EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME DERSİNİN ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ-YETERLİK İNANÇLARINA VE PROGRAMA İLİŞKİN ALGILARINA ETKİSİ

Transkript

1 EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME DERSİNİN ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖZ-YETERLİK İNANÇLARINA VE PROGRAMA İLİŞKİN ALGILARINA ETKİSİ Hasan Hüseyin ŞAHAN, Aysemin DURAN Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI:

2 Giriş Bilim ve teknolojinin hızla geliştiği dünyamızda, toplumun geleceğini şekillendiren öğretmenler önemini hiçbir zaman kaybetmemiş, aksine eğitim sistemlerinin en önemli değişkenleri olmaya devam etmişlerdir. Eğitim-öğretimin kalitesi onu planlayan ve gerçekleştiren öğretmenlerin niteliği ile ilişkili olduğundan, öğretmen yeterlikleri halen tüm dünyada tartışılan en önemli konulardan biridir. Benimsenen eğitim felsefesi, öğretme-öğrenme yaklaşımı ve tasarlanan öğretim programlarının niteliği ne olursa olsun asıl önemli olan eğitim-öğretim süreçlerinin planlayıcısı ve uygulayıcısı olan öğretmenlerin niteliğidir. Bu çerçevede önemli görev ve sorumlulukları olan öğretmenlerin belli niteliklere sahip olması gerekmektedir. Etkili öğretmenlik için öğretmen adaylarının gereken yeterliklere sahip olması kadar kendilerine ilişkin algıları da önemli rol oynamaktadır. Bandura (1986) tarafından Öz-yeterlik inancı olarak tanımlanan bu terim insanların belirli alanlardaki yeterliklerini gerçekleştirmek üzere gerekli etkinlikleri organize etmek ve bunları yürütmeye yönelik kendi kapasiteleri/yeterlikleri hakkındaki yargıları olarak tanımlanmıştır. Öz-yeterlik kavramı öğretmen açısından değerlendirildiğinde, öğretmenliğin gerektirdiği görev ve sorumlulukları yerine getirebilmek için sahip olunması gereken bilgi, beceri ve tutumları kapsamaktadır. Öğretmen öz-yeterliği, öğretmen etkililiği ya da başarılı öğretim ile ilişkili bir kavramdır (Goddard, Hoy ve Woolfolk-Hoy, 2000) ve öğretmenlerin mesleki yaşamda karşılaştıkları zorluklarla baş edebilmelerinde önemli rol oynamaktadır (Özdemir, 2008). Bu çerçevede öğretmenlerin kendilerine ilişkin kapasite ve yeterlikleri hakkında yargılarının önemli bir boyutunu öğretim sürecindeki öz-yeterlik inançları oluşturmaktadır. Öğretim sürecinde ilişkin özyeterlik inancı ise, öğretmen veya öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin yeterlikleri ile ilgili kendileri hakkındaki yargıları olarak tanımlanabilir. Bandura ya (1986) göre, bir öğretmenin özyeterlik algısı, onun öğretme yeterliğinden daha fazla şeyi ifade etmektedir. Öğretmen öz-yeterliği eğitim kalitesini doğrudan etkileyen önemli bir etkendir (Chan, 2008). Yapılan araştırmalar, öğretmenlerin veya öğretmen adaylarının öğretim sürecine yönelik sahip oldukları öz-yeterlik inançlarının; öğrencilerinin öğrenme motivasyonlarını ve başarılarını artırma sürecinde etkili planlama, uygulama ve değerlendirme faaliyetleri gerçekleştirmelerini etkileyen önemli faktörlerden birini oluşturduğunu ortaya koymuştur (Ashton ve Webb, 1986; Pajares, 1996; Woolfolk ve Hoy 1990). Bu çerçevede öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarının öğretim programına ilişkin algılarında da belirleyici faktörlerden biri olduğu söylenebilir (Oral, 2000). Algı, genel anlamda çevremizdeki nesne ve olaylara anlam verme sürecidir. Bu özelliğinden dolayı algı son derece öznel bir süreçtir (Cüceloğlu, 1996). Algılar deneyim ve yaşantılarla oluştuğu gibi, sonraki yaşantılara da yön verir. Buradan hareketle öğretim sürecinin niteliğinin, bir anlamda programı uygulayan öğretmenlerin öğretim programını algılayış şekline ve yorumlayışına bağlı olduğu söylenebilir (Şahan, 2010). Aynı tasarıyı kullanan öğretmenlerin öğretim süreçlerinde farklı uygulamaların ortaya çıkmasının en temel nedenlerinden biri öğretmenlerin öğretim program algılarındaki farklılık olarak açıklanabilir. Bir başka deyişle öğretmenlerin öğretim programını nasıl algıladıkları öğrenme-öğretme sürecini doğrudan olarak etkiler (Şahan, 2010). Bu açıdan bakıldığında öğretmenlerin öğretim programına yönelik algılarının program uygulamadaki etkililiğini belirlemede önemli bir ölçüt olduğu görülmektedir (Balaban, 2007; Olson, 1992). Öğretmenler sahip olması gereken niteliklerin büyük çoğunluğunu hizmet öncesi dönemde aldıkları teorik ve uygulamalı dersler kapsamında kazanmaktadırlar. Bu kapsamda yer alan öğretmenlik meslek bilgisi dersleri öğretmenlerin bir konuyu, kime, niçin, nerede ve nasıl öğreteceğine ve bunu nasıl değerlendireceğine ilişkin bilgi ve becerileri kazandırmayı hedeflemektedir (Kalaycı ve Demir, 2012). Sırkıntı nın (1999) öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin önemini ortaya koymak amacıyla yaptığı araştırmada, öğretmenlerin %86,8 inin öğretmenlik meslek bilgisinin eksikliğinden dolayı bir takım sıkıntılar yaşadıkları saptanmıştır. Bu çerçevede öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin öğretmen adayların mesleki bilgi ve beceriler kazanmaları açısından önemi büyüktür. Bu derslerden biri de eğitimde program geliştirme dersidir. Ortaöğretim düzeyine 2

3 öğretmen yetiştiren programlarda yer alan bu ders kapsamında eğitimde program geliştirme kavramları, program geliştirmenin temelleri, program geliştirme yaklaşımları ve modelleri, program geliştirme süreci basamaklarına ilişkin bilgi ve beceriler kazandırılması hedeflemektedir. Bu becerilere sahip öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarının yüksek ve programa ilişkin algılarının olumlu olması beklenmektedir. Araştırmanın bir boyutu olan öğretmen adaylarının öz-yeterlik düzeyleri ile ilgili araştırmalar incelendiğinde Ekici (2008) tarafından yapılan ve sınıf yönetimi dersini alan öğretmen adaylarının öğretmen öz-yeterlik algı düzeyindeki değişmeyi inceleyen araştırma dışındaki çalışmaların betimsel nitelikte olduğu görülmektedir. Bu araştırmalar öğretmenlerin veya öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançlarının belirlenmesi ve çeşitli değişkenler açısından karşılaştırılmasına yönelik çalışmalar (Altunçekiç, Koray ve Yaman, 2005; Azar, 2010; Elkatmış, Demirbaş ve Ertuğrul, 2013; Kahyaoğlu ve Yangın, 2007; Morgil, Seçken ve Yücel, 2004; Özdemir, 2008), öz-yeterlik inanç düzeyleri ile ilgili korelasyonel araştırmalar (Akgün, 2013; Kafkas, Açak, Çoban ve Karademir, 2010; Telef, 2011; Yenice, 2012) araştırmalar olarak gruplandırılabilir. Alanyazında araştırmanın diğer boyutunu oluşturan öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algıların belirlenmesini amaçlayan araştırmalar incelendiğinde ise öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarının metaforlar aracılı ile belirlenmesine yönelik çalışmaların gerçekleştirildiği görülmektedir (Aykaç ve Çelik, 2011; Gültekin, 2013; Özdemir, 2008; Semerci, 2007; Taşdemir ve Taşdemir, 2011). Alanyazın incelendiğinde ortaöğretim kurumlarına öğretmen yetiştirmek amacıyla düzenlenen pedagojik formasyon eğitimi kapsamında yer alan eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına etkisi ile bu etkinin cinsiyet ve öğretmen adayının alanı açısından farklılaşma gösterip göstermediğini inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu durum, bu araştırmayı hem ortaya koyduğu sonuçları açısından hem de öğretmen yetiştirme sürecine katkıları açısından önemli kılmaktadır. Amaç Bu araştırmanın amacı pedagojik formasyon eğitimi kapsamında verilen Eğitimde Program Geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına etkisini belirlemektir. Bu amaca yönelik olarak aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır; 1. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına etkisi nedir? 2. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına olan etkisi öğretmen adaylarının, a. cinsiyetine b. alanlarına göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 3. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına etkisi nedir? 4. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına olan etkisi öğretmen adaylarının, a. cinsiyetine b. alanlarına göre anlamlı olarak farklılaşmakta mıdır? 3

4 Araştırma Modeli Yöntem Deneysel bir çalışma olarak tasarlanan bu araştırmada deneme öncesi (zayıf deneysel) desenlerden tek grup öntest-sontest modeli benimsenmiştir. Modelin simgesel görünümü aşağıda görselleştirilmiştir (Büyüköztürk, 2008). G1 O1.1 X O1.2 G1: Araştırma grubu, O1.1: Birinci ölçme (ön-test), X:bağımsız değişken (eğitim faaliyeti), O1.2: ikinci ölçme (son-test) Bu desende deneysel işlemin etkisi tek bir grup üzerinde yapılan çalışmayla test edilir. Deneklerin bağımlı değişkene ilişkin ölçümleri uygulama öncesinde ön-test, uygulama sonrasında da son-test olarak aynı deneklere uygulanan aynı veri toplama araçları kullanılarak elde edilir (Büyüköztürk, 2008). Bu tür desende elde edilen veriler ön-test ile son-test puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu gösteriyorsa, bu farkın denel işlem sürecinden kaynaklandığı kabul edilir. Bu desende grubu etkilemesi olası diğer değişkenlere ilişkin bir şey bilinmediğinden geçerlikle ilgili önemli sorunlar bulunmaktadır (Özmen, 2014). Açıklanan özelliklerine rağmen Pedagojik Formasyon Eğitimi kapsamında yer alan Eğitimde Program Geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına etkisini belirlemek amacıyla yapılandırıldığından bu araştırmada, dersin etkisi rastgele yöntemle belirlenmiş bir grup öğretmen adayı üzerinde uygulamaya müdahale edilmeden incelendiğinden bu desen benimsenmiştir. Çalışma Grubu Araştırma benimsenen deneysel desenin özelliği gereği gelişigüzel seçilen deney grubunda 77 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Gruptaki öğretmen adaylarının 41 i kadın, 36 sı ise erkektir. Grubunun 40 ı fen-matematik alanlarında (Matematik 9, Fizik 6, Kimya 15 ve Biyoloji 10), 37 si ise sosyal bilimler alanında (Türk Dili ve Edebiyatı 3, Tarih 9, Coğrafya 3 ve Sosyoloji 22) pedagojik formasyon programına katılan öğrencilerden oluşmaktadır. Veri Toplama Araçları Araştırmanın çalışma grubunu, eğitim-öğretim yılında Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi nde pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adayları oluşturmuştur. Araştırma verileri Özdemir (2008) tarafından geliştirilen Öğretmen Adaylarının Öğretim Sürecine İlişkin Öz- Yeterlik İnançları Ölçeği ve Şahan (2010) tarafından geliştirilen Öğretmenlerin Programa İlişkin Algıları Ölçeği ile toplanmıştır. Öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançları düzeylerini belirlemek amacıyla Özdemir (2008) tarafından geliştirilen Öğretmen Adaylarının Öğretim Sürecine İlişkin Öz- Yeterlik İnançları Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek üç alt boyutta toplam 40 maddeden oluşmakta ve katılımcıların öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarını yansıtabilecekleri Hiç Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kısmen Katılıyorum, Katılıyorum ve Tamamen Katılıyorum arasında değişen 5 dereceli Likert tipindedir. Ölçeğin açıkladığı toplam varyans % olarak hesaplanmıştır. 8 maddeden oluşan planlama alt boyutunun açıkladığı varyans % 20.21, 19 maddeden oluşan uygulama alt boyutunun açıkladığı varyans % 11.04, 13 maddeden oluşan değerlendirme alt boyutunun açıkladığı varyans ise % tür. Ölçeğin alt boyutları üzerinden yapılan Cronbach Alpha iç tutarlılık analizinde alt boyutlara ilişkin sırasıyla planlama alt boyutu için.67, uygulama alt boyutu için.84, değerlendirme alt boyutu için.76 hesaplanmıştır. Ölçeğin tüm maddeleri üzerinden 4

5 yapılan analizde ise Cronbach s Alpha katsayısı.88 olarak hesaplanmıştır. Bu çalışmada ise ölçeğin tümü için Cronbach s Alpha katsayısı.95 olarak hesaplanmıştır. Öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarını belirlemek amacıyla Şahan (2010) tarafından geliştirilen Öğretmenlerin Programa İlişkin Algıları Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 4 alt boyutta toplam 22 madde olup ve katılımcıların öğretim programına ilişkin algılarını yansıtabilecekleri Hiç Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kısmen Katılıyorum, Katılıyorum ve Tamamen Katılıyorum arasında değişen 5 dereceli Likert tipindedir. Ölçeğin açıkladığı toplam varyans %52.24 olarak hesaplanmıştır. Yedi maddeden oluşan birinci alt boyutun açıkladığı varyans %16.61, beş maddeden oluşan ikinci alt boyutun açıkladığı varyans %12.39, dört maddeden oluşan üçüncü alt boyutun açıkladığı varyans % ve dört maddeden oluşan dördüncü alt boyutun açıkladığı varyans ise %11.56 tür. Ölçeğin alt boyutları üzerinden yapılan Cronbach Alpha iç tutarlılık analizinde alt boyutlara ilişkin sırasıyla 1. alt boyut için.80, 2, 3. ve 4. alt boyut için.70 hesaplanmıştır. Ölçeğin tüm maddeleri üzerinden yapılan analizde ise Cronbach s Alpha katsayısının.81 olduğu hesaplanmıştır. Bu çalışmada ise ölçeğin tümü için Cronbach s Alpha katsayısı.75 olarak hesaplanmıştır. Denel İşlem Materyali Bu araştırmada etkisi incelenen bağımsız değişken eğitimde program geliştirme dersidir. Bu çerçevede sorumlu öğretim üyesi tarafından derse ilişkin belirlenmiş öğrenme çıktılarının etkili bir biçimde gerçekleştirilmesi amacıyla, YÖK ün eğitim fakülteleri için belirlemiş kur tanımı çerçevesinde öğrenme-öğretme sürecinin etkili biçimde gerçekleştirilmesine yönelik çaba gösterilmiştir. Bu amaçla öğretim süreci ortam ve zaman sınırlılıkları içince olabildiğince öğrenci merkezli etkinliklerle yürütülmüş, temel kavramlar sorumlu öğretim üyesi tarafından açıklandıktan sonra, tartışma yöntemi ile öğretmen adaylarının derse katılımları sağlanmıştır. Dersin sorumlu öğretim üyesi öğretmen adaylarına öğrendiklerini mesleki yaşamları ve diğer derslerdeki öğrendikleriyle ilişkilendirmelerinde rehberlik etmiştir. Verilerin Toplanması ve Analizi Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına olan etkisini belirlemeye yönelik veri toplama araçları deney grubuna dönemin başında ön-test olarak, dönem sonunda da son-test olarak uygulanmıştır. Dersin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına olan etkisini belirlemek amacıyla bağımlı gruplar için t-testi; bu etkilerin öğretmen adaylarının cinsiyetleri ve branşları açısından anlamlı ölçüde farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla ise bağımsız gruplar için t-testi uygulanmıştır. Bulgular Bu bölümde araştırmanın amacı doğrultusunda elde edilen bulgular, alt problemler çerçevesinde düzenlenmiş ve tablolar biçiminde görselleştirilerek yorumlanmıştır. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına etkisine ilişkin bulgular Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Eğitimde Program Geliştirme Dersinin Öğretim Süreci Öz-Yeterlik İnançlarına Etkisi. Ölçüm N X S sd t p Ön-test * Son-test *p<.05 5

6 Tablo 1 den eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına etkisine ilişkin bulgular incelendiğinde, dönem öncesi ve sonrasında uygulanan Öğretmen Adaylarının Öğretim Sürecine İlişkin Öz-Yeterlik İnançları Ölçeği puan ortalamaları arasında son-test lehine anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir t 76 = , p<.05. Elde edilen bulgular, eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına etkisinin cinsiyetine ve alana göre farklılaşıp farklılaşmasına ilişkin bulgular Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Eğitimde Program Geliştirme Dersinin Öğretim Süreci Öz-Yeterlik İnançlarına Etkisinin Cinsiyet ve Alan Değişkenleri Açısından İncelenmesi. Değişken Ölçüm N X S sd t p Cinsiyet Kadın Erkek Alan Fen-Mat. Alanları Sosyal Alanlar Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarına etkisinin öğretmen adaylarının cinsiyetlerine ve alanlarına göre farklılaşıp farklılaşmasına ilişkin bulgular Tablo 2 de incelendiğinde öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançlarının cinsiyete t75=.93, p>.05 ve alana t75=-.64, p>.05 göre anlamlı olarak farklılaşmadığı görülmektedir. Başka bir anlatımla eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının özyeterlik inançlarına etkisinin öğretmen adaylarının cinsiyetlerinden ve alanlarından anlamlı biçimde etkilenmedikleri ortaya çıkmıştır. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına etkisine ilişkin bulgular Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3. Eğitimde Program Geliştirme Dersinin Öğretim Programına İlişkin Algılara Etkisi. Ölçüm N X S sd t p Öntest * Sontest *p<.05 Tablo 3 ten eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına etkisine ilişkin bulgular incelendiğinde, ders öncesi ve sonrasında uygulanan Öğretmen Adaylarının Programa İlişkin Algıları Ölçeği puan ortalamaları arasında son-test lehine anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir t76=-8.91, p<.05. Elde edilen bulgular, eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algıları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur. Öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarının olumluluk düzeyi eğitimde program geliştirme dersiyle daha da artmıştır. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına etkisinin cinsiyete ve alana göre farklılaşıp farklılaşmasına ilişkin bulgular Tablo 4 te sunulmuştur. 6

7 Tablo 4. Eğitimde Program Geliştirme Dersinin Öğretim Programına İlişkin Algılara Etkisinin Cinsiyet ve Alan Değişkenleri Açısından İncelenmesi. Değişken Ölçüm N X S sd t p Cinsiyet Kadın * Erkek Alan Fen-Mat. Alanları Sosyal Alanlar *p<.05 Tablo 4 incelendiğinde, eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarına etkisinin öğretmen adaylarının cinsiyetlerine t75=4.13, p<.05 anlamlı olarak farklılaşırken, alanlarına t75=-.07, p>.05 göre ise anlamlı olarak farklılaşmadığı ortaya çıkmıştır. Bulgulardan hareketle program geliştirme dersinin öğretim programına ilişkin algıları üzerinde cinsiyetin belirleyici bir etkisi varken, öğrenim görülen alanın belirleyici bir etkisinin olmadığı söylenebilir. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançları ve öğretim programına ilişkin algıları onların öğretmenlik mesleğini daha nitelikli ve yüksek motivasyonla sürdürmelerinde önemli faktörlerden biridir. Bir öğretmen alanında ne kadar yeterli olursa olsun öz yeterlik duygusundan yoksun olduğunda ve öğretim programına ilişkin algıları olumlu olmadığında öğretim sürecinin verimli olması beklenemez. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve öğretim programına ilişkin algılarına etkisini belirlemek amacıyla yapılandırılan bu araştırma sonucunda, eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci özyeterlik inançları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançlarına etkisinin öğretmen adaylarının cinsiyetlerinden anlamlı biçimde etkilenmedikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç, program geliştirme dersinin öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inancı açısından kadın ve erkek öğretmen adaylarını benzer biçimde etkilediklerini göstermektedir. Ekici (2008) tarafından sınıf yönetimi dersini alan öğretmen adaylarının öğretmen öz-yeterlik algı düzeyindeki değişmeyi incelemek amacıyla yapılan araştırma sonucunda, sınıf yönetimi dersinin öğretmen adaylarının öğretmen öz-yeterlik inançları düzeyini geliştirmede önemli bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Diğer taraftan iki araştırma sonucun da öğretmen adaylarının öğretmen öz-yeterlik inanç düzeylerinin cinsiyet açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği ortaya konmuştur. Deneysel olarak tasarlanan iki araştırmanın sonuçları arasındaki tutarlılık dikkat çekicidir. Alayazındaki betimsel araştırmalar incelendiğinde ise cinsiyetin öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançları üzerinde etkili olmadığı sonucuyla benzerlik gösteren pek çok araştırmaya rastlanmıştır (Akbaş ve Çelikkaleli, 2006; Akkoyunlu ve Orhan, 2003; Altunçekiç vd., 2005; Azar, 2010; Baykara, 2011; Chaplain, 2000; Çakıroğlu, Çakıroğlu ve Boone, 2005; Elkatmış vd., 2013; Erişen ve Çeliköz, 2003; Gencer ve Çakıroğlu, 2007; Jegede ve Taplin, 2000; Steele-Dadzie, 2004; Yaman, Koray ve Altunçekiç, 2004; Yenice, 2012). Diğer yandan alanyazında cinsiyetin öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançları üzerinde etkili olduğunu ortaya koyan birçok araştırma da bulunmaktadır (Britner ve Pajares, 2006; Cantrell, Young ve Moore, 2003; Kafkas vd., 2010; Kiremit, 2006; Morgil vd., 2004; Özdemir, 2008; Üredi ve Üredi, 2006; Romi ve Leyser, 2006;). Araştırma sonunda program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine öz-yeterlik inançlarına etkisinde öğretmen 7

8 adaylarının alanlarının belirleyici bir etkiye sahip olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç Yenice (2012) tarafından yapılan araştırma sonuçları ile benzerlik göstermekle birlikte; bazı araştırma sonuçlarıyla çelişmektedir (Altunçekiç vd., 2005; Kozcu-Çakır ve Şenler, 2007; Kahyaoğlu ve Yangın, 2007). Azar (2010) tarafından yapılan araştırmada da öğretmen adaylarının mesleki öz-yeterliklerinin okudukları bölüme göre anlamlı olarak farklılaştığı tespit edilmiştir. Farklı araştırmaların farklı sonuçlara ulaşmalarının en önemli nedenlerinden biri örneklem ve veri toplama araçlarının farklılığı ile açıklanabilir. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algıları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu; bu algı üzerinde cinsiyetin belirleyici bir etkisi varken, öğrenim görülen alanın belirleyici bir etkisinin olmadığı bu araştırma ulaşılan başka bir sonuçtur. Bu araştırmada, öğretmen adaylarının öğretim programına ilişkin algılarının genelde olumlu olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmanın bu sonucu, öğretmen adaylarının eğitim programına ilişkin algılarının metaforlar aracılığı ile belirlenmesine yönelik çalışmalarda ulaşılan sonuçlarla örtüşmektedir. Gültekin (2013) ve Özdemir (2008) araştırmalarında öğretmen adaylarının eğitim programı kavramına ilişkin genel olarak olumlu metafor kullandıklarını ortaya koymuşlardır. Buna karşılık, Aykaç ve Çetin (2011) ile Taşdemir ve Taşdemir in (2011) araştırmalarında öğretmen ve öğretmen adaylarının ilköğretim okullarında uygulanan ilköğretim programlarına ilişkin genellikle olumsuz algılara sahip oldukları sonucu bu çalışmanın bulgularıyla örtüşmemektedir. Araştırma sonuçları arasındaki bu farklılık örneklem ve veri toplama araçlarının farklılığı ile açıklanabilir. Öğretmen adaylarının öz yeterlik algılarının, öğretmen adayının aldığı öğretmenlik eğitiminden başlayıp öğretim süreci içerisinde yasadığı deneyimlerle şekillenen, öğretmenin kendisi ile ilgili yargıları olduğu göz önünde bulundurularak, öğretmenlerin öğretim sürecinde daha etkili ve yeterli olmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla, öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inanç düzeylerinin ve öğretim programına ilişkin algılarının geliştirilmesine yönelik uygulamalara yer verilmelidir. Bunun en etkili yolu ise, öğrencilere sunulan eğitim hizmetlerinin kaliteli ve gerçek yaşamı destekleyecek özellikte olmasıdır. Öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inanç düzeylerinin ve öğretim programına ilişkin algılarının geliştirilmesine yönelik en etkili öneri ise uygulamalı derslerin programdaki ağırlıklarının arttırılmasıdır. Böylece öğretmen adayları hem kendilerine yönelik özgüvenleri arttıracaklar, hem de eksik olduğu yönleri fark edip onları giderme fırsatları yakalayacaklardır. Diğer yandan uygulama sürecinde öğretim programına ilişkin daha doğru ve olumlu algıların oluşması da sağlanacaktır. Bu süreçte teorik olarak bildikleri öğretim programının uygulamadaki rolü ile ilgili de önemli kazanımlar elde edeceklerdir. Bununla birlikte eğitim fakültelerinde ders veren öğretim elemanlarının; öğrenme öğretme sürecinde öğrenci merkezli öğretmenlik davranışları, olumlu tutumları, etkili sınıf yönetiminde izlediği yaklaşımlar, öğretimin bir programa ve plana göre gerçekleştirilmesi konusunda öğretmen adaylarına iyi birer model olmalarının katkısı önemli olacaktır. Bu araştırma nitel veri toplama yöntemleri ile zenginleştirilerek de tekrarlanabilir. Böylece ulaşılan nicel sonuçlar ve nedenleri derinlemesine ve ayrıntılı biçimde anlamlandırılabilir. Pedagojik formasyon eğitimi kursu alan öğretmen adaylarıyla gerçekleştirilen bu araştırma, eğitim fakültesinde öğrenim gören öğretmen adaylarıyla da tekrarlanarak iki grubun arasındaki farklar ve nedenleri araştırılabilir. Teşekkür ve Bilgilendirme Bu çalışma Nisan 2016 tarihlerinde Antalya da düzenlenen 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresinde Sözlü Bildiri olarak sunulan araştırmanın genişletilmiş biçimidir. 8

9 Öne Çıkan Noktalar Deneysel bir çalışma olarak tasarlanan bu araştırmada deneme öncesi desenlerden tek grup öntest-sontest modeli benimsenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, eğitimöğretim yılında Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi nde pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen adayları oluşturmuştur. Araştırma verileri Öğretmen Adaylarının Öğretim Sürecine İlişkin Öz-Yeterlik İnançları Ölçeği ve Öğretmenlerin Programa İlişkin Algıları Ölçeği ile toplanmıştır. Eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarına ve programa ilişkin algılarına olan etkisini belirlemek amacıyla bağımlı gruplar için t-testi; bu etkilerin öğretmen adaylarının cinsiyetleri ve branşları açısından anlamlı ölçüde farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla ise bağımsız gruplar için t-testi uygulanmıştır. Araştırma sonunda, eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının öğretim süreci öz-yeterlik inançları ve programa ilişkin algıları üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte eğitimde program geliştirme dersinin öğretmen adaylarının özyeterlik inançlarına etkisi üzerinde öğretmen adaylarının cinsiyetleri ve alanlarının anlamlı bir etkiye sahip olmadığı; programa ilişkin algılar üzerinde ise cinsiyet etkisi anlamlıyken, öğrenim görülen alanın anlamlı bir etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Kaynakça Akbaş, A. ve Çelikkaleli, Ö. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının fen öğretimi öz-yeterlik inançlarının cinsiyet, öğrenim türü ve üniversitelerine göre incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), Akkoyunlu B. ve Orhan F. (2003). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi (BÖTE) bölümü öğrencilerinin bilgisayar kullanma öz-yeterlik inancı ile demografik özellikleri arasındaki ilişki. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 2 (3), Akgün, F. (2013). Öğretmen adaylarının web pedagojik içerik bilgileri ve öğretmen öz-yeterlik algıları ile ilişkisi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3 (1), Altunçekiç, A., Yaman, S. ve Koray, Ö. (2005). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeyleri ve problem çözme becerileri üzerine bir araştırma (Kastamonu ili örneği). Kastamonu Eğitim Dergisi, 13 (1), Ashton, P.T. ve Webb, R. B. (1986). Making a difference: teachers sense of efficacy and student achivement. New York: Longman. Aykaç, N. ve Çelik, Ö. (2011). Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının eğitim programına ilişkin metaforik algılarının karşılaştırılması. I. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi Abstract Book (ss ) içinde. Eskişehir, Türkiye. Azar, A. (2010). Ortaöğretim fen bilimleri ve matematik öğretmeni adaylarının öz yeterlilik inançları. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (12), Balaban, Y. (2007). Yeni müfredat ve öğretmenlerden beklentiler. Eğitim, 7 (83), Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: a social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Baykara, K. (2011). Öğretmen adaylarının bilişötesi öğrenme stratejileri ile öğretmen yeterlik algıları üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, Britner, S. L. ve Pajares F. (2006), Sources of science self-efficacy beliefs of middle school students. Journal of Research in Science Teaching, 43 (5),

10 Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem-A Yayıncılık. Cantrell, P., Young, S. ve Moore, A. (2003). Factors affecting science teaching efficacy of preservice elementary teachers. Journal of Science Teacher Education, 14 (3), Chan, D. W. (2008). General, collective, and domain-specific teacher self-efficacy among chinese prospective and in-service teachers in Hong Kong. Teaching and Teacher Education, 24, Chaplain, R.P. (2000). Beyond exam results? differences in the social and psychological perceptions of young males and females at school. Educational Studies, 26 (2), Cüceloğlu, D. (1996). İnsan ve davranışı: psikolojinin temel kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi. Çakıroğlu, J., Çakıroğlu, E. ve Boone W. J. (2005). Pre-Service teacher selfefficacy beliefs regarding science teaching: a comparison of preservice teachers in Turkey and the USA. Science Educator, 14 (1), Ekici, G. (2008). Sınıf yönetimi dersinin öğretmen adaylarının öğretmen öz-yeterlik algı düzeyine etkisi. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, Elkatmış, M., Demirbaş, M. ve Ertuğrul, N. (2013). Eğitim fakültesi öğrencileri ile formasyon eğitimi alan fen edebiyat fakültesi öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine yönelik öz-yeterlik inançları. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 3 (3), Erişen, Y. ve Çeliköz, N. (2003). Öğretmen adaylarının genel öğretmenlik davranışları açısından kendilerine yönelik yeterlilik algıları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1 (4), Gencer, A.S. ve Çakıroğlu, J. (2007). Turkish pre-service science teachers efficacy beliefs regarding science teaching and their beliefs about classroom management. Teaching and Teacher Education, 23 (5), Goddard, R. D., Hoy, W. K., and Woolfolk-Hoy, A. W. (2000). collective teacher efficacy: ıts meaning, measure, and impact on student achievement. American Educational Research Journal, 37 (2), Gültekin, M. (2013). İlköğretim öğretmen adaylarının eğitim programına yükledikleri metaforlar. Eğitim ve Bilim, 38 (169), Jegede, O. ve Taplin, M. (2000). Trainee teachers perception of their knowledge about expert Teaching. Educational Research, 42 (3), Kafkas, M. E., Açak, M., Çoban, B. ve Karademir, R. (2010). Beden eğitimi öğretmen adayları özyeterlik algıları ile mesleki kaygıları arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (2), Kahyaoğlu, M. ve Yangın, S. (2007). İlköğretim öğretmen adaylarının mesleki öz-yeterliklerine ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), Kalaycı, N. ve Demir, S. (2012). Eğitim fakülteleri programı kapsamında yer alan öğretmenlik meslek bilgisi derslerinden öğretim ilke ve yöntemleri dersinin değerlendirilmesi. 2. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı (ss ) içinde. Bolu, Eylül. Kiremit, H. Ö. (2006). Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoloji ile ilgili öz-yeterlik inançlarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Kozcu-Çakır, N. ve Şenler, B. (2007). Fen bilgisi ve sınıf öğretmenliği anabilim dalında öğrenim gören öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançlarının belirlenmesi (Muğla Üniversitesi Örneği). XVI. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı, (ss ) içinde. Tokat, 5-7 Eylül. Morgil, İ., Seçken, N. ve Yücel, S. (2004). Kimya öğretmen adaylarının öz-yeterlik inançlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (1),

11 Olson, J. (1992). Developing teachers and teaching. Miton Keynes-Philadelphia: Open University Pres. Oral, B. (2000). Öğretmen adaylarının ortaöğretimde çalışan öğretmenlerin öğretmen davranışlarına ilişkin algıları. Eğitim ve Bilim, 25 (115), Özdemir, S. M. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretim sürecine ilişkin öz-yeterlik inançlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 54, Özmen, H. (2014). Deneysel araştırma yöntemi. M. Metin (Ed.) Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. (ss ) içinde. Ankara: Pegem Akademi. Pajares, F. (1996). Assessing self-efficacy beliefs and academic outcomes: the case for specificity and correspondence. Paper Presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association, New York. Romi, S. ve Leyser, Y. (2006). Exploring inclusion preservice training needs: a study of variables associated with attitudes and self-efficacy beliefs. European Journal of Special Needs Education, 21 (1), Semerci, Ç. (2007). Program geliştirme kavramına ilişkin metaforlarla yeni ilköğretim programlarına farklı bir bakış. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31 (2), Sırkıntı, E. (1999). Öğretmen yetiştirmede öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin önemi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, SBE, Elazığ. Steele-Dadzie, T. E. (2004). Relationships among teacher self-efficacy, student self-efficacy, and student performance. Unpublished PhD dissertation. The State University of New Jersey, The Graduate School of Education-Rutgers, New Brunswick, New Jersey. Şahan, H. H. (2010). Öğretmenlerin programa ilişkin algıları. 1. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi Tam Metinler Kitabı (ss ) içinde. Balıkesir-Ayvalık, Mayıs. Taşdemir, M. ve Taşdemir, A. (2011). Teachers metaphors on K-8 curriculum in Turkey. 2nd International Conference On New Trends in Education and Their Implications Program & Paper Abstracts (ss ) içinde, Antalya-Turkey. Telef, B. B. (2011). Öğretmenlerin öz-yeterlikleri, iş doyumları, yaşam doyumları ve tükenmişliklerinin incelenmesi. İköğretim Online. 10 (1), tarihinde adresinden erişilmiştir. Üredi, I. ve Üredi, L. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının cinsiyetlerine, bulundukları sınıflara ve başarı düzeylerine göre fen öğretimine ilişkin öz-yeterlik inançlarının karşılaştırılması. Yeditepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (2) tarihinde adresinden erişilmiştir. Woolfolk, A. E. ve Hoy, W. K. (1990). Prospective teachers sense of efficacy and beliefs about control. Journal of Educational Psychology, 82 (1), Yaman, S., Koray, Ö. C. ve Altunçekiç, A. (2004) Fen bilgisi öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeylerinin incelenmesi üzerine bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (3), Yenice, N. (2012). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik düzeyleri ile problem çözme becerilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (39), tarihinde adresinden erişilmiştir. 11

12 12