ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

Transkript

1

2 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 7 ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI Konya 2015 SÜ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ, 2015 Konya

3 Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü nün tarih ve 2015/6-1 sayılı kararı ile bastırılmıştır. Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Âlim GÜR Prof. Dr. Yılmaz KOÇ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Sekreterya Mustafa ÜLÜK ISBN Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: Ekim 2015 Kitapta yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazara aittir.

4 ŞEHİRLERİN SEVDALISI İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI

5

6 SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Bu vesileyle, Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı KONYALI Armağanı kitabına yazılarıyla katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü v

7 vi

8 ÖN SÖZ Atatürk ün direktifiyle kurulan Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumuna benzer olarak; Türkiyat Enstitüleri de Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürü üzerinde araştırmalar, yayınlar yapmak üzere üniversiteler bünyesinde kurulmuş kurumlardır. Selçuk üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans vb. etkinlikler düzenlemiştir. Dergimiz yılda iki defa güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak bugüne kadar yayınlanmış, 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlenmeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI- Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlenmesi için müracaat edilmiştir. Yazışmalar sonuçlandığında Tübitak tarafından kabul edilen sosyal bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ Hocamız anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı Konyalı adına bir armağan kitabı çıkarmanın mutluluğunu vii

9 yaşamaktayız. Şehirlerin Sevdalısı İBRAHİM HAKKI KONYALI ARMAĞANI kitabının yayınlanmasında yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU, Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ, Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI, Arş. Gör. Murat TURGUT a; kitabımızın tashih aşamasında yardımını gördüğümüz, enstitümüz Arş. Gör. Tuğba AKTAŞ ÖZKAN a, Enstitü sekreterimiz Cengiz ATEŞ, Personelimiz Mustafa ÜLÜK ve Özkan YORGANCILAR a teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü viii

10 İÇİNDEKİLER Sunuş. Ön Söz... v vii Ahmet Ali BAYHAN M. Zahir ERTEKİN Eserlere Adanmış Bir Hayat: İbrahim Hakkı Konyalı Hayatı ve Eserleri 1 Erdem YÜCEL İbrahim Hakkı Konyalı (Atis) Mustafa ÖZDAMAR Şehirlerin Tarihini Yazan Adam Nurullah TABAKÇI İbrahim Hakkı Konyalı İle Bir Röportaj 125 Yaşar SEMİZ İbrahim Hakkı Konyalı ( ) Doğan YÖRÜK İbrahim Hakkı Konyalı nın İzinde 161 Zekai ERDAL İbrahim Hakkı Konyalı nın Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi İsimli Eserine Eleştirel Bir Bakış Hüseyin MUŞMAL Merve SÖNMEZ İbrahim Hakkı Konyalı'nın Beyşehir ile İlgili Çalışmaları 201 Mustafa YILMAZ İbrahim Hakkı Konyalı ve Arkeoloji Mustafa ARSLAN İbrahim Hakkı Konyalı nın Akşehir ve Beyşehir Çevresinde Tespit Ettiği Eskiçağ Malzemeleri ve Bunların Günümüzdeki Durumları Murat TURGUT İbrahim Hakkı Konyalı nın Çalışmalarında Geçen Eskiçağ Tanrıları 255 Hasan BAHAR Eskiçağ da Konya ix

11 Bayram ÜREKLİ Konya Tarihi Koray ÖZCAN Anadolu Selçuklu Kenti Mekânsal Bildirge" Ayşe ÖZDEMİR Anadolu da Selçuklu Dönemi Türk Bahçe Kültürü Ensar KÖSE İçel de Bir Ulu Çınar: Şeyh Ali Semerkandî ve Nesli 335 Hava SELÇUK Şer iyye Sicillerinin Şehir Tarihi Açısından Önemi (Kayseri Örneği) 361 İbrahim SOLAK 51 Numaralı Konya Şer iye Sicili (H / M ). 381 Metin AKİS İ. Hakkı Konyalı Armağanına Katkı: Kilis Sancağında Canbolat Oğulları Ailesinin Yönetimi. 391 Alpay BİZBİRLİK H. 1056/57 Tarihli Marmara Kazâsı Avârız Defteri 405 Çetin AYKURT III. Selim in Fikrî Yapısı 439 Selim Hilmi ÖZKAN XIX. Yüzyılın Sonlarında Alâiyeli Memurların Sosyo-Ekonomik Durumları. 449 Özgür YILMAZ Tanzimat Dönemi Şehir Tarihi Çalışmaları Üzerine Bir Deneme Necat ÇETİN Üsküdar Bulgurlu Mahallesinde 1906 Tarihli Son Osmanlı Nüfus Tahriri (Sayımı) x

12 Ali Rıza GÖNÜLLÜ Osmanlı dan Cumhuriyet e Alanya nın İdari Yapısı ( ) 515 Necmi UYANIK Mehmet Akif te Çağdaşlaşma Anlayışı ve Bu Eksende Bazı Meselelere Bakışı Mithat DİREK Meram Bağlarının Ardındaki Sır: Su Kültürü 561 D. Ali ARSLAN Gülten ARSLAN Halk, İktidar ve İktidar Seçkinleri: Mersin Araştırması 573 xi

13 xii

14 İBRAHİM HAKKI KONYALI VE ARKEOLOJİ Mustafa YILMAZ * Yaklaşık 100 yıla yakın bir hayat süren İ. H. Konyalı, tüm hayatı boyunca araştırmalar yapmış, Konya ve çevresi ile ilgili birçok kitap yazmış, önemli bir şahsiyet olarak bilinmektedir. Merhum İ. H. Konyalı'yı 85 yaşlarında iken tanıdım. Kendisine Selçuk Üniversitesi tarafından tarihinde ''Türk Tarihi Üzerindeki Üstün Çalışmalarından Dolayı Fahri Doktora Payesi'' verilmişti. Bu değerli insan Konya Tarihi, Akşehir Tarihi, Ereğli Tarihi gibi pek çok eserinin yanında Karaman Tarihi, Aksaray Tarihi, Alanya Tarihi gibi komşu il ve ilçelerin de tarihini yazmıştır. Ben burada, merhumun kitaplarında yer alan arkeolojik yerlerden bazı isim, ünvan ve yer isimlerinden söz etmek istiyorum. İ. H. Konyalı'dan önce Konya ve çevresini araştıran birçok seyyah ve araştırmacı görülmektedir. Bunların başında; Hamilton, J.R.S Sterrett, C. Texier, Ramsay, K. Bittel ve bölgenin ilk defa haritasını yapan H. Kiepert, Swoboda ve ekibi sayılabilir. Ancak bu araştırmacılardan bir kısmı Konya yöresinin madenlerini, bir kısmı da bitkilerini araştırmışlardır. İ. H. Konyalı 1930'lu yıllardan sonra kendisini Konya ve çevresi araştırmalarına vermiştir. Yine bu tarihlerde kendi çağdaşı olan araştırıcılar da bulunmaktadır. Bazı örnekler vermek gerekirse Dr. Nazmi 1, G. Totaysalgır 2, S. Üçer 3, E. Yalçınkaya 4. Bu araştırmacılar küçük broşürler halinde Konya ve çevresinin eski eserlerini bilim dünyasına tanıtmışlardır. Her şeye rağmen o * Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi. 1 Dr. Nazmi, Türkiye'nin Sıhhı-i İçtimai Coğrafyası, G. Totaysalgır, Konya'da Eski İzer Aramalarından, Haşim Basımevi, Konya, 1937; G. Totaysalgır, ''Saideli'', Haşim Basımevi, 1939; G. Totaysalgır, Karaman Tarihi, Yeni Kitap Basımevi, Üçer S. S. - Koman M. Konya İli Köy ve Yer Adları Üzerine Bir Deneme, Konya Halkevi Tarih, Müze Komitesi Yayınları, Seri: 1, Sayı: 3, Konya, E. Yalçınkaya, Coğrafyada,Tarihte ve Bugünkü Konya, Yeni Kitap Basımevi, Konya,

15 günün şartlarında yaptıkları araştırmalar bilim dünyası için bir yeniliktir. Örnek vermemiz gerekirse G. Totaysalgır 1937'li yıllarda Bolat (Gederet) Deresi Kaya Anıtını tüm dünyaya tanıtan kişidir. Bu kaya anıtının üzerinde bir komutanın mezarı ve yaban keçileri ile av köpeklerinin bulunduğu çok görkemli bir av sahnesi vardır. Ne yazık ki bu anıtın kopyası da alınamamış ve definecilerce parçalanmıştır. Şimdi ise Bağbaşı Barajının suları içinde kalmıştır. İ. H. Konyalı, Konya ve civarı ile ilgili kitaplarını 1935'li yıllardan sonra yazmaya başlamıştır. Bu yıllarda henüz ülkemizde Arkeoloji Bölümü yoktur. Bu nedenle Konyalı'nın tarih çalışmaları son derece önem arz etmektedir. Çünkü Konyalı uzun hayatı boyunca Konya ve ilçelerinin tarihini, eski eserlerini, hanlarını, hamamlarını, kervansaraylarını, camilerini kısaca bütün kültür ve sanat eserlerini tüm detaylarıyla anlatmıştır. İ. H. Konyalı yazmış olduğu eserlerinde antik sikkelerden, mezar taşlarından, kişi adlarından ve yer adlarından bahsederken 1940'lı yıllarda konuşulan Türkçenin ve özellikle de Fransızca çevirilerin etkisinde kalmıştır. Bazı örnekler vermek istiyorum. Antik coğrafyacı Strabon'dan söz ederken bazı yerlerde İstrabon, eserini de ''Ceographie'' olarak vermektedir 5. Strabon'un eserinin orjinali '' Geographika''dır. İ.Ö yıllarında yaşamış olan ve ''Anabasis'' adlı kitabın yazarı Xenophon (Ksenophon) un adını iksenefon olarak vermiştir. Ayrıca Roma'nın efsanevi kurucularından Romulus ve Remus ikiz kardeşlerin isimlerini de Romolos ve Romos şeklinde vermiştir 6. Aynı eserinde Roma İmparatorlarından Antoninus Pius'un adı Antoninos Piyus olarak verilmiştir 7. Bu arada Roma İmparatoru Augustus'u ''Augustos'' olarak, Roma'lı ünlü komutan Pompeius'u '' Pompeyus'' olarak, Kartaca'nın ünlü komutanı Hannibal'ı '' Anibal'' olarak vermiştir 8. Antik dönemde Bozkır merkezdeki İsauria devletini de Konyalı, zaman zaman ''İzori'', '' İzorik'', ''İsavriya'' gibi adlarla vermiştir 9. 5 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi,1965, s, 7. 6 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi,1965, s İ. H.Konyalı, Konya Tarihi,1965, s İ. H.Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Ereğli'si Tarihi, Fatih Matbaası, İstanbul, 1970, s. 98, 102, İ. H.Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Ereğli'si Tarihi, Fatih Matbaası, İstanbul, 1970, s. 47, 76,

16 Burada şunu belirtmekte yarar vardır. Klasik Latincede ve Yunancada kişi adları, şehir adları yazılırken ismin çekimsiz hali ( Nominativus) yani yalın haline bakılır. İsmin sonunda (os) varsa isim mutlaka Yunanca, ismin sonunda (us) varsa isim Latince yazılmıştır. Ama ikisi de doğrudur. Bazı örnekler verelim: Ephesus, Milethus antik kentlerinin yazılışı Latince'dir. Ephesos, Milethos yazılışı da doğrudur ve Yunancadır. "Aegyptus "Mısır devletinin Latince yazılışıdır. Aegyptos ise Yunanca yazılışıdır veya ''Rhodus'' Rodos adası Latince yazılışıdır. "Rhodos" Rodos adası Yunanca yazılışıdır. Bu gibi örnekleri çoğaltabiliriz. Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı gibi Latincede (Y) harfi (İ) bazen de (Ü) gibi okunur. (C) harfi her zaman (K) olarak okunur. (C) harfi Fransızca da (S) okunduğu için de bazen karışıklıklara neden olmaktadır. Örneğin Konyalı, Cicero (Kikero)'nun adını Çiçeron olarak vermiştir 10. Başlarda belirttiğimiz gibi bu okunuş hataları Fransızcanın ve harflerin okunuş etkisiyledir. Üstelik Konyalı, merhum Mehmet Önder'in Arapçadan, Farsçadan ve Osmanlıcadan yaptığı birçok çeviride hatalar yaptığını vurgulamaktadır 11. Konyalı, Konya'da basılan antik sikkeleri 12, Hatunsaray '' Lystra'' ve civarındaki eski eserleri 13 Konya'daki Arkeoloji müzesinde bulunan klasik eserleri 14 de tanıtmıştır. Ayrıca Konya'nın höyüklerini, eski köprülerini, sarnıçlarını kısaca tüm sanat eserlerini eserlerinde tanıtmıştır. Kitaplarındaki sanat eserlerinin bir kısmının ilk defa tanıtımının yapılışı, bilim insanları için çok önemlidir. Kubat Abad Sarayı nı da ilk keşfeden Konyalı'dır 15. Konyalı'nın da vurguladığı gibi daha yıl önce tahrip olan, bu tarihi değerlerden bugüne kadar pek azı gelebilmiştir. Konya Kalesi ve surlarından bugün söz etmemiz mümkün değildir. Yok oluş bu şekilde devam ettiği sürece tarihimizi yabancılardan öğrenmek zorunda kalacağız. Tarihine, kültürüne, sanatına sahip çıkan nesillerin çoğalması dileklerimle. 10 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, s İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, s. 299, 300, 301, 305 vd. 12 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, 1964, s. 195 vd. 13 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, 1964, s. 275 vd. 14 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, 1964, s vd. 15 İ. H.Konyalı, Konya Tarihi, 1964, s

17 216