DOĞALGAZ VE ALTYAPI. S. Sibel BÖREKÇİOĞLU İnşaat Mühendisi

Transkript

1 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım DOĞALGAZ VE ALTYAPI S. Sibel BÖREKÇİOĞLU İnşaat Mühendisi sibelborekcioglu@yahoo.com GİRİŞ İzmir Büyükşehir Belediyesi s n rlar içindeki ilçeler ile Tire deki imar planlar tamamlanm ş, k rm z kotlar oluşmuş yerlerde 2005 aral k ay ndan itibaren doğalgaz alt yap çal şmalar başlam şt r. Temmuz 2006 tarihinden itibaren de konut ve işyerlerinde kullan m başlam şt r. Sanayi tesislerinde kullan m ise 2002 y l d r. Botaş taraf ndan döşenen hatlarla başlam şt r. Kentin altyap s na yerleşen bas nçl gazla dolu bir sistemin çal şma şekli, diğer alt yap tesislerine olan mesafeleri, yan yana konumlanma şekilleri, zorunlu olarak diğer alt yap ile kesiştiği noktalar, diğer tüm alt yap kuruluşlar n n yap m ve işletim sistemlerini etkilemektedir. Yenilenen alt yap ve özel yol düzenlemeleri, bak m onar m aşamalar s ras nda yan c ve patlay c bir madde olmas nedeniyle, azami dikkat gerektiren tesislerdendir. Ocak 2009 y l nda yap lan Kent Sempozyumu s ras nda 1280 km. doğalgaz hatt döşenmişti ve kullan c say s azd. Şu an kentin büyük bölümünde doğalgaz kullan lmakta ve sokaklar n çoğunda 3320 km doğalgaz hatt döşenmiş durumdad r. Doğalgaz kendi evimizde kullanmak istemesek bile, işyerlerimiz, al şveriş yapt ğ m z yerler ya da bunlar n yak nlar ndaki yerlerde kullan lmas nedeniyle, doğalgaz n ne olduğu, tehlikeleri, tehlike durumlar nda nas l davran lmas gerektiği bütün İzmirlilerin ve kent yöneticilerinin bilmesi gerekmektedir. Sunum haz rlan rken, şehrin 8 y ld r gündeminde olmas na rağmen doğalgaz n az bilinir olmas nedeniyle, genel bir bilgilendirme yap larak, alt yap çal şmalar ndaki öneminin vurgulanmas, kente etkisi, kullan m s ras nda karş laş lacak tehlikelere al nacak önlemlerin yan s ra bireysel kullan c lara yönelik aç klamalar ve doğalgaz n binalarda kullan m ile ilgili k sa bilgiler verilerek, doğalgaz n şehirdeki hayata etkisini bilgilerinize sunmak amaçlanm şt r. DOĞALGAZ NEDİR? Doğalgaz; %95 metan, az miktarda da etan, propan atom, bütan ve karbondioksitten oluşan renksiz, kokusuz, zehirsiz ve havadan hafif bir gazd r. Kar ş m n içinde %95 oran nda bulunan metan gaz n n özelliği, kimyasal yap s en basit ve karbon içeriği en düşük olan hidrokarbon gaz olmas d r. Karbondioksit gaz emisyonu, kat yak tlara göre 1/3 ve s v yak tlara göre ½ oran ndad r. Doğalgaz kokusuz olduğundan kaçaklar n fark edilebilmesi için özel olarak kokuland r l r. Bu amaçla THT (tetra hidro teofen) ve / veya TBM (tersiyer bütil merkaptan) kullan l r. Metan molekülü 1 karbon 4 hidrojen atomundan oluşur. Kimyasal yap s n n basit olmas nedeniyle yanma işlemi kolayd r ve tam yanma gerçekleşir. Dolays yla, duman, is, kurum ve kül oluşturmaz, temiz bir yak tt r. Yanmas en kolay ayarlanabilen ve yanma verimliliği en yüksek olan yak tt r. Bu özelliği kullan m kolayl ğ ve ekonomisi sağlar.

2 526 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Taş nmas, işlenmesi ve stoklanmas kolay olan doğalgaz n kullan m 1790 da İngiltere de başlad. Boru hatt taş mac l ğ yla birlikte özellikle 2. Dünya savaş ndan sonra kullan m artmaya başlad. Enerji üretim sektöründe ilk kez kullan lmas Amerika da oldu. Günümüzde dünyadaki enerji ihtiyac n n %24 ü, doğalgazla karş lanmaktad r. Dünya doğalgaz rezervinin, yaklaş k 80 y ll k ihtiyac karş layacağ tahmin edilmektedir. Yeni kaynaklar n tespiti çal şmalar devam etmektedir. Bilinen doğalgaz rezervleri petrol rezervlerine eş değerdedir. Türkiye de doğalgaz, 1970 y l nda K rklareli bölgesinde tespit edilerek, 1976 y l nda P narhisar Çimento Fabrikas nda kullan lmaya başlanm şt r y l nda Mardin Çamurlu sahas nda bulunan doğalgaz, 1982 y l nda Mardin Çimento Fabrikas üretim tesislerinde kullan lm şt r. Tablo 1. Doğalgaz ve Petrol Boru Hatlar DOĞAL GAZ ALIM ANLAŞMALARI Türkiye içinde ve d ş nda doğal gaz boru hatlar n inşa ederek, boru hatlar nda nakledilecek doğal gaz n sat n al nmas, BOTAŞ taraf ndan yap lm şt r. Yap lan uluslar aras anlaşmalarla Türkiye ye doğalgaz temini ve yurtd ş na sat ş sağlanmaktad r. * Bu bildiri İnşaat Mühendisleri Odas ad na düzenlenmiştir.

3 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Tablo 2. Doğalgaz Alım Anlaşmaları Yap lan Anlaşmalar(Ülke) Miktar (Milyar m³/y l) Sözleşme Tarihi Süre (Y l) Cezayir (LNG) 4 Nisan Nijerya (LNG) 1,2 Kasım İran 10 Ağustos Rus. Fed. 16 Aralık (Karadeniz) Rus. Fed. (Bat ) 8 Aralık Türkmenistan 16 Mayıs Azerbaycan faz I 6,6 Mart Azerbaycan faz II 6 Ekim (2017de devreye girecek) Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hatt, ülkemize Bulgaristan s n r ndaki Malkoçlar' dan girmekte ve Hamitabat, Ambarl, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergah n takip ederek Ankara'ya ulaşmaktad r. 842 km. uzunluğundaki bu boru hatt boyunca, K rklareli, Pendik, Eskişehir, Ambarl ve Bursa'da kompresör istasyonlar, Malkoçlar' da ana ölçüm istasyonu ve pig tesisi bulunmaktad r. Ana kontrol merkezi ise Ankara-Yaprac k' tad r. Ekim 1986 tarihinde inşas na başlanan hat ile taş nan doğal gaz, Haziran 1987 tarihinde ilk durağ olan Hamitabat Trakya Kombine Çevrim Santrali ne ve Ağustos 1988'de Ankara'ya ulaşm şt r. Doğal gaz, Ekim 1988'de de Ankara'da konut ve ticaret sektörlerinde kullan lmaya başlanm şt r. Sanayi sektöründe doğalgaz kullan m ise, Ağustos 1989'da başlam şt r. Doğal gaz, Ankara'dan sonra, İstanbul'da Ocak 1992'de, Bursa'da Aral k 1992'de, İzmit'te Eylül 1996'da, Eskişehir'de ise Ekim 1996'da konut ve ticaret sektörlerinde kullan ma sunulmuştur. Doğal gaz ilave al mlar n n tüketim noktalar na kadar istenilen bas nçta ve miktarda taş nabilmesi için ihtiyaç duyulan yat r mlar n büyük bir bölümü tamamlanm şt r. Bu kapsamda, Bulgaristan s n r nda bulunan Malkoçlar Ölçüm İstasyonu'nun kapasitesi 8 Milyar m 3 /y l'dan 14 Milyar m 3 /y la yükseltilmiştir. Ayr ca, K rklareli kompresör istasyonundaki mevcut 4 kompresör ünitesinin güçleri artt r lm şt r. SIVILAŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ (LNG) İTHAL TERMİNALİ Türkiye'de diğer baz doğalgaz ithal eden ülkeler gibi doğalgaz arz kaynaklar n n çeşitlendirilmesi, arz güvenliğinin ve arz esnekliğinin artt r lmas için hem baz yük tesisi olarak çal şt rmak hem de ihtiyaç duyulduğunda pik düşürücü olarak devreye sokulmak üzere Marmara Ereğlisi'nde LNG İthal Terminali yap lm şt r y l nda işletmeye al nan terminalin sürekli enjeksiyon kapasitesi m3/saattir. Aliağa da özel sektöre ait bir LNG terminali bulunmaktad r. BOTAŞ n yurtd ş anlaşmalar yla temin ettiği ve ülkemize boru hatlar yla taş narak, 5 ayr yerden giriş yapan doğalgaz hatt birbirine bağl olarak ve Ankara dan idare edilmektedir. Tüm boru hatt bilgisayar sistemi ile kontrol edilmekte ve işletilmektedir.

4 528 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım milyar m 3 depolama ve günlük 40 milyon m3 çekme kapasitesine sahip olacak Tuz Gölü yeralt deposu için Mühendislik çal şmalar na başlanm ş, her biri 350 milyon m 3 olan 4 Mağara kademeli olarak devreye al narak, bu projenin en geç 2020 y l nda tamamlanmas planlanmaktad r. 2. Yukar da da belirtildiği gibi, 1987 y l nda tek kaynakla beslenerek faaliyete başlayan ulusal iletim şebekesi, bugün 7 kaynakla beslenebilir duruma gelmiş ve Tuz Gölü yeralt depolar n n da devreye al nmas ile birlikte, toplam 8 kaynaktan beslenebilir olacakt r. Doğalgaz n yayg nlaşt r lmas ve doğalgaz dağ t m faaliyetlerinin özel sektör taraf ndan yürütülmesi 2001 y l nda yay mlanan Doğalgaz Piyasas Kanununu ile sağlanm şt r. Kanun ve Kanun a dayan larak haz rlanm ş olan ikincil mevzuat hükümleri çerçevesinde 59 dağ t m bölgesinde doğalgaz dağ t m lisans ihalesi gerçekleştirilmiş olup bunlardan 62 ilde doğalgaz arz sağlanm şt r. EPDK taraf ndan yay nlanan Doğalgaz Piyasas 2011 Y l Sektör Raporu na göre; 2011 y l sonu itibariyle Türkiye deki tüm doğalgaz dağ t m bölgelerinde yaklaş k; 7400 km çelik hatt na km polietilen boru hatt na abone say s na kişiye doğrudan veya dolayl istihdama 7,9 milyar TL toplam yat r m tutar na ulaş lm şt r. DOĞALGAZ KULLANIMININ AVANTAJLARI Doğalgaz tercih etmenin birçok sebebi vard r bunlar; Doğalgaz çevre dostudur. Havay kirletmeyen, doğaya zarar vermeyen enerji kaynağ d r. Yand ğ zaman çevreye, kül, yanmam ş hidrokarbonlar, kükürt oksitleri gibi at k maddeler b rakmamaktad r. Zararl karbon monoksit ve azot oksit emisyonlar diğer yak t türlerine göre daha düşüktür. Doğalgaz her an kullan ma haz rd r. Doğalgaz ekonomiktir. Yanma verimi diğer yak tlara göre daha çok ve yak t kayb diğer yak tlara oranla daha azd r. Doğalgaz havadan hafiftir. Yeterli havaland rma düzeneği varsa, gaz kaçaklar havaland rma bacalar ndan kolayl kla d şar ç kar. Doğalgaz kuru bir gaz olduğu için içinde su buhar bulunmaz. Doğalgaz zehirsizdir. Solunduğunda, zehirlenme ve öldürme etkisine sahip değildir. Yaln z, ortama yay l rsa diğer yak tlarda olduğu gibi, içerisindeki CO nedeniyle zehirleme yapabilir. Doğalgaz cihazlar, banyo, yatak odas dibi kapal mekanlara takt r lmamal d r. Cihazlar hava alabilen mutfak, kapal balkon gibi bölümlere yerleştirilmelidir. Doğalgaz temizdir. Kurum, is gibi at k ürünler ortaya ç kmad ğ için ev ve cihazlar temiz kalmaktad r. Doğalgaz kullanmak için, önceden sipariş verilmesi gerektirmez.

5 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Doğalgaz, depolama yeri gerektirmez. Depo gerektirmediğinden alan kayb olmamaktad r. Doğalgazda kombi, doğalgaz sobas gibi sistemler için, her daire ayr gaz kulland ğ için ne kadar gaz tüketildiği kolayl kla belirlenir. Gaz, kullan ld ktan sonra ödemesi, faturaland rma ile yap ld ğ ndan, önceden ödeme gerektirmez. Doğalgazl sistemlerde s cakl k değeri ayarlanabilmekte ve yanma olay kontrol edilebildiği için yak t kayb az olmaktad r. Ayr ca istenildiğinde, (yaz n kalorifer tamamen kapat l p) ocak ve/veya banyoda kullan labilmektedir. Doğalgaz hava ile çok iyi kar şt ğ ndan yanma verimi yüksektir. Doğalgaz n konut veya işyerlerindeki kullan m s ras nda olabilecek kaçak veya s z nt lar n çok k sa sürede fark edilmesi için doğalgaz koku verici maddeler konularak kokuland r l r. Doğalgazda ön yak t masraf yoktur, alev boyu fuel oil ve kömüre göre daha k sad r. Diğer yak tlar n kullan ld ğ cihazlar yanma ürünü olarak kükürt içerdiğinden baca gazlar n n suyun yoğunlaşma noktas na kadar soğutulmas ve böylece suyun gizli s s ndan faydalan lmas imkan yokken, doğalgazda ekonomizer ilave edilerek baca s cakl ğ 56 C dereceye kadar indirilebilir. Doğalgazda yanma için gereken hava miktar en azd r. Bu oran kömürde % fuel oil de % doğalgazda ise % 5-15 dir. Doğalgaz n temiz olmas ve içerisinde kükürt bulunmamas ndan dolay sanayi sektöründe doğrudan kullan labilir. Ayn zamanda sanayi sektöründe sistem verimini art rarak ürün kalitesinin yükselmesini sağlar. Bu nedenle, sürekli ayn s gerektiren, seramik gibi sanayi sektörü tercih etmektedir. Ham petrole alternatif bir yak t olarak d ş enerji çeşitliliği aç s ndan stratejik bir avantaj sağlar. Tesis çok az bak m ve denetleme gerektirir. Doğalgaz çok amaçl kullan ma sahiptir. Bir tek kombi ile özellikle konutlardaki, s nma, s cak su ve pişirme amac yla kullan labilmektedir. Doğalgaz sessiz ve gözden uzak yer alt boru şebekesiyle 365 gün / 24 saat kesintisiz ve emniyetli bir şekilde, dağ t lmaktad r. Soğutma sistemlerinde (absorbsiyonlu soğutma) kullan labilmektedir

6 530 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 ** EGE ÜNİVERSİTESİ taraf ndan haz rlanan bu çal şmadan 01 Nisan 2013 fiyatlar baz al narak; Doğalgaz, Kömür (yerli), Elektrik (klima), Kömür (ithal), Fuel-Oil (no:4) Elektrik, LPG (Dökme Gaz),LPG(Tüp Gaz) ve Motorin enerji kaynaklar n n s nma, s cak su haz rlama ve pişirme amaçl olarak konutlarda kullan m İzmir ili için analiz edilmiştir. Doğalgaz ve LPG d ş ndaki yak tlar n analizinde, s cak su haz rlama ve pişirme amaçl tüketimin 12 kg l k LPG tüp kullan m yla karş land ğ varsay lm şt r. Yap lan analizde 100 m² oturma alan na sahip bir evin içerisinde dört kişilik bir ailenin yaşad ğ düşünülmüştür. DEZAVANTAJLARI Ülkemizde doğalgaz yok denecek kadar az olduğundan, tümüyle d şa bağ ml bir sektör meydana getirmektedir. Kapal hacimlerde %5-15 oran nda hava ile kar ş m oluşturduğunda küçük bir k v lc mla patlayabilen ve büyük hasar oluşturabilen bir yak tt r. Doğalgaz kullan m nda güvenlik, kalite, bilinç ve organizasyon çok önemlidir. Standart d ş ve dikkatsiz kullan m büyük tehlikeler doğurabileceğinden denetimin dikkatli ve özenle yap lmas gerekir. ŞEHİRİÇİ DOĞALGAZ HATTI YAPIM VE İŞLETİLMESİ İHALELERİ Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu (EPDK ) taraf ndan yap lan ihalelerle şehir içi dağ t m hatt yap mlar karş l ğ nda, şehrin doğalgaz işletmeciliği özel firmalara yapt r lmaktad r. Büyükşehir Belediyesi kurulan dağ t m şirketinin %10 oran nda ortağ d r ve yönetim kurulunda üyesi vard r. İZMİR DE DOĞALGAZ Enerji Piyasas Düzenleme Kurulunun tarih ve 326 say l karar uyar nca, tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanarak yürürlüğe giren 5216 say l Büyükşehir Belediye Kanunu ile s n rlar yeniden belirlenen İzmir ili ve Tire ilçesinden

7 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım oluşan doğalgaz dağ t m bölgesi için İzmir Doğalgaz Dağ t m İhalesi kapal zarf usulü tarihinde yap lm ş olup ihale neticesinde, İZMİRGAZ A.Ş. (İzmirgaz Şehiriçi Doğalgaz Dağ t m Ticaret ve Taahhüt A.Ş.) 30 y ll k süre için doğalgaz dağ t m lisans alm şt r. İlk seçimler sonrasında yürürlüğe girecek olan, dolayısıyla önümüzdeki yıl yapılacak yerel seçimler sonrasında Bütünşehir olacak olan Büyükşehir sınırları genişleyecek, buna bağlı olarak İzmir deki doğalgaz yatırım sınırları da genişleyecektir. Böylelikle, Çeşme, Bergama, Ödemiş vb. gibi ilçelerde de doğalgaz hatları projelendirilerek, döşenecektir. İZMİRGAZ DOĞALGAZ DAĞITIM HATTI DÖŞENME ESASLARI: İzmirgaz Lisans alan 9 adet çelik ve 95 adet polietilen bölge olarak tasarlanm şt r. Söz konusu şebekenin tasar m, onayl uygulama imar planlar üzerine bu planlarda öngörülen yap laşma ve nüfus yoğunluklar esas teşkil etmek üzere, nüfus art ş oran, ortalama hane halk büyüklükleri, enerji tüketim al şkanl klar, birim tüketim miktarlar gibi çeşitli parametreler göz önüne al narak yap lm şt r. İZMİR için Aliağa, Torbal, P narbaş, Esbaş, Tire, Çiğli Atatürk OSB, Kemalpaşa ya Barguage bas nçla BOTAŞ taraf ndan getirilen doğalgaz şehrin bu giriş noktalar na İZMİRGAZ taraf ndan yap lan A Tipi Bas nç Düşürme istasyonlar nda 19 Barg a düşürülerek, çelik hatlarla girmektedir. 20 adet yüksek bas nçl RMS-A istasyonu bulunmaktad r. Şekil 1. Rms - A İstasyonu Şu ana kadar şehrin içine 105 adet yerleştirilmiş B Tipi bas nç düşürme ve ölçüm istasyonlar ile 4 bar alçak bas nçl dağ t m hatt bas nc na düşürülerek, PE hatlar arac l ğ yla ring yap lmak suretiyle konutlara dağ t lmaktad r. Konutlarda ise giriş kap s önündeki servis kutular n n içine konulan regülâtörlerle; merkezi sistem kazanlara doğalgaz bağlanacaksa, bas nç 300milibara düşürülmektedir. Bireysel tip kombiler için bina içindeki borulardaki bas nç 21 milibara düşürülmektedir.

8 532 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Şekil 2. Bölge Regülatörü 2005 y l ndan bugüne dek 16 ilçeye gaz götürülmüştür 2005 Aral k ay nda ilk kazman n vurulduğu tarihten bugüne kadar yap lan altyap çal şmalar ile toplam; 311 bin metre çelik hat, 2 milyon 100 bin metre polietilen ana hat ve 910 bin metre de servis hatt döşenmiştir. Karş yaka, Çiğli, Bornova, Konak, Buca, Gaziemir, Aliağa, Kemalpaşa ve Torbal, Tire, Karabağlar, Bayrakl, Menemen, Menderes, Narl dere, Balçova ilçelerinde doğalgaz vatandaşlar n hizmetine sunulmuştur. Bu bölgelerde yaşayan İzmirliler doğalgaz n konforundan, temizliğinden ve ekonomik getirisinden faydalanmaya başlam şt r. Altyap çal şmalar na başlanan 2005 Aral k ay ndan günümüze kadar proje kapsam nda yaklaş k 96 bin adet servis kutusun imalat tamamlanarak, gaz arz sağlanm şt r. Ayn şekilde proje olarak planlanan 1400 sektörün tamam n n imalat tamamlanarak gaz ak ş sağlanm şt r. 230 adet müşteri istasyonu (sanayi tesisleri için) RMS-B istasyonun imalat tamamlanm şt r. Söz konusu altyap çal şmalar süresince 33 adet yeni sanayi tesisine gaz arz sağlanm şt r. BOTAŞ tan devral narak işletmesini yap lan tesislerle beraber bu say 76 ya ulaşm şt r İhale kapsam ndaki, bütün İZMİR Doğalgaz dağ t m hatt projelendirilmiş ve onaylanm şt r. Çelik hatlar ek yerleri radyografik tahribats z kaynak muayenesi ile kontrol edilmekte, hidrostatik test, kurutma ve katodik korumalar yap lmaktad r. PE hatlarda da mukavemet ve s zd rmazl k testleri yap lmaktad r. Boru hatlar üzerine ikaz bantlar konulmaktad r. Bütün bu testlerin tamamlanmas n takiben hatlar n üzerleri kapat labilmektedir. İzmir Doğalgaz Dağ t m Projesi kapsam nda haz rlanan, Dizayn Kriterleri, Çelik Hatlar, PE Hatlar, A Tipi İstasyonlar, Bölge Regülatörleri, Servis Hatlar, Katodik Koruma, Elektrik, İnşaat, Otomasyon, Scada, Kokuland rma, Pig İstasyonlar sistemlerine ait tüm temel detay ve projeleri ve mühendislik hesaplar ile tüm Teknik Şartnameler, Planlar, Prosedürler, Alt Yap Bilgi Sistemi, Mühendislik Yaklaş m Dosyas, normal çal şma koşullar için ve tüm ar za senaryolar için hesap ç kt lar, tatbikat projeleri, detay projeleri, haritalar, as-built projeler, dizayn çal şmalar ve bunlara ait tüm ek çizimlerin, detaylar n, EPDK Yap m ve Hizmet Sertifika Yönetmeliği, EPDK ilgili mevzuat, BOTAŞ A.Ş. TSE ve ULUSLAR ARASI KABUL GÖRMÜŞ STANDARTLARA ve Mühendislik ilkelerine göre kontrol

9 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım edilmesi ve yukar da say lan standartlara uygun projelerin EPDK ad na bir kontrol firmas taraf ndan kontrol ve onaylanmas yap lmaktad r. Lisans tarihinden itibaren, Balçova, Buca, Bornova, Çiğli, Gaziemir, Güzelbahçe, Konak, Karş yaka, Narl dere, Aliağa, Kemalpaşa ve Torbal ilçelerinden her biri için ayr ayr uygulanmak üzere 6 ay içinde yat r ma fiili olarak başlan lmas, Balçova, Buca, Bornova, Çiğli, Gaziemir, Güzelbahçe, Konak, Karş yaka, Narl dere, Aliağa, Kemalpaşa, Menemen, Torbal, Menderes ilçeleri ile Tire ilçesinde 18 ay içinde bir yerleşim alan n n dağ t m şebekesini işletmeye almak suretiyle gaz sunumuna başlanarak, 5 y l içinde imarl alanlar içinde isteyenlerin doğalgaz kullan m n n sağlanmas şeklindedir. Bunun karş l ğ nda şirket 30 y l süresince sistemin işletmesini alm şt r. Lisans yürürlük tarihinden itibaren 8 y l süreyle şirket 0,012 cent/kwh l k birim hizmet ve amortisman bedeli alacakt r. Abonenin ödeyeceği doğalgaz bedeli İzmir için; BOTAŞ n belirlediği sat ş fiyat + ÖTV+0,012cent dir. Abone bağlant bedeli (200m 2 ye kadar ) bağ ms z bölüm baş na 335TL(+KDV)d r. İlave her 100 m2 için 277TL(+KDV) ilave olarak al n r. Bu bedeller EPDK taraf ndan belirlenmektedir. EPDK tarafından onaylı projelere göre yapılacak yerler için Büyükşehir Belediyesi Aykome Daire Başkanlığı ndan istenen çalışma izinleri, bütün alt yapı kuruluşlarının ve ilgili belediyelerin katıldığı toplantıda görüşülüp karar altına alınmakta, ruhsatlandırıldıktan sonra çalışmalara başlanmaktadır. Döşeme işlemleri s ras nda bütün hatlar, vana yerleri, çelik hatlar kaynak yerleri memleket koordinat sistemine entegre şekilde elektronik ortamda kay t edilmektedir. Altyap çal şmalar s ras nda kurumlar gelecekte yap lacak ve tamamlanm ş yerler ile ilgili bilgileri alabilmektedirler. Doğalgaz şebekesi yak n nda yap lacak alt yap çal şmalar s ras nda gözlemci bulundurulmaktad r. Şehir yeralt dağ t m sistemi üzerinde çeşitli yerlerde gaz stoplar bulunmaktad r. Kontrolsüz bir kaz vb. s ras nda hatt n kopmas ile bas nç düşmesi yaşanacağ ndan otomatik olarak gaz kesmektedir.

10 534 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Tablo 4. İzmir de Doğalgaz Altyap Çal şmas Tamamlanm ş Yerler Her bina girişinde servis kutusundan sonra bir ana emniyet vanası bulunmaktadır. Apartmanın gaz kesme vanaları daha önce bina içinde projelendirilmekteydi. Şimdi bina dışında olması zorunlu tutulmaktadır. İçeride yapılmış olanların da dışarıya çıkarılması sağlanmaktadır. Bu konuda EPDK nın da onayı alınmıştır. Bu vana manüel olarak kapat labilmektedir. Bu vanadan sonra 5,5 şiddetinde bir deprem (titreşim) olmas halinde kapanan bir deprem vanas konulmaktad r. Kolon hatt n n olduğu apartman boşluğunun çat s nda havaland rma menfezi yan nda bir gaz ikaz alarm cihaz konulmas da zorunludur. Ayr ca daire girişindeki bireysel müşteri sayac ndan önce bir vana daha bulunmaktad r. Bir gaz kaçağ hissedildiğinde ev terk edilirken kapat lmas uygun olacakt r. Ayr ca, isteğe bağl olarak sayaç ç k ş na elektrikle çal şan ve daire içindeki gaza duyarl bir selenoid vana da konulabilmektedir. Bu vana, gaz kaçağ an nda, gaz otomatik olarak kesmektedir.

11 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım DOĞALGAZ KAÇAKLARI AFET, DEPREM SIRASINDA YAPILACAK ÇALIŞMALAR İZMİRGAZ İŞLETMESİ GÖREVLERİ İzmirgaz bünyesinde bir gaz alarm DOĞALGAZ ACİL TEL: 187 ye bildirilmesinden itibaren maksimum 15 dakika içinde bildirilen yere ulaşacak ve müdahale edebilecek şekilde donan m, eleman, araç, ekipman ve eğitime sahip her ilçede ayr ca konumland r lan telsiz, telefon haberleşmesine sahip ve araç içinde gerekli ekipmanlar olan doğal gaz n dağ t lmas ve kullan lmas nda; doğal gaz şebekesinde (St-PE), PTT men-hollerinde, kanalizasyon, konutlarda, bölge regülâtörlerinde, vana odalar ve vana guruplar nda vb. yerlerde, gaz s z nt s sonucu meydana gelebilecek; patlama, yang nlar, doğal afetler ve yoğun gaz kaçaklar ile iletim şebekesinde gaz bas nc n n düşmesi ve aniden kesilmesi ile olabilecek, depremden sonra izlenecek yöntemlerin belirlenmesi ve gerekli acil önlemler için ACİL MÜDAHALE EKİPLERİ oluşturulmuştur. Normal zamanlarda da kendi bölgelerinde dolaşmakta olan bu ekipler, adres veya abone bilgileri 187 telefonla al nan yerin bilgileri kendilerine derhal ulaşt r lmaktad r. Ayr ca 187 ye gelen tüm telefonlar gelme zaman dahil kay t alt na al nmaktad r. Doğal gaz n şehir içinde dağ t lmas ndan veya kombi, kat kaloriferi vb. cihazlarda kullan lmas ndan kaynaklanan doğal gaz kaçaklar ndan dolay acil durum doğabilmektedir. Deprem riskinin sürekli yaşand ğ ülkemizde ve şehrimizde, tüm çal şmalar nda insan hayat ve diğer olas kay plara karş tüm güvenlik kavramlar n n büyük önemi vard r ve İZMİRGAZ A.Ş. İzmir Valiliği İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi taraf ndan yürütülen İzmir İl Acil Yard m Plan oluşturma çal şmalar kapsam nda da "Doğalgaz Hizmet Grubu" olarak görev almaktad r. Bu doğrultuda, gerek kurum içi gerek diğer hizmet gruplar aras ndaki işbirliği ve koordinasyonu dikkate alan doğalgaz acil eylem plan n oluşturulmuş olup belirlenen aral klarla bu plan n güncellemeleri de yap lmaktad r. Oluşturulan planlar, belirlenen çeşitli senaryolar dahilinde İzmir Valiliği bünyesinde yap lan tatbikatlar ile de desteklenmektedir. PATLAYICI ORTAM, PATLAMALARIN ÖNLENMESİ VE PATLAMALARDAN KORUNMA, YANGIN Statik elektrik de dahil, tutuşturucu kaynaklar n bulunma aktif, ve etkili duruma gelme ihtimali, ortamda bulunan tesis, kullan lan maddeler, prosesler ile bunlar n muhtemel karş l kl etkileşimleri, patlama riski ve olabilecek patlaman n büyüklüğü değerlendirilmesi gerekmektedir. Statik elektrik oluşumunu önlemek amaçl çal şanlar n kişisel koruyucu giysileri ile müdahale etmeleri gerekmektedir. Patlay c ortamda güvenle kullan lacak ekipman ve k v lc m veya alev ç kartan sistemler kullan lamaz. Bilindiği üzere, yan c madde+oksijen+ s yanmay oluşturur. Mevcut petrol ürünlerinin tutuşma s cakl ğ C aras nda değişmektedir. Günlük yaşant m zda kulland ğ m z ateşleyici kaynaklar, yan c maddelerin tutuşma s cakl ğ ndan çok fazlad r. Örneğin bir sigaran n ucundaki ateşin s cakl ğ 700 C, kibrit alevinin s cakl ğ 850 C, elektrik düğmesini aç p kapamada meydana gelen k v lc m 900 C dir. Doğalgaz için alt patlama s n r hacimde(hava içindeki oran ) %5 ve üst patlama s n r %15 dir. Bir yan c madde ile temas ettiğinde doğalgaz hava içindeki miktar %5-15 aras nda ise, yanma ve patlama meydana gelir.

12 536 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Doğalgaz n havaya göre yoğunluğu 0,55 dir. Oksijen miktar %16 n n alt na düştüğünde insan vücudunun direnci zay flar, bilinç kayb oluşturacak şekilde solunum yetmezliği başlar. 1m3 metan gaz n n yanmas için 10m3 havaya ihtiyaç vard r. Bu nedenle doğalgaz ile çal şan kombilerin vb. bulunduklar yerlerin havaland rma sistemleri eksiksiz olmal d r. GAZ KAÇAĞI OLDUĞU DURUMLARDA (BİREYLER TARAFINDAN) YAPILMASI GEREKENLER Doğalgaz kokusuzdur. Doğalgaz konutlara verilmeden önce çürük sar msak kokusu ile kokuland r lmaktad r. Evinizde ağ r bir gaz kokusu duyarsan z; 1. Bütün doğalgaz cihazlar n ve vanalar n kapat n z. 2. Kap ve pencereleri açarak, havaland rmay sağlay n z. 3. Ana vanay kapat n z. 4. Elektrik düğmelerine dokunmay n, Elektrikli aletleri açmay n z, aç ksa kapatmay n z. Fişten çekmeyiniz. 5. Sigara içmeyiniz. Çakmak, kibrit ve ateş yakmay n z. 6. Gaz kaçağ olan yerde, telefon açmay n z. Komşunuzdan veya en yak n bir yerden (bina d ş ndan) doğalgaz acil hatt n (tel:187) aray n z. 7. Kap zilini kullanmay n z ve kulland rmay n z. 8. K v lc m ç kabileceği için telefonunuzu kullanmay n z. 9. Gaz kokusu olan bölgeyi derhal boşalt n z. 10. Koku bodrumdan geliyorsa bodruma girmeyiniz. 11. Ar zay fark etmiş olsan z da kendiniz gidermeye çal şmay n z. Apartman Boşluğunda Gaz Kokusu Duyarsan z Ne Yapmal s n z 1. Ortam havaland rmak için binaya giriş kap s ile ayd nl ğa aç lan tüm pencereleri aç n z. 2. Bina girişindeki ana doğalgaz giriş vanas n kapat n z. 3. Sigara içmeyiniz. Çakmak, kibrit ve ateş yakmay n z. 4. Elektrikli cihazlar çal şt rmay n z. Çal ş r durumda olanlar kapatmay n z. 5. Elektrik düğmeleri ve kap zillerini kullanmay n z. 6. Asansör vb. cihazlar çal şt rmay n z. 7. Gaz kaçağ n n olduğu binada telefonlar kullanmay n z. 8. Doğalgaz acil hatt n (187)hemen aray n z. 9. Apartman yöneticisine haber veriniz. Binalar n D ş nda Gaz Kokusu Duyarsan z Ne Yapmal s n z 1. Binalar n d ş nda gaz kokusu alg lad ğ n zda Doğalgaz acil (187) nolu telefona ihbar yap n z. 2. Bu mekanda ki insanlar uyar n z. 3. Aş r bir gaz kaçağ varsa o bölgenin elektriğini kestiriniz. 4. Bölgenin kordon alt na al nmas n ve trafiğin durdurularak güvenlik önlemi al nmas n sağlay n z. İhbar Verilirken Dikkat Edilecek Hususlar Ad n z, soyad n z ve telefon numaran z Gaz kokusu al nan bölgenin adresi ve tarifi Gaz kokusunun yoğunluğu Gaz Kullan m Güvenliğinde Dikkat Edilecek Hususlar a) a-gaz yakan cihazlar bozuk olmamal d r. Gaz kaçağ yapmamal d r. b) b-gaz tesisat kaçak yapmayacak şekilde döşenmiş olmal d r. c) c-konutlarda elektrik tesisat mutlaka toprakl olmal d r.

13 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım KAZAN DAİRELERİ ACİL DURUM UYGULAMASI Doğal gaz kaçağ n n doğal gaz yakma cihazlar n n bulunduğu ortamlarda olmas durumunda Yukar da say lan önlemlerin yan s ra; Kazan dairesi ana giriş vanas n kapatacakt r. Gerekiyorsa mutfaklarda kullan lan doğal gaz besleyen kutudan da, doğal gaz kesecektir. Kazan dairesinin kap ve pencerelerini açarak, havaland racakt r. Gerekmesi durumunda; Acil Müdahale Merkezinden, yetkili firman n brülör ar za servis ekiplerinin, olay yerine gelmesini isteyecektir. Müdahaleye rağmen gaz oran düşmüyorsa, Emniyet ve Ambulans gelinceye kadar, kazan dairesinin bulunduğu binaya komşu olan diğer binalar n/konutlar n boşalt lmas için megafonla çağr yapacak ve ayr ca bölgede trafik ak ş n durduracaklard r. Olay yerine gelen Acil Bak m - Onar m Ekibi binaya/konuta doğal gaz kaçağ n n nereden s zd ğ n, doğal gaz ölçüm cihazlar ile arayacak, bulacak ve doğal gaz n binaya / konuta s zmas n önleyecektir. Test işlemi tamamland ktan sonra brülör ar za ekipleri, kazan işletmeye alacaklard r. Acil Müdahale Ekibinin olay yerine gittiğinde, kazan dairesinde bir yang nla karş laş rsa; a) Bina giriş vanas n kapatacakt r. b) Acil Müdahale Merkezi arac l ğ yla; İtfaiye, İl Emniyet Müdürlüğü, Ambulans, Acil Bak m-onar m Ekibinin olay yerine gelmeleri sağlanacakt r. Ve yukar da say lan önlemlerle birlikte, Bina/konut ve çevre binalar /konutlar uyar p gerekli önlemleri alacakt r. ISO, OHSAS kalite ölçüm sistemleri ve şirketin güvenli ve ölçülebilir bir kalite anlay ş ile hizmet verme isteği nedeniyle; her türlü işlem standart formlar na göre kay t alt na al nmaktad r. HERHANGİ BİR DOĞAL GAZ SIZINTISINDAN MEYDANA GELEN; YANGIN VE PATLAMA DURUMUNDA Büyükşehir Belediyesi İtfaiyesi ile birlikte rutin eğitimler ve tatbikatlar da yap lmaktad r. Gaz kaçağ, Yang n ya da Patlama durumlar na göre öncelikle olay kontrol alt na al nmakta, çevre güvenliği ile müdahale yap lmakta ve şebekedeki ar za onar lmaktad r. İhbar alan İZMİRGAZ ekipleri, olay yerine mümkün olan en k sa sürede ulaşacak ve aşağ daki önlemleri alacakt r: 1. Bina RS giriş-ç k ş vanas n kapatacakt r. 2. Binadaki/konuttaki insanlar n binay /konutu terk etmeleri için uyar da (megafonla) bulunacakt r. 3. Mevcut yang n tüpleri ile yang n n büyüklüğüne bağl olarak, itfaiye gelinceye kadar müdahale edecektir. İhtiyaç duyulmas durumunda Ambulans n bölgeye gelmesini sağlayacakt r. 4. Yang n mahallinde doğal gaz güvenliği ile ilgili çal şmalar n sağl kl olabilmesi, can ve mal güvenliğinin temini ve binaya/konuta girişin yasaklanmas için, megafonla gerekli uyar lar yapacak ve girişi kapatacakt r. Gerektiğinde İl Emniyet Müdürlüğünden, 187 Acil Müdahale Merkezi vas tas yla yard m isteyecektir. 5. İtfaiye yang n söndürdükten sonra, binada / konutta doğal gaz ölçümü yap lacakt r. 6. Eğer yap lacak ölçümde doğal gaz kaçağ varsa ve bina/konut havaland r lmas na rağmen %20 L.E.L. ve daha fazla ise, bu kaçağ n Türk Telekom men-hollerinden, kanalizasyondan veya şebekeden binaya s zma ihtimaline karş l k, men-hole, tüm baca ve kanalizasyon kapaklar aç larak çevre havaland r lacak, k sa aral klarla ölçümlere

14 538 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 devam edilecektir. İzmirgaz-Acil Bak m-onar m Ekiplerince onar m yap lacakt r. 7. Bu durumda binaya/konuta insanlar n girişini engellenecek ve binadaki/konuttaki insanlar n boşalt lmas sağlanacakt r. Güvenlikle ilgili önlemler devaml kontrol alt nda tutulacakt r. 8. Acil Bak m-onar m Ekibi nin çal şmas s ras nda yolun trafiğe kapat lmas gerekiyorsa, İl Emniyet Müdürlüğü nden yard m istenecektir. 9. Doğal gaz kaçaklar giderildikten sonra ölçüm yap lacak, herhangi bir kaçak yoksa konuta/binaya girilebilecektir. Konuta/Binaya Girildikten Sonra; 10. Konutu/binay havaland racakt r. 11. Hasarlar tespit edecektir. 12. Gerekli güvenlik önlemlerini alacakt r. DEPREM NEDENİ İLE İZMİRGAZ A AİT DOĞALGAZ ALT YAPI TESİSLERİNDE VE BİNALARDA HASAR MEYDANA GELMESİ DURUMUNDA İZLENECEK YÖNTEM VE ALINACAK ÖNLEMLER Depremin neden olduğu hasar durumu dikkate al narak, önceden haz rlanm ş sektör planlar na göre RM/A tipi istasyonlar n ve bölge regülatörlerinin giriş-ç k ş vanalar n ve hat vanalar, Bina giriş ve sayaç vanalar n kapat l r, Alt yap kaçak tarama ekibi; dağ t m şebekesinde (çelik ve PE Hatlar) kaçak taranmas n yap l r. Doğal gaz bas nc RM/A tipi istasyonlar ve bölge regülatör istasyonlar n n giriş-ç k ş bas nçlar izlenir. Doğal gaz bas nc n n düşürülmesine, bölgesel kesilmesine veya tamamen kesilmesine karar verilir Doğal gaz n, İletim Şirketi taraf ndan deprem nedeniyle meydana gelen hasardan dolay tamamen kesilmesi veya azalmas durumunda; görsel bas n arac l ğ ve İZMİRGAZ araçlar ile duyuru yap larak, bina/konut giriş vanalar n n aboneler veya bina görevlilerince kapat lmalar sağlan r. Doğal gaz kaçağ binada, sokakta bulunan ana hat veya tali hatlar üzerinde veya kaçağ n büyüklüğü ve yerine göre gerekli görülmesi durumunda sektör besleme vanas kapat l r. Borunun cinsine ve çal şma bas nc na göre doğal gaz kesme yöntemleri uygulan r. Doğal gaz kaçağ n n olduğu yerde, her an bir patlay c kar ş m meydana gelebilir. Yanma Kaynaklar n n Uzaklaşt r lmas ve Gerekli Yerlere İkaz Levhalar n n Yerleştirilmesi işlemleri gerçekleştirilir. Tehlikeli bölgede park etmiş bulunan tüm taş tlar ve araçlar kesinlikle motorlar çal şt r lmamal, o bölgeden iterek uzaklaşt r lmal d r. Hasar durumuna göre; Elektrik Dağ t m Şirketiyle haberleşerek, doğal gaz alt yap s ile ilgili gerekli emniyet tedbirleri al n ncaya kadar, o bölgenin elektriğinin kesilmesi sağlan r. Yang n ç kan binalar n/konutlar n, yang nlar n n söndürülmesi ve doğal gazlar n n kesilmesi için itfaiye ile koordineli olarak çal şma yap l r. Hasar durumuna göre bölgesel olarak patlama, yang n vb. hasar durumunda, bölgenin boşalt lmas için Büyükşehir Belediyesi ve İzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezleri ile iletişim kurarak, bölgenin boşalt lmas için gerekli ortak çal şma yap l r. BİNADA / KONUTTA MEYDANA GELEBİLECEK DOĞAL GAZ KAÇAĞI İHBARLARINDA İZLENECEK YÖNTEM VE ALINACAK ÖNLEMLER Binada/Konutta, yoğun bir doğal gaz kaçağ ihbar al nd ğ nda Acil Müdahale Merkezi nde (187 Doğal Gaz Acil Hatt ) ihbar alan Operatör; öncelikle; 1. İhbar verenin; ad n, soyad n, ikamet adresini, telefon numaras n ve kaçağ n olduğu

15 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım yerin aç k adresini, ihbar tarih ve saatini, 187 İhbar Kay t Formuna kay t eder. 2. Telefonla; ihbarda bulunan kişiye, öncelikle binan n veya konutun kap ve pencerelerinin aç larak gazl ortam n havaland r lmas n, 3. Elektrik düğmeleriyle oynanmamas, aç k ise aç k, kapal ise kapal konumda b rak lmas n, 4. Kibrit, çakmak vb. gibi k v lc m saçan maddelerin kullan lmamas n belirtir. 5. İhbar n yap ld ğ adrese en yak n Acil Müdahale Ekibine, telsiz / telefon ile doğal gaz kaçağ n n olduğu binan n / konutun adresini bildirecek ve ekibin gaz kaçağ mahalline acilen gitmesini sağlayacakt r. 6. Gaz kaçağ n n yoğun olmas halinde, bir yang n veya patlama ihtimaline karş, itfaiye ye haber verecektir. 7. Olay yerine giden ekiple; gerektiğinde telsiz/telefonla haberleşerek, olay n önemine göre Acil Bak m - Onar m Ekibinin olay yerine gitmesini sağlayacakt r. - Acil Müdahale Ekibinin olay yerinde yapacağ işler: a) Gaz kaçağ binada /konutta ise; Binan n / konutun, gaz kesme vanas n kapatacakt r. Binan n/konutun, kap ve pencerelerini açarak gazl ortam havaland racakt r. Binada / konutta oturanlara; elektrik düğmeleriyle oynamamalar n, kibrit, çakmak gibi k v lc m üreten maddeleri kullanmamalar n ve sigara içmemelerini söyleyecektir. Bina/konut giriş ve ç k ş nda gerekli güvenlik önlemlerini alacakt r. Binadaki/konuttaki gaz oran k sa aral klarla ölçecektir. Gerekiyorsa (ölçülen değer % 20 LEL in alt na düşmüyorsa) binay /konutu boşaltacak ve binaya/konuta girişi yasaklayacakt r. Gerektiğinde, İl Emniyet Müdürlüğü nden yard m isteyecektir. Doğal gaz kaçağ n n neden kaynakland ğ n, doğal gaz kaçaklar n ölçme cihaz ile araşt racak, bulacak ve Acil Bak m-onar m Ekibi ile birlikte giderecektir. Doğal gaz kaçağ giderildikten sonra test yapacak, kaçak yoksa binan n /konutun gaz aç lacakt r. Doğal gaz kaçağ n n giderildiğini kay tlara işleyecektir. İşin bittiğini 187Acil Müdahale Merkezine telsiz / telefonla bildirecektir. b) Doğal gaz kaçağ şebekeden veya kanalizasyondan binaya s z yorsa, Yukar daki önlemlerle birlikte, çevre binalar n/konutlar n güvenliğini sağlayacakt r. Bina/ konut çevresinde bulunan kanalizasyon ve Türk Telekom men-hol kapaklar n açarak havaland racak ve Acil Bak m-onar m Ekibi gelinceye kadar, olay yerinde emniyet ve güvenliği sağlayacakt r. Boşalt lan bina / konut havaland r ld ğ halde, yap lan ölçümde doğal gaz kaçağ % 70 LEL in alt na düşmüyorsa, Acil Müdahale Ekipleri derhal binay terk edecek; bu durumu hemen Acil Müdahale Merkezine bildirecek, ayr ca; İtfaiye, Emniyet ve Ambulans n bölgeye gelmesini isteyecektir. Ayr ca bölgede trafik ak ş n durdurulacakt r. Doğal gaz kaçağ n n olduğu binada / konuta komşu olan diğer binalarda/konutlarda da, doğal gaz ölçüm cihazlar ile ölçüm yapacakt r. Eğer bu binalarda/konutlarda da doğal gaz kaçağ gözleniyorsa, yukar daki önlemler bu binalar/konutlar için de al nacakt r. c) Olay yerine gelen Acil Bak m-onar m Ekibi nin yapacağ işler: Acil Bak m-onar m Ekibi; ivedi olarak, Türk Telekom men -hol ve kanalizasyon kapaklar n açarak havaland r lacakt r. Çevrede gerekli emniyet ve güvenlik önlemlerini alacakt r. Çevrede bulunan insanlar bölgeden uzaklaşt racakt r. Doğal gaz kaçağ n n binaya / konuta nereden s zd ğ n, gaz ölçüm cihazlar yla tespit ederek ve binaya/konuta girişi önleyerek ar zay onaracakt r. Onar m bittikten sonra, doğal gaz kaçağ n n devam edip etmediğini kontrol edecektir. Herhangi bir doğal gaz kaçağ yoksa Acil Müdahale Ekibi ile birlikte, bina /konut ve çevre binalar /konutlar tekrar kontrol edecek, binalarda/konutlarda doğal gaz kaçağ yoksa Acil

16 540 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Müdahale Ekibi taraf ndan konutlar n/binalar n doğal gazlar aç lacakt r. DOĞALGAZIN KULLANIM ALANLARI Doğalgaz günümüzde; sanayide elektrik enerjisi elde etme, kazanlar n s t lmas, soğutma, buhar elde etmek için kullan lmakta, konutlarda ise bina içi ve su s tma ile pişirme amaçl olarak ocaklarda kullan lmaktad r. KONUTLARDA İÇ TESİSAT UYGULAMALARI GENEL BİLGİLER Doğalgaz n binalarda iç tesisat uygulamalar İZMİRGAZ taraf ndan YETKİ BELGESİ verilen İÇ TESİSAT FİRMALARI ile yap lmaktad r. İZMİRGAZ taraf ndan haz rlan p EPDK onayl DOĞALGAZ İÇ TESİSAT TEKNİK ŞARTNAMESİ ne uygun olarak doğalgaz uygulama sertifikas sahibi makine mühendisi taraf ndan haz rlanan projeler yetkili servis arac l ğ yla elektronik ortamda İZMİRGAZ a gönderilmekte ve İZMİRGAZ taraf ndan onaylanmakta ve bu proje uygun imal edilen tesisat İZMİRGAZ taraf ndan yap lan testlerden sonra kabul edilmektedir. İçlerinde her bir abonenin sayac n tan mlayan barkod okuyucuya tan mlanm ş bilgisayar eleman bulunan Sayaçlar n tak lma işlemi ile kolon hatt ve daire içindeki tesisat özellikle ek yerleri ve kullan lan malzeme üzerindeki TSE kodlar da kontrol edilerek gaz aç lmaktad r. Her hangi bir nedenle gaz kapat lan dairenin her gaz açma işleminde bu kontrol tekrarlanmaktad r. İzmirgaz d ş nda bir servis eleman, tamir için gelenler gibi herhangi birinin gaz açma yetkisi bulunmamaktad r. DOĞALGAZA GEÇİŞTE BİNALARDA YAPILMASI GEREKENLER Yetkili İç Tesisat Firmalar nca, doğalgaz kullan lacak alanda teknik inceleme yap l r. Sistemin kurulacağ yerde kolon hatt n n geçeceği mekan, s ihtiyac, cihaz seçimi, havaland rma sisteminin belirlenmesi, baca uygunluğu gibi dönüşümle ilişkin konularda inceleme yap l r. Kalorifer Kazanlar nda Dönüşüm: Mevcut (kömür - fuel oil) kazanlar incelenerek bu kazanlarda dönüşüm yap l p yap lamayacağ veya yeni doğalgazl kazan montaj irdelenir. Is kapasitesi ve varsa mevcut radyatörlerler incelenir. Baca Dönüşümü: Diğer yak tlar n kullan ld ğ binalarda bacalar geniş olduğundan, doğalgaza geçişte baca kesitlerinin daralt lmas gerekmektedir. Bacan n malzemesi de incelenir. Bacan n eski haliyle kullan lmas yoğuşmaya neden olur. Bu durum bacada hasarlara ve kazan borular nda çürümeye yol açar. Dolay s yla yeni izoleli paslanmaz (316) baca inşa edilir. Merkezi Is tma Amaçl Kullan m (Kazan) Merkezi sistem birden fazla bağ ms z bölümün bir kazan dairesinden s t lmas d r. Binada ayr lm ş yer olmas ve 12 veya daha fazla bağ ms z bölüm içeren binalarda ilk yat r m maliyeti ve tesisat n işletme şartlar aç s ndan uygun olmaktad r. Doğalgaz kullan m nda merkezi s tma kalorifer kazan, brülör, otomatik kontrol sistemi, sirkülasyon pompas, emniyet donan mlar, vanalar, pompa, doğalgaz sayac, izolasyon, borulama, baca, tesisat armatürleri, gibi temel unsurlardan oluşmaktad r. Doğalgaz yak ld ğ nda duman gazlar ile birlikte su buhar ortaya ç kmaktad r. Duman gazlar ndaki su buhar n n kazan içinde yoğuşmas, yoğuşan su buhar n n asidik olmas nedeniyle, kazan n ömrünü k saltan en önemli faktördür. Kazanl s tma sistemlerinde kullan lan kazanlarda metalin ömrünün artmas için yoğuşma kontrol alt na al nmal d r. İlk yat r m ve işletme maliyeti düşüktür. Özellikle otomatik kontrol ilavesi ile sistem daha kontrollü hale geldiği için işletme ekonomik olacakt r. Ayr ca s nma tek noktadan olduğu için daha emniyetlidir.

17 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Merkezi s tma sisteminin ana elemanlar kazan ve brülörlerdir. Çelik kazanlar, Döküm kazanlar ve Yoğuşmal kazanlar bulunmaktad r. Çelik esnek bir malzemedir, çatlama riski yoktur. Döküm kazanlar n ise, ömürleri uzundur, pahal d rlar, döküm çatlaklar olduğunda dilim değişimi gerekir, dilim ilavesi ile kapasite art r m mümkündür. Döküm gevrek bir malzeme olduğundan çatlama riski vard r. Yoğuşmal kazanlarda, duman gazlar nda bulunan su buhar n n kazan içerisinde yoğuşmas kazan ömrünü olumsuz etkilediğinden su buhar duman gaz ile birlikte bacadan atmosfere at l r. Ancak bu su buhar bir enerji taş maktad r. Yoğuşmal kazanlar duman gaz nda bulunan su buhar n yoğunlaşt rarak ve baca gaz s cakl ğ n düşürerek ilave enerji kazan r. Doğalgazda kullan lan brülörler de şu şekilde s n fland r l r. Üflemeli Brülörler yanma havas bir fan vas tas yla al n r. Üflemeli brülörlü kazanlarda brülör değişimi vas tas yla yak t tipi rahatl kla değiştirilebilmektedir. Atmosferik Brülörler Yakma sistemi evlerimizde şofbenin ayn s d r, gürültü yok denecek kadar azd r, bu tip brülörler kazan dairesi havaland rmas n n iyi olmas gerekir, baca bağlant s n n rahat olmas gerekir Alevsiz Brülörler Seramik fiber yanma kafas dolay s yla alevsiz yanma teknolojisine sahip bir brülördür. Çift Yak tl Brülörler Hem fuel oil hem de gaz yakabilen brülörler olup, gaz n kesilmesi halinde fuel oil ile çal şma imkan sağlar. Kesintisiz çal şmak zorunda olan endüstriyel tesislerde tercih edilirler. KOMBİ KAT KALORİFERLİ SİSTEM Konutlarda s nma, pişirme, su s tma ihtiyac n bireylerin, yaşad klar mahalde kendi konfor ve istekleri doğrultusunda kullanmalar na olanak sağlar. Bireysel kullan m sistemleri, ilk yat r m maliyeti merkezi kazanl sisteme göre daha yüksek ve işletme maliyeti de, cihazlar n ulaşt ğ verim değerlerinin düşük olmas nedeniyle daha yüksektir. Ancak, yak t ücretlerinin kişiye özel olarak ödenmektedir. Is değeri ayarlanabilmekte, uzun süreli ayr l şlarda bağ ms z olarak kapat labilmektedir. Her dairenin bağ ms z s t lmas anlam na gelen bireysel kullan ma yönelik s nma sistemleri; kombiler, kat kaloriferi, sobal s tma sistemleri ve şömineler oluşturmaktad r. Kombi kat Kaloriferlerinin seçim kriterleri ve montaj kurallar. Şekil 3. Doğalgaz Kombi Cihaz

18 542 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Doğalgaz yakmak üzere geliştirilmiş olan kombi kat kaloriferlerinin en önemli avantaj, kullan c ya arzu ettiği konfor koşullar n bağ ms z olarak temin edebilme özgürlüğüdür. Ayr ca, s ayn konut içerisinde üretilip tüketildiğinden, s kay plar n n min düzeyde kalarak kullan m ekonomik olmas d r. Kombi kat kaloriferi yat r m n n hem tekniğe uygun, hem de ekonomik olarak gerçekleştirebilmesi için aşağ daki belirtilen kriterlerin göz önünde bulundurulmas gerekir. KOMBİ CİHAZLARININ SEÇİM KRİTERLERİ BACASIZ CİHAZLAR Bu tip cihazlar, yanma için gerekli havay, bulunduklar ortamdan al p yanm ş gazlar yine ayn ortama veren cihazlard r. Bu tip cihazlar, yatak odalar na, banyo ve 12m 3 den küçük hacimlere yerleştirilemezler. Ayr ca yerleştirildikleri yerde hava menfezi bulunma zorunluluğu vard r. BACALI CİHAZLAR Bu tip cihazlar yanma için gerekli olan havay bulunduklar ortamdan al p, yanm ş gazlar, bir baca vas tas ile d şar atan cihazlard r. Net hacimleri 8 m3 den küçük alanlara yerleştirilemezler. Bu cihazlar için en uygun yer mutfakt r. Donmaya karş tedbir al n rsa balkona da yerleştirilebilirler. Havaland rma menfezi hesapla bulunur. FANLI CİHAZLAR Yar hermetikte denilen bu cihazlar, yakma havas n ortamdan al p, at k gazlar bir fan kitiyle, d ş ortama verirler. DENGE BACALI CİHAZLAR Hermetik olarak adland r l rlar. Yanma için gerekli olan havay d ş ortamdan al p, at k gazlar gene d ş ortama veren cihazlard r. Bu cihazlar atmosfere duvar olan odalara yerleştirilebilir. Doğalgaz at k gaz borular sadece müstakil bacalara bağlanabilir. Tek kolon halinde hitap ettiği birimden çat ya kadar yükselen sadece bir birimin kullan m na göre tasarlanm ş bacalara bağlanabilirler. DOĞALGAZ SOBALI SİSTEMLER Doğalgaz sobalar öncelikle en çok kullan lan odaya tak l p daha sonra koşullar uygun olduğunda diğer odalara da tak labilmesi aç s ndan ekonomik bir çözüm olarak önerilebilir. Sobal lar n tipi s t lacak odalar n konumuna, büyüklüğüne ve baca durumuna göre belirlenmelidir. Kombilerde ki gibi sobalar bacal ve hermetik olmak üzere iki türlüdür. Bacal sobalar n baca bağlant lar k sa tutulmal d r. Bu sobalar 8 m3 den küçük hacimlere yerleştirilmemelidir. Bacal sobalar kcal/h kapasite aral ğ ndaki tiplerde üretilmektedir. Şekil 4. Bacal Doğalgaz Sobas Hermetik sobalar ise d ş duvara monte edilen özel bacas sayesinde yanma havas n d şardan al p, baca gazlar n da d şar ya verirler. Alan k s tlamas gerektirmeden atmosfere bakan bir duvara monte edilebilir.

19 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Şekil 5. Hermetik Doğalgaz Sobas D ş görünüşleri dekoratif olan sobalar n üzerindeki termostat düğmesi ile istenen s cakl ğa ayarlanabilirler. Otomatik emniyet sistemleri vard r. ŞÖMİNELER, KUZİNELER Dekoratif amaçl olup, daha çok salon ve oturma odas gibi alanlar n s t lmas nda kullan l r. Şekil 6. Kuzine ve Şömine PİŞİRME AMAÇLI KULLANIM Konutlarda pişirme amac yla kullan lan cihazlar genellikle ocaklar ve f r nlard r. Şu anda kullan lan ocaklarda, yaln zca enjektör (ocak memeleri) değiştirilerek mutfaklarda pişirme amaçl doğalgaz kullan labilir. Mutfağa gaz ulaşabilmesi için tesisat çekilmeli ve gaz emniyeti aç s ndan havaland rma koşullar n n sağlanmas gerekmektedir. Alev kesildiğinde gaz kesen sistemler ocaklara ilave edilebilmektedir. Genel Hususlar Cihaz ve tesisat montaj, ilgili firman n montaj kitapç klar na ve ilgili gaz idarelerinin uygulama prosedürlerine göre yap lmal d r. Tesisat ve cihaz montaj n yapacak ustalar, ilgili firma ve gaz kuruluşlar n n eğitimlerine kat lm ş, doğalgaz tesisat uygulamalar konusunda deneyimli olmal d r. Montajda kullan lacak malzemelerin gözle muayenesi yap lmal, montaj öncesi kir, pas ve çapaklardan ar nd r lmal d r. Kombi kat kaloriferlerinin monte edileceği mahalle düz sat hl, cihaz boyutlar na uygun ölçülere sahip, bir düşey duvar bulunmal d r. Eğer cihaz, yanabilir malzemeden yap lm ş bir duvar üzerine monte edilecekse, duvar mutlaka s ya dayan kl bir malzeme ile korunmal d r. Cihaz, pilot alevi görülebilecek, kontrol ve kumanda sistemlerinde rahatl kla müdahale edebilecek şekilde yerden yaklaş k 1,5 metre yüksekliğe monte edilmelidir. Kombi kat kaloriferine servis ve bak m hizmetlerinin rahatl kla verilebilmesi için cihaz önden minimum 45cm, yan taraflardan ise 6cm boşluk kalacak şekilde duvara monte edilmelidir. Cihaz özel bir ask tertibat ile uygun bağlant parçalar ( vida, dübel, vb.) kullan larak

20 544 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 sağlam bir şekilde duvara monte edilmelidir. Bacal kombilerin duman kanal sağlam bir şekilde bacaya tutturulmal, baca giriş k sm alç ile s vanmal ve tam s zd rmazl k sağlanmal d r. Cihaz elektrik fişi mutlaka toprakl bir prize bağlanmal d r. Montaj sonras bütün sistemin montaj kontrolü yap lmal ve uygunluğu kan tlanmal d r. Gaz hatt, s tma ve s cak su devresi, havaland rma, topraklama, elektrik ve baca at ş sisteminin kontrolü yap lmadan cihaz kesinlikle işletmeye al nmamal d r. Hermetik cihazlar baca kiti montajlar nda her ne koşul alt nda olursa olsun kiriş veya kolon gibi binaya ait taş y c unsunlar delinmemelidir. Gaz Tesisat Montaj Gaz hatt nda TSE li doğalgaz borusu kullan lmal d r. Gaz borular dolap içlerinden lambri arkas ndan, kartonpiyer vb. alt ndan geçirilemez. Sonradan bu tip örtücülerle kapat lamaz. Mutlaka aç ktan geçmek zorundad r. Soğuk su girişine bir adet açma kapama vanas ile soğuk su tesisat ndan gelecek pislikleri tutmak amac yla filtre konulmal d r. Kombinin kalorifer dönüş hatt üzerine pislik tutucu filtre konulmal d r. Tesisat montaj konumuna göre üstten veya alttan dağ t m olabilir. Eğer s tma tesisat üstten dağ t m ise tesisat n en üst noktas na otomatik hava tahliye pü jörü konulmal d r. Kombinin kullan m s cak su devresi bulaş k ve çamaş r makinelerini de besliyorsa, uygun yerlere bağlant musluklar monte edilmelidir. Doğalgaz Emniyet Tedbirleri Doğalgazda kullan lacak olan tüm malzemeler standartlara ve şartnamelere uygun olmal, montaj ve tadilat uzman kişilerce yap lmal d r. Tüm tesislerde elektrik hatt toprakl olmal, doğalgaz hatlar nda emniyet sistemleri kullan lmal d r. Kazan dairelerinde ve kolon hatt ortak mahalde kullan lan gaz alarm cihazlar n n güvenliği tam olarak sağlamal d r. Doğalgaz cihaz n n bulunduğu yerde mutlaka havaland rma yap lmal, gerekirse menfez tak lmal d r. Kazan dairesinin kap lar ateşe dayan kl olmal içeriden d şar doğru aç lmal d r. Kap üzerinde havaland rma zgaralar bulunmal d r. Emniyetin maksimum düzeyde olabilmesi için sistemde ve cihazlarda gerekli elemanlar bulunmal d r. TEŞEKKÜR İZMİRGAZ A.Ş. Genel Müdür Yrd. Sn. Ercüment DUMAN a ve Alt Yap Bilgi Sistemleri Şefi Sn. Gökçen BİLGEN e bu sunumun oluşturulmas nda yapt klar katk lardan dolay teşekkür ederim. SONUÇ Çevre kirliliği yaratmayan, temiz bir yak t olan doğalgaz n Türkiye ve İzmir deki durumu, yat r m ve işletme esaslar, gaz n konutlarda kullan m yöntemleri, emniyet kurallar ile ilgili olarak verilen ön bilgilerle k sa bir tan t m yap lm şt r. KAYNAKLAR BOTAŞ A.Ş. Bilgileri İZMİRGAZ A.Ş. dökümanlar