DEPREM HASARLARININ İZLENMESİ AMACIYLA UYDU GÖRÜNTÜLERİNDEN ELDE EDİLEN KONUMSAL VERİ YIĞINLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ

Transkript

1 DEPREM HASARLARININ İZLENMESİ AMACIYLA UYDU GÖRÜNÜLERİNDEN ELDE EDİLEN KONUMSAL VERİ YIĞINLARININ İYİLEŞİRİLMESİ IMPROVING OF SPAIAL DAA OBAINED FROM REMOE SENSING IMAGES FOR MONIORING OF EARHQUAKE DAMAGES İNCE C.D., KONAK H., ARSLAN O. Posta Adres: Kocael Üverstes, İhsaye MYO, HartaKadastro Programı, Kocael Üverstes, Mühedslk Fakültes, Jeodez ve Fotogrametr Mühedslğ Bölümü Eposta: Aahtar Kelmeler Uydu Görütüler, Koumsal Ver Yığıları, Deprem Hasarları, Doğruluk ÖZ Uydu görütülerde geometrk düzeltme şlemler oldukça zor ve öze steye br sürec gerektrr. Öte yada uydu görütülerde elde edle koumsal ver yığıları, özellkle deprem hasarlarıı bell br süre zlemes gerektre farklı ölçekl ve doğruluklu br çok araştırma ve uygulama projelerde yaygı olarak kullaılmaktadır. Bu edele, uydu görütülerde elde edle ölçüler olabldğce bozucu etklerde arıdırılması, arıdırılamaya ölçüler model parametreler olumsuz yöde etklememes ster. Bu durumlarda bozuk yapılı gözlemler etkler, öcede belrlemş bell amaçlar ç kısıtlayable Sağlam Kestrm yötemler terch edlmektedr. ABSRAC Rectfcato of remote sesg mages requred qute dffcult ad careful process. Otherwse, spatal data obtaed from remote sesg mages are commoly used for may research ad applcato projects about motorg of earthquake damages. herefore, data obtaed from mages should be purfed from oses or ose affectos at model parameters should be preveted. I ths stuato, robust estmato methods, whch could restrct effects of observatos wth ose for predetermed ams, should be preferred. GİRİŞ Orjal uydu görütüler; yer küresellğ, atmosfer kırılması, algılayıcıı koumudak ve hızıdak değşmler vb. brçok etmede dolayı geometrk dstorsyolara sahptrler. Bu edele orjal br uydu görütüsüü, harta gb kullaılablmes ç uydu görütü sstemde br harta projeksyo ssteme döüştürülmes gerekmektedr. Bu şlem, geometrk düzeltme (rektfkasyo) olarak aılmaktadır. Yer Kotrol Noktaları yardımıyla yapıla br geometrk düzeltme şlem lk aşamasıda, hem uydu görütü sstemde hem de harta projeksyou sstemde koordatları ble eşlek oktalar kümes oluşturulur. So yıllarda GPS ölçme tekkler yardımıyla bzzat yerde saha çalışmaları yapılarak, eşlek yer oktaları daha güvelr olarak üretleblmektedr. Böyle br tekolojk avataj, geometrk düzeltme şlem daha sağlıklı yapılablmes ç, gücel eşleeblr okta sayısıı arttırdığı gb yer kotrol oktalarıı tüm görütü üzerde homoje br şeklde dağılmasıı da kolaylaştırmıştır. Uydu görütüler ve yeryüzü üzerde, çok sayıda üretle homoje dağılımlı eşlek oktalarda yararlaılarak, geometrk düzeltme şlem ç uygu br döüşüm model kurulur. Kurula döüşüm model geçerllğ sıaır. Gereğde döüşümü kaltes boza uyuşumsuz ölçüler yerelleştrlerek etkler olabldğce azaltılablr ya da tamame 56

2 gderlr. So adımda ele alıa model, kaltes smgeleye doğruluk, duyarlık ve güverlk ölçütler yöüde gözde geçrlr. Döüşümde beklee kalte yeterce sağlaamadığı durumlarda, model ek parametrelerle geşletleblr ya da ele alıa model dış koşullarla deetleerek güçledrleblr. Uyuşumsuz ölçüler yerelleştrlmes ve dğer ölçüler le model parametreler üzerde etkler azaltılması amacıyla geellkle ormal dağılım testlere dayaa özel statstk test yötemler kullaılmaktadır: Data Soopg est, Studet est, au test vb. Bu testler E Küçük Kareler (EKK) kestrmde elde edlmş ölçü düzeltmelere uygulaır. EKK kestrmde başlagıçta ölçüler dağılımıı belrg olması gerekmez. Bua karşı EKK yötem le elde souçlara Normal Dağılım yasaları uygulaablr. EKK kestrm yasız, tutarlı, mmum varyaslı br kestrmdr. Öte yada br ölçüdek olası br hatayı ölçü kümesdek tüm ölçülere yayablmekte ve bu durumda gderlemeye düzel br hataı etks dağılımı souçlarıı bozablmektedr. Bu edele ölçü kümes dağılımıı çok y bldğ durumlarda E Büyük Olablrlk Kestrme dayaa Sağlam (Robust) Kestrm yötemler terch edlmektedr. Bu amaçla, İstabul u Avrupa yakasıa at farklı çözüürlüktek üç ayrı uydu görütüsü seçlmştr. Bu uydu görütüler üzerde geometrk düzeltmes şlemler aşamasıda kullaıla modeller, statstk açıda ayrı ayrı değerledrlmştr. Uydu görütüler sırasıyla 5.8, ve 3 ar metrelk uzaysal çözüürlüklere sahp IRS C, SPO P ve Ladsat 5 M görütülerdr. Geometrk düzeltme şlemlerde kullaıla Yer Kotrol Noktalarıı UM projeksyo sstemdek koordatları da farklı doğruluklara sahp değşk ölçme yötemler ve ver altlıklarıda elde edlmştr. Souç olarak; her br görütü üzerde seçle Yer Kotrol Noktalarıı resm koordatları kümes ç, UM projeksyo sstemde farklı doğruluklarda 4 ayrı koordat kümes elde edlmştr. Bu koordat kümeler af döüşümü şlemyle ayrı ayrı görütü koordat ssteme döüştürülmüştür. Geometrk düzeltme amacıyla yapıla bu döüşüm şlemler soucuda; Döüşüm model geçerllğ, Döüşüm parametreler alamlılığı, Verle oktalar kümesde Uyuşumsuz Ölçüler est yapılarak; Her br Yer Kotrol Noktasıı tüm küme özellkler taşıyıp taşımadığı, Verle oktalar kümesde Sağlam Kestrm Yötem le Eşdeğerlk est yapılarak Geleeksel Uyuşumsuz Ölçüler test le açığa çıkarılamaya uyuşumsuz okta çft kalıp kalmadığı, Döüşüme gre Yer Kotrol Noktalarıı modele katkıları ya da dğer oktalar tarafıda deetleeblrlkler, Her br koordat çftde ortaya çıkarılamaya olası hataı büyüklükler ve bu hataları döüşüm blmeyeler üzerdek etkler, ayrı ayrı araştırılmış ve ulaşıla souçlar karşılaştırmalı olarak rdelemştr. GEOMERİK DÜZELME (Rektfkasyo) İŞLEMLERİ a) Af Döüşüm: Uydu görütülerde geometrk düzeltme amacıyla geellkle t. Derecede polomlarla fade edle döüşüm modeller öerlmektedr (İce vd., 5).Yapıla uygulamaları çoğuluğuda, düya yüzeyde küçük alalar kaplaya uydu verler üzerde çalışıldığı gözlemektedr. Bu edele geometrk düzeltme ç kullaılacak döüşüm (trasformasyo) model çok karmaşık (kompleks) olması gerekmemektedr. Deeysel ve kuramsal çalışmalara göre; uydu verler geometrk düzeltmes ç brc derece af döüşümü le yeterl doğrulukta souçlara ulaşıldığı özellkle vurgulamaktadır (Welch ad Usery, 984). Brc derecede br polom elemaları göz öüe alıırsa, af döüşümüe lşk 57

3 X = a + ax + a y () Y = b + b x + b y temel döüşüm bağıtısıa ulaşılır. Uygulamada; koordat sstem başlagıcı, eşlek oktalarda oluşa sstem ağırlık merkeze taşıır ve döüşüm şlemde katsayılar matrsde oluşa yapı bozukluğu da gderlmş olur. Gerçekleştrle degelemel br af döüşümü şlem soucuda; t = ( A A) A l : Döüşümü Blmeyeler ve v = Ax l : Düzeltmeler Vektörü eştlklerde elde edlr. Burada l : Ötelemş Gözlemler Vektörü ve t = a a, a, b, b,, : af döüşümüe lşk blmeyeler vektörü olmak üzere; A = [ ], b [ d d,... d ], x y : Döüşüme İlşk Katsayılar Matrsdr. d = x y Döüşüme lşk doğruluk ölçütler sırasıyla; [ vxvx ] + [ v yv y ] m = Döüşümüü Karesel Ortalama Hatası (KOH) () 6 m ( AQ ) ˆ x = m y = m tt A Herhag br oktaı ekseler yöüdek ortalama hatası (3) m p = mx + m y Döüşüme gre oktaı koum hatası (4) eştlklerde buluablr (İce vd., 5; Uzu vd., 5). b) Matematk Model est Edlmes: Br döüşüm model temsl ede gerçekç duyarlık ölçütü, geçerl br matematk model le sağlaablr. Geçerl br model hpotez test, ayı zamada çok öeml br güverlk ölçütü olarak da ele alıır. Br model hpotez le; ayı koşullarda, bezer türde yapıla çok sayıda deeysel çalışmalar soucuda öcül (a pror) varyası ( m ), ayı kuramsal varyas σ ı deeysel (socul, a posteror) değerler yeterce temsl edp etmedğ sıaır. Bu amaçla Sıfır H ) Hpoteze karşılık br Seçeek (alteratf) ( H ) hpotez; ( H H S : : E E { m } = E{ mˆ } = σ { m } E{ mˆ } σ olarak kurulur. Ayı kümey temsl ede k varyası oraı Merkezl F dağılımıa uyar. Model hpoteze lşk m / mˆ test büyüklüğü hesaplaır. =.5 yaılma olasılığı seçlr. m F (5) mˆ f, fˆ, S (4) Burada, f öcül, fˆ (u) socul varyası serbestlk derecelerdr. (5) eştszlğ geçerl olduğu durumlarda sıfır hpotez geçerldr. Başka br deyşle kurula matematk model statstksel alamda geçerldr (İce vd., 5). 58

4 Uyuşumsuz Ölçüler Belrlemes Normal koşullarda her hag br ölçüye gele düzeltme ümt değer sıfır olması v = v v, af döüşümüe lşk çakışma artıkları vektörü olmak üzere; bekler. [ x y ] her br eşlek oktadak koordat düzeltmeler ç ayrı ayrı H : E{ v j} Hpoteze karşı H : E{ v } = ; Sıfır S j Seçeek Hpotezler kurulablr. Yada bu hpotezler her br oktadak çakışma artıklarıı karesel büyüklüğü ç kurulurlar ve testler bu koşullar altıda sıaırlar. Bu hpotezlere lşk test büyüklükler ve test dağılımları aşağıda özetlemştr. v ( Qvv ) v σ / ) N(,) v ( Q vv ) v mˆ τ v ( Q ( m vv ) v / ˆ ) ( mˆ :Uyuşumsuz olarak ele alıa her br ölçüü etksde arıdırılmış socul varyas Sağlam Kestrm Yötem İle Eş Değerlk est EKK Kestrm yapısı gereğ, br ölçüdek hataı etks dğer ölçülere yaymaktadır. Bu durumu br soucu olarak; br ölçüü uyuşumsuzluğu yalızca ked hatasıda değl, bu ölçüü ölçme plaıdak yer le özellkle komşu ölçüler duyarlıklarıda ve hatalarıda da kayaklaablmektedr. Bu durumda hareketle, söz kousu ölçü hatasıı başka br ölçüyü de uyuşumsuz gb göstermeye ede olduğu kolayca alaşılablmektedr (Koak vd., 999; 5). EKK kestrm kaba hatalı ölçülere karşı duyarlı olması, bu yötem e çok eleştrleblr yaıı oluşturmaktadır. Bu durumda tüm ölçüler arasıda ayıklaablr uyuşumsuz ölçüler daha etk olarak belrleyeble Sağlam (robust) kestrm yötemler, uyuşumsuz ölçüler testler yere öerlmektedr. Kaba hatalı jeodezk gözlemler ayıklamasıda e uygu Sağlam kestrm yötem, e büyük olasılıklı MRobust (Maksmum Lkelhood) yötemdr. Jeodezk gözlemler ormal dağılımlı olması, öcül dağılımları blmes gerektre MRobust kestrm yaygı olarak kullaılmasıı kolaylaştırmaktadır. M = ρ( ) m. MRobust kestrm amaç foksyou (7) = v yazılarak düzeltmeler ve blmeyelere göre türeve açılır ve sıfıra eştlerse; U M ρ( a x l ) m. (8) = = J = j t (6) M x j = = ρ( v ) v v x j = = v ψ( v ) x j = = ψ( v ) a j = (9) ψ ( v ) etk foksyou olmak üzere (9) eştlğ elde edlr. Bu eştlk matrs göstermyle A ψ( v) ψ( v) = olarak düzeleeblr. W = W ( v) = kısaltması le br ağırlık foksyou v olarak ele alıablr. Bu durumda Mrobust kestrm x = ( A WA) A Wl bçmde EKK çözümüe döüştürülerek yalılaştırılablr. 59

5 ablo. Ağırlıkladırma foksyou ve ağırlıkladırma sürec v Ya da c v > c W ( v ) = e () v ( Qvv ) v c v > c v c W ( v = ) e () v c Q = Q (vx,vx) = Q (vy,vy) v = v + v v = v ( Q ) v x y / Q mˆ t f, c = :Eşk Değer () kullaılablr (Uzu vd., 5). vv / mˆ f, c = t : Eşk Değer geel karesel bçm kullaılarak geelleştrme yapılablr Bu çözüm sürecde W (v) ağırlık foksyou kapalı br lşk olup doğruda çözülemez. Bu edele çözümü lk adımıda ağırlık foksyou ç öcül ağırlık matrs ( W ( v) = P ) taımlaır. Her br t değerledrme adımıda test eşk değer geçe düzeltmeye karşılık gele ölçüü ağırlığı azaltılır ve ağırlık lşkler W t belrler. Ye değerledrme adımı (t+) ç ağırlık matrs W t+ =PW t alıarak EKK çözümü yelemel ağırlıkladırmalı br süreç souda tamamlaır. Bu çözüm soucuda uyuşumsuz ölçüler ağırlıklarıı sıfır ya da sıfıra yakı değerler alarak, ormal dağılımlı ölçüler kümesde ayrılması bekler. MSağlam kestrm yötemde jeodezk değerledrmeler ç değştrlmş Damarka yötemde elde edle ağırlıkladırma foksyouu kullaılması yeterldr (Koak vd., 5). Af Döüşümde Parametreler est Edlmes Af döüşümüü matematk modelde, ekseler yöüdek ölçek ve döüklük parametreler brbrlere göre farklı oldukları kabul edlmektedr. Dğer br deyşle () eştlğdek blmeye parametreler arasıda ( a b ) ve ( a b ) şeklde br matematksel lşk olduğu düşüülmektedr. Aks durumda, ya a = b ve a = b olması durumuda () Bezerlk (Helmert) Döüşümü bçm alır (İce vd., 5). Dolayısıyla af döüşümde söz edleblmes ç aflk koşullarıı ayrı ayrı geçerl olması gerekldr. Her k koşulu da geçerl olup olmadığı (/) güve aralığıda statstk olarak test edleblr. Bu bldrde, matematk model a b koşulu. Aflk Koşulu; a b koşulu se. Aflk Koşulu olarak adladırılmışlardır. Koşullarda yalızca br geçerl olması durumuda matematk model Yarı Af olarak aılacaktır: H H S : : E{f } = E E{f } = E { a } { } + b = ; H : E{f } = E a b = { a + b } ; H : E{f } = E{ a b } S (3). Aflk Kosulu f m f t ;. Aflk Kosulu f m f t (4) f, f, (/) aralığıda test edle (4) eştszlkler sağlaması durumuda döüşümü af olarak gerçekleştrlebldğ soucua varılablmektedr. 53

6 Döüşüm Model Güvelrlğ Verle oktalar kümes ç ortaya koula doğruluk ölçütler, döüşüm model geçerl olduğu durumlarda gerçekç blg taşırlar. Döüşüm model gerçeğe uygu olmaması ya da ölçüler br kaçıda kaba yaılmaları buluması, stokastk model hatalı kurulması gb durumlarda model hataları ortaya çıkar. Bu durumda;her br koordat çftde ortaya çıkarılamaya olası hataı büyüklükler ve bu hataları döüşüm blmeyeler üzerdek etkler deetlemeldr (İce vd., 5; Uzu vd., 5; Koak vd. 5). UYGULAMA Geometrk düzeltme şlemler ç uygulayıcılar geellkle bu amaçla hazırlaa paket programları terch etmektedr. Acak bu yazılımlar geellkle sıırlı stekler karşılamakta ve statstk yötemler yere geçeblecek yaklaşık yötemler öermektedrler. Model doğruluğuu sıaması ç (5) eştlğde verle ve resm koordatlarıa döüştürülmüş eşlek oktalara lşk çakışma artıklarıda hesaplaa br oplam karesel ortalama hata (otal Root Mea Square Error, RMS) = R x + R y (5) taımı yapılmış ve böylece eşlek oktalar kümes tamamıı temsl ede yaklaşık br dış doğruluk ölçütü gelştrmştr. Geel olarak uygulamalarda, oplam RMS değer.5 pksele ulaşıcaya kadar e büyük çakışma artığıa sahp yer kotrol oktalarıı sırayla döüşümde uzaklaştırılması yaklaşık statstk br yötem olarak bemsemştr. Yaklaşık br doğruluk ölçütüü kullaıldığı bu süreçte; tutarlı souçlara ulaşılması her zama garat edlemez. Bu çalışmada, İstabul u Avrupa yakasıa at farklı çözüürlüktek IRS C, SPO P ve Ladsat 5 M görütüler, farklı doğruluklara sahp yer kotrol oktaları koordatları le yapıla ayrı geometrk düzeltme şlem ele alımıştır. Geometrk döüşümler aded Şekl. de dareyle gösterle 9 yer kotrol oktası le; k aded buları yaı sıra kare le gösterle oktalarda dahl olmak üzere toplam 33 yer kotrol oktası le yapılmıştır. Geometrk düzeltme şlem souçlarıa göre tüm uydu görütü souçlarıı bezer özellkler sergledkler ortaya çıkmaktadır. Bu edele bldrde, elde edle souçları çde dğerlere göre daha alamlı olaları serglemes uygu görülmüştür. 53

7 Şekl. Çalışma Alaı ve Yer Kotrol Noktaları ablo de Spot P görütüsüü statk GPS tekğyle üretlmş yer kotrol oktaları le döüşüm souçları verlmştr. Bu görütüü döüşümüde af yere bezerlk döüşümüü yeterl olableceğ dğer tüm döüşüm souçlarıda da görülmüştür. Döüşümler hepsde Karesel Ortalama Hata.5 pkselde daha küçüktür. Öte yada RMS ölçütü amaçladığıda; yüksek doğruluklu (Statk GPS) yer kotrol oktaları le yapıla döüşümü kaltes olumsuz yöde zorladığı hatta geçersz br matematk modele yöledğ gözlemektedr. 53

8 Nokta No ablo. Statk GPS le Üretlmş Yer Kotrol Noktaları ve SPO P Görütü Koordatları Arasıdak Döüşüm Souçları Model t Studet ablo Değer ES KARAR Kala GCP Vx pksel Vy pksel Vp pksel Döüklük Go Redudas İç Güve Dış Güve KOH m (pksel) otal RMS (pksel) r x k x δ x 6 Bezerlk..36 Uyuşumsuz Bezerlk..3 Uyuşumsuz Bezerlk..4 Uyuşumsuz Bezerlk..8 Uyuşumlu İSAİSİK OLARAK ÖNERİLEN İERASYON (Maksmum m p =±,33 pksel) 5 Bezerlk..8 Uyuşumlu Bezerlk..67 Uyuşumlu Bezerlk..67 Uyuşumlu Yarı Af..7 Uyuşumlu Geçersz =.; β =.8 w 7.8 = Yapıla dğer döüşümlerde de RMS ölçütüü zorlaması durumuda, döüşümler matematk modeller geçerllkler statstk alamda zorladığı, yukarıda verle örekte olduğu gb bazı durumlarda da tümde geçerllğ ytrdğ tespt edlmştr. ablo 3. Statk GPS le Üretlmş Yer Kotrol Noktaları ve IRS C Görütü Koordatları Arasıdak Döüşüm Souçları Nokta No 7 53 Model t Studet ablo Değer ES KARAR Kala GCP V x pksel V y pksel V p pksel Döüklük Go Redudas İç Güve Dış Güve KOH m (pksel) otal RMS (pksel) r x k x δ x Yarı Af..8 Uyuşumsuz Yarı Af..5 Uyuşumsuz Yarı Af.. Uyuşumlu İSAİSİK OLARAK ÖNERİLEN İERASYON (Maksmum m p =±,67 pksel) 6 = Af =..99 Uyuşumlu = Af =..5 Uyuşumsuz = Af =..7 Uyuşumlu = Af =..78 Uyuşumlu = Af =..95 Uyuşumlu = Af =..6 Uyuşumsuz = Af =..9 Uyuşumsuz Geçersz?

9 Bezer br durum yukarıda verle ablo 3 te, IRS C uydu görütüsüü statk GPS le üretle yer kotrol oktalarıyla döüşümüde de gözleeblmektedr. Bu döüşümde se, t test soucuda uyuşumsuz yer kotrol oktalarıı ayıklama sürec le, af yere başlagıçta yarı af döüşümü yeterl olduğu; acak RMS ölçütüü zorlaması durumuda, okta küme lşkler bozulduğu ve daha sorasıda döüşüm ç af modelde geçersz kaldığı dkkat çekmektedr. ablo 4 te ayı döüşümü sağlam (robust) kestrm soucuda uyuşumsuz olarak belrlee ve 7 o lu oktaları yede ağırlıkladırılması le elde edle ye döüşüm souçları verlmektedr. ablo 4. Statk GPS le Üretlmş Yer Kotrol Noktaları ve IRS C Görütü Koordatları Arasıdak Döüşümü Sağlam Kestrm Souçları Nokta No Model t Studet Değer ES KARAR Kala GCP Vy pksel Vx pksel Vp pksel KOH m (pksel) otal RMS (pksel) Ye Ağırlık Yarı Af..33 Uyuşumlu Yarı Af..3 Uyuşumlu (Maksmum m p = ±.37) Sağlam Kestrm soucuda belrlee ye ağırlıklar le yapıla bu döüşümde, uyuşumsuz oktaları ver kümesde uzaklaştırıldığıda elde edle doğruluk ölçütlere eş değer büyükler elde edleblmektedr. Bezer br başka uygulama ablo de verle Spot P görütüsüü statk GPS tekğyle üretlmş yer kotrol oktalarıı döüşümü ç uyguladığıda, lgç souçlara ulaşılablmektedr. ablo 5. Statk GPS le Üretlmş Yer Kotrol Noktaları ve SPO P Görütü Koordatları Arasıdak Döüşümü Sağlam Kestrm Souçları Nokta No Model t Studet Değer ES KARAR Kala GCP Vy pksel Vx pksel Vp pksel KOH m (pksel) otal RMS (pksel) Ye Ağırlık 6 Bezerlk..33 Uyuşumlu (Maksmum m p = ±.37) ablo de her br terasyoda sora, EKK kestrm soucuda uyuşumsuz olarak belrlee 6, ve o lu oktaları sırasıyla ayıklaması le statstk olarak öerleble br stadarda ulaşılmıştır. ablo 5 te se uyuşumsuz olarak belrlee 6 o lu oktaı ye Robust ağırlığıı belrlemes soucuda ve o lu oktaları artık uyuşumsuz olmadığı ve döüşüme katkı sudukları belrlemştr. Her k örekte suulmaya çalışıla robust yaklaşımı özellkle afet çalışmaları amaçlı uydu görütüler yleştrlmesde sağlayacağı avatajlara, souçlar ve tartışmalar bölümde değlmştr. SONUÇ ve ÖNERİLER Güümüzde uydu görütüler çözüürlükler gderek yükselmektedr. Bua bağlı olarak; uydu görütülerde şaretlee yüzey oktalarıı karşılıkları arazde daha y belrleeblmekte ve yüksek doğruluklu koum blglere ulaşılablmektedr. Bu durumda uydu görütü sstem le projeksyo sstem arasıdak sapmalar, oldukça duyarlı olarak 534

10 kestrleblmektedr. Başka br deyşle, ölçülerdek doğruluk arttıkça, model duyarlığı ve hataları ayıklamadak gücü de gderek artmaktadır. Bu durumu br soucu olarak; uydu görütüler yleştrlmes amacıyla gerçekleştrle döüşüm souçlarıı matematk statstk yaklaşımlarla sıamaları kaçıılmaz hale gelmektedr. Döüşümü matematk model geçerllğ, model foksyoel ve stokastk yapısıı yaı sıra ölçü kümese de bağlıdır. Ölçü kümesdek kaba veya uyuşumsuz ölçüler matematk model geçersz olmaya zorlarlar. Elde çok sayıda kotrol oktası olması durumuda, Baarda, tstudet veya tau gb klask uyuşumsuz ölçü ayıklama yötemler kullaılarak uyuşumsuz ölçüler yerler başarıyla belrleeblr ve bu ölçüler ölçüler kümesde ayıklamaları döüşümü doğruluğuu pek fazla etklemeyeblr. Acak, br afet sorası kotrol oktalarıı br çoğuu uydu görütüsüde gözlemleemeyeceğ gerçeğ göz öüde tutulmalıdır. Gözlemlee eşlek oktalarıda yeterl doğruluğu sağlayacak, görütü üzerde homoje dağılımlı br küme oluşturması mümkü olamayablecektr. Deetleeblrlğ azala br ölçü, EKK yöteme göre çalışa bu testlerde uyuşumsuz olmaya mahkum edleblr. Bu durumda, arazde yede yüksek doğruluklu kotrol oktalarıı üretlmes afet sorası karar alma süreçler doğal olarak çok yavaşlatır. Daha kolay kayaklarda ye oktaları üretlmes de farklı doğrulukta ölçü kümeler oluşmasıa ede olur; bu farklı kümeler öcül varyasları y belrlemese htyaç duyulur. Özellkle afet sorası durumlarda bezer soruları barıdıra ölçü kümelerde; ölçüler uyuşumsuz olsalar ble, her br ölçüü modele verebleceğ katkı yok edlmemeldr. Başka br deyşle; uyuşumsuz ölçü belrleme yötemler le ayıklaması ögörüle ölçüler (eşlek oktaları) yede ölçülerek değerledrmeye alıması gerekmektedr. Oysa afet sorası durumlarda, böyle br seçeek pek olaaklı değldr. Bu edele Sağlam Kestrm yötemler soucuda ulaşıla uyuşumsuz eşlek oktalar kümese kuşkulu oktalar kümes gözüyle bakılmalıdır. Bu durumda kuşkulu oktalar kümese lşk düzeltmeler, foksyoel modele blmeyeler olarak ekleerek, bu düzeltmeler ç kurula global hpotez test sıaması yolua gdleblr. Bu testler soucuda uyuşumsuz olup da ağı yapısıı boza eşlek oktalar kümes varsa; alamlı robust ağırlıklarıa sahp kuşkulu oktalar kümes dğer oktalar le brlkte, br kez de ağdak geometrk yerler temsl ede ağırlıklara göre topluca değerledrlmeldr. EŞEKKÜRLER Bu bldrye 634 umaralı Uydu Görütüler GPS Verler le Geometrk Döüşümü ve İstabul Avrupa Yakası Yerleşm Bölgeler Zamasal Aalz adlı İÜ Araştırma Fou Proje verleryle destek vere proje yürütücüsü Sayı Yrd. Doç. Dr. Şas KAYA ya özellkle teşekkür ederz. KAYNAKLAR İce, C. D., Koak, H., Kaya, Ş. ve Saraoğlu, R., 5, Uydu Görütülerde Geometrk Düzeltme Verler ç Kullaıla Modeller Sorgulaması, Blmde Moder Yötemler Sempozyumu, 68 Kasım, urkey, KOÜ No: 4, ISBN: , Welch, R. ad Usery, L.E., 984, Cartographc Accuracy of Ladsat 4 MSS ad M Image Data, IEEE, rasacto o Geoscece ad Remote Sesg, vol. GE, No:3. Uzu, S., Dlaver, A., ve Koak, H., 5, Sayısallaştırma Modeller ve Sayısallaştırılmış Harta Koum Blgler Güverlğ, Blmde Moder Yötemler Sempozyumu, 6 8 Kasım, urkey, KOÜ No: 4, ISBN: ,

11 Koak, H, Dlaver, A ve Kurt, O., 999. Uyuşumsuz Ölçüler Belrlemes sürecde Fuzzy Logc, Bulaık Matık Yaklaşımı, HKMO 7. Harta Kurultayı, 5 Mart, s.938, Akara Koak H., Dlaver, A., ve Öztürk, E. 5, Effects of Observato Pla ad Precso o Durato of Outler Detecto ad Fuzzy Logc: A Real Network Applcato, Survey Revew, October, Vol.38, No.98, s: