doları) iken Mutanna vilayetinin yetkisi 30 milyar IQD (yaklaşık 25 milyon ABD Doları) olarak belirlenmiştir. Ayrıca bu miktarlardan büyük işler merkezi hükümetten onay almak suretiyle de ihale edilebilmektedir. Bürokratik Engeller: Irak ta çalışma ve ikamet izinleri için sadece devlete iş yapan firmaların başvuruları kabul edilmesine rağmen başvuru süreci çok geç sonuçlanmaktadır. Irak ta tescil edilen şirketlerin yöneticilerine dahi ikamet izni alınması gerekmektedir. İnşaatlardan alınan labaratuvar örnekleri hem vilayetlerde hem de Bağdat ta incelenmekte ve vakit kaybı olmaktadır. Havaalanında vize almanın mümkün olması nedeniyle ülkemizdeki Irak misyonları tarafından resmi pasaport haricindekilere vize verilmemekte ancak, havaalanında vize almak için 2-5 saat arasında beklemek zorunda kalınabilmektedir. Beklentiler: Büyük çaplı kamu projelerinde merkezi hükümetin genel yaklaşımı ve beklentisi bu projelerin doğrudan yabancı sermaye yatırımı yoluyla gerçekleştirilmesidir. Irak ın büyük ölçekli altyapı projelerinde yer almak isteyen firmaların ucuz ve nitelikli finansman sağlama konusunda ellerinin kuvvetli olması gerekeceği değerlendirilmektedir. Bu bakımdan, Irak taki altyapı proje imkânlarının ülkemiz firmalarınca değerlendirilebilmesi amacıyla, Ekonomi Bakanlığı ve Japon Hükümeti tarafından 5 6 Temmuz 2012 tarihlerinde "Irak'ta Türk-Japon İşbirliği - Enerji ve Müteahhitlik Sektörleri" konulu bir forum gerçekleştirilmiştir. Foruma Japon tarafından 48, Türk tarafından ise 160 firmadan (105 kayıtlı) yaklaşık 400 kişi katılım sağlamıştır. Önümüzdeki dönemde Irak ın altyapı sektöründe Türk ve Japon firmalar arasında stratejik işbirliğinin Türk firmalarına Irak pazarında finansman ve teknolojiye erişim açısından imkânlar sunması beklenilmektedir.

5 İstatistikler: GDP : milyar $ (2011) Nüfus : (Temmuz 2012 tahmini) Petrol Üretimi : Günde milyon varil (2011 tahmini) Büyük Şehirler : Bağdat (başkent) milyon; Musul milyon; Erbil milyon; Basra 923,000; Süleymaniye 836,000 (2009) Elektrik Üretimi : milyar kwh (2010 tahmini) Döviz Kuru : 1 Irak Dinarı: 0,0015 TL (Ağustos 2012) Faydalı Linkler: Ministry of Housing and Construction: Ministry of Foreign Affairs: Ministry of Oil: Ministry of Higher Education: Ministry of Industry and Minerals: Ministry of Communication: Ministry of Health: Duhok Governorate: KRG: National Investment Commission: Basrah Investment Commission: KBI: Ninawa Investment Commission: Baghdad Investment Commission: Kirkuk Investment Commission: