Silifke, Olba (U uralan ) Arkeolojik Yüzey Araflt rmas 2003 Archaeological Surveys at Olba (U uralan ), Silifke-Mersin, in 2003

Transkript

1 Silifke, Olba (U uralan ) Arkeolojik Yüzey Araflt rmas 2003 Archaeological Surveys at Olba (U uralan ), Silifke-Mersin, in 2003 Emel ERTEN Mersin, Silifke, Uzuncaburç Beldesi nin 4 km. do usunda, Uzuncaburç-Örenköy yolu üzerinde yer alan Olba (Ura-U uralan ) arkeolojik yüzey araflt rmalar 2001 den bu yana her y l aral ks z sürdürülmektedir. Antik yerleflim, Olba territoriumu s n rlar içinde, denizden ortalama 1100 m., bulundu u düzlükten yaklafl k 50 m. yükseklikteki akropolis ve çevresindedir. Akropolis do udan ve bat dan iki vadi ile s n rlan r ve bu vadiler güneye do ru daha genifl bir vadi taban nda, fieytan Deresi olarak adland r lan derin yar kta birleflir. Akropolis in kuzey kesiminde ise, çok daha farkl bir görünüm söz konusudur. Düzlük ve tar msal etkinli e uygun arazi yap s dikkati çeker. Olba dinsel yap lar ; su kemerleri, nymphaeum, sarn çlar, tiyatro, konutlar gibi kamusal yap lar ve sur duvarlar ve kulelerden oluflan savunma kurulufllar ile Roma Dönemi nde yaflayan bir kent niteli indedir. Ayr ca, çeflitli tiplerdeki mezarlar kentteki nüfusun kan t d r. Olba-Diocaesarea (Uzuncaburç) Hellenistik Dönem den beri getirdi i dinsel ve yönetsel merkez olma özelli ini Roma Dönemi nde de bir ölçüde korurken, Olba günlük yaflamla, tar msal etkinlik ve üretimle ilgili bir kent özelli i tafl r. ki merkezin bir yolla birbirine ba l olmas da onlar n aras ndaki do rudan ba lant n n kan t d r. Olba da yerleflim alan n n hemen her kesiminde mezarlar yer al r. Bunlar n say lar n n çoklu u ve gösterdikleri çeflitlilik nedeniyle araflt rman n bafllang c ndan beri ana ilgi alanlar ndan biri kentteki mezar yap lar ve tipleridir. Olba da bafll ca üç mezar tipine rastlan r: Surveys at Olba (Ura - U uralanı) have been undertaken continuously since Olba is located on the Uzuncaburç-Örenköy road, 4 km to the east of Uzuncaburç District of Silifke-Mersin. The ancient settlement is within the borders of Olba territory, on and around an acropolis rising 50 m above the plain at an altitude of 1100 meters. The acropolis is bordered with two valleys on the east and the west, which join towards south in a wider valley basin called fieytan Creek. On the northern side of the acropolis the landscape is different, with the flat land convenient for cultivation. With its religious structures, secular structures such as aqueduct, nymphaeum, cisterns, theatre and houses, and fortifications with towers Olba was a living city in the Roman Period. Besides, the tombs of various types are evidence for the inhabitants of the city. In the Roman Period Olba-Diocaeserea (Uzuncaburç) still retained to some extent its quality of being a religious and administrative center since the Hellenistic Period while Olba bears the quality of being a city involved in daily life, agricultural activities and production. The fact that the two centers are connected physically with a road proves the direct connection in between. Tombs are found almost all over Olba. Thanks to the high number and great variety of tombs, they have been one of the major foci since the very beginning of the surveys. The major burial types found in Olba are as follows: 105

2 1. Kaya Mezar 2. Lahit 3. Tap nak Plânl An t Mezar YÜZEY ARAfiTIRMA RAPORLARI 2002 y l nda ilk çizim ve rölöveleri yap lan Olba tap nak plânl an t mezar 2003 çal flma döneminde de yeniden ele al narak, mimari detaylar konusunda bilinmeyenler ayd nlat lmaya çal fl ld (Res. 1). Prostylos tap nak biçiminde yap ld ve Korinth düzeninde oldu u anlafl lan yap n n tümüyle y k lm fl durumdaki cephesi konusunda bilgi sa lamak amac yla Kültür Bakanl izniyle sondajlar aç ld. Sondajlar, an t n önünde bafllang çta basamakl bir düzenlemenin söz konusu oldu unu ancak, ilk yap m tarihi sonras nda yap n n de ifliklikler yap larak kullan ld n gösterdi. Ayr ca, tap na n ön sütun dizisine ait Korinth bafll saptand. An t mezar n en iyi korunan kuzey-bat (arka) duvar n n kuzey-bat köflesinde aç lan sondaj, yap n n altyap s ve temelleri konusunda flimdiye dek bilinmeyen baz detaylar ortaya ç kartt. Üç tafl s ras ndan oluflan ve 1.55 m. yükseklikteki podyumun alt nda yine harçs z ve rektagonal tafllarla örülen bir çevre duvar belirlendi. Podyumdan 30 cm. ç k nt yapan bu duvar n yaklafl k 10 cm. lik bir bölümünün toprak üzerinde görülmesi gerekir. Bunun alt nda ise, daha düzensiz iflçilik yans - tan 20 cm. yükseklikte tafl temel ve en altta da tafl dolgu/ 1. Rock tombs 2. Sarcophagus 3. Monumental tomb with a temple layout The first relevé and drawings of the monumental tomb with temple layout were done in 2002 and in 2003 the structure was reevaluated with the aim of filling the gaps in architecture (Fig. 1). The structure is a prostyle of the Corinthian order. As the façade is entirely in ruins, with the permission issued by the Ministry of Culture soundings were opened in order to acquire data. Soundings revealed that the structure originally had an arrangement with steps in front but that it was later altered. Besides, a Corinthian capital belonging to the row of prostyle columns was located. The sounding opened on the northwest corner of the north-west (rear) wall of the monumental tomb revealed some unknown details about the substructure and foundations. Under the 1.55 m high podium built with three courses of stones was found an encircling wall built with rectangular stones but without mortar. This wall protrudes about 30 cm from the podium and about 10 cm portion of it must have been visible. Under this wall is the stone foundation 20 cm in height with quite irregular workmanship, and under that is the stone filling. Based on these details uncovered we can Res. 1 / Fig

3 blokaj vard r. Bu saptamalar uyar nca, Olba tap nak mezar n Da l k Kilikya da baflta Elaiussa-Sebaste (Ayafl), Korykos (K zkalesi) olmak üzere Imbriogon (Dösene), Kanytelis (Kanl divane), Cambazl, Mezgitkale ve Olba- Diokaisareia (Uzuncaburç) gibi pek çok merkezde tan nan bir tipin temsilcisi olarak de erlendirebiliriz. Benzerleri gibi Olba örne ini de.s. 2. yy. a tarihlemek olas d r. Tap nak plânl an t mezar n yan s ra 2002 de ilk saptama ve de erlendirmelerinin yap ld iki ayr kaya mezar n n da mimari ölçüm ve çizimleri 2003 araflt rma döneminde gerçeklefltirildi. Bunlardan ilki, Do u Vadisi ne bakan, Korinth düzeninde tetrastylos tap nak cepheli kaya mezar d r (Res. 2). Vadi taban ndan yaklafl k 15 m. yükseltideki mezara kayaya oyulmufl basamaklarla ulafl l r. 2.7x2.9 m. lik ölçüleriyle kareye yak n plânl mezar odas n n girifle göre sa taraf nda tafl mezar yeri, giriflin tam karfl s nda ise bir nifl vard r. Olba daki tap nak cepheli di er kaya mezar, Güney Nekropolisi olarak adland r lan kesimdedir. ki on sütunu ve onlar n tafl d bafltaban ve al nl ktan oluflan düzenlemeye sahiptir (Res. 3). Mezar odas 2.85x2.43 m. boyutlar nda, dikdörtgen plânl d r. En çok 1.70 m. yükseklikteki tavan, beflik tonoz biçimindedir. Olba daki kaya mezar mimarl n n en güzel örneklerinden biri, akropolis eteklerinde, Do u Vadisi nin bat yamac üzerindedir. Vadi taban ndan yaklafl k 9 m. yükseklikteki an t n kemerli cephe düzenlemesi vard r (Res. 4). Birbirine farkl seviyelerde aç lan üç ayr mekana sahip olan bir mezar kompleksi niteli indedir ve Do u Roma topraklar nda en görkemli örnekleri Petra da tan nan mezar gelene inin Kilikia Bölgesi temsilcisi olarak nitelenebilir. Olba da yerleflim alan n n hemen her yerinde, kimi zaman kaya mezarlar n n yan bafl nda lahitler saptan r araflt rmalar nda yerlefltirilifl biçimleri ve yap m özellikleri bak m ndan Olba daki lahitler de erlendirildi ve ölçüm ve çizimlerine baflland. Yap mlar nda yerli kireç tafl n n kullan ld lahitlerin süslemeli ya da süslemesiz örnekleri vard r. Süslemesiz olanlar, sandukalar n n alt ve üstünde ç k nt l profile; k rma çat biçiminde, merkez ve köfle akroterli kapaklara sahiptir. Süslemeli lahitlerde kullan lan bafll ca unsurlar girland, girland tafl yan Eros, çelenk, yaz tl ya da yaz ts z tabula ansata ya da düz levha (tabula) olarak belirlenir. Ba ms z olarak ifllendikten sonra uygun bir konuma, örne in düzlefltirilen bir kaya yüzeyine yerlefltirilen lahitlerden baflka kaya kütlesiyle birlikte yekpare Res. 2 / Fig. 2 infer that the monumental temple tomb of Olba is an example well known from many sites in Rough Cilicia such as Elaiussa-Sebaste (Ayafl) and Korykos (Kızkalesi) firstly, and Imbriogon (Dösene), Kanytelis (Kanlıdivane), Cambazlı, Mezgitkale and Olba-Diocaeserea (Uzuncaburç). It is plausible to date the Olba example to the 2nd century, as are the similar ones. Two rock tombs discovered and explored first in 2002 were measured and plans to the scale were drawn in the 2003 campaign. The first has a tetrastyle temple façade of Corinthian order and faces the East Valley (Fig. 2). Located about 15 meters above the valley floor the rock tomb is accessed via steps cut into the rock. The burial chamber measures 2.70x2.90 m and has the stone burial bench on the right and a niche opposite the entrance. The other rock tomb with a temple façade is in the section called the South Necropolis. This rock tomb 107

4 had two Ionian columns supporting an entablature and a pediment (Fig. 3). The burial chamber measures 2.85x2.43 m and barrel-vaulted ceiling is 1.70 m tall at the highest point. A beautiful example of rock tombs in Olba is found on the west slope of the East Valley, on the skirts of the acropolis. The tomb located at 9 meters above the valley floor has an arched façade (Fig. 4). The tomb is a complex of three chambers opening into each other and can be said to be the Cilician representative of the tomb tradition, whose best examples are found at Petra. Res. 3 / Fig. 3 ifllenenler, chamosorion niteli i tafl yanlar vard r. Ayr ca, kimi lahitler birer kaya an t, ait olduklar mezar kompleksinin bir parças olarak ifllenirler. Olba lahitlerinin.s. 2. ve 3. yy. a tarihlenmeleri olas d r. Olba 2003 araflt rmas n n temel konular ndan biri de akropolis üzerindeki an tsal yap d r. Bafllang çta anakayan n oluflturdu u ve k smen biçim verilmifl podyum üzerinden yükselen prostylos plânl bir an t-mezar oldu unu düflündü ümüz ve sahip oldu u mimari elemanlar nedeniyle Korinth düzeninde,.s. 2. yy. a ait oldu u anlafl lan yap yla ilgili gelifltirilen incelemeler, bunun bat ya do ru uzanan birimleri bulunan daha genifl kapsaml bir plânlamaya sahip oldu unu gösterdi. Akropolis in tam tepesindeki ayr cal kl konumu, yap n n yerel ya da imparatorluk kültüne adanan bir tap nak olabilece ini düflündürmektedir araflt rma döneminde mimari ölçüm ve çizimlerine bafllanan yap yla ilgili önümüzdeki y llarda çal flmalar sürdürülecektir. Almost all over the settlement and sometimes by the rock tombs stand sarcophagi. In the 2003 campaign, the sarcophagi in Olba were evaluated according to their placement form and construction features, and their dimensions were measured and drawings started. Made of local limestone some sarcophagi have decoration while some do not. Those without decoration have a projecting profile at the bottom and top of the chest, and a lid in the form of a pitched roof with acroteria in the middle and at the corners. Decorated sarcophagi have mainly garlands, Erotes carrying garlands, wreaths, tabulae ansata or tabulae with or without inscriptions. While some sarcophagi were carved separately and then placed at some suitable location, e.g. on a hewn rock terrace, there are also examples carved entirely from the bedrock, i.e. chamosorion. Besides, some sarcophagi were worked as rock monuments, as part of the burial complex they belong to. It is plausible to date the Olba sarcophagi to the 2nd and 3 rd centuries. One main area of focus in 2003 was the monumental structure atop the acropolis. Our preliminary observation was that it was a monumental prostyle temple tomb of the Corinthian order rising on a podium carved from the bedrock and dated it to the 2 nd century; however, as our surveys progressed it was understood that the structure was part of a larger complex with units extending towards west. Its privileged location atop the acropolis suggests its identification as a temple dedicated to a local or imperial cult. The architectural measurements and drawings begun in 2003 will continue in the future. About 10 meters above the valley floor on the west slope of the fieytan Creek Valley stretching to the south were found a rock cut monumental room, comprising chambers and alcoves, and a series of niches. We are of the opinion that this complex is a cult place dedicated to the deities of local traditions. 108

5 2003 araflt rmas nda, güneye do ru uzanan fieytan Deresi Vadisi nin bat yamac nda, vadi taban ndan ortalama 10 m. yükseklikte kayaya oyulmufl oda ve girintilerden oluflan görkemli bir mekan ve nifller dizisine rastland. Bunun yerel inan fllarla ilgili, bölgede tap n lan tanr ya da tanr çalara adanm fl bir kült yeri oldu unu sanmaktay z. Res. 4 / Fig