2. Zenginleşme Türleri a. Malvarlığındaki Etkisine Göre: aa. Müsbet Zenginleşme aaa. Aktifin Artması bbb. Pasifin Azalması...

Transkript

1 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... I KISALTMALAR... V KAYNAKÇA... VI G İ R İ Ş GENEL OLARAK SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME... 8 I. YASAL DÜZENLEME, KAVRAM VE TERİM SORUNU... 9 A. YASAL DÜZENLEME... 9 B. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAVRAMI C. TERİM SORUNU II. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KURUMUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ A. NİSBİLİK B. BAĞIMSIZLIK III.SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME İLİŞKİSİNİN TARAFLARI A. DAVACI B. DAVALI IV. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN BENZER KURUMLARLA İLİŞKİSİ A. İSTİHKAK DAVASI İLE İLİŞKİSİ B. TAŞINIR DAVASI VE ZİLYETLİK DAVALARI İLE İLİŞKİSİ C. HAKSIZ FİİL DAVASIYLA İLİŞKİSİ D. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN TALEPLERLE İLİŞKİSİ E. VEKALETSİZ İŞ GÖRME İLE İLİŞKİSİ IV. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME MEYDANA GETİREN OLAYLAR A. KAZANDIRMA B. MÜDAHALE C. UMULMAYAN OLAY V. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN KOŞULLARI A. ZENGİNLEŞME Zenginleşme Kavramı I

2 2. Zenginleşme Türleri a. Malvarlığındaki Etkisine Göre: aa. Müsbet Zenginleşme aaa. Aktifin Artması bbb. Pasifin Azalması bb. Menfi Zenginleşme b. Zenginleşenin Etkisine Göre: aa. Objektif Zenginleşme bb. Sübjektif Zenginleşme B. FAKİRLEŞME Fakirleşmeyi Koşul Olarak Kabul Eden Görüş Fakirleşmenin Koşul Olmadığı Görüşü Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Sonuç Fakirleşmeye İlişkin Özellikler C. ZENGİNLEŞMENİN GEÇERLİ BİR SEBEBE DAYANMAMASI Edimden Doğan Zenginleşmelerde Edim Dışı Zenginleşmelerde D. NEDENSELLİK BAĞI E. HUKUKA VEYA AHLAKA AYKIRI BİR AMACIN BULUNMAMASI VI. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN HÜKÜM VE SONUÇLARI A.SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE İADE B. ZENGİNLEŞENİN MASRAFLARI TALEP HAKKI Zorunlu masraflar Faydalı Masraflar Lüks Masraflar C. ZAMANAŞIMI Zamanaşımı Süreleri a. Bir Yıllık Süre b. On Yıllık Süre Sebepsiz Zenginleşme Def i KÖTÜNİYETLİ ZENGİNLEŞENİN İADE BORCU I. GENEL OLARAK İADE BORCU II

3 II. KÖTÜNİYET KAVRAMI A. TANIM B. ZAMAN UNSURU C. İSPAT YÜKÜ D. BİLME UNSURUNUN KAPSAMI III. ZENGİNLEŞMENİN ELDEN ÇIKMASI KAVRAMI IV. İADE BORCUNUN KONUSU KÖTÜNİYETLİ ZENGİNLEŞENİN İADE BORCUNUN KAPSAMI I. GENEL OLARAK II. İADESİ GEREKEN ZENGİNLEŞMENİN UNSURLARI A. ZENGİNLEŞMEYİ OLUŞTURAN İLK DEĞER B. İKAME DEĞER C. SEMERELER VE KULLANMA YARARLARI D. ELDEN ÇIKAN ZENGİNLEŞME MİKTARI III. İADE BORCUNUN HESAPLANMASI A. HESAPLAMA TARİHİ B. HESAPLAMAYA İLİŞKİN ÖZELLİKLER KÖTÜNİYETLİ ZENGİNLEŞENİN İADE BORCU AÇISINDAN İNDİRİM KALEMLERİ I. GENEL OLARAK II. İNDİRİM KALEMLERİNİN KÖTÜNİYETLİ ZENGİNLEŞEN BAKIMINDAN UYGULANMASININ GEREKLİLİĞİ III. İNDİRİM KALEMLERİNİN UYGULANMASINDA GÖZ ÖNÜNDE TUTULABİLECEK KRİTERLER A. NEDENSELLİK BAĞI B. ZENGİNLEŞMEYİ DOĞURAN OLAY TÜRÜ C. MALVARLIĞI EKSİLMELERİNİN TÜRÜ D. TARAFLARIN DURUMUNA İLİŞKİN DİĞER ÖZELLİKLER IV. İNDİRİM KALEMLERİ A. MASRAFLAR B. ZENGİNLEŞMENİN SEBEP OLDUĞU ZARARLAR III

4 C. GERİ İSTEMENİN SEBEP OLDUĞU ZARARLAR D. HASAR İADE BORCUNA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR I. İADE BORCUNA FAİZ UYGULANMASI II. İADE SORUMLULUĞUN ÜST SINIRI III. EKONOMİK GELİŞMELER KARŞISINDA İADE BORCUNUN KAPSAMININ BELİRLENMESİ IV. TAM İKİ TARAFA BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDEN KAYNAKLANAN ZENGİNLEŞMELERDE İADE BORCUNUN KAPSAMI 213 V. İADE SIRASINDA İLERİ SÜRÜLECEK TALEPLERİN İADE BORCUNA ETKİSİ SONUÇ ABSTRACT IV

5 KISALTMALAR A.B.D. aşa. BK bkz. : Amerika Birleşik Devletleri : Aşağıda : Borçlar Kanunu : Bakınız c. : Cümle C. : Cilt Çev. dipn. : Çeviren : Dipnotu f. : Fıkra HD HGK İBK : (Yargıtay) Hukuk Dairesi : (Yargıtay) Hukuk Genel Kurulu : İsviçre Borçlar Kanunu m. : Madde MK : Medeni Kanun s. : Sayfa S. : Sayı TTK vd. YKD YİBK : Türk Ticaret Kanunu : ve devamı : Yargıtay Kararları Dergisi : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı yuk. : Yukarıda V

6 KAYNAKÇA ACAR, Faruk :Türk-İsviçre Hukukunda Alacaklılar Arası Teselsül, Birinci Baskı, Ankara 2003 ADALET BAKANLIĞI :Türk Medeni Kanunu, Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun ve Gerekçeleri, Ankara 2002 AKINCI, Şahin :Borçlar Hukuku Bilgisi Genel Hükümler, 9. Bası, Konya 2000 AKİPEK, G. Jale/ AKINTÜRK, Turgut :Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Şahsın Hukuku, C. I, Üçüncü Bası; İstanbul 1998 AKINTÜRK, Turgut :Borçlar Hukuku Genel Hükümler Özel Borç İlişkileri, İstanbul 2003 AKYOL, Şener :Medeni Hukuka Giriş, İstanbul 1995 AKYOL, Şener :Borçlar Hukuku Genel Hükümler I, İstanbul 1995 (Borçlar) VI

7 ANSAY, Sabri Şakir : Haksız İktisap, Adliye Ceridesi, 1940, S. 6, s ANSAY, Tuğrul/ WALLACE, Jr., Don :Introduction to Turkish Law, Ankara 2002 ARAL, Fahrettin :Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara 1999 ARIK, Kemal Fikret :Borçlar Hukuku I Genel Hükümler, Ankara 1964 ARSEBÜK, Esat :Türk Kanunları Bakımından Borçlar Hukukunun Umumi Esasları I Kaynaklar, Ankara 1937 ATAAY, Aytekin :Borçlar Hukukunun Genel Teorisi, Birinci Yarım, İkinci Bası, İstanbul 1975 ATASAYAN, Tacettin :Borçlar Hukuku Sahasında Sistematik Temyiz Neşriyatı, İstanbul 1956 AYAN, Mehmet :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Konya 1996 AYBAY, Aydın :Borçlar Hukuku Dersleri Genel Bölüm, İstanbul 1975 VII

8 BARLAS, Nami :Para Borçlarının İfasında Borçlunun Temerrüdü ve Bu Temerrüt Açısından Düzenlenen Genel Sonuçlar, İstanbul 1992 BAŞTUĞ, İrfan :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Manisa 1984 BAYGIN, Cem : Edim Dışı Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan İade Talebinin Haksız Fiil ve Vekaletsiz iş Görmeden Doğan Talepler Karşısındaki Durumu, Prof. Dr. Fahiman Tekil in Anısına Armağan, s , İstanbul 2003 BELGESAY, Mustafa Reşit : İspat Külfeti ve Haksız Mal İktisabı, Hukuk Gazetesi, , s. 4 BERKİ, Şakir :Borçlar Hukuku Umumi Hükümler, 2. Bası, Ankara 1958 BERKİ, Şakir : Haksız İktisap Md: 61-66, Adalet Dergisi, 1956, S. 10, s (Haksız İktisap) BİLGE, Necip :Hukuk Başlangıcı Hukukun Temel Kavram ve Kurumları, Ankara 1994 VIII

9 BİLGE, Necip :Borçlar Hukuku Dersleri, Hususi Borç Münasebetleri, Ankara 1958 (Borçlar) BİNATLI, Yusuf Ziya :Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Bası, Ankara 1966 BİRSEN, Kemaleddin :Borçlar Hukuku Dersleri, Birinci Kitap, Borçların Umumi Hükümleri, 3. Bası, İstanbul 1954 BOZER, Ali :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2002 BUSSY, Andre :İsviçre Hukukunda Sebepsiz Zenginleşmenin Umumi Şartları Üzerine Bir İnceleme, çev. Kemal Tahir Gürsoy, İstanbul 1947 BUSSY, Andre : İsviçre Hukukunda Sebepsiz Zenginleşmenin (haksız iktisap) Umumi Şartları Üzerinde Bir İnceleme, çev. Kemal Tahir Gürsoy, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1946, S , s (Haksız İktisap) BUSSY, Andre : İsviçre Hukukunda Sebepsiz Zenginleşmenin (haksız iktisap) Umumi Şartları Üzerinde Bir İnceleme, çev. IX

10 Kemal Tahir Gürsoy, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1948, S. 1-4, s (Haksız İktisapII) BUZ, Vedat :Borçlunun Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara 1998 ÇALKIN, Fahri : Haksız Mal İktisabından Doğan Davaların Esası, Ankara Barosu Dergisi, 1954, C. 4, s ÇÖRTOĞLU, Sahir :Taşınmaz Mülkiyetinin Aşkın Kullanılması, Ankara 1988 DALAMANLI, Lütfü/ KAZANCI, Faruk/ KAZANCI, Muharrem :İlmi ve Kazai İçtihatlarla Açıklamalı Borçlar Kanunu, C. II, İstanbul 1990 DALAMANLI, Lütfü/ İZGİ, Ömer :İçtihatlı-Örnekli Borçlar Hukuku Davaları, Ankara 1988 EDİS, Seyfullah :Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, Ankara 1979 EREN, Fikret :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8. Bası, İstanbul 2003 X

11 ERTAŞ, Şeref :Eşya Hukuku, 3. Bası, İzmir 1997 ERZURUMLUOĞLU, Erzan :Borçların Genel Kuralları, Ankara, 1982 ESENER, Turhan :Borçlar Hukuku I Akitlerin Kuruluşu ve Geçerliliği, Ankara 1969 FEENSTRA, Leyden R. : Hukuk Tarihi Açısından Sebepsiz Zenginleşme Dogmatiği, Çev. Özcan Karadeniz, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1972, S. 1-2, s FEYZİOĞLU, F. Necmeddin :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul 1976 GÖNENSAY, A. Samim :Borçlar Hukuku C. I, İstanbul 1948 GÜLTEKİN, M. Sıbgatullah : Haksız Fiil ve Sebepsiz İktisapta Zamanaşımı Meselesi, Adalet Dergisi, 1972, S. 4-5, s GÜNAL, Nadi :Roma Hukukunda Varolmayan Bir Borcun İfası Nedeniyle Sebepsiz Zenginleşme (Condictio Indebiti), Ankara 1996 GÜRİZ, Adnan :Hukuk Başlangıcı, Dördüncü Baskı, Ankara 1994 XI

12 GÜRSOY, Kemal Tahir : Haksız Eylem (Fiil) den Doğan Talep Hakkı ve Bu Hakkın Diğer Talep Haklarıyla Yarışması (Dava Hakkının Telahuku), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1974, S. 1-4, s GÜRSOY, Kemal T./ EREN, Fikret/ CANSEL, Erol :Türk Eşya Hukuku, Ankara 1978 HATEMİ, Hüseyin :Kişiler Hukuku Dersleri, İstanbul 1992 HATEMİ, Hüseyin/ SEROZAN, Rona/ ARPACI, Abdülkadir :Borçlar Hukuku Özel Bölüm, İstanbul 1992 İNAN, Ali Naim :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Kitap, Ankara 1973 İSTEMİ, Mehmet :Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993 (Yayımlanmamış Doktora Tezi) KAÇAK, Nazif :Emsal İçtihatlarla Borçlar Kanunu, Ankara 2002 XII

13 KANETİ, Selim :İsviçre Federal Mahkemesinin Borçlar Hukuku Kararları ( ) I Borçların Genel Hükümleri, Ankara 1968 KARAHASAN, Mustafa Reşit :Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. III, İstanbul 1992 KARAYALÇIN, Yaşar : Zürich Üst Mahkemesinin 27 Temmuz 1962 Tarihli Kararı ve Protestodan Muafiyet İbrazdan Muafiyet Temel Borç İlişkisi Sebepsiz İktisap Konuları, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 1974, S. 3, s KAYMAZ, Seydi/ GÖKCAN, H. Tahsin :Uygulamada Sulh ceza Davaları, 2. Basım, Ankara 2002 KILIÇOĞLU, Ahmet M. :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I C. II, Ankara 2001 KOCAMAN, Arif :Temel Hukuk Bilgisi, 7. Baskı, Ankara 2003 KOCAYUSUFPAŞAOĞLU,Necip :Borçlar Hukuku Dersleri, Birinci Fasikül, 2. Bası, İstanbul 1985 XIII

14 KOÇ, Nevzat :İsviçre-Türk Hukukunda Alacaklının Temerrüdü Şartları ve Sonuçları, Ankara 1992 KOÇ, Nevzat :Türk-İsviçre Hukukunda Nişanlanma Sözleşmesi, İzmir 2002 (Nişanlanma) KOÇ, Nevzat : Kötüniyetli Zilyedin İade Borç ve Hakları, Prof. Dr. Ernest E. Hirsch in Hatırasına Armağan, Ankara 1986 (Zilyetlik) KÖPRÜLÜ, Ömer : Haksız İktisapta Müruruzaman ve İade Mükellefiyeti, Mukayeseli İçtihatlar Dergisi, S. 26, s KURŞAT, Zekeriya :Borçlar Hukuku Alanında Hile Kavramı, İstanbul 2003 KURTOĞLU, Serda : Yersiz Zenginleşme Davasında Hukuki Yanılma Kavramının Kapsamı, İstanbul Barosu Dergisi, 1974, S. 5-8, s KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/ YILMAZ, Ejder :Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, Genişletilmiş 14. Baskı, Ankara 2003 XIV

15 NERAD, Hasan :Borçlar Hukuku, İzmir 1997 OFTİNGER, Karl/ JEANPETRE, Raymond :Borçlar Kanununun Genel Kısmına İlişkin Federal Mahkeme İçtihatları, çev. Kemal Dayındarlı, İkinci Bası OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, Turgut :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İkinci Bası, İstanbul 1998 OĞUZMAN, M. Kemal/ SELİÇİ, Özer :Eşya Hukuku, 9. Bası, İstanbul 2002 OKTAY, Saibe : Türk Hukukunda İyiniyetli Haksız Zilyedin İade Borcu İle İyiniyetli Sebepsiz Zenginleşenin İade Borcunun Karşılaştırılması, İstanbul Barosu Dergisi, 1990, S , s OSER, H./ SCHÖNENBERGER, W. :Borçlar Hukuku, çev. Recai Seçkin, 2. Bası, Ankara 1947 ÖNEN, Turgut :Borçlar Hukuku, Ankara 1990 XV

16 ÖZ, M. Turgut :Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul 1990 ÖZAKMAN, Cumhur : Sebepsiz Zenginleşme Davasının Mahiyeti ve Konusu, Yargı, 1977, S. 18, s ÖZDEMİR, Durmuş :Yeni Kamulaştırma Kanunu ve Mevzuatı, 1. Basım, Ankara 2002 ÖZEN, Burak : Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Konusu Olarak Ticari İşletme, Bilgi Toplumunda Hukuk Ünal Tekinalp e Armağan, C. II, s , İstanbul 2003 ÖZKAN, Hasan :Asliye Hukuk Davaları ve Tatbikatı, C. I, 5. Baskı, Ankara ÖZSUNAY, Ergun :Borçlar Hukuku I, 2. Bası, İstanbul 1983 ÖZTAN, Bilge :Medeni Hukukun Temel Kavramları, 9. Bası, Ankara 2002 POROY, Reha/ TEKİNALP, Ünal :Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 12. Bası, İstanbul 1995 PULAŞLI, Hasan :Şarta Bağlı İşlemler ve Hukuki Sonuçları, Ankara 1989 XVI

17 REİSOĞLU, Safa :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 15. Bası, İstanbul 2002 REİSOĞLU, Seza :Sebepsiz İktisap Davasının Genel Şartları, Ankara 1961 RENDA,Nihat/ ONURSAN,Galip :Dördüncü Hukuk Dairesinin Emsal Kararlarıyle Borçlar Hukuku, C. II, Ankara 1973 SALEİLLES, Raymond :Alman Kanunu Medenisinin Birinci Tasarısına Göre Borcun Genel Teorisi Hakkında Etüd, çev. Mişon Ventura, İstanbul 1949 SAYMEN, H. Ferit/ ELBİR, Halid K. :Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 1966 SCHWARZ, Andreas B. :Borçlar Hukuku Dersleri, C. I, çev. Bülent Davran, İstanbul 1948 SEROZAN, Rona :İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, İstanbul 2002 SEROZAN, Rona : Haksız Zilyetlik Kurallarının Haksız Zenginleşme Kurallarıyla XVII

18 Tamamlanması: Haksız Zilyet Zararına Onun Yararlardan Sorumsuzluk Ayrıcalığının Daraltılması ve Haksız Zilyet Yararına Onun Masraf Alacağının Genişletilmesi, Prof. Dr. S. S. Tekinay ın Hatırasına Armağan, İstanbul 1999, s (Tamamlanma) SEROZAN, Rona :Sözleşmeden Dönme, İstanbul 1975 (Dönme) SERPER, Özer : Sabit Kıymetlerde Yeniden Değerleme, İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, 1971, S. 4-6, s. 51, 63 SİRMEN, A. Lale :Eşya Hukuku Dersleri, Ankara 1995 ŞENOCAK, Zarife :Borçlunun İfa Yardımcılarından Dolayı Sorumluluğu, Ankara 1995 ŞİMŞEK, Edip : Kambiyo Senetlerinde Haksız İktisap Davası, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 1977, S. 2, s TANDOĞAN, Haluk :Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, 3. Bası, Ankara 1987 TANDOĞAN, Haluk :Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. I/I, 3. Bası, Ankara 1985 XVIII

19 TANDOĞAN, Haluk :Türk Mesuliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet), Ankara 1961 (Mesuliyet) TEKİNAY, Selahattin Sulhi :Türk Aile Hukuku, 6. Bası, İstanbul 1986 TEKİNAY, Selahattin Sulhi :Borçların İfası, İhlali, Sona Ermesi ve Özel Nevileri, İstanbul 1967 (İfa) TEKİNAY, Selahattin Sulhi / AKMAN, Servet/ BURCUOĞLU, Haluk/ ALTOP,Atilla :Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yeniden Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 7. Baskı, İstanbul 1993 TEPECİ, Kamil :Notlu ve İzahlı Borçlar Kanunu ve İlgili Kanunlar, Nizamnameler, Temyiz Mahkemesi Kararları, Federal Mahkeme Kararları, Talimatname ve Tamimler, İkinci Basılış, Ankara 1954 TİFTİK, Mustafa :Akit Dışı Sorumlulukta Maddi Tazminatın Kapsamı, Ankara 1994 TUĞLACI, Pars :İngilizce-Türkçe İktisadi Ticari Hukuki Terimler Sözlüğü, İstanbul-Ankara-İzmir XIX

20 TUNABOYLU, Müslim :Ortaklığın Giderilmesi (İzale-i Şüyu) ve Paydaşlıktan Çıkarılma Davaları, Ankara 1997 TUNÇOMAĞ, Kenan :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, 5. Bası, İstanbul 1972 TURANBOY, K. Nuri : Sebepsiz Zenginleşme Davasının Asli- Tali Niteliği, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,, C. I, S. 2 (Aralık 1997), s TUTUMLU, Mehmet Akif :Türk Borçlar Hukukunda Zamanaşımı ve Uygulaması, İstanbul 1991 ULUSAN, İlhan :İyiniyetli Sebepsiz Zenginleşenin İade Borcunun Sınırlanması Sorunu, İstanbul 1984 UYGUR, Turgut :Açıklamalı İçtihatlı Borçlar Kanunu Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, C. III, Ankara 2003 ÜNAL, Mehmet :Şekli Eşya Hukuku, 2. Bası, Ankara 1994 VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet / XX

21 KAYNAR, Reşat :Türk Borçlar Kanununa Göre Borçlar Hukuku, İstanbul 1955 VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet :Türk Medeni Hukuku Umumi Esaslar, Cilt I, 6. Bası, 1963 von THUR, Andreas :Borçlar Hukuku, çev. Cevat Edege, C. I, İstanbul 1952 YILMAZ, Ejder :Hukuk Sözlüğü, Ankara 1986 YAVUZ, Nihat :(Uygulamada) Sebepsiz İktisap (Nedensiz Zenginleşme), Ankara 1998 ZEVKLİLER, Aydın :Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 3. Baskı, Ankara 1987 ZEVKLİLER, Aydın :Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2001 (Borçlar) XXI

22 G İ R İ Ş Sözleşmeler ve haksız fiiller gibi bir borç kaynağı olan sebepsiz zenginleşmeye ilişkin hükümlere, Borçlar Kanunu nun üçüncü faslında (m ) yer verilmiştir. Her ne kadar, yasada Haksız bir fiil ile mal iktisabından doğan borçlar şeklinde ifade edilmişse de, sebepsiz zenginleşmenin bir malın mülkiyetinin kazanımı ve bunun haksız bir fiil ile gerçekleştirilmesi halleriyle sınırlı olmadığı, bugün için, hemen hemen tartışmasızdır 1. Yasada yer alan ifadeden farklı fakat bu ifadeyi de anlamca içerecek şekilde, sebepsiz zenginleşmeden doğan borcu, haklı bir sebep olmaksızın başka bir kişinin aleyhine olarak zenginleşen kişinin, malvarlığında meydana gelen artışı, aleyhine zenginleştiği kişiye aynen veya değer üzerinden iade etme yükümlülüğü, şeklinde tanımlamak mümkündür 2. Sebepsiz zenginleşmenin bir borç kaynağı olarak düzenlenmesi, Hukuken geçerli bir sebebi olmaksızın, bir başkasının malvarlığından istifade 1 BİNATLI, Yusuf Ziya, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Bası, Ankara, 1966, s. 175; BİRSEN, Kemaleddin, Borçlar Hukuku Dersleri, Birinci Kitap, Borçların Umumi Hükümleri, 3. Bası, İstanbul, 1954, s. 328; EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 8. Bası, İstanbul, 2003, s. 801; KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I C. II, Ankara, 2001, s. 320; SAYMEN, H. Ferit/ ELBİR, Halid K., Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 1966, s. 534; AKINCI, Şahin, Borçlar Hukuku Bilgisi Genel Hükümler, Konya, 2000, s. 145; VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet/ KAYNAR, Reşat, Türk Borçlar Kanununa Göre Borçlar Hukuku, İstanbul, 1955, s. 133; AYBAY, Aydın, Borçlar Hukuku Dersleri Genel Bölüm, İstanbul, 1975, s. 99; İNAN, Ali Naim, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Kitap, Ankara, 1973, s. 464; ATAAY, Aytekin, Borçlar Hukukunun Genel Teorisi, Birinci Yarım, İkinci Bası, İstanbul, 1975, s KILIÇOĞLU, s. 320; EREN, s. 803; ZEVKLİLER, Aydın, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2001, s. 133; AKINCI, s. 149; ÖZSUNAY, Ergun, Borçlar Hukuku I, 2. Bası, İstanbul, 1983, s. 214; TUNÇOMAĞ, Kenan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, 5. Bası, İstanbul, 1972, s. 384; ATAAY, s. 376; SAYMEN/ ELBİR, s. 560; İNAN, s. 474; ÖZAKMAN, Cumhur, Sebepsiz Zenginleşme Davasının Mahiyeti ve Konusu, Yargı, 1977, S. 18, s. 12; SEROZAN, Rona, İfa, İfa

23 ederek, kendi malvarlığını artıran kimsenin, elde ettiğini geri vermesi şeklinde 3 özetlenebilecek ve kökeni Aristoteles e kadar uzanan denkleştirici adalet düşüncesine dayanır. Bu hususu daha geniş bir ifadeyle hakkaniyet düşüncesine dayandırmak da mümkündür 4. Özellikle hukuk düzeninin hukuki güven ve istikrarı koruma düşüncesiyle öncelik tanıdığı yürürlükteki hukuka uygun, fakat özü itibariyle adil olmayan sonuçların giderilmesi açısından bakıldığında, bu düşünce daha net görülebilir 5. Tüm hukuk normları, en azından teorik olarak, felsefi bir olgu olan adalet i gerçekleştirme amacıyla, yasa koyucu tarafından çıkarılır 6. Bir borç kaynağı olarak sebepsiz zenginleşme, şekli hukuka uygun olan haksızlıkları gidererek denkleştirici adalet ilkesine ve bu vesileyle sosyal adaleti gerçekleştirmeye hizmet etmesi 7 sebebiyle, toplumda hukuk bilincinin gelişmesinde, önemli bir yere sahiptir. Sebepsiz zenginleşmenin malvarlıkları arasında geçerli bir sebebe dayanmaksızın ortaya çıkan kaymaları giderme suretiyle denkleştirici adaleti sağlama işlevi 8 yanında, bu tür kaymaya konu olan malvarlığı unsurunun Engelleri, Haksız Zenginleşme, İstanbul, 2002, s. 316; REİSOĞLU, Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 15. Bası, İstanbul, 2002, s HD, , 5380/7636 (YKD C. 29, S. 3, s. 398); ÖZ, M. Turgut, Öğreti ve Uygulamada Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul, 1990, s. 9; YAVUZ, Nihat, (Uygulamada) Sebepsiz İktisap (Nedensiz Zenginleşme), Ankara, 1998, s ÖZ, s. 9; YAVUZ, s SEROZAN, s. 264; TUNÇOMAĞ, s. 368; ÖZ, s. 6 6 BİLGE, Necip, Hukuk Başlangıcı Hukukun Temel Kavram ve Kurumları, Ankara, 1994, s. 32; ÖZAKMAN, s. 6 7 OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İkinci Bası, İstanbul, 1998, s. 690; ÖZ, s ÖZ, s. 10, 11; AYBAY, s. 99; FEYZİOĞLU, Feyzi Necmeddin, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul, 1976, s. 783; EREN, s. 804; YAVUZ, s. 558; ÇALKIN, Fahri, Haksız Mal İktisabından Doğan Davaların Esası, Ankara Barosu Dergisi, 1954, C. 4, s

24 aynen iadesini sağlama işlevi 9 de vardır. Gerçekten, sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan iade borcunda, tazminat borçlarında olduğu gibi zararın parasal değerinin alacaklıya devredilmesi değil, öncelikle, zenginleşme konusu şeyin aynen iade edilmesi amaçlanır 10. Bu yönüyle sebepsiz zenginleşme davası istihkak davasına benzer 11. Sebepsiz zenginleşmenin ayrıca yasada düzenlenmiş diğer hüküm ve kurumların ortaya çıkardığı hukuki sonuçlara eklenen yan bir sonuç olmak suretiyle, bu sonuçları tamamlama ve düzeltme işlevleri de vardır 12. Sözgelimi, irade sakatlığı sebebiyle sözleşmenin iptal edilmesi (BK m. 31) durumunda, tarafların sözleşme dolayısıyla iktisap ettiği şeyleri sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade etmesinde, sebepsiz zenginleşmenin tamamlayıcı işlevi ; keza sözleşmenin geçersizliğine rağmen buna bağlı kazandırmanın geçerli sayıldığı durumlarda (örneğin MK m. 775 teki işleme durumu), kazandırma dolayısıyla elde edilen zenginleşmenin sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade edilmesinde, sebepsiz zenginleşmenin düzeltici işlevi söz konusudur 13. Sebepsiz zenginleşmeye ilişkin hükümler, tamamlayıcı veya düzeltici olarak yasada açıkça öngörüldüğü haller dışında da koşullarının varlığı halinde, doğrudan bir atıf yapılması gerekmeksizin, borçlar hukukunda ve diğer özel hukuk alanlarında uygulanabilecektir 14. Bu 9 ÖZ, s. 12, 13; GÖNENSAY, A. Samim, Borçlar Hukuku, C. I, İstanbul, 1948, s ÖZ, s. 13; FEYZİOĞLU, s. 783; TEKİNAY, Selahattin Sulhi/ AKMAN, Servet/ BURCUOĞLU, Haluk/ ALTOP, Atilla, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, İstanbul 1993, s. 749; AKINCI, s ÖZ, s. 13; EREN, s ARSEBÜK, Esat, Türk Kanunları Bakımından Borçlar Hukukunun Umumi Esasları I Kaynaklar, Ankara, 1937, s. 295; ÖZ, s. 14; SEROZAN, s OĞUZMAN/ ÖZ, s. 692; ÖZ, s. 14; SEROZAN, s TUNÇOMAĞ, s. 369; SEROZAN, s. 256; Ancak hemen belirtmek gerekirse, konunun 506 sayılı Yasanın 84. maddesinde düzenlemeye tabi kılınmış olması karşısında, bu özel düzenlemenin, Borçlar 3

25 hükümlerin Borçlar Kanunu nun genel hükümleri arasında düzenlenmiş olması da bu doğrultuda bir uygulamayı gerektirir 15. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı gibi sebepsiz zenginleşme kurumuna özelliğini veren ve söz konusu işlevleri yükleyen husus, zenginleşenin elde ettiği zenginleşmeyi iade etme sorumluluğunu doğurmasıdır. Sebepsiz zenginleşme kurumunun kendisine yüklenen bu işlevleri yerine getirmesi veya diğer bir deyişle bu hükümlerin konuluş amaçlarına gerçek anlamda ulaşılabilmesi için, iade borcunun doğru şekilde yerine getirilmesi, gerekir. Bunun için hiç şüphesiz, öncelikle bu borcun kapsamının doğru tayin edilmesi, gerekir. Sebepsiz zenginleşmeye ilişkin hükümlerin çok geniş bir uygulama alanı olmasına rağmen, Borçlar Kanunu nda bu kurumu düzenleyen hükümler (m.61-m.66), tüm sebepsiz zenginleşme durumlarına uygun çözümler öngörmekten uzaktır. Bunda, bu hükümlerin kötü kaleme alınmasının 16 yanında, yasa koyucunun bilinçli olarak uygulamaya takdir hakkı bırakmasının 17 ve bu hükümlerin kaleme alındığı zamana göre ekonomik ilişkilerin büyük gelişme göstermesinin de payı vardır. Dolayısıyla, sebepsiz zenginleşmeden doğan iade borcunun kapsamının belirlenmesinde, öğretiye büyük görev düşmektedir. Kanunu ve İcra İflas Kanununun 72. maddesine göre, uygulama önceliği mevcut ise de, anılan 84. maddedeki düzenleme boşluklarının Borçlar Kanununun 61 ve ardından gelen, maddeleri hükümlerinin uygulanması suretiyle doldurulması gereği de yadsınamaz. (10. HD, , 1184/2253, YKD., C. 29, S. 7, s. 1078) 15 EREN, s. 803; TUNÇOMAĞ, s B.K. 63/F-1 deki madde metninin kötü ifadesi (HGK, , 2000/ , 2001/32, YKD., C. 27, S. 10, s. 1477) 4

26 Sebepsiz zenginleşme kurumu, bir tasfiye ilişkisi ortaya çıkarır. Bu sebeple, sebepsiz zenginleşme oluşturan artışın iadesinde, sebepsiz zenginleşmeye sebep olan olayın hiç gerçekleşmemiş olduğu bir konuma ulaşılması hedeflenmeli 18, iade borcunun kapsamı, buna göre belirlenmelidir. Ancak, çoğu kez, tam anlamıyla böyle bir konuma ulaşmak, mümkün olmaz. Bunda alacaklının malvarlığındaki azalma ile borçlunun malvarlığındaki artışın başlangıçtaki farklılıkları yanında, bu miktarların ve tarafların malvarlıklarının iade tarihine kadar kendi içlerinde gösterecekleri olumlu ya da olumsuz farklılıklar 19 da etkilidir. İade borcunun kapsamının belirlenmesinin sorun haline dönüşmesi, bu farklılıkların en azından birinin bulunduğu durumda, gerçekleşir 20. Söz konusu farklılıklardan kaynaklanan olumlu veya olumsuz sonuçların taraflar arasında paylaştırılması 21, iade borcunun kapsamının belirlenmesi aracılığı ile mümkün olacaktır. Sebepsiz zenginleşmeden doğan iade borcunda sınırın iyi belirlenmemesi, sebepsiz zenginleşme oluşturan olayı, taraflardan biri için cazip hale getirir 22. Şüphesiz, bu durum, sebepsiz zenginleşme ile ortaya çıkan menfaatler dengesizliğinin yeterince giderilememesine veya yeni bir menfaat dengesizliğine, yol açacaktır ki böyle bir sonucu, sebepsiz 17 REİSOĞLU, Seza, Sebepsiz İktisap Davasının Genel Şartları, Ankara, 1961, s. 57; İNAN, s. 474; SAYMEN/ ELBİR, s. 559; TUNÇOMAĞ, s. 384; ULUSAN, İlhan, İyiniyetli sebepsiz Zenginleşenin İade Borcunun Sınırlanması Sorunu, İstanbul, 1984, s Schaufelberger, Peter, Bereicherung durch unerlaubte Handlung, Zürich, 1981, s. 12 (İSTEMİ, Mehmet, Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları, AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1993 (Yayımlanmamış Doktora Tezi), s. 41 den naklen); SEROZAN, s FEYZİOĞLU, s Zenginleşme ve fakirleşme miktarlarının birbirine eşit olması durumunda, fakirleşme koşulu ile ilgili tartışmalara yer olmayacağı hakkında bkz., ÖZ, s Flessner e göre iade borcunun kapsamının belirlenmesinde temel sorun, oluşan bir zararın taraflar arasında paylaştırılmasıdır. Bu konuda bkz., ULUSAN, s. 168 vd. 5

27 zenginleşme kurumuna yüklenen işlevlerle bağdaştırmaya imkan yoktur 23. Buna göre, sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan iade borcunun kapsamını ve diğer özelliklerini doğru tespit etmek, büyük önem arz etmektedir. Borçlar Kanunu ndaki iadeye ilişkin düzenlemeler, daha ziyade zenginleşenin kötüniyetli olması ihtimaline göre yapılmış ve buna, zenginleşenin iyiniyetli olması durumunda, iyiniyetli zenginleşen lehine olarak, çeşitli istisnalar getirilmiştir 24. İyiniyetli zenginleşenin iade anında elinde kalan zenginleşmenin iadesiyle sorumlu olması ilkesi şeklinde ifade edilebilecek bu istisna, iyiniyetli zenginleşenin iade borcunun kapsamının belirlenmesinde bariz bir kolaylık sağlar. İade borcunun kapsamının belirlenmesinde zorluklar, daha çok kötüniyetli zenginleşenin iade borcu ile ilgili olarak ortaya çıkar. Günümüz sosyo-ekonomik çevresinde malvarlığını oluşturan değerlerin nitelik ve nicelikleri hızla artmakta, ekonomik değerlerle birlikte, ekonomik hayat da gittikçe daha akışkan ve ilişkiler karmaşık bir hale gelmektedir. Aynı tespiti, hukuk alanında da yapmak, mümkündür. Buna göre, sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlarda iade borcunun kapsamının belirlenmesinde, zenginleşenin iyiniyetli veya kötüniyetli olması temelinde, 22 Aksi takdirde kısmi iade durumu oluşacak, iade dışındaki zenginleşme iade borçlusu yedinde haksız zenginleşme olarak kalacak iade borçlularının iadede direnmelerine neden olacaktır. (13. HD, , 5830/7636, YKD., C.,29, S. 3, s. 399) 23 Yasa koyucunun geri almanın bir kesimine cevaz vermediğini ve dolayısıyle kötü niyet çerçevesinde nedensiz zenginleşmeyi yeğlediği düşünülemez ve bizzat nedensiz zenginleşme davasının niteliğine uygun düşmez. (HGK, , 1771/13, YAVUZ, s. 171) 24 BUSSY, Andre, İsviçre Hukukunda Sebepsiz Zenginleşmenin Umumi Şartları Üzerine Bir İnceleme, çev. Kemal Tahir Gürsoy, İstanbul, 1947, s. 107; TUNÇOMAĞ, s. 385; FEYZİOĞLU, s. 806; ÖZSUNAY, s

28 gittikçe daha fazla kriterin kullanılması ve daha fazla ihtimalin düşünülmesi gerektiği açıktır. Bu açıklamalar ışığında, tezimizin konusu, her ne kadar Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlarda kötüniyetli zenginleşenin iade borcu olarak belirlenmişse de çalışmamızı, kötüniyetli zenginleşenin iade borcunun kapsamı odağında yürütmeyi, uygun buluyoruz. Buna yönelik olarak da öncelikle, sebepsiz zenginleşmeden doğan borçların genel özelliklerini ele alacak, sonraki aşamalarda, kötüniyetli zenginleşenin iade borcunu, iade borcunun kapsamı temelinde, inceleyeceğiz. Buna karşın, iade borcunun diğer borç kaynakları ile ortak olan hüküm ve sonuçları, iade borcunun kapsamını doğrudan etkileyen özel birkaç durum dışında, inceleme konusu yapılmayacaktır. Tezimiz özet niteliğindeki bir sonuç bölümüyle tamamlanacaktır. 7

29 1. GENEL OLARAK SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME Zenginleşenin iade borcu, yasakoyucunun sebepsiz zenginleşme olgusuna bağladığı yaptırımdır. İade borcunun söz konusu olabilmesi için öncelikle sebepsiz zenginleşme olarak nitelendirilecek bir durum bulunmalıdır. Bu sebeple, iade borcunun sağlıklı bir şekilde açıklanabilmesi için sebepsiz zenginleşme kurumuna ilişkin özelliklerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Özellikle, zenginleşme, fakirleşme, nedensellik bağı gibi konuların anlaşılma biçimlerine göre iade borcunun kapsamının doğrudan etkilenecek olması 25, bunu zorunlu kılmaktadır. Keza, sebepsiz zenginleşme hukukunda iade borcu ile ilgili olarak hakime tanınan geniş takdir hakkının doğru şekilde uygulanabilmesi için de bu kurumun diğer özellikleri iyi anlaşılmalıdır. Bu bağlamda Kötüniyetli zenginleşenin iade borcuna geçmeden önce, sebepsiz zenginleşme kavramı, sebepsiz zenginleşme kurumunun nitelikleri, sebepsiz zenginleşme ilişkisinin tarafları, sebepsiz zenginleşmenin benzer kurumlarla ilişkisi, sebepsiz zenginleşme doğuran olaylar, sebepsiz zenginleşmenin koşulları ve sebepsiz zenginleşmenin hüküm ve sonuçları gibi konuları ana hatlarıyla inceleyeceğiz. 25 İade edilecek zenginleşme miktarı konusunda öğretideki bu ayrık düşünceleri, kısaca fakirleşme kadar olmalıdır veya fiili değer artışı yani gerçek zenginleşme miktarı ne ise o olmalıdır veyahut ihlal edilen hakkın sahibine bahşettiği yararlanma yetkisi ile bağdaşmayan her türlü zenginleşme miktarı kadar olmalıdır şeklinde özetlemek mümkündür. (HGK, , 2000/ , 2001/32, YKD., C. 27, S. 10, s. 1472) 8

30 I. YASAL DÜZENLEME, KAVRAM VE TERİM SORUNU A. YASAL DÜZENLEME Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlara ilişkin temel hükümler Borçlar Kanunu nda Umumi Hükümler başlıklı Birinci Kısım ın Borçların Teşekkülü başlıklı Birinci Bab ında, Haksız Bir Fiil İle Mal İktisabından Doğan Borçlar alt başlıklı Üçüncü Fasıl da (m. 61- m. 66) yer almaktadır. Bu faslın ilk maddesi olan m.61 sebepsiz zenginleşme davasının genel koşullarını ve başlıca sebepsiz zenginleşme doğuran olayları içermekte olup, şu şekildedir: Haklı bir sebep olmaksızın aharın zararına mal iktisab eden kimse, onu iadeye mecburdur. Hususiyle muteber olmayan veya tahakkuk etmemiş bulunan bir sebebe yahut vücudu nihayet bulmuş olan bir sebebe müsteniden ahzolunan şeyin, iadesi lazımdır. Bu madde iade borcunun kapsamının belirlenmesi açısından da temel bir hükümdür. Sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan iade borcunun ayrıntıları ise, zenginleşenin iyiniyetli veya kötüniyetli olması nazara alınarak m. 63 te düzenlenmiştir. Müddeaaleyhin borcu başlıklı bu maddede yer alan ifade şu şekildedir: Haksız olarak bir şeyi istifa eden kimse, onun istirdadı zamanında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği miktar nisbetinde red ve iade ile mükellef değildir. 9

31 Şu kadar ki kabız, o şeyi suiniyet ile elden çıkarmış yahut onu elden çıkarır iken bilahare red ve iadeye mecbur olacağına vakif bulunmuş olursa red ve iadeye mecburdur. Söz konusu maddenin ilk fıkrası iyiniyetli zenginleşenin iade borcunu düzenlemektedir. Her ne kadar burada genel bir ifade kullanılmışsa da bu durum kural olarak herkesin kötüniyetli olduğu ispatlanmadıkça iyiniyetli olmasından kaynaklanır. Maddenin ikinci fıkrası ise kötüniyetli zenginleşenin iade borcunu düzenlemektedir. İkinci fıkranın kaleme alınma şekli ilk fıkradaki genel kuralın istisnasının belirtilmesi niteliğindedir. Oysa maddi hukuk alanındaki sonuçları itibariyle birinci fıkrada yer alan ifade Borçlar Kanunu nda yer alan diğer borçlar için geçerli olmayan bir sona erme sebebi ortaya koymaktadır 26. Bu sebebin kötüniyetli zenginleşen için geçerli olmadığını düzenleyen ikinci fıkra ise birinci fıkranın istisnası görünümünün aksine maddi hukuk dünyasında kötüniyetli zenginleşenin iade borcunu bu bakımdan Borçlar Kanunu ndaki genel hükümlere tabi kılmakla daha genel bir ilke içermektedir 27. Bu faslın diğer maddelerinden m. 62 borç olmayan şeyin ifa edilmesinden kaynaklanan sebepsiz zenginleşme durumuna ilişkin özelliklere ve sebepsiz zenginleşmenin kapsamı dışında bırakılan özel durumlara, m. 64 zenginleşenin masrafları talep hakkına, m. 65 alacaklının hukuka veya ahlaka aykırı amacı sebebiyle iade talep edememesine ve m. 66 ise sebepsiz 26 BUSSY (çev. Gürsoy), s. 107; TUNÇOMAĞ, s. 385; ayrıca bu konuda bkz., s BUSSY (çev. Gürsoy), s. 107; TUNÇOMAĞ, s

32 zenginleşmeden doğan borçların zamanaşımına uğramasına ilişkin hükümler içerir. Sebepsiz zenginleşmeye ilişkin temel hükümlerin yer aldığı bu fasıldan başka Borçlar Kanunu nun (sözgelimi m. 39/3, m. 117/2) ve başka yasaların değişik maddelerinde (sözgelimi MK m. 122, m. 775; TTK m. 474/2, m. 644/1, m. 685) sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlara ilişkin hükümler yer almaktadır. Öte yandan bu maddelerde sebepsiz zenginleşme davasının koşullarına ilişkin hükümler yer almamakta, daha ziyade iadenin sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre yapılacağı (sözgelimi BK m. 117/2) veya sebepsiz zenginleşme davası açma hakkının saklı tutulduğu (sözgelimi BK m. 498) hususları belirtilmektedir 28. Bunların dışında, sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlara ilişkin Borçlar Kanunu ndaki hükümlerin konumundan da anlaşılacağı üzere Birinci Kısım da yer alan Borçların Hükmü başlıklı İkinci Bab daki hükümler ve Borçların Sukutu başlıklı Üçüncü Bab taki hükümler başta olmak üzere Borçlar Kanunu ndaki borçlara ilişkin genel hükümler, bu borçlar hakkında da uygulanabilecektir 29. Diğer bir deyişle Borçlar Kanunu ndaki genel hükümler, sebepsiz zenginleşmeden doğan borçları düzenleyen özel hükümlerle bağdaştığı oranda, bu borçlar bakımından da uygulanacaktır 30. Öte yandan sebepsiz zenginleşme kurumunun şekli hukukun hakkaniyete aykırı sonuçları 28 İSTEMİ, s. 4; ÖZ, s ÖZ, s. 19 BUSSY (çev. Gürsoy), s. 107; TUNÇOMAĞ, s. 392; ÖZAKMAN, s BUSSY (çev. Gürsoy), s. 107; TUNÇOMAĞ, s. 392; ÖZ, s. 19; ÖZAKMAN, s

33 giderme işlevi dikkate alınarak, genel hükümlerin sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar bakımından daha esnek uygulanması söz konusu olabilir 31. B. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KAVRAMI Sözleşmeler ve haksız fiiller gibi bir borç kaynağı olan sebepsiz zenginleşmeye ilişkin temel hükümlere (BK m ), Borçlar Kanunu nun üçüncü faslında Haksız bir fiil ile mal iktisabından doğan borçlar başlığı altında yer verilmesine karşın, sebepsiz zenginleşmeden söz edebilmek için, ne bir haksız fiile ne de bir malın mülkiyetinin kazanılmasına gerek vardır 32. Sebepsiz zenginleşme, yasanın lafzının aksine, haksız bir fiil ile gerçekleştirilmek zorunda değildir. Sebepsiz zenginleşme doğuran olay bir kazandırma diğer bir deyişle bir edim olabileceği gibi üçüncü bir kişinin eylemi, bir doğa olayı veya borçlunun haksız fiil teşkil etmeyen bir eylemi de olabilir. 33 Yine bir malın ya da hakkın iktisabı suretiyle malvarlığının artırılmış olması da sebepsiz zenginleşmenin olmazsa olmaz koşulu değildir. Gerçekten, bir hak iktisap edilmeden de malvarlığında bir artış oluşturulması, diğer bir deyişle zenginleşme, mümkündür 34. Sözgelimi bir hizmet ediminden yararlanan kişinin de malvarlığında artış ortaya çıkacağı açıktır 35. Hatta 31 FEYZİOĞLU, s. 807; ÖZ, s BİRSEN, s. 328; EREN, s. 802; KILIÇOĞLU, s. 320; SAYMEN/ ELBİR, s. 534; BİNATLI, s. 175; ÖZ, s. 3; ATAAY, s. 357; BOZER, Ali, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2002, s EREN, s. 801; İNAN, s. 465; KILIÇOĞLU, s. 320; SAYMEN/ ELBİR, s. 533; ATAAY, s EREN, s. 802; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 688; ATAAY, s KILIÇOĞLU, s

34 hukukumuzda mülkiyetin kazanılmasında sebebe bağlılık ilkesi kabul edilmiş olduğundan 36, bir malın mülkiyetinin haksız şekilde kazanılması suretiyle sebepsiz zenginleşme ortaya çıkması ihtimali, oldukça düşüktür. Borçlar Kanunu nda düzenlenen borç kaynaklarından üçüncüsü olan sebepsiz zenginleşme, yasada yer alan Haksız bir fiil ile mal iktisabı ifadesinden farklı fakat bu ifadeyi de kapsayacak genel bir söyleyişle, Bir kimsenin malvarlığında, haklı bir sebep olmaksızın, başka bir kimsenin malvarlığının aleyhine olarak meydana gelen artış şeklinde, tanımlanabilir. Tıpkı haksız fiil gibi, bir borç kaynağı olarak sebepsiz zenginleşme de herhangi bir hukuki işleme değil, doğrudan kanuna dayanır. 37 C. TERİM SORUNU Yasa koyucu, sebepsiz zenginleşmeye ilişkin temel düzenlemeleri, Haksız bir fiil ile mal iktisabından doğan borçlar başlığı altında, yapmıştır. Ancak, söz konusu maddelerde (BK m m. 66) düzenlenen kuruma verilecek ad konusunda, çeşitli yasalarda kullanılan adların farklılığı bir yana, öğretide ve uygulamada da birlik yoktur. 36 EREN, s. 808; REİSOĞLU, Safa, s. 222; REİSOĞLU, Seza, s. 55; RENDA, Nihat/ ONURSAN, Galip, Dördüncü Hukuk Dairesinin Emsal Kararlarıyle Borçlar Hukuku, C. II, Ankara, 1973, s. 959; SCHWARZ, Andreas B., Borçlar Hukuku Dersleri, C. I, çev. Bülent Davran, İstanbul, 1948, s. 283; ESENER, Turhan, Borçlar Hukuku I Akitlerin Kuruluşu ve Geçerliliği, Ankara, 1969, s. 184; İSTEMİ, s. 9; TEKİNAY/ AKMAN/ BURCUOĞLU/ ALTOP, s. 733; AKINCI, s. 151; von THUR, Andreas, Borçlar Hukuku, çev. Cevat Edege, C. I, İstanbul, 1952, s. 445; İNAN, s. 475; AYAN, Mehmet, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Konya, 1996, s. 267; BİRSEN, s. 336; KILIÇOĞLU, s. 322; Taşınır malların mülkiyetinin kazanılması ile ilgili olarak karşı görüşte ÖZ, s. 79 vd.; SEROZAN, s. 255; ÖZEN, Burak, Sebepsiz Zenginleşme Talebinin Konusu Olarak Ticari İşletme, Bilgi Toplumunda Hukuk Ünal Tekinalp e Armağan, C. II, İstanbul, 2003, s. 708; AYBAY, s EREN, s. 801; KILIÇOĞLU, s. 320; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 690; SEROZAN, s. 258; SAYMEN/ ELBİR, s

35 Yasa koyucu, sebepsiz zenginleşme kurumunu ifade etmek üzere, BK m. 39 da haksız mal iktisabı, BK m. 60 ta haksız surette mal iktisabı, BK m.117 de haksız iktisab, BK m. 412 de iktisab, BK m. 498 de haksız mal edinme, TTK m. 474/2 ile m. 644/1 de sebepsiz iktisap ve MK m. 122 ile m. 775 de sebepsiz zenginleşme ifadelerini kullanmıştır 38. Öğretide de bu kurumu ifade etmek üzere sebepsiz zenginleşme 39 ifadesinin yanı sıra zaman zaman haksız iktisap 40, haksız zenginleşme 41 haksız mal kazanma 42, haksız mal iktisabı 43, sebepsiz iktisap 44, haksız ve sebepsiz mal iktisabı 45 gibi terimler de kullanılmaktadır. Bu borç kaynağını ifade etmek üzere, uygulamada kullanılan terimler arasında da tam birlik olduğu söylenemez. Öyle ki, Yargıtay kararlarında yaygın olarak sebepsiz zenginleşme 46 terimi kullanılmasına karşın zaman zaman nedensiz zenginleşme 47, nedensiz edinim 48, haksız iktisab 49, sebepsiz iktisap 50, sebepsiz mal edinme 51, haksız zenginleşme 52, 38 Eski Medeni Kanun da sebepsiz zenginleşme kurumunu ifade etmek üzere m.122nin karşılığı olan m.86 da bigayrihakkın mal edinme ve m.775 in karşılığı olan m.699 da sebepsiz mal edinme ifadeleri kullanılıyordu. Bunun için bkz. İNAN, s. 464 ; VELİDEDEOĞLU/ KAYNAR, s EREN, s. 801 vd.; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 687 vd.; ÖZAKMAN, s. 5 vd.; TUNÇOMAĞ, s. 368 vd.; ÖZ, s. 3 vd.; ULUSAN, s. 1 vd. 40 ARSEBÜK, s. 295 vd.; AYBAY, s. 99 vd.; GÖNENSAY, s. 235 vd.; SAYMEN/ ELBİR, s. 531 vd. 41 SEROZAN, s. 254 vd. 42 İNAN, s BERKİ, Şakir, Borçlar Hukuku Umumi Hükümler, 2. Bası, Ankara, 1958, s. 129 vd. 44 ARIK, Kemal Fikret, Borçlar Hukuku I Genel Hükümler, Ankara, 1964, s. 149 vd.; BİRSEN, s. 327 vd.; ÖNEN, Turgut, Borçlar Hukuku, Ankara, 1990, s. 165 vd.; VELİDEDEOĞLU/ KAYNAR, s. 132 vd. ; ATAAY, s. 357 vd. 45 BİNATLI, s. 175 vd HD, , 2021/2348 (YAVUZ, s. 794); HGK, , 576/76 (YAVUZ, s. 821) HD, , 12730/1228 (YAVUZ, s.782); 13. HD, , 10155/11050 (YAVUZ, s. 791) HD, , 1255/3547 (YKD., C. 9, S. 4, s. 5679) HD, , 9672/19745 (YAVUZ, s. 770); 13. HD, , 2351/2710 (YAVUZ, s. 784) HD, , 5996/8104 (YAVUZ, s. 228) 14

36 terimlerine de yer verilmiştir 53. Hatta, bu terimlerden birden fazlasının bir arada kullanıldığı kararlar da mevcuttur 54. Her ne kadar yasalarda, öğreti ve uygulamada, sebepsiz zenginleşme kurumunu ifade etmek için çok farklı terimler kullanılagelmişse de bu farklılığın maddi hukuk alanına çok fazla yansıdığı, söylenemez. Gerçekten, bu kurumu ifade etmek için haksız iktisap ve sebepsiz iktisap terimlerini kullanan yazarlar 55 dahi bu borç kaynağının kapsamını, haksız fiil veya maddi bir malın mülkiyetinin kazanılması durumlarına, özgülememektedir. Uygulamada, Yargıtay kararlarına 56 yansıyan tutum da bu doğrultudadır. Anlam genişliği açısından, bu kurumu ifade etmek üzere kullanılabilecek en uygun terimin sebepsiz zenginleşme 57 olduğunu, söyleyebiliriz. Zira gerek zenginleşme sözcüğünün anlamı, iktisap sözcüğünden, gerekse sebepsiz sözcüğünün anlamı, haksız sözcüğünün anlamından, daha geniştir 58. Bu kurumu ifade etmek üzere kullanılan diğer terimlerin, maddi hukuk anlamında, sebepsiz zenginleşme oluşturacak kimi borç ilişkilerini kapsam dışı bırakma olasılıkları, mevcuttur. Ayrıca, haksız fiil HD, , 7329/5355 (YAVUZ, s. 85, dpn. 6); 4. HD, , 3010/7596 (YAVUZ, s. 87) HD, , 7391/119 (YAVUZ, s. 756); 3. HD, , 1779/2034 (YAVUZ, s. 137) 53 İSTEMİ, s. 6, dpn HD, , 7001/2309 (YAVUZ, s. 878); HGK, , 387/997 (YAVUZ, s. 882) 55 BİRSEN, s. 328; SAYMEN/ ELBİR, s. 534; BİNATLI, s Geçerli bir iş akdi bulunmamakla beraber böyle bir akit varmışçasına devletin iş yerinde çalıştırılmış bulunan işçi sebepsiz mal edinme hükümlerince devletten alacak isteyebilir. (HGK, , 1284/ 739, YAVUZ, s. 199) 57 Unjust enrichment: F. Einrichissement sous cause Sebepsiz zenginleşme, haksız iktisap. (TUĞLACI, Pars, İngilizce-Türkçe İktisadi Ticari Hukuki Terimler Sözlüğü, İstanbul-Ankara-İzmir, s. 519) 58 AKINCI, s. 145; EREN, s. 802; GÖNENSAY, s. 235, dpn. 1; GÜNAL, Nadi, Roma Hukukunda Varolmayan Bir Borcun İfası Nedeniyle Sebepsiz Zenginleşme (Condictio Indebiti), Ankara, 1996, s. 9, dpn. 5.; ÖZ, s. 5; ATAAY, s

37 sorumluluğundaki anlamı itibariyle karışıklığa yol açabileceğinden 59, haksız sözcüğü yerine sebepsiz sözcüğünün kullanılması, uygun olacaktır. Her ne kadar edinim kelimesinin zenginleşme kelimesiyle, nedensiz kelimesinin sebepsiz kelimesiyle eş anlamlı olduğu, buna göre, nedensiz edinim teriminin kullanılmasının bu tür bir sakınca doğurmayacağı, düşünülebilirse de öğreti ve uygulamada yaygınlığı itibariyle, bu çalışmada sebepsiz zenginleşme terimini, tercih ediyoruz 60. II. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME KURUMUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ A. NİSBİLİK Sebepsiz zenginleşmeden doğan borcun konusu, malvarlığı alacaklı aleyhine zenginleşen borçlunun, malvarlığında oluşan bu zenginleşmeyi, alacaklıya iade etmesidir 61. İade borcu, zenginleşme borçlunun malvarlığında mevcutsa aynen, bunun mümkün olmaması halinde ise, değer üzerinden fakirleşene verilmesini, ifade eder 62. Her ne kadar sebepsiz zenginleşmeden doğan alacaklarda öncelikle zenginleşme konusu şeyin aynen talebi söz konusu olsa da sebepsiz 59 ÖZ, s. 4; ATAAY, s. 357; EREN, s. 802; AKINCI, s Yasa koyucu da tarihinde yürürlüğe giren yeni Medeni Kanunda istikrarlı bir şekilde bu terimi kullanmak (m.122 ve m.775 ) suretiyle tercihini sebepsiz zenginleşme ifadesinden yana yapmıştır. 61 SEROZAN, s. 258; Davalı arsa sahibinin davacılara karşı bir sebepsiz zenginleşmesi de bulunmamaktadır. Arsa sahibinin bir sebepsiz zenginleşmesi varsa ancak yüklenici akidine karşıdır. Bu durumda davada arsa sahibine husumet yöneltilemez.davacılar ödedikleri satış bedelini ancak yüklenici akidlerinden isteyebilirler. (13. HD, , 2002/12900, 2003/1885, YKD., C. 29, S. 7, s. 1099) 16

38 zenginleşmeden doğan borçlar, alacaklıya nisbi bir hak sağlar 63. Bir başka ifadeyle, zenginleşme konusu mevcut ve aynen iade mümkün olsa da, zenginleşmenin iadesi talebi nisbi (şahsi = kişisel) niteliktedir. Ancak bunun için zenginleşme konusu üzerinde zenginleşenin mülkiyet hakkı bulunması gerekir. Aksi takdirde aleyhine zenginleşilenin mülkiyet (istihkak) talebi, sebepsiz zenginleşme talebini ortadan kaldırır 64. Sebepsiz zenginleşme talebinin nisbi niteliğini, aynen iadenin mümkün olmayıp zenginleşmenin değer üzerinden iadesinin talep edildiği durumlarda, daha bariz gözlemlemek mümkündür 65. Sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan alacak, nisbi bir hak sağlaması sebebiyle, sadece zenginleşen ve mirasçılarına karşı ileri sürülebilir 66. Zenginleşme konusu eşya veya hakkın üçüncü bir kişiye hiçbir değişiklik yapılmadan devredilmesi halinde dahi alacağın, devralan üçüncü kişiye karşı ileri sürülmesi, mümkün değildir 67. Ancak, koşulları varsa üçüncü kişiye karşı, haksız fiil sorumluluğuna başvurulabilir 68. Sebepsiz zenginleşme 62 ARSEBÜK, s. 320; EREN, s. 805; SAYMEN/ ELBİR, s. 572; VELİDEDEOĞLU/ KAYNAR, s. 133; SEROZAN, s BİLGE, s. 214; SEROZAN, s. 258; REİSOĞLU, Safa, s. 222; ATAAY, s. 384; FEYZİOĞLU, s. 783; BUSSY, Andre, İsviçre Hukukunda Sebepsiz Zenginleşmenin (haksız iktisap) Umumi Şartları Üzerinde Bir İnceleme, çev. Kemal Tahir Gürsoy, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1946, S , s Bu konuda bkz. aşa., s. 24, 25, 26 (istihkak davası ile karşılaştırma) 65 KILIÇOĞLU, s. 323; SEROZAN, s. 258; FEYZİOĞLU, s. 783; ÖZSUNAY, s. 218; BUSSY (çev. Gürsoy), Haksız İktisap, s ÖZ, s.16; REİSOĞLU, Safa, s. 222; ATAAY, s. 384; ÖZSUNAY, s ARSEBÜK, s. 320; EREN, s. 805; GÖNENSAY, s. 241; KILIÇOĞLU, s. 323; SEROZAN, s. 290; REİSOĞLU, Safa, s. 226; SAYMEN/ ELBİR, s. 572; Davacı borcu olmadığı dava konusu meblağı icra takibi sırasında isim benzerliği nedeniyle davalının borçlusu olduğu şirkete ödemiştir...borcunu ödediği davalıya karşı bu konuda bir talep hakkı asla bulunmamaktadır (3. HD, , YAVUZ, s. 116); Alman Hukuku nda sebepsiz iktisap edilen şeyin üçüncü kişiye bağışlanması durumunda, doğrudan üçüncü kişiye karşı dava açılabileceği kabul edilmektedir. Bu konuda bkz., ÖZ, s KANETİ, Selim, İsviçre Federal Mahkemesinin Borçlar Hukuku Kararları ( ) I Borçların Genel Hükümleri, Ankara, 1968, s. 189; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 693; REİSOĞLU, Safa, s

39 davası, üçüncü bir kişi aleyhine açılmışsa, davalı borçlu sıfatına sahip olmadığından (husumetten), dava reddedilir 69. Bu duruma, üçüncü kişinin iyiniyetli yada kötüniyetli olmasının bir etkisi yoktur. Aynı zamanda, zenginleşenin iyiniyetli veya kötüniyetli olmasının da bir önemi yoktur. Sebepsiz zenginleşmeden doğan alacağın nisbi bir nitelik göstermesi, zenginleşenin iflası halinde, alacaklının, zenginleşme konusu şey borçlunun malvarlığında aynen mevcut olsa bile, bunun iadesini isteyememesi, alacağını iflas masasına kaydettirmekle yetinmek zorunda kalması şeklinde, belirginleşir 70. Sebepsiz zenginleşmeden doğan hakkın nisbi bir hak olan alacak hakkı olması, bu hakkın karşılığı olan iade borcunun, Borçlar Kanunu ndaki borçların ifasına ve ifa edilmemesine ilişkin genel hükümlere tabi olması sonucunu doğurur 71. B. BAĞIMSIZLIK Öğretide, sebepsiz zenginleşmenin bağımsız bir dava hakkı mı yoksa tali (ikincil) bir dava hakkı mı tanıdığı tartışmalıdır. 69 KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/ YILMAZ, Ejder, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, Genişletilmiş 14. Baskı, Ankara, 2003, s AKINCI, s. 149; EREN, s. 806; GÖNENSAY, s. 264; İNAN, s. 481; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 694; ÖZ, s.17; BUSSY (çev. Gürsoy), Haksız İktisap, s OĞUZMAN/ ÖZ, s. 694; ÖZ, s

40 Bu konudaki bir görüş 72, sebepsiz zenginleşme ilişkisinin tali bir dava hakkı doğurduğu, ancak başka bir borç kaynağından doğan hukuki talep hakkının bulunmaması durumunda sebepsiz zenginleşme davasının açılabileceği yönündedir 73. Bu görüşe 74 göre aynı olaydan dolayı istihkak davası veya sözleşme, haksız fiil ya da vekaletsiz iş görmeden kaynaklanan bir alacak davası açmak mümkün olduğu sürece, sebepsiz zenginleşme davası açmak mümkün değildir 75. Zira, alacaklının bu davalardan birini açarak talepte bulunma hakkı bulunduğu için sebepsiz zenginleşme gerçekleşmemiştir 76. Bu konudaki diğer bir görüş, bazı talep haklarının sebepsiz zenginleşmeyi önlediğini buna karşın diğer bazı taleplerin sebepsiz zenginleşme davası ile birlikte bulunabileceğini ifade eden nispi ikincillik görüşü dür 77. Gerçekten bazı yazarlar 78, sebepsiz zenginleşme davasının haksız fiil davası veya gerçek olmayan vekaletsiz iş görmeden kaynaklanan dava ile bir arada bulunabileceğini buna karşın istihkak davası ve sözleşmeden kaynaklanan alacak davasına nazaran tali nitelikte olduğunu kabul eder. 72 Bu görüşte: TEKİNAY/ AKMAN/ BURCUOĞLU/ ALTOP, s. 735; KILIÇOĞLU, s. 322, 323; SAYMEN/ELBİR, s. 575; TUNÇOMAĞ, s. 395; OSER, H./ SCHÖNENBERGER, W., Borçlar Hukuku, çev. Recai Seçkin, 2. Bası, Ankara, 1947, s Bu konuda bkz., ÖZ, s. 60; SEROZAN, s. 270; EREN, s. 806; TURANBOY, s. 100; OĞUZMAN/ ÖZ, s Bu görüş mutlak ikincillik görüşü olarak da adlandırılır. Bu konuda bkz., ÖZ, s. 60; OĞUZMAN/ ÖZ, s TEKİNAY/ AKMAN/ BURCUOĞLU/ ALTOP, s. 735; KILIÇOĞLU, s. 322, 323; SAYMEN/ELBİR, s. 575; OSER/ SCHÖNENBERGER (çev. Seçkin), s. 559; Ayrıca bkz., EREN, s. 806; ÖZ, s. 60; TURANBOY, s. 100; OĞUZMAN/ ÖZ, s KILIÇOĞLU, s. 322; OSER/ SCHÖNENBERGER (çev. Seçkin), s. 559; Ayrıca bkz., EREN, s ÖZ, s. 60; OĞUZMAN/ ÖZ, s ARIK, s. 150; İNAN, s. 481; REİSOĞLU, Seza, s. 31, 32; ÖZSUNAY, s. 218, 219; Ayrıca bkz., ÖZ, s. 61, dipn. 2 19

41 Bağımsızlık görüşü 79 olarak adlandırılan bir başka görüş ise sebepsiz zenginleşme kurumunun ikincil nitelikte olmadığı, diğer hukuki kurumlardan tamamen bağımsız olduğu yönündedir. Bu görüşe göre sebepsiz zenginleşmenin kendine özgü koşulları gerçekleştiğinde başka bir koşul aranmaksızın sebepsiz zenginleşme davası açılabilecektir. 80 Genellikle, istihkak davasının veya sözleşmeden kaynaklanan bir talebin bulunması durumunda, sebepsiz zenginleşmenin söz konusu olmaması, bu borç kaynağının tali nitelikte olduğu şeklinde yorumlanmaktadır 81. Oysa, sebepsiz zenginleşmeden doğan bir borç ilişkisinin mevcut olmadığı durumda, bunun taliliğinden de söz edilemez 82. Bir borç ilişkisinin taliliğinden söz edebilmek için birden fazla hukuki sebebe dayanan talep ve dava haklarının belirli bir sıra dahilinde alacaklıya tanınması gerekir 83. Buna göre başka hak ve taleplere varlık veren koşullar sebepsiz zenginleşmenin koşullarından birini engelliyorsa, tali bir dava hakkı değil mevcut olmayan bir dava hakkı söz konusu olur 84. Öyleyse, sebepsiz zenginleşmenin alacaklıya tali bir dava hakkı tanıdığına dair görüşler yerinde değildir 85. Öte yandan, sebepsiz zenginleşme davasının tali nitelikte olduğunun kabul edilmesi sebepsiz zenginleşme davasının koşulları arasına başka bir 79 ÖZ, s. 61; EREN, s. 806; ATAAY, s. 384; TURANBOY, s. 101; AKINCI, s. 149; REİSOĞLU, Safa, s. 226; OĞUZMAN/ ÖZ, s ÖZ, s. 61; EREN, s. 806; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 695; TURANBOY, s Bu konuda bkz., ARIK, s. 150; İNAN, s. 481; KILIÇOĞLU, s. 322, 323; SAYMEN/ELBİR, s. 575; TEKİNAY/ AKMAN/ BURCUOĞLU/ ALTOP, s. 735; ÖZSUNAY, s EREN, s. 806; ÖZ, s. 61; TURANBOY, s. 99; OĞUZMAN/ ÖZ, s EREN, s. 806; TURANBOY, s EREN, s. 807; ÖZ, s. 61; TURANBOY, s. 99; OĞUZMAN/ ÖZ, s TURANBOY, s. 100; ÖZ, s. 61; EREN, s. 806; OĞUZMAN/ ÖZ, s. 695, 20