Beyin Göçü ve Türkiye

Transkript

1 Beyin Göçü ve Türkiye rfan ERDO AN* Özet Bu makalenin amac ; beyin göçünün kavramsal olarak aç klamas n yaparak özellikle Türkiye nin karfl laflt beyin göçü sorunlar n n anlafl lmas için bir çerçeve sunmakt r. Makalede öncelikle beyin göçü, kavramsal olarak aç kland ktan sonra beyin göçüne sebep olan etkenler ele al nm flt r. Ayr ca beyin göçü sorunuyla ilgili olarak Türkiye nin durumu de erlendirilmifl ve beyin göçü konusunda Türkiye nin yaflad klar yla ilgili bilgiler sunulmufltur. Makalenin yaz lmas nda beyin göçü ile ilgili kuramsal eserlerin ve araflt rmalar n taranmas na dayal bir yöntem izlenmifltir. Makalede beyin göçünün; siyasal ve dinsel etkenler, çal flma koflullar, ifl gücü ve e itim plânlamas, sömürge ba lar, yurtd fl nda ö renim, araflt rma koflullar ve bilinçli politikalar gibi etkenlere dayal olarak meydana geldi i ortaya konmaktad r. Anahtar Kelimeler Beyin Göçü, Yurtd fl nda E itim, Göç. * Doç. Dr., stanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Ö retim Üyesi Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 3 (1) May s / May

2 Doç. Dr. rfan ERDO AN stanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel E itim Fakültesi E itim Bilimleri Bölümü Laleli 34470, stanbul Elektronik Posta: irfan_erdogan@hotmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler Erdo an,. (2002). Okul yönetimi ve ö retim liderli i. stanbul: Sistem Yay nlar. Erdo an,. (2002). S n f yönetimi. stanbul: Sistem Yay nlar. Erdo an,. (2002). E itimde de iflim yönetimi. Ankara: PegemA Yay c l k. Erdo an,. (2001). Ulusal kalk nma ve e itim iliflkisi. Liberal Düflünce, 21, Erdo an,. (2000). Ça dafl e itim sistemleri. stanbul: Sistem Yay nlar. Erdo an,. & Demirel, Ö. (2000). Educational system in Turkey. In N. P. Terzis (Ed.), Educational systems of Balkan countries: Issues and trends (pp ). Theseloniki: Balkan Society for Peadagogy and Education. Erdo an,. (1998). Bilgi toplumu olman n gerektirdi i e itim paradigmas. Yeni Türkiye, 19, Erdo an,. (1997). E itimde stratejik yönetim. E itim ve Bilim, 104,

3 Beyin Göçü ve Türkiye rfan ERDO AN Beyin göçü, genel olarak üniversite mezunu ya da herhangi bir alanda üniversite derecesine denk bir tecrübe ve birikime sahip yüksek nitelikli bireylerin kendi ülkelerinden baflka ülkelere yapt klar göçü ifade eden bir kavramd r. Bu konu özellikle 1950 lerden sonra nitelikli bireylerin üçüncü dünya ülkelerinden geliflmifl ülkelere do ru göç etmesiyle birlikte, ekonomistlerin ve e itimcilerin ilgi alan na girmeye bafllad (Adams, 1971; Iredale, 2001). Bu y llardan sonra beyin göçü ekonomik, siyasî ve sosyal etkenlerle iliflkilendirilerek aç klanmaya baflland. Ülkeler aras ndaki her çeflit nitelikli birey ak fl beyin göçü olarak kabul edilmez (Thomas, 1973). Örne in nitelikli bireylerin kapasitelerinin alt nda kullan lmalar sonucu göç etmeleri, beyin göçü olarak de erlendirilemez. Bu türden bir göç zararl olmayan bir tür beyin taflmas olarak kabul edilebilir (Thomas, 1973). Beyin göçü genellikle az geliflmifl ülkelerden geliflmifl ülkelere do ru olsa da baflka tür beyin göçü biçimleri de vard r (Ghosh, 1982). Beyin göçünün di er bir çeflidi de gizli beyin göçüdür (Adams, 1971). Herhangi bir ülke içinde bulunan yabanc kurulufllarda çal flan nitelikli insan gücü, gizli beyin göçü olarak de erlendirilebilir. Bunun d fl nda d flar da e itim gören kiflilerin kendi ülkelerine döndükleri zaman verimsiz olmalar da beyin göçünün gizli bir biçimi olarak görülebilir. Beyin göçü konusunda de iflik görüfller bulunmaktad r. Bir görüfle göre bilim, uluslar aras bir niteli e sahiptir. Bilim insan da yetiflti i yere bak lmaks z n bilimin ve insanl n hizmetinde olan kiflidir. Bu ba lamda bilim insan n n en iyi çal flma flartlar içerisinde yeteneklerini de erlendirmesi ve dolay s yla insanl a hizmet etmesi en do al hakt r. Çünkü nitelikli bireyler nereye giderlerse gitsinler onlar n sa lad fayda sadece belirli bir çevrede kalmaz, bütün dünyaya yay l r (Blaug, 1970; Adams, 1971; Grabel, 1982).

4 88 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Di er bir görüfle göre ise ülkeler aras nda gerçekleflen yetiflmifl eleman göçü geliflmifl ülkelerin lehinde olur. Bu da geliflmekte olan ülkelerin kalk nmalar n sekteye u ratmaktad r. Bu sebeple kalk nmada büyük rolü olan yetiflmifl insan gücü yetiflti i ülkede tutulmal d r (Adams, 1971). Beyin Göçünden Sa lanan Yarar ya da U ran lan Kay p ABD, beyin göçünden önemli ölçüde kâr sa layan ülkelerin bafl nda gelmektedir. ABD nin, sadece 1949 ile 1967 y llar aras nda, yüz bin hekim, bilim insan ve mühendisi kabul etti i kaydedilmektedir. Bu kiflilerin sosyal aç dan yapacaklar katk da hesaba kat l rsa ABD nin ne kadar kârl ç kt ortadad r. ABD nin beyin göçünden sa l k alan nda da faydaland n gösteren çarp c rakamlar bulunmaktad r. Dimitris (1970) yapt araflt rmada ABD nin d fl ülkelerden çekti i doktorlardan elde etti i getiriyi ancak on iki yeni t p fakültesi açarak sa layabilece ini ortaya koymaktad r de Amerikan Kongresi taraf ndan haz rlanan bir rapora göre 1971 de beyin göçüyle ABD ye gelen insanlar n e itimine karfl l k gelen kazanc n miktar milyon dolar 1 bulmaktad r (Ghosh, 1982). Di er taraftan göç eden nitelikli elemanlar n, kendi ülkelerine zarar vermeleri bir tarafa katk bile sa lad klar n öne süren görüfller bulunmaktad r. Adams a (1971) göre, göç eden nitelikli bir kifli, ABD de kald süre zarf nda ülkesine y lda en az 2500 dolar para göndermektedir. Bu miktar geliflmekte olan ülkelerde bir kiflinin e itimi için yap lan y ll k harcama tutar n geçmektedir. Örne in Türkiye de bile 2000 li y llar itibar yla y ll k ulusal gelirin 2500 dolar dolay nda seyretti i göz önünde bulundurulursa yukar da belirtilen miktar n geliflmekte olan bir ülke için ne ölçüde önemli oldu u görülebilir. Grabel de (1982) beyin göçünün köken ülkeye dolayl ve dolays z faydas oldu unu ileri sürer. Çünkü göç edenler, ailelerinin gelir seviyesini yükseltir, yeni geldikleri ülkede kendi ülkelerine karfl 1 Benzer flekilde Kanada da yetiflmifl insan ihtiyac n geliflmekte olan ülkelerden karfl lamaktad r. Bu ba lamda 2001 y l Nisan ay nda hükûmeti taraf ndan görevlendirilerek Kanada ya ziyarette bulunan Güney Afrika T p Araflt rmalar Konseyi baflkan Dr. W. Makgoba, Kanada yerel yönetimlerinin Güney Afrikal sa l k profesyonellerine karfl yürüttü ü organize insan av n protesto etmifltir. Dr. W. Makgoba n n protesto etti i bu organize insan av n n boyutu hakk nda fikir vermesi için; Alberta yerel yönetiminin aile hekimi ihtiyac n Güney Afrikal hekimlerle karfl layarak bir y lda 10.4 milyon dolar tasarruf etti i belirtilebilir (Crush, 2002).

5 ERDO AN / Beyin Göçü ve Türkiye 89 olan politikalar etkiler ve bilgileri yoluyla kendi ülkelerindeki yaflam kalitesinin geliflmesine katk da bulunurlar (Grabel, 1982). 2 Beyin Göçüne Sebep Olan Etkenler Beyin göçünün meydana gelmesine üç farkl aç dan yaklafl lmaktad r: cazibe kutuplar, arz-talep dengesi ve çekici-itici unsurlar. Cazibe kutuplar yaklafl m - na göre; dünyan n belirli yerleri, ileri kültür merkezlerine, geliflmifl teknoloji ve yüksek sosyo-ekonomik refah düzeyine sahip olmalar sebebiyle yetiflmifl insanlar için bir cazibe kutbu olufltururlar. Arz-talep yaklafl m na göre; nitelikli insan gücü, ihtiyaç fazlas ise ve baflka bir yerde ihtiyaç duyulursa talep edilen yere göç eder. 3 Di er taraftan çekici-itici unsurlar yaklafl m na göre; nitelikli insan gücü, çekici veya itici etkenlere dayal olarak baflka yerlere göç eder. Beyin göçüne sebep olan di er etkenleri de afla daki flekilde s ralamak mümkündür: Siyasal etkenler E itimli insanlar için özgür olabilmek her zaman için önemli bir gerekliliktir. Bilimsel çal flmalar da ayn flekilde özgür bir ortamda hayat bulabilir. Özgürlü ün sa lanmas ile do rudan iliflkili olan siyasal koflullar, nitelikli bireylerin kendilerini daha rahat hissedebilecekleri yerlere göç etmelerinde önemli bir sebep olmufltur larda ve 1940 larda savafl öncesi ve sonras y llarda Avrupa daki Nazi bask - lar na ba l olarak Albert Einstein, Sigmund Freud, Erich Fromm gibi çok say da bilim insan n n ABD ye göç etmesi siyasal sebeplere dayal olarak gerçekleflen beyin göçü örnekleridir. Türkiye ye de ayn dönemde benzer sebeplerden dolay çok say da bilim insan gelmifltir. Dünyan n bir çok ülkesinde yazarlar, flairler, bilim insanlar, sporcular ülkelerindeki siyasal sistemin temel insan hak ve özgürlüklerini k - s tlamas nedeniyle ülkelerini terk etmek zorunda kalm fllard r. 4 2 Daha çok toplumsal boyutlar yla de inilen bu konu göç eden bireylerde çeflitli boyutlarda görülen köksüzlük, geçicilik, ba lanamam fll k, kimliksizlik, korku, güvensizlik, yabanc l k, geçmifle ba l l k, terkedilmifllik, suçluluk gibi duygularla ya da marjinallik, de iflime aç kl k, yenili e karfl duyarl l k, risk almaya aç kl k gibi niteliklerle bireysel boyutlar yla da incelenmesi gereken önemli bir konudur. Bu konulara de inen çeflitli göç edenlerin dilinden birinci el tespit ve de- erlendirmeler için bkz. Baydar, 1996; Mann, 1996; Said, 1996; Uzun, Cazibe kutuplar, arz-talep dengesi ve çekici-itici unsurlar baflta olmak üzere ayr nt l ve ek bilgi için bkz. Iredale, 2001; Kurtulufl, Bu çerçevede de erlendirilebilecek kimi örnekler için de bkz. Cortazar, 1996; Gürsel, 1996; Louit, Bu konuda örnek olarak XIX. yüzy lda anavatanlar Rusya dan Fransa, sviçre, ngiltere ye göç etmek zorunda kalm fl Herzen, Bakunin, Ogarev gibi politik mültecilerin hayatlar n anlatan Romantik Sürgünler (Carr, 2001); Weimar Cumhuriyetinin çöküfl y llar, Hitler in iktidara gelifli, Atatürk Türkiyesinin ilk otuz y l ile ilgili görüfller ve gözlemlerini içeren hukukçu Hirsch in an lar na (Hirsch, 1997) bak labilir.

6 90 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Dinî Az nl k Nitelikli ifl gücüne sahip kiflilerin, bulunduklar ülkede dinsel az nl k durumunda olmalar da kendilerini dinsel aç dan ait hissedebilecekleri bir ülkeye göç etmelerine neden olabilmektedir (Adams, 1971). Özellikle etnik ve dinsel kökenli çat flmalar n yafland dönemlerde bu türden göçlerin daha s k görüldü ü söylenebilir. Ancak, demokratik de erlerin ve uygulamalar n geliflti i, küreselleflmenin h z kazand günümüzde beyin göçünün dine dayal nedenlerle gerçekleflti ini söylemek oldukça zordur. E itim ve nsan Gücü Plânlamas Ulusal e itim plânlamas n n yetersiz olmas da beyin göçü için önemli bir etkendir. Yetersiz bir e itim plânlamas nedeniyle ihtiyaç fazlas bir insan gücünün ortaya ç kmas söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda ihtiyaç fazlas e itimli ifl gücü, kullan labilece i yere göç etmeye meyleder. Ancak bu türden bir beyin göçünün ekonomik olarak önemli bir probleme yol açmayaca bilâkis ekonomik hareketlilik anlam nda yarar bile sa layabilece i belirtilmektedir (Blaug, 1970). Hindistan bu tür beyin göçünün en çarp c flekilde görüldü ü ülkedir. Ülkede bulunan nitelikli ve yüksek e itimli insan gücü, istihdam fazlas olmas nedeniyle adeta stok hâline gelmektedir li y llarda bu ülke dünyadaki nitelikli insan gücü sto u s ralamas nda üçüncü s rada yer almaktayd (Kabra, 1976). Dolay s yla bu ülkedeki en yüksek iflsizlik oran na bilim ve sanat insanlar aras nda rastlanmaktayd. Bilim ve sanat insanlar aras ndaki iflsizlik oran 1960 larda % 13, 1970 lerde de % 24 olarak gerçekleflti (Adams, 1971). Ayr ca ticaret, tar m ve mühendislik alanlar nda da binlerce kifli, e itim düzeyinin alt nda istihdam edilmekteydi. Bu dönemde çal flanlar n 1/3 ü, e itim düzeylerinin alt nda istihdam edilmekteydi (Adams, 1971). Bu sebepledir ki bu y llarda her y l üniversite mezunu (doktor, mühendis, bilim insan ) Hindistan terk etmekteydi li y llara gelindi inde de Hindistan biliflim sektöründe ihtiyaç duyulan nitelikli insan kaynaklar için uluslar aras alanda önemli bir kaynak olarak görülmektedir. Çal flma Koflullar Tatminkâr bir ücret, iflyeri güvenli i, meslekî geliflme f rsatlar n n olmas, yönetici yönetilen iliflkileri gibi de iflkenleri içeren çal flma koflullar da beyin göçünün oluflmas nda önemli bir etkendir. Nitekim O uzkan n (1971), ö renimlerinden sonra yurt d fl nda kalan ö renciler üzerine yapt araflt rmada da çal flma koflullar n n önemli oldu- u ortaya ç km flt r. Bu araflt rmaya göre ABD de doktoras n yapt k-

7 ERDO AN / Beyin Göçü ve Türkiye 91 tan sonra orada kalanlar n % 94 ü kararlar nda kariyer flartlar n n önemli bir etken oldu unu belirtmifllerdir. Araflt rma Koflullar Yap lan araflt rmalar, nitelikli insanlar n ço unun, ülkelerindeki araflt rma koflullar n n iyi olmamas ve yeterince desteklenmemesi sebebiyle d flar ya göç etti ini ortaya koymufltur. Örne in ABD nin 1950 li y llardan sonra araflt rma ve gelifltirme çal flmalar na verdi i finansal deste in artmas ve buna dayal olarak da ortaya ç kan nitelikli insan gücü talebinin yaratt beyin göçü bu gerçe i aç k bir flekilde göstermektedir (Dimitris, 1970). Araflt rma ve gelifltirme koflullar n n iyilefltirilmesi ve bu alanda yarat lacak ifl gücü talebi hem daha rahat ve özgür bir flekilde çal flabilmek hem de bizzat ifl sahibi olabilmek için bireyler aç s ndan özendirici olabilir. Sömürge Ba lar ve Lisan Fagerlind ve Saha (1985) sömürge ba lant lar ve lisan benzerli ini beyin göçünde önemli bir etken olarak görür. Sömürge olmufl ülkeler hâlâ daha önceden ba l olduklar ülkelerin kültürel özelliklerini tafl yabilir. Örne in lisana aflina olabilir, yönetim ve siyasî yap y tan - yabilir. Bu benzerlikler sömürge olmufl ülkedeki bireylerin daha önceden ba l olduklar ülkelere göç etmelerine kolayl k sa layabilir. Örne in Pakistan ve Hindistan gibi ülkelerde yetiflen beyin gücünün ülke d fl na göç etmelerinde bu etken önemli ölçüde rol oynamaktad r (Fagerlind & Saha, 1985). Bilinçli Politikalar htiyaç duyulan nitelikli insan kayna n baflka ülkelerden sa layabilmek için bilinçli politikalar n gelifltirilmesi de beyin göçüne sebep olan önemli bir etkendir. Beyin göçünden yararlanan ülkelerin ço unun bu konuda politika gelifltirdikleri bir gerçektir. Örne in ABD, göçmen yasas n 1960 larda becerili ve e itimli insanlar n ülkeye göç edebilmesini kolaylaflt racak flekilde de ifltirmifltir. Nazi döneminde bask lar nedeniyle Alman bilim insanlar n n Türkiye ye göç etmesi o zamanki hükûmetin izledi i bilinçli politikalar n bir sonucu olarak görülebilir. Ayn flekilde Sovyetler Birli i nin 1990 l y llarda da lmas yla ülke d fl na göç eden nitelikli insan kaynaklar ndan Türkiye nin yeterince yararlanamamas da bu konuda bilinçli bir politikaya sahip olmamakla aç klanabilir. Yurtd fl nda Ö renim ve Beyin Göçü Geliflmifl ülkelere göç eden nitelikli bireylerin ço unun göç ettikleri ülkeye bir flekilde ö renim amac yla geldikleri gözlenmektedir. Örne-

8 92 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER in ABD ye göç eden yetiflmifl insan kayna n n önemli bir k sm n n bu ülkede ö renim gördükleri belirlenmifltir. Özellikle teknoloji, fen bilimleri ve t pla ilgili alanlarda ABD ye göç edenlerin yaklafl k yar - s n n geliflmekte olan ülkelerden ABD ye ö renci olarak gelmifl olduklar saptanm flt r. Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi ne (A m e r i c a n N a- tional Science Foundation) (1970) göre Do u Asya l doktora ö rencilerin % 77.2 sinin, Latin Amerikal lar n % 64.3 ünün, Afrikal lar n % 42.1 inin ö renimlerinden sonra ABD de kald saptanm flt r. 14 fiubat 1994 tarihli Sabah gazetesinde yer alan bir habere göre Türkiye den yurtd fl na burslu ö renci olarak gidenlerin yaklafl k % 25 i geri dönmemektedir. Ayn haberde 1982 ile 1994 y llar aras nda yurtd fl na gönderilen, Milli E itim Bakanl burslusu 1600 ö rencinin 500 ünün devlete tazminat ödeyerek yurtd fl nda kald klar ifade edilmektedir. 27 fiubat 2002 tarihli Radikal gazetesinde ise 1987 y l ndan bugüne kadar 27 de iflik ülkeye toplam araflt rma görevlisi gönderildi i ve bunlar n 400 ünün Türkiye ye dönmedi- i kaydedilmektedir. Beyin Göçü ve Türkiye Türkiye ye e itimli ve nitelikli insan göçü, Cumhuriyet in ilk y llar nda Asya ve Balkanlardan ve daha sonralar Nazi döneminde de Almanya dan olmufltur. 18. yüzy ldan sonra Türkiye ye göç hareketlerinin potansiyel kaynaklar Orta Asya ve Balkan ülkeleri olmufltur den 1989 a kadar Anadolu ya göçlerle gelen insan say s n n yaklafl k on milyon dolay nda oldu u tahmin edilir. Bunun 7.8 milyonu Cumhuriyet in ilân na kadar, 2.2 milyonu da Cumhuriyet devrinde göç etmifltir (Üçcan, 1993). Di er taraftan Türkiye den d flar ya da zaman zaman göç olmufltur. Birinci Dünya Savafl ndan önceki y llarda Osmanl toplumuna mensup de iflik milletlerden, özellikle ABD ye binlerce insan göç etmifltir. Bu devirlerdeki göçler daha çok siyasî sebeplere veya savafla ba l yd. Bugünkü göçler ise büyük ölçüde ekonomik sebeplere, ulaflt rma ve haberleflme sistemlerindeki geliflmelere dayanmaktad r. Türkiye den giden nitelikli insan gücü 1980 li y llarda Orta Do u ülkelerine yönelmifltir. Türkiye deki nitelikli insan gücünün yaklafl k % 10 unun yurt d fl nda oldu u öne sürülmektedir (Erkal, 1992). Birleflmifl Milletler verilerine göre döneminde her y l ortalama 375 Türk bilim insan d flar göç etmifltir. Göç edenlerin % 51.1 i t p, % 40 mühendislik, % 5.5 i tabiî bilimler ve % 3 ü sosyal bilimler alanlar ndand r (Erkal, 1992).

9 ERDO AN / Beyin Göçü ve Türkiye 93 kinci Befl Y ll k Plân a göre 1970 y l na kadar mimarlar n % 7 si, makine mühendislerinin % 5.3 ü, uzman doktorlar n % 8.2 si ve pratisyen doktorlar n % 21.4 ü çal flmak için yurtd fl na gitmifllerdir. O uzkan n (1971) yapt araflt rmaya göre ise ABD de çal flan Türklerin % 81.3 ü yurt d fl nda bir okul mezunudur. Bunlardan % 46.7 si en son derecelerini ABD den alm fllard r. Bu veriler, birçok ülkede oldu u gibi Türkiye de de beyin göçü sorununun yurtd fl nda ö renim görenler yoluyla gerçekleflti ini ortaya koymaktad r. Beyin Göçü Nas l Önlenebilir? Beyin göçü problemini ortadan kald rmak sadece yetiflmifl insan gücünü kaybeden ülkelerin de il, kazanan ülkelerin de görevi olmal d r. Beyin göçünden zarar gören geliflmekte olan ülkelerin öncelikle istihdam edilen nitelikli ifl gücünün ücretlerini artt rmas gerekmektedir. Bu ülkelerdeki çal flma flartlar iyilefltirilmeli, e itime yap lan yat r mlar yeniden düzenlenmeli ve insan gücü politikas gelifltirilmelidir. Ayr ca bilim insanlar siyasî aç dan daha serbest b rak lmal ve -varsa- ay r mc uygulamalar ortadan kald r lmal d r. Beyin göçünden fayda sa layan geliflmifl ülkeler ise geliflmekte olan ülkelere istihdam yaratma ve ifl gücünü plânlama konusunda yard m etmelidir. Yard m, sadece parasal destek sa lama biçiminde olmamal, bilim ve teknolojiyi gelifltirmeye yönelik olarak da yap lmal d r. Ayr ca geliflmifl ülkeler kendi e itim sistemlerini de gereksinim duyduklar insan gücünü üretebilecek biçimde güçlendirmelidirler. Beyin göçünden fayda sa layan geliflmifl ülkeler göçmen yasalar nda geliflmekte olan ülkelerin nitelikli insan gücünü kaybetmelerini engelleyecek flekilde de ifliklikler ve s n rlamalar getirmelidirler. Sonuç Beyin göçü konusuna, bugünün flartlar aç s ndan daha farkl yaklaflmak gerekiyor. letiflimin oldukça geliflmifl olmas ve ekonomi, kültür ve siyaset gibi birçok alanda yo un bir etkileflimin yaflan yor olmas bireylerin dünya üzerindeki dolafl m n kaç n lmaz k lmaktad r. Ayr - ca dünyan n herhangi bir ülkesinde çal flan bir kiflinin kendi ülkesine hiç katk sa layamayaca n söylemek zordur. Günümüz flartlar nda d flar giden nitelikli bireylerin göçünün önlenmesinden çok teknolojinin yard m yla bu insanlardan sa lanacak bilgi transferinin gerçeklefltirilmesinin üzerinde durulmal d r. Türkiye nin çevresinde oluflan geliflmeler Türkiye ye nitelikli insan potansiyelinin gelmesini sa layabilir. SSCB nin da lmas ndan sonra

10 94 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Türkiye ye yönelik yabanc ak m n bu çerçevede düflünmek gerekir. Bu ba lamda özellikle ABD ve Kanada gibi ülkelerin yetiflmifl ve e itimli insanlar çekmek için baflvurduklar özendirici ve kolaylaflt r c politikalar örnek al nmal ve yabanc insan potansiyeline duyulacak taleplerin yarataca ekonomik ve sosyal de iflmelere iliflkin de erlendirme ve düzenlemeler yap lmal d r. Ayr ca beyin göçünün önemli kanallar ndan biri olan yurtd fl nda gerçeklefltirilen e itim ve ö retim politikas üzerinde belli düzenlemelerin yap lmas gerekir. Bu çerçevede afla daki önerilerin dikkate al nmas yararl olabilir: Yurtd fl nda gerçeklefltirilen e itimi bir süreç olarak kabul edip bu sürecin etkili bir flekilde yönetilmesi gerekmektedir. Özellikle üniversiteler için ö retim üyesi yetifltirmek amac yla araflt rma görevlilerinin yurtd fl nda e itilmesi yeterli de ildir. Yurtd fl na e itim amac yla eleman göndermeyi bir insan kayna yönetimi sorunu olarak görüp afla da s ralanan önlemlerin al nmas gerekmektedir. Öncelikle yurtd fl nda e itim ihtiyac n n olup olmad, varsa hangi alanlarda oldu u belirlenmelidir. Belirlenen ihtiyaçlar do rultusunda saptanan alanlarda yurtd fl nda e itim yapacak kiflilerin seçilmesi konusunda etkili bir yöntem gelifltirilmelidir. Yurtd fl na e itim için gidecek kifliler öncelikle genel bir intibak e itimine tâbi tutulmal d r. ntibak e itimi temel olarak yabanc dil bilgisinin kazand r lmas n n d fl nda yurtd fl nda yap lacak e itimin etkin hâle gelmesine katk sa layacak bilinçlendirme ve bilgilendirmeleri de içermelidir. Ayr ca ö rencinin gidece i ülkelerin Türk toplumundan farkl olan kültürel yap s ve hayat tarz da intibak e itimi s ras nda anlat lmal d r. Bu yolla ö rencinin, karfl laflabilece i kültür flokuna karfl önceden haz rl kl olmas sa lanm fl olur. Yurtd fl na gidecek ö rencilerden, ülkenin her alan ndaki geliflime yard m edecek ve yön verecek bir altyap y kazanmalar beklenmelidir. Ö renciler sadece gittikleri ülkelerden bilgi transfer etmek için de il, elde edece i bilgileri toplumun flartlar na göre uyarlay p kullanmak için de motive edilmelidir. ntibak çal flmalar ndan sonra yurtd fl nda gerçeklefltirilen e itimin izlenmesi ve yönlendirilmesi gerekir. Oldukça farkl olan Bat e itim

11 ERDO AN / Beyin Göçü ve Türkiye 95 sistemine gönderilen kiflilerin uyum sa layabilmelerine, hedeflenen amaca en uygun program seçmelerine ve ö renim plân n en iyi flekilde yapmalar na yard mc olunmal d r. Bunun için yurtd fl nda bulunan e itim ataflelikleri, bürokratik ifllemleri yürütmenin d fl nda, akademik seviyede dan flmanl k yapabilecek bir yap ya kavuflturulmal d r. Ayr ca yurtd fl nda ö renim gören ve çal flmalar yapan ö retim elemanlar yla ilgili olarak da üniversitelerde destek ve izleme çal flmalar n yürütecek birimler kurulmal d r. Ö renimini tamamlayarak yurda dönen bireylerin kendi potansiyellerine uygun alanlarda istihdam edilmeleri sa lanmal d r. Bu kiflilerin ifl tatminleri yükseltilmeli ve çal flt klar alanlarda yükselmelerini güdüleyici etkenler üzerinde durulmal d r. Yurtd fl nda e itim görmüfl bireylerin potansiyellerinden etkili bir flekilde faydalanabilmek için bunlar n bir arada çal flabilmeleri sa lanmal d r. Bu sayede yurtd fl nda e itim görmüfl kifliler yabanc laflma sorunuyla karfl laflmazlar ve daha üretken olabilirler. Bu kiflilerin yurtd fl nda alm fl olduklar e itim ve görgü çerçevesinde kendilerini gerçeklefltirebilmeleri amac yla yeni araflt rma kurumlar aç lmal d r.

12 Brain Drain and Turkey rfan ERDO AN* Abstract In this article, brain drains as a concept is explained and the causes to brain drain are presented. Besides the situation in Turkey concerning brain drain is examined and various results and suggestions based on a research are presented. The method used for this study is to review the literature. In the article, it is stated that the reasons for brain drain are: socio-political effects, working conditions, the concept of labor force planning, colonial roots studying abroad, research opportunities and conscious policies. In the article it is also stated that the issue of the brain drain should not misinterpreted. As we live now in an information technology dominated age, movement of educated and qualified people might not produce serious consequences for their home country. In fact all countries can take advantage of the educated and qualified people where ever they live and work. Key Words Brain Drain, Studying Abroad, Migration. * Correspondence: stanbul University, Hasan Ali Yucel Faculty of Education Department of Educational Sciences Laleli 34470, stanbul, Turkey. irfan_erdogan@hotmail.com Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 3 (1) May s / May

13 ERDO AN / Brain Drain and Turkey 97 Brain drain is a concept that refers emigration of educated and talented individuals. Brain drain has become an interesting topic for economists and educational scientists, since 1950 s when the qualified people of developing countries started to migrate to the developed countries (Adams, 1971; Iredale, 2001). However all types of movement of qualified individuals between the countries cannot be considered as brain drain (Thomas, 1973). For instance, movement of the qualified individuals who perform under their own qualities can not be considered as brain drain (Thomas, 1973). There are different approaches about brain drain. According to one approach; science is universal and scientists, therefore, are the people who are under the service of humankind wherever they work. In this context it is natural for scientists regardless of where they work to use their talents for humankind. As a matter of fact not only a country that employs the scientists but also all world can take advantage of them (Blaug, 1970). From another point of view; only developed countries can make use of the movement of talented people while the developing countries can not. This affects the process of development of the developing countries in a negative way (O uzkan, 1971). The people who are well educated and trained that plays an important role in development should be kept in their own countries. On the other hand there is also a view that emigrated qualified people can even contribute to their home countries (Adam, 1971; Grabel, 1982). The reason for this is that people who migrated may increase economic level of their families and may play important roles to change the image of their countries in a good way (Grabel, 1982). The Causes of Brain Drain An important way of keeping educated and qualified individuals in their country is to have attractive working and living conditions. If these conditions are not met, educated and qualified individuals will usually migrate to the countries that have these suitable conditions. The theory of supply and demand is an important factor in brain drain. According to this theory, educated and qualified individuals who are oversupplied and therefore underemployed tend to migrate to the countries that have better conditions.

14 98 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY&PRACTICE In addition to those, brain drain may occur as a result of political situations, inadequate planning of manpower and labor force, working conditions, research opportunities, colonial roots and conscious policies. Studying Abroad and Brain Drain It is usual for qualified people who studied abroad to migrate into that country. U.S.A. is a typical country where many foreign students stay after they complete their education there. According to American National Science Academy (1970), 77.2 per cent of East Asian Students, 64.3 per cent of Latin American students and 42.1 per cent of African students stay in the U.S.A. after they finish their studies. This phenomenon is the same for Turkey. According to a daily newspaper named Sabah (February 14th 1994) about 25 per cent of the students sent by the government with full scholarships to foreign countries mostly to the U.S.A. stay after finishing their studies. Brain Drain and Turkey Turkey is a country where the qualified people come in and leave from. The first time qualified people migrated to Turkey was the early years of the republic era. They emigrated from Balkan and Asian countries. Later during the Nazi pressure, many scientists migrated to Turkey from Germany. On the other hand there has been a migration from Turkey to the other countries. Especially during 1980 s qualified labor force has tended to migrate to the Middle Eastern countries. It has been stated that around 10 per cent of qualified labor force are out of Turkey (Erkal, 1992). According to the United Nations between 1962 and 1967, average 375 scientists per year migrated from Turkey to outside countries per cent of them had a degree in medical sciences and 40 per cent of them have had a degree in engineering (Erkal, 1992). Preventing the Issue of the Brain Drain Solving the problem of the brain drain should be a task of both their home country and receiving country. Especially developing countries that deprived of the qualified people should increase the salary of qualified employees. The working conditions in these countries also should be improved. The budget share of education in these countries should be reorganized and special manpower policies should be developed. In addition to that there should be more freedom for scientists.

15 ERDO AN / Brain Drain and Turkey 99 The countries make use of the emigrated qualified people who come from developing countries should help these countries to build a capacity for creating improved employment opportunities for qualified people. Besides developed countries should help those developing countries on planning their manpower. The assistance provided by developed countries should not be confined to the fiscal matters but also contribute to develop science and technology. In addition to that developed countries should manage their own educational system to supply the labor force that they need. The emigration policies of the developed countries should be reconsidered. In this context, developed countries should regulate their immigration policies that cause brain drain from developing countries. Conclusion Brain drain has been a serious issue especially for developing countries. However in the light of today s realities we need to adopt a new approach to this issue. It is an unavoidable fact of this age that educated people migrate to countries that are well developed in terms of information technology and communications. On the other hand it is difficult to say that a qualified person who work abroad do not contribute to their home countries. It is better, therefore, to focus on improving knowledge circulation all over the world than trying to prevent brain drain. The changes that take place around Turkey may lead qualified individuals come to Turkey from neighboring countries especially Russia, Central Asian countries and Balkans. In this context Turkey should develop special emigration policies that attract the qualified individuals. Moreover there should be some regulations that limit the policies of sending students abroad since this is considered to be a channel for brain drain.

16 100 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY&PRACTICE Kaynakça/References Adams, D. (1971). The brain drain. New York: Mc Millan. American National Science Foundation. (1970). Brain drain of Ph. Ds. Washington: Author Baydar, O. (1996). Yazmaya sürgünde bafllamak. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Blaug, M. (1970). Economics of education. Middlesex: Penguin. Carr, E. H. (2001). Romantik sürgünler. (2. bas m, çev. fi. Befltoy). stanbul: Çiviyaz lar. Cortazar, J. (1996). Sürgün ve sürgün edebiyat. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Crush, J. (2002). The global raiders: Nationalism, Globalization ant the South African brain drain. Journal of International Affairs, 56 (1), Dimitris, C. N. (1970). The knowledge revolution. NewYork: McGraw Hill. Erkal, M. (1992). Sosyoloji. stanbul: Der Yay nlar. Fagerlind, I., & Saha, L. J. (1985). Education and national development. Oxford: Pergamon. Ghosh, B. N. (1982). Economics of brain migration. New Delhi: Deep & Deep. edebiyat Grabel, H. G. (1982). The international flow of human capital, theoretical analysis of issues surrounding foreign students electing not to return to their native countries. American Economic Review, 56, 2. Gürsel, N. (1996). Sürgün ve yaz n. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Hirsch, E. E. (1997). An lar m: Kayzer dönemi, Weimar Cumhuriyeti, Atatürk ülkesi (4. Bask, Çev. F. Suphi). Ankara: TÜB TAK Yay nlar. Iredale, R. (2001). The migration of professionals: Theories and Typologies. International Migration, 39 (5), Kabra, K. N. (1976). Political economy of brain drain. New Delhi: Dhawan Printing Works. Kurtulufl, B. (1999). Amerika Birleflik Devletleri ne Türk beyin göçü. stanbul: Alfa Yay nlar. Louit, R. (1996). Sürgünlük stratejisi. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Mann, H. (1996). Sürgünün görevleri.. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. O uzkan, T. (1971). Yurt d fl nda çal flan doktoral Türkler. Türkiye'den baflka ülkelere yüksek seviyede eleman göçü üzerinde bir araflt rma, Ankara: Orta Do u Teknik Üniveristesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Yay nlar Said, E. (1996). Entelektüel sürgün: Göçmenler ve marginaller. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Thomas, B. (1973). Migration and economic growth: A study of Great Britain and Atlantic Cambridge University Press. economy. Cambridge: Uzun, M. (1996). Bir hüzündür ayr l k. F. Andaç (Haz.), Sürgün edebiyat, edebiyat sürgünleri içinde (s ). stanbul: Ba lam Yay nlar. Üçcan, F. (1993). Önce insan. Ankara: Biar yay nlar.