İNOVATİF KAHVE. Kimya Dergisi YIL : 2 SAYI : 3 MART 2014 İLK KİMYAGER PROF. DR. NOBEL ÖDÜLLERİ REMZİYE HİSAR AKILLI NANOTEKSTİL KAHVE

Transkript

1 YIL : 2 SAYI : 3 MART 2014 KAHVE NOBEL ÖDÜLLERİ AKILLI NANOTEKSTİL DUYGULARIN KİMYASI CHEMLAB SANAL KİMYA LABORATUVARI İLK KİMYAGER PROF. DR. REMZİYE HİSAR KAHVE KİMYA SEKTÖRÜNDEN HABERLER

2

3 Sahibi : İnovatif Kimya Dergisi Kurucuları Genel Yayın Yönetmeni : Yavuz Selim Kart Yayın Danışmanı : Sevgili İnovatif Okuyucuları, Dergimiz Kimya hakkında bilgiler vermesi, siz okuyucularımızın ufkunu açması, bildiklerimizin pekiştirilmesi, bilmediklerinizin öğrenilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Dergimiz sizlerin göndereceği makaleler, yazılar ile oluşacaktır. Diğer bir deyişle bu derginin içeriğini sizler hazırlayacaksınız. Dergimizin içeriğinde * Kimya Sektörü ile ilgili bilgiler * Kimya Sektörü ile ilgili yazılar ve makaleler olacaktır. Ayrıca çeşitli bulmacalar,hos yazılar ve resimler ile de sıkılmayacağınızı ümit ediyoruz. Güzel bir dergi olacağı düşüncesindeyiz. Fayda sağlaması dileklerimizle... Bize Ulaşın İnovatif Ayşe Emir Dergi Editörleri : Ayşe Emir Caner Kavraz Haber Kısmı : Elif Nida Kılıç Dergi Tasarımı : Yavuz Selim Kart Facebook Yönetimi : Yavuz Selim Kart Ayşe Emir Hatile Moumintsa Twitter Yönetimi : Yavuz Selim Kart Caner Kavraz facebook.com/inovatifkimyadergisi twitter.com/inovatifkimya inovatifkimyadergisi@gmail.com

4 Yazarlarımız YAVUZ SELIM KART AYBIKE KURTULDU ISMAIL BAYRAKTAR GÖKBEN KÖPRÜCÜ CANER KAVRAZ CANSU ENGIN

5 KURALLARI 1. İnovatif, yazılarını herhangi bir makalenizde veya yazınızda kullanmak için yazısını aldığınız kişiye mail atarak haber vermek durumundasınız. Ayrıca kullanmış olduğunuz bu yazıların kaynağını bu dergi olarak belirtmek durumundasınız. 2. Dergide yazılan yazıların sorumluluğu birinci derece yazara aittir. Bu konu hakkında eğer bir sorun yaşıyorsanız ilk yazara ulaşacaksınız. 3. Dergide yer alan bilgileri kullanarak başınıza gelebilecek felaketlerden ya da işlerden dergi sorumlu değildir. 4. Dergide yazarların kullanmış olduğu resimler kesinlikle kaynak belirtilmektedir. Aksi durum olduğu zaman bunu yazarın kendisine ulaşarak hallediniz. Çünkü bizim yazarlarımızdan ricamız telif haklarına riayet ederek resimlerini dökümanlarına eklemeleri. Burdan çıkacak problemlerden direkt yazarlar sorumludur. Dergi sorumlu değildir. 5. Dergide benim de yazım olsun diyen yazarlarımız var ise. Yazıları için AYŞE EMİR ile konuşmaları gerekmektedir. Grubu aracalığı ile ulaşabilirler. Bu gruba yanlızca yazarlık yapan ve gerçekten yazmayı düşünen arkadaşları almaktayız. Burada çeşitli görüşler fikirler tartışılmaktadır. Bunun harici sayfamızı takip edenler için girişteki ÖNSÖZ kısmında gerekli adresler mevcuttur. 6. Aşırı yazar bolluğu olmadığı takdirde her yazıyı yayınlamaya gayret edeceğiz. Amacımız hem yazan hem de bilgili güzel bir gençlik sağlamaktır. Ya benim yazım niye yayınlanmadı tarzı soruları üstte belirtmiş olduğum isimlere sorabilirsiniz. 7. Sayfamızda yayınlanmasını istediğiniz yazıları mail adresine göndermeniz rica olunur. Bu mail adresine gönderdiğiniz yazılarda bir eksiklik var ise editörlerimiz tarafından incelenecektir. Eksik kısımları var ise size geri dönüş yapılacaktır. Düzeltmeniz için tavsiyelerde bulunulacaktır. Lütfen geri dönüş yapılınca bunu kendinizi küçümsemek olarak görmeyin. Amaç daha güzel bir dergi çünkü. 8. Dergimizde konu gönderen arkadaşlar, bazı tarz yazılar bazı kişilere verilmiştir. Misal, Ünlü bir kimyagerin hayatı ve kimya eğlence tarzı bölümler bazı arkadaşlarımıza verilmiştir. Bu konuları özellikle isteyenler olmuştur. Ama bu sizin bu konularda yazı yazmayacağınız anlamına gelmez. Yazı yazıp gönderirseniz illaki yayınlanacaktır. Bir yazar arkadaşımızın olur ya işi olur yazamassa, o zaman o yazıyı sizin adınız altında ekleriz. Hem dergi zaman kaybetmemiş olur. Hem de süreklilik sağlanmış olur. Ayrıca aynı konu hakkında birden fazla yazı dergide olursa bu seferde dergi amacından sapmış olur. 9. Dergimize göndereceğiniz yazılar en fazla 6 sayfa olabilir. 6 Sayfayı geçmemeye çalışın. Geçen yazılar 2 bölüm halinde yayınlanabilir. Bu konuda son söz hakkı dergi yönetimine aittir. 10. Dergimize yapacağınız eleştirileri de arkadaşlarımıza saygısız bir biçimde değilde ölçülü bir biçimde sayfalarda yapmaya dikkat ediniz. Bu işi herkes gönüllü yapıyor. Saygıda lütfen kusur etmeyiniz. 11. Son olarak Dergimizde yazabilecceğiniz konular aşağıda listelenmiştir. *Akademik Makaleler *Endüstriyel Yazılar *Üniversite Hayatında Kimya *İş Hayatında Kimya *Laboratuvar Üzerine *Kimya Güvenliği 12. Bu konulardan baska konular olsun istiyorsanız. Edtörlere ve vermiş olduğumuz gruba ulaşabilirsiniz.yazılarımız Kimya içeriği dışına çıkmamaya çalışılacaktır. İş hayatı ve okul hayatnda kişisel gelişime yönelik ek yazılar olabilir. Bunun hakkında da çalışmalar yapılacaktır. 13. Dergi tasarım ve yönetiminden sorumlu arkadaş buraya ek maddeler koyup değiştirme yetkisine sahiptir. 14. Dergiyi okuyanlar bu kuralları kabul etmiş sayılırlar. İnovatif

6 EDİTÖRDEN Merhaba İnovatif Okuyucuları Dergimizin ismini neden inovatif seçtiğimizi merak edenler için açıklamak istiyorum. İnovasyon İngilizce bir kelime, neden Türkçe değil de İngilizce bir kelimeyi seçtiğimizi merak edenler olabilir. İnovasyon kavramı; Türkiye de çok fazla anlaşılmadığından ülkemiz geniş anlamlara gelen inovasyon kelimesini karşılayan Türkçe bir kavram bulamamıştır. İnovasyon kelimesi yenilik ve buluş anlamlarından çok daha geniş anlamları içermektedir. İnovasyon, bir yeniliğin kullanıcılar tarafından mevcut olanlardan daha iyi düzeyde ihtiyaçlarını karşılamak anlamını içermektedir. İnovasyon; sadece AR-GE değildir, AR-GE nin yanında yeni iş fırsatları yaratmaktır. İnovasyon; büyüme, gelişme, varlığını sürekli sürdürme gibi anlamlara gelmektedir. İnovasyonun anlamını daha fazla uzatmak istemeyerek, burada bitiriyorum. Bizim dergimizde de yenilikçi yönlerimiz olmakla birlikte inovasyon kelimesini tamamen karşılamıyoruz; fakat dergimiz inovasyon kelimesini karşılayan bir dergi olacaktır. Yenilikçi ve fayda sağlayan bir dergi olacağız. Dergimizin ismini açıkladıktan sonra gelelim bu ay ki yazılarımıza; Nano Tekstil yazısını yazan yazarımız, Şubat ayında da siz okurlarımız için yazı yazmıştı. Yazılarında süreklilik sağlayacak olan yazarlarımızdan biridir. Yazı çok ilgimi çekti ve yazıyı okurken bilmediğim çok şeyi öğrendim. Dergimizin diğer sayılarında da nanoteknoloji ile ilgili yazılarımız olmuştu. Nanoteknolojiye ilgi duyanlar diğer sayılarımıza da göz gezdirebilirler. Duyguların Kimyası sinirlendiğinizde, mutlu olduğunuzda, aceleci ve sabırsız olduğunuzda beyninizin hangi kimyasalları salgıladığını merak ediyorsanız bu yazıyı okumalısınız. Yazarımızın, yayınladığımız ikinci yazısıdır. İlk Türk Kadın Kimyager Remziye Hisar editör gurubumuzda bir arkadaşımızın yazısıdır. Remziye Hisar, bilimde yabancıların isimlerinin olmasından rahatsız olmuş ve kimya okumaya karar vermiştir. Başarılı azimli prensipli bir hayata sahip olan Remziye Hisar ın hayatını okuyarak örnek alabilirsiniz. Dergimizden Haberler Kısmı bu kısmı dergimizde biz yapıyorduk ve bu görevi Elif arkadaşımıza verdik. Elif arkadaşımızda 4 aydır dergimizde bizimle birlikte. Bizlere destek veren ve bundan sonrada destek verecek olan siz okur ve yazarlarımıza sonsuz teşekkürlerimi sunuyor, tüm kadınlarımızın Dünya Kadınlar Günü nü kutluyorum. Ayşe EMİR Dergi Editörü

7 İçindekiler İnovatif 10 Nobel Ödülleri İlk Kimyager Prof. Dr. Remziye Hisar Akıllı Nanotekstil Kahve Duyguların Kimyası Chemlab Sanal Kimya Laboratuvarı Kimya Sektöründen Haberler

8 47 Her ay sizlere faydalı olabilecek 3 web sitesi Kimya Bulmacası Kimya Bulmacası Çözümleri (Geçen Ay)

9

10 Aybike KURTULDU KIMYAGER (OGRENCI) Kırklareli Üniversitesi Nobel Ödülleri Nobel Ödülleri Tarihçesi tesinin seçtiği kişi veya kurumlara verilir. Nobel Ödülleri, dinamiti icat eden Alfred Kişiler, iki ayrı dalda ya da değişik Bernhard Nobel in vasiyeti üzerine yıllarda aynı dalda ödül alabilecekleri ölümünün beşinci yılında (10 Aralık gibi verilen ödülü birden fazla kişi de 1901) verilmeye başlanmıştır. Nobel paylaşabilir. Kimse öldükten sonra Ödülleri çalışmalarıyla insanlığa yarar aday gösterilmez; fakat ölmeden önce sağladığına inanılan kişi veya kuruluşlara aday gösterilen kişilere ödülleri verile- verilir. Fizik, kimya, fizyoloji ya bilir yılları arasında Nobel da tıp, edebiyat, barış dallarında verilirken Ödülleri verilmemiştir yılında bunlara ekonomide Uluslararası Kızılhaç Örgütü eklenmiştir. 1917, 1944 ve 1963 te olmak üzere üç; Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Nobel Ödülleri, altın madalya açıklamalı Komiserliği ise 1954 ve 1981 de iki kez bir belge ve bir miktar paradan oluşur. bu ödülü almaya hak kazanmışlardır. Nobel in ödüller için bıraktığı fonun İsveç Bilimler Akademisi 9 Ekim yöneticisi Nobel Vakfıdır. Nobel Vakfı 2013 tarihinde yaptığı basın toplantısında ödüllerin kimlere verileceğine karışmaz Nobel kimya Ödülünün Univer- Adaylar, ödüllerin verileceği yılın sonbaharında, sity de Strasbourg, France ve Harvard mesleki yetkinlik ve çalışma- University, Camrbridge, MA, USA dan ların uluslararası nitelik kriterleri göz Prof. Dr. Martin Karplus a, Stanford önünde bulundurularak belirlenir. Fizik, University, School of Medicine, Standford, kimya ve ekonomi alanında Stockholm da CA, USA dan Prof. Dr. Michael bulunan İsveç Kraliyet Akademisi, Levitt e ve University of South Califorlinska fizyoloji ya da tıp alanında Karonia, Los Angeles, CA, USA dan Prof.Dr. Kraliyet Tıp-Cerrahi Enstitüsü, Arieh Warshel e kompleks kimyasal edebiyat alanında İsveç Akademisi ve sistemler için çok ölçekli modellerin barış alanında Norveç Nobel Komi- geliştirilmesi için verildiğini duyurmuştur. 10

11 Martin Karplus kimdir? Michael Levitt kimdir? Martin Karplus, 15 Mart 1930 tarihinde Viyana Avusturya da doğmuştur. Alman işgalinden dolayı 1938 yılında Amerika Birleşik Devleti ne göç etmiştir yılında Harvard Üniversitesi nden mezun olmuş, ardından Kaliforniya Üniversitesi nde iki kez Nobel Ödülü almış olan Lunis Pauling ile çalışma fırsatı bularak doktorasını tamamlamıştır. Martin Karplus; nükleer manyetik rezonans spektroskopisi(nmr), kimyasal dinamikler, kuantum kimyası ve moleküler dinamik similasyonlarının biyolojik makromolekülleri üzerinde çalışmıştır. Protein nükleer manyetik rezonans spektroskopi birleştirme sabitleri ve dihedral açıları arasındaki ilişkiyi açıklayan denklemi geliştirmiştir ve denklem Karplus Denklemi olarak adlandırılmıştır. Michael Levitt, 9 Mayıs 1947 Pretoria, Güney Afrika da doğmuştur.1960 ve 1962 yılları arasında Pretoria Erkek Lisesi ni bitirmiştir yılında Pretoria Üniversitesi nde uygulamalı matematik eğitimine başlamış ve 1971 de Cambridge Üniversitesi nde hesaplamalı biyoloji üzerine doktora yapmıştır. Doktora, ardından İsrail Weizmann Bilim Enstitüsü nde biyolojik moleküllerin davranışları üzerinde incelemeler yapmış olup, ardından seneleri arasında Weizmann Bilim Enstitüsü nde kimyasal fizik profesörü olarak çalışmalarına devam etmiştir yılından itibaren ABD deki Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi Kanser Araştırmaları Bölümü nde profesör olarak çalışmaktadır. Halen Stanford Üniversitesi nin seçkin profesörlerinden biridir. Martin Karplus; Illinois Üniversitesi( ) nde, Kolombiya Üniversitesi( ) de ve son olarak Harvard Üniversitesi nde emekli olarak, kurumsal kimyager olarak görevine devam etmektedir. 11

12 Arieh Warshel kimdir? Kimyacılar, uzun yıllardır molekül modellerini plastik toplar ve çubuklarla yapıyorlardı. Bu modellemeler, geometrik ilişkilere açıklık getirmesine karşın atomlar arasındaki uzaklığı ayarlayamıyordu. Boşluk doldurma metodunda ise kimyasal bağlarla bağlı olan atomlar birbirine değecek şekilde gösterilmiştir li yıllarda Martin Karplus, Michael Levitt ve Arieh Warshel kimyasal prosesleri anlamak için gerçek yaşamı yansıtan bilgisayar programının temelini atmışlardır. Böylelikle hem en küçük adımı bile deneysel olarak bilgisayar ortamında görülebilecek, hem de proteinlerin üç boyutlu yapıya nasıl kavuştukları anlaşılabilecekti. 20 Kasım 1940 tarihinde Kibbutz Sde Nahum, İsrail de doğmuştur yıllarında İsrail Teknoloji Enstitüsü, Haifa kimya bölümünü bitirdi yıllarında Weizmann Bilim Enstitüsünde kimyasal fizik üzerine doktora yapmıştır. Ardından Harvard Üniversitesi nde araştırma görevlisi olarak çalışmıştır. Biyokimya ve biyofizik yanı sıra, özellikle biyolojik sistemlerin bilgisayar simülasyonları ve günümüzde hesaplamalı enzimoloji olarak bilinen program üzerine çalışmalar yapmıştır. Southern California Üniversitesi nin kimya ve biyokimya departmanlarının seçkin profesörlerindendir. Nobel Getiren Proje: Karmaşık kimyasal sistemlerin çok ölçekli modellerinin geliştirilmesi Program geliştirilirken Newton un klasik fiziği ve kuantum fiziği temel kuralları bir arada kullanıldı. Karplus, Levitt ve Warshel programı geliştirirken hem büyük moleküllerin modellendirilmesinde kullanılması hem de hesaplamanın kolay olması nedeniyle klasik fiziğe yöneldiler. Fakat klasik fizik kimyasal reaksiyonları simüle etmede yetersizdi. Bu nedenle kuantum fiziğine ihtiyaç duyuldu. Kuantum fiziğinde, büyük hesaplama gücüne karşılık ancak küçük moleküller kullanılmaktaydı. Bütün bu durumlar göz önünde bulundurularak her ikisi için de kullanılabilen bir program geliştirdiler. Bu programa göre kuantum mekaniğinin baskın olduğu özellikleri kullanılarak onu klasik mekanik yardımıyla incelediler.. Böylece denklemler daha rahat çözülebilirken bilgisayar gücüne daha az ihtiyaç duyuldu. 12

13 Geliştirilen bu program sayesinde milisaniyeden daha kısa sürede gerçekleşen reaksiyonların bile her adımını an be an izleyerek kimyanın esrarengiz yönlerini açığa çıkarmış olacağız. Geliştirilen yöntem, özellikle yeni ilaç geliştirmekte ve ilacın vücuttaki bir hastalığı tedavi etmek için protein ile nasıl etkileşime girdiğini gözlemlemek açısından oldukça kullanışlı. Artık daha önceleri yapılması mümkün olmayan ya da zor ve maliyetli olan biyomoleküller ile ilgili hesaplamaları ve kimyasal reaksiyonları bilgisayar ortamında takip edebileceğiz. 4) 8) 9) 10) prizes/chemistry/laureates/2013/advanced-chemistryprize2013.pdf 11) prizes/chemistry/laureates/2013/popular-chemistryprize2013.pdf Kaynaklar: 1)Temel Britannica-Temel Eğitim ve Kültür Ansiklopedisi 2) prizes/chemistry/laureates/2013/press. html 3) 5) Karplus 6) Levitt 7) html 13

14 Caner KAVRAZ HUNCA KOZMETIK (AR-GE KIMYAGERI) İLK KİMYAGER PROF. DR. REMZİYE HİSAR Karadeniz Teknik Üniversitesi 8 Mart Dünya Kadınlar Günü olması münasebetiyle bu ay ki sayımızda sizlere İlk Türk Kadın Kimyagerimiz Remziye HİSAR dan bahsetmek istiyorum de Üsküp te doğan Prof. Dr. Remziye HİSAR, o zamanlar üç yıllık olan İstanbul Nazperver Kalfa Mekteb-i İptidayi yi bir yılda bitirme başarısını göstermiş ve yaşam boyu sürecek başarısının ilk sinyalini vermiş. Ardından İttihat ve Terakki Mektebine başlamış ve oradan İnas Rüştiyesi ne geçmiş. Bu geçiş sebebini şöyle anlatıyor. Çocukluğumda biraz hırslıydım. Bu okulda(ittinhat ve Terakki Mektebi) mektep müdürünün yeğenini benim yerime birinci yapmalarına kızıp, Emirgan İnas Rüştiyesi ne geçtim. Buradan da çok sevdiği Türkçe öğretmeninin, İstanbul Muallimatı na geçtiğini öğrenip kaydını oraya aldırmış. Darülfünun hazırlığı yaptığı esnada sınıfını birincilikle bitirmiş ve arada alt sınıflara Matematik ve Geometri dersleri vermesini de bilmiş. Radikal kararlar vermekten çekinmeyen Remziye hocamız, yine aynı şekilde Darülfünunun Kimya Şubesine gözünü dikmiş. Darülfünun Kimya Şubesine yazılma hikâyesini de şöyle özetliyor. Neden Kimya Şubesi derseniz, Fen derslerinde kanunlarda olsun, buluşlarda olsun hep yabancı isimler görmek beni kahrediyordu. Türk ismi görmemenin ezikliğini bu dalda başarılı olursam giderebilirim sanıyordum. Bu arada çıkan taliplerini de elinin tersiyle itmiş ve kendisi de o yıl ki düşüncelerini şöyle ifade etmiştir. O zamanki düşüncem Ben evlenmeyeceğim, okuyacağım.- yönündeydi İsmini ilk defa duyduğu Bakü kentine, eğitimine katkı sağlamak için gitmiş ve kendisini savaşın ortasında bulmuştur. Azerbaycan ın bağımsızlığına son verilmesine kadar, orada bir erkek lisesinde öğretmenlik yapmış. Ardından orada tanışıp evlendiği eşi Dr. Reşit Süreyya GÜRSEY ile İstanbul a gelmiş. 14

15 Yine cüretkârlığını göstererek, çocuğunu annesine bırakıp Adana ya Darülmuallima ya müdür olarak gitmiş. Bir süre sonra hocamız, kendisini zirveye taşıyacak olan asıl adımı atmış ve Türk Promethe ler arasında yer alarak Fransa daki Sorbonne Üniversitesi nde kimya bölümünde öğrenim görmeye başlamış. Bir taraftan okurken, diğer taraftan da çocuğuna bakması; okuma arzusunu bizlere gösteriyor. Sorbonne Üniversitesi nin o yıllardaki önemini sizlere oradaki birkaç isimle anlatabilirim: Birincisi Maria Salomea Sklodowska, kendisi Madam Curie olarak bilinir. Radyoaktivite kâşifi, Nobel Ödülü nü alan ilk kadın ve bu ödülü iki kere alan ilk bilim insanıdır. Bir diğeri ise, Langevin dir(langevin dinamiği ve Langevin denklemlerini geliştiren bilim adamı). Bu kişiler gibi çok sayıda tanınmış isim de Sorbonne Üniversitesi nde ders vermekteydi. Hocamız Remziye HİSAR a göre bu insanlarının derslerini dinlemek çektiği bütün zahmetleri unutturuyordu. Bazı sıkıntılardan dolayı ülkeye dönmek zorunda kalmış ve bir süre kimya öğretmenliği yaptıktan sonra tekrar Fransa ya okuluna geri dönmüş. Ardından hayatına Türkiye de devam eden Remziye hocamız sırasıyla İstanbul Üniversitesi nde kimya ve fizikokimya doçentliği; İTÜ de makine ve kimya doçentliği yapmıştır. Profesör olarak 1973 yılında emekliye ayrılmıştır. 15

16 1956 yılında Fransa Hükümeti tarafından kendisine Officer de l Académié nişanı verilmiş yılında da Tübitak Hizmet Ödülü nü almıştır. Üniversite hocalığı yıllarında Metal Kimyası Dersleri, Mufassal Fiziki Kimya Dr. Chaucart dan Beynin Kimyası tercümesi ve daha başka kitaplar çıkarmıştır. Bilimin dışında sosyal açıdan da etkin olduğunu çıkardığı Bir Kadın Sesi isimli kitabından da anlayabiliriz. Kitabının önemini şöyle anlatıyor. Ben yaşamımı kendi ellerimle kurdum, kendime güvenimi her güçlükte pekiştirdim. Zor günlerim oldu şiirlere sığındım. Bir Kadın Sesi sizlere ulaşırsa, nakış gibi işlediğim gençliğimi kendinizinkiyle karşılaştırın. Bunun dışında çektiği zorlukları da kendisinden şu şekilde dinleyebiliriz. Çoğunuz dört yılı aynı ayakkabıyla gezmemiştir, aranızda kendi elbiselerini diken herhalde yoktur. Ve son olarak da kadınların sadece öğretmenlik yapabildiği gençlik günlerime dönüp baktığımda ne çok yol aldığımızı daha iyi görüyorum. şeklindeki ifadeleriyle de kadınlarımızın başarılarından bahsetmeyi de önemli yeğliyor. Cemiyeti nin tek Türk üyesi psikiyatrist Deha GÜRSEY in de annesidir yılında bize acı kaybımızı yaşatmıştır. Remziye hocamızın azimli, ilkeli, prensipli hayat hikâyesini, Kadınlar Günü nü de içinde barındıran bu ay ki sayıda sizlerle paylaşarak anlamlı bir yazı çıkartmak istedim. Faydalı olacağını ümit ediyorum Kaynaklar: Hisar php?id=466 Hocamızın kimya ile ilgili çalışmalarına da değinmek gerekirse, çok sayıda çalışması bulunduğunu da bilmenizi isterim. Bazı çalışmaları şu şekilde: Türk meyve ve sebzelerin c vitamini miktar tayini, mahlep tanelerinin ve mahlep yağının incelenmesi, Anamur burçaklarının zehirliliği Cumhuriyet Kadını simgelerinden birisi olan Prof. Dr. Remziye HİS- AR, dünyaca ünlü Türk Fizikçi Feza GÜRSEY ve Millietlerarası Psikoloji 16

17 İsmail BAYRAKTAR YÜKSEK KIMYAGER (MEZUN) Adnan Menderes Üniversitesi AKILLI NANOTEKSTİL Nano Yüzey Yılda ancak birkaç kez yağmur yüzü gören, Afrika çöllerinde yaşayan bir böceğin, hayatta kalmak için su ihtiyacını nasıl giderdiğini biliyor musunuz? Ya nilüfer çiçeğini, yapraklarının nasıl her zaman temiz kaldığını? Yağmur yağdığında sileceklere ihtiyacı olmayan otomobilleri, hiç buğu tutmayan banyo aynalarını, kalp damarlarına takılan ve hiç tıkanmayan stentleri, kendi kendini temizleyen bina cephelerini duydunuz mu?[1] teknoloji sayesinde Stenocara böceğinin sırtında toplamayı başardığı su, hidrofobik malzeme üretilmesine olanak sağlamıştır. Tekstil malzemesi ile sıvılar arasındaki temas yüzeyleri değiştirilerek tekstil malzemesinin hidrofilik veya hidrofobik özellik göstermesi sağlanır. Nano yüzeyden, Nano Akıllı Malzemeye Yukarıda verdiğim örnekler, bilim adamlarına ilham kaynağı olmuştur. İleri 17 Şekil 1 : Çöl böceğinin su toplama mekanizması

18 Nilüfer çiçeğinden esinlenerek kendi kendini temizleyen hidrofob malzemeler üretilmiştir. Bu amaçla; Şekil 2 : Laboratuvar örneği Nano Malzeme UV koruma Su, yağ ve kir itici Antimikrobiyal Biyokatalizör/biyouyumlu Antistatik özellik kazanma, Aşınmaya direnç gibi malzemeler örneklendirilebilir. Tekstil ürünleri, onlara değişik özellik kazandıran nanoteknoloji sayesinde çok fonksiyonlu hale gelmektedir; örnek olarak nanoteknolojiyle su itici, anti bakteriyel, antifungusid olabilir, ısı yalıtımı ve mekanik rezilyans performansları geliştirilebilir, kamuflaj sensör olarak kullanılabilir. Ancak tekstil malzemelerine bitim işlemi sırasında nanotaneciklerin kalıcılığının çok düşük olduğu ve kullanımı sırasında sıkıntılara yol açtığı görülmüştür. Taneciklerin, polimer matrisine immobilize (hapsedilerek) edilerek nanokompozit formunda tekstil malzemeleri üretmeye başlamıştır. Yakın bir gelecekte, giydiğimiz tişört üzerindeki nano sensörler, kalp atışlarımızı, vücut ısımızı ve kan şekerimizi düzenli olarak kontrol edecektir. İstenmeyen bir durum olduğunda da bizleri, ya da kablosuz bir hatla doktorumuzu haberdar edebilecektir[2]. NanoTekstil Nanoteknoloji, yeni bir teknoloji devrimi olarak algılanmaktadır. Bu teknolojinin, 2025 yılına kadar gelişme sürecini tamamlayıp; hayatın her alanına gireceği tahmin edilmektedir. Tekstil de kullanılan malzemelere, nanometre boyutlarında farklı özellikler kazandırılması, çok önemli gelişmelere yol açacaktır. 18

19 Şekil 3 : Teknolojinin gelişim evresi[3] Tekstil endüstrisi, nanoteknoloji devrimiyle birlikte yeni bir döneme girmektedir. Nano malzemeler kullanılarak, daha önce hayal bile edemediğimiz, çok çeşitli fonksiyonlara sahip kumaşlar elde edilmektedir. Kendiliğinden aydınlatma özelliğine sahip kumaşlar. Mavi ışık yayan masa. Gümüş nanopartiküllerin SEM görüntüsü 19

20 Esnek ve yıkanabilen nano sensörlerin ve aygıtların, kumaş içerisine aktarılmasıyla, kullandığımız elbiselerimiz, yeni boyutlar kazanacaktır. Elbise artık görecek, duyacak, hissedecek, komut verecek ve enerji üretecek hale gelecektir. Tekstil ürünleri; üzerinde mikroorganizmaların, üreyebilecekleri ve uzun süre yaşamlarını sürdürebilecekleri ürünlerdir. Bunun yanında, mikroorganizmalar, tekstil ürünlerinde, biyoparçalanma, renk değişimi, lekelenme gibi pek çok soruna da yol açmaktadırlar. Tekstil malzemelerine katılmak üzere, birçok anti-bakteriyel ajanlar geliştirilmiştir. Bu amaçla kullanılabilecek geçiş metallerinin büyük bölümü zehirli olduğundan; gümüş iyonu (Ag+) ve titanyum dioksit (TiO2), önemli antimikrobiyaller olarak öne çıkmaktadırlar[4]. Tekstil ve hazır giyim ürünlerinde su geçirmezlik, leke tutmazlık, buruşmazlık, antimikrobiyal, UV-ışınlarından koruma, yanmaz, güç tutuşur, daha iyi boyanabilir, gibi özellikler kazandıran nanoteknoloji tabanlı ürünler geliştirilmiş ve kullanımı yaygınlaşmıştır. Bunların dışında askeri amaçlı akıllı elbise, ısı, ışık, basınç ve kimyasal etkilere karşı renk değiştiren, nabız, sıcaklık, tansiyon gibi vücut fonksiyonlarını kontrol ederek kullanıcıyı uyaran tasarımlarda çalışmalar sürmektedir[5]. Akıllı üniforma askerin durumunu merkeze bildiriyor. Kendi kendini temizleyen süperhidrofob yüzeyler 20

21 Sonuç olarak, Nanoteknoloji ile daha sağlıklı bir yaşam bizi bekliyor gibi! İşin aslını sorarsanız daha çok sürprizler bizi bekliyor desek yanlış olmaz. Kimileri karşı çıksa da kimilerine göre gereksiz olduğunu savunsa da gerçek şu ki nanoteknoloji birçok alanda etkin çözümler sağlıyor. Nanoteknolojinin süksesini azaltacak yeni bir devrim çıkar mı, insanlar bu sevdadan vazgeçer mi bilinmez; ama uzun bir süre hız kesmeden yoluna devam edeceği bir gerçek Kaynaklar: 1.Bilim ve Teknik Dergisi Güneşoğlu, C., Nanoteknoloji ve Tekstil Sektöründeki Uygulamaları. 3.Merill Lynch, Yardımcı, A., Ekonomik Forum Notları 5.Yılgör, İ., Ulusal Nanoteknoloji Araştıma Merkezi (UNAM) 21

22 Cansu ENGİN KIMYA MUHENDISI (OGRENCI) Istanbul Üniversitesi KAHVE Kendimizi yorgun hissettiğimizde, arkadaşımızla buluştuğumuzda ya da sabah uyandığımızda ilk akla gelen, masamızda kokusunun dahi bizi yalnız bırakmadığı, kırk yıl hatırı olan bir içecek için söylenecek çok söz var gerçekten. Kimimizin sütlü, kimimizin şekersiz sevdiği kahve; günümüzde farklı çeşitlere bürünmüş olsa da köken olarak hepsi aynı cinse ait bir ağacın kavrulmuş meyve çekirdeğinden öte bir şey değildir 22

23 Şekil 1 : Açık renkli saf kahve çekirdeği, koyu renkli kavrulmuş kahve çekirdeği Kahve kökboyasıgiller (Rubiaceae) familyasının Coffea cinsinde yer alan bu ağaç, meyve çekirdeklerinin kavrulup öğütülmesi ile elde edilmektedir. Şekil 2 : Kahve çiçeği Şekil 3 : Kahve meyvesi Çiçekleri beyaz ve hoş kokulu, kirazı andıran kırmızı meyvesinin içinde sadece iki çekirdek bulunan, dikildikten yaklaşık 3 yıl sonra meyve vermeye başlayan ve yıl boyunca aralıksız meyve veren bir ağaç türüdür kahve ağacı. Sivri ve koyu renk yapraklara sahip olan bu bitki, bol yağışlı tropik bölgelerde yetişmektedir, soğuk iklimlerde ölür [1]. 23

24 Dünya üzerinde ülkelere göre kahvenin 2013 yılındaki rekoltesi Tablo 1 de verilmiştir. Ülke Üretim(kg) Brezilya 2,550,720,009 Vietnam 900,000,000 Kolombiya 696,000,000 Endonezya 411,000,000 Etiyopya 6,500,000 Kahve üretimi yapan ülkelerin bazılarının farklı bölgelerinde çeşitlilik gösterebilir. Kahve, Arabica ve Robusta olmak üzere iki çeşittir. Şekil 4 : Arabica çekirdeği Şekil 5 : Robusta çekirdeği Arabica çekirdeklerinden üretilen kahve (Şekil 4), daha lezzetli ve yumuşak bir aromaya sahiptir. Arabica ağaçları hastalığa ve kuraklığa karşı dayanıksızdır, bu sebeple dikkatli işlendiğinde ürün elde edilebilir. Özel kavurucuların yavaş yetiştirme yöntemiyle daha da kaliteleştirilen kahve çekirdekleri tercih edilen özelliktedir. Bu ağaçlar m arasındaki yüksekliklerde yetiştirilir (Şekil 6) ve daha fazla işlenip kullanılması sebebiyle yılda gr arasında ürün elde edilir. Robusta çekirdeklerinden üretilen kahve (Şekil 5) ise, dünya kahve üretiminin yaklaşık %30'unu oluşturur. Hastalıklara ve iklim koşullarına çok dirençli olduğundan yetiştirilmesi çok daha kolay ve ucuzdur. Bir ağaçtan, yılda gr yeşil kahve üretilir. İçerdiği kafein oranı %2 dir. Marketlerde satılan düşük kalitedeki kahveler, Robusta çeşidi çekirdekten üretilir. Bu tür çekirdekler genellikle sıcak suda çözünebilen ve en yaygın bilinen kahve türlerinde kullanılır. 24

25 Şekil 6 : Robusta ve Arabica kahve ağaçlarının yetişme yükseklikleri Dünyada 70 ten fazla ülkede kahve üretimi yapılırken, bu ülkeler arasında ilk sırayı alan Brezilya da yukarıda bahsedilen Arabica ve Robusta kahvelerin ikiside üretilmektedir. Brezilya, ticari kahve üretim endüstrisi için, her yönden çok büyük potansiyele sahiptir. Birçok kahve çeşidi; Brezilya'da üretilmesine rağmen, bunların hiçbirisi dünyanın en iyi kahveleri arasında yer almaz. Nedeni ise Brezilya nın, konsantre kahve üretimi yapmasıdır. Bu kahvenin genel özelliği; ucuz, oldukça lezzetli, fakat zor dağılan bir kahve olmasıdır [1,2]. Şekil 7 : Arabica kahvesi Şekil 8 : Robusta Kahvesi 25

26 KAHVENİN TARİHİ Şekil 9 : Efsaneye konu olan çoban ve keçilerin figürü Kahvenin bulunması ile ilgili birçok rivayet bulunmaktadır. Bunlardan en çok bilineni ise keçilerini otlatan Kaldi adında bir çobanın, bazı keçilerinin başka yerdeki yemişleri yedikten sonra canlandığını ve geceleyin uyumadığını görmesi ile başlar. Bunun üzerine Kaldi bu yemişleri dener ve kendini dinç hisseder. Uzun yıllar kahve çekirdekleri; çiğnenerek, kırılarak veya yağla karıştırarak yenmiştir. Kahve adı Arapça qahwah dan gelmekte olup, Türkçe de zamanla kahve ye dönüşmüştür. Buradan da Avrupa da café, caffe, koffie, coffee, koffie şeklini almıştır. Kahve adının anlamı keyif veren içki dir. Kahve, tarih boyunca ilginç dönemler yaşamıştır. Bazen el üzerinde tutulan kahve; özellikle insanları bir araya getirip, toplumcu muhalefetin kaynağı haline gelmesi ile yasaklandığı dönemler de geçirmiştir. Kahve anavatanı olan Etiyopya da yerli halk, bu bitkinin tanelerini un haline getirip bir çeşit ekmek yapıyordu. Meyveleri kaynatıldıktan sonra suyu içilmek suretiyle tıbbi amaçlı kullanılıyor ve "sihirli meyve" olarak adlandırılıyordu. 14.yüzyılda ise yepyeni bir keşif ile ateşte kavrulan kahve çekirdekleri, ezildikten sonra kaynatılarak içime sunuldu. Etiyopya da başlayan kahve tarihi, Ortadoğu ve Kuzey Afrika üzerine daha sonra Mısır ve Yemen e yayıldı. Şekil 10 : Kahve toplayan insanlar 26

27 Kahvenin yolculuğunda bir sonraki adım; Venedikli tacirlerin 1615 yılında, ilk kahve tohumlarını İstanbul dan Venedik e götürmeleriyle gerçekleşti teki Viyana kuşatması sırasında, Osmanlılar arkalarında çuvallar dolusu yeşil kahve tohumu bırakmaları ile birlikte bu tohumların gerçek öyküsünü bildikleri için, kısa sürede Türk içkisi içilmeye başlanmıştır. Viyana da görevli olan Fransız devlet bakanı Talleyrand kahve için şunları söylemişti: Şeytan kadar kara, cehennem kadar sıcak, melek kadar saf, aşk kadar da tatlı. [1, 3, 4] KAHVENİN AROMASINI OLUŞTURAN BİLEŞİKLER Kahveyi oluşturan başlıca bileşikler aldehitler, asitler, alkoller, sülfür bileşikleri, amonyak ve uçucu aminler, karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve en çok bilinen bileşik ise kafeindir. Kavrulmuş kahvenin bileşiminde; %0,8-1,8 kafein, %9 protein, %30,3 karbonhidrat, %13 lipitler, %0,4 uçucu yağlar, %4,2 uçucu olmayan asitler, %1,6 alkaloidler, %4 kül, %2,5 su, %35 fenolik bileşikler ve kahveye özgü renk veren kimyasallar bulunmaktadır [5, 6]. Tiyofen Oktazol Tiyozol Piridin Şekil 11 : Kavrulmuş kahvenin bazı uçucu siklik bileşiklerin yapısı Aldehitler, Ketonlar ve Asitler Kahvede bulunan aromatik bileşikler, kahveyi kahve yapan kimyasallardır. Her kahve çekirdeğinin kendine has aromatik bileşenleri vardır ve o eşsiz kahve kokusu bunların kombinasyonları ile ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, asetaldehit (CH3CHO), kahvede 100 mg/kg(ppm) dir. Bütiraldehit (CH3CH2CH2CHO), önemli bir aroma bileşiklerinden olup, izobütiraldehit ile birlikte 5:1 oranında 30 ppm civarında bulunur. 27

28 Kavrulma sırasında asit hidrolizi ile valeraldehit oluşur ve kahve aromasının %20 sini oluşturur. Ketonlardan aseton (CH3COCH3) ise kahve aromasının %20 sini oluşturur ve kavrulmuş kahvede 50 ppm bulunur. Çok kavrulmuş kahvede miktarı artmaktadır. Acımsı keskin aromaya sahip olduğu halde kahveye az miktarda eklenmesi kahvenin aromasına yardımcı olur. Şekil 12 : Asetaldehit Kahve asidi (caffeic acid), aslında pek çok bitkide bulunan bir asittir ve kahve içerisinde kahveye özel tat veren bir asittir.[7] Şekil 13 : Kahve asidi Alkoller ve Esterler Metilalkol birkaç ppm lik konsantrasyonda bulunur, esterler ise örneğin metilformat ppm arasında bulunur ve kahve aromasının %4 ünü oluşturur. Amonyak ve Uçucu Aminler Uçucu aminler ve amonyak kahvenin kavrulması sırasında oluşur. Kafestol Kafestol; bir diterpen molekül olup, Türk kahvesi gibi filtrelenmemiş kahvelerde bulunur. Şekil 14 : Kafestol 28

29 Kafein Kafein olarak bilinen bileşik, metilksantinler adı verilen gruba dahil bir kimyasal olup IUPAC adı 1,3,7 trimetilksantindir. Doğal olarak kahvede ve 60 farklı çeşit bitkide (çay, mate, kola cevizi, kakao) bulunan bu bileşiğin tadı acı, görünümü ise beyaz, kristalize ksantin alkaloid bir maddedir. Şekil 15 : Kafein Kafein bileşiği, birçok içecekte farklı oranlarda bulunur. Çeşitli içeceklerde 100 ml de bulunma oranları Tablo 2 de görüldüğü gibidir. Ekspresso Filtre kahve Hazır kahve(neskafe) Red bull Siyah çay Yeşil çay Kola Kafeinsiz kahve 200mg 70mg 40mg 32mg 28mg 17mg 10mg 1mg Tablo 2 : İçeceklerdeki kafein bulunma miktarları Bitkilerde bulunan kafein; doğal bir böcek ilacı vazifesi görerek, bitkilere zarar veren böcekleri öldürücü etkiye sahiptir. Kafein, uyarıcı bir kimyasaldır. Orta seviyeli merkezi sinir sistemi üzerine etki yaparak beyne giden iletileri hızlandırır. Diğer özelliği ise metabolizma hızını arttırıcı bir etkisinin olmasıdır. Bazal metabolizma hızını arttırması ve buna bağlı olarak yağ yakımını hızlandırması özelliği ile diyet listelerinde belli oranlarda kullanılır. Kafeinin metabolizma hızına etkilerinin deneysel olarak araştırılması, son 20 yılda önem kazanmıştır. 29

30 Deney hayvanlarında yapılan ölçümlerde, 5 mg/kg beden ağırlığı oranına göre alınan kafeinin; kilo kaybına neden olduğu gösterilmiştir. Kafein, yağ yakımını hızlandırarak kanda gliserol ve yağ asidi miktarını arttırır. Trigliserit miktarını düşürerek, kolesterol miktarını arttırması gibi etkileri belirtilmiştir. Kafein alımının arttırılması kanda şeker oranını yükseltip, CO2 tüketimini arttırır.[7, 8] KAHVENİN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ Sinir Sistemi Üzerine Etkisi İnsanlığın gittikçe sağlıklı ortamlardan uzaklaşması, hazır yemeklerle beslenmesi, şehir yaşamı ve stres birçok hastalığa sebep olmaktadır. Modern yaşamın, insan hayatını kolaylaştırmasının yanında aslında büyük ölçüde tahrip edilen huzurlu bir iç ritmden bahsetmek zorlaşmış gibi görünüyor. İç ritmin de yardımcılarından biri kafein olması akıllara hemen kahveyi getiriyor. Kahvenin insan sağlığı üzerine etkileri, uzun zamanlardan beri tartışma konusu olmuştur. Araştırmaların devam ettiği bir konu olmasıyla birlikte birçok yararlı etkileri ile birlikte zararlı etkilerinin de bulunması akıllara çok fazla soru getirir. Şekil 16: Uyku problemi olan insan Kafein denildiğinde ilk akla gelen özelliği çoğunlukla uykuyu kaçırmasıdır. Ancak araştırmalar şunu gösteriyor ki, kahve aslında uykuyu kaçırmayıp sadece uykuya dalış süresini uzatması ve uyku süresini kısaltmasıdır. Konu da kahvenin insan üzerine etkisi olduğuna göre, etkileri de insandan insana değişmektedir. Yani uzun süredir günlük kafein alımı yüksek olan bireye etkisi uzun süre kahve içmeyen bireye oranla, kahvenin uykuya etkisi daha az görülmüştür. Kahvenin diğer özelliği ise yarılanma süresinin 2,5-4,5 saat arasında değişmesidir. Bu durumda uyku problemi yaşayan bireylerin, gündüz içtikleri kahvenin uykuya etkisi yok denecek kadar az olduğu anlamına gelir. Bazı maddelerin, kafeinle birlikte kullanması farklı etkiler gösterir. Örneğin; nikotin içerikli madde kullanımı ise kafeinin yarılanma süresini uzatır ve uykuya dalış süresini kaydırmış olur. 30

31 Kahvenin ilgileri üzerine toplayacak bir çok özelliği daha vardır. Yapılan araştırmalarda merkezi sinir sistemi uyarıcısı olan kafein, nöronlar arası iletim hızını arttırması, algılamada ve dikkat arttırmada oldukça etkili olduğu gözlenmiştir. Nöroloji uzmanının açıklamasına göre günümüzün en önemli hastalıklarından olan ve gün geçtikçe artan Alzheirmer hastalığının, günlük kahve tüketimi düzenli olan bireylerde daha geç ortaya çıktığı gözlenmiştir. Asırlardan beri pek çok insanın uyanık ve zinde kalmak için içtiği kahvenin diyabet, parkinson ve karaciğer hastalıklarına karşı koruyucu rol oynadığını açıklaması, bize bu durumun önemini açıklamakta yeterli gibi görünüyor [9, 10]. Kahvenin Sindirim ve Boşaltım Sitemi Üzerine Etkileri Demir eksikliği günümüzde çok sık rastlanılan bir hastalıktır. Yeterli besin alınmaması ve kahve, çay gibi kafein içeren maddeler kullanıldığında bağırsakta demir emilimini azalmasına ve anemiye sebep oluyor. Bu durumda demir eksikliği anemisi görülen kişiler bir süre kahveden uzak durmaları gerekir [10, 11]. Stres ve kötü beslenme sonucu oluşan mide rahatsızlıklarından biri ise reflüdür. Günümüzde her 5 kişiden birinde görülen bu hastalığı tetikleyenlerden biride ne yazık ki kahve. Bu durumda kahve kullanımını azaltmak gerekir. Kahvenin bir diğer özelliği ise çok güçlü bir antioksidan olması ve bu da diğer tüm antioksidanlar gibi kanser oluşumunu azaltıcı etkisi var demektir. Kahvenin, bağırsağın kanserojenik maddelerle temas süresini kısalttığı için kolon kanserine yakalanma riskini doğrudan azaltıcı etkisi vardır. Vücuda giren zararlı ürünlerin temizlendiği ve zararsız halde vücutta kullanımını sağlayan en önemli organ karaciğerdir; ancak zehirsizleştikten sonra bunu dışarı atan en önemli organ da böbreklerdir. Böbreklerin diğer bir görevi bazı iyon ve maddelerin de denge içinde olmasını sağlamaktır. Böbrekler, kısa bir deyişle filtre görevi yapar ve bu filtreleme, insan yaşamının sürdürülebilmesinde hayati bir ihtiyaç olduğu anlamına gelir. Kahve ise bu iki organın yardımcısı görevinde olup günlük düzenli kahve tüketenlerin siroz, safra taşı ve böbrek taşı gibi durumlara daha az rastladığı yapılan araştırmalar sonucunda kanıtlanmıştır. Düzenli kahve içen kişilerde böbrek taşı oluşumu ilginç bir şekilde azalmasının sebebi ise kahvenin vücutta fazla su içmiş etkisi yapması ve fazla idrar oluşumunu sağladığı için taş oluşumu azaltmasıdır [10, 12]. Yani şu demek oluyor ki; kahve, mide ve dolaşım sistemiyle pek dost görünmesede bağırsaklara ve vücudumuzun kurtarıcısı karaciğere ve böbreklere büyük faydası bulunmaktadır. 31

32 Kahvenin Kemikler Üzerine Etkileri Sert bir dokuya sahip kemiklerin, en öne çıkan özelliği çok zor yenilenebilir olmasıdır. Bu durumda özel bir önemi hak ediyor. Kemiğe asıl sağlamlığı veren element olan kalsiyumun, vücutta %99 gibi dev kısmı direkt kemiklerde bulunur. Ancak güçlü kemiklere sahip olmak için yeterince kalsiyum içeren besinler ile beslenmek yetmez, yani beslenmek kadar bağırsaklardaki emilim oranının arttırılması ve kan dolaşımına katılması gerekir. Yani bu durumda kalsiyum emilimini engelleyen maddelerin alınması, kalsiyumdan faydalanılamayacak anlamına gelir. Ne yazık ki kafein de bu maddeler arasında bulunuyor. Günlük kafein miktarı 300 mg ın üzerinde olan kadınlarda kalsiyum eksikliği, çok rahat bir şekilde görülebilmektedir. Bu demek oluyor ki günde 3-4 fincan kahve içen bireylerin, vücudunda kalsiyum dengesi bozuluyor ve kemik erimesine sebep oluyor. Ancak unutulmaması gereken nokta, kemik erimesine neden olan çok sayıda etkenin olduğu ve bunlardan sadece birinin kahve tüketiminin olduğudur. Bunu engelleyebilmek için günlük yeterli miktarda D vitamini ihtiyacını giderilmeli, yeterli ve dengeli beslenilerek kahve tüketimini biraz kısıtlanmalıdır. Sütlü kahve, kahveden dolayı oluşan kalsiyum kaybını, sütteki kalsiyum dengeler. Bu özelliğe bağlı olarak sütlü kahvenin sade kahveye göre daha sağlıklı olduğu söylenebilir [10, 13]. Şekil 17 : Sütlü kahve 32

33 SONUÇ OLARAK? İnsan mekanizması; mükemmel ve bir o kadar da karmaşık yapısıyla, günlük hayatta her ne kadar akla gelmese de, yüzyıllardır tartışılan ve çözülmeye çalışılan bir sistemdir. Organların birbirleriyle olan bağlantıları, sistemi ve canlılığı araştıran bir çok bilim insanında hayranlık uyandırıyor. O müthiş sistemin bozulmaması ise dengeyi bozmamaktan geçiyor. Yaşamın her anında karşılaşılan bir durum ise fazlanın zararlarıdır. Yemek, içmek, uyumak hatta faydalı görünen birçok şeyin aşırısına kaçmak insan sağlığına ciddi zararlar verebilir. Sonuç olarak, bu yazıda kahvenin birçok faydasından ve zararlarından bahsedildi hatta şuan insanlığın bilmediği birçok özelliği olduğunu söylemek hiçte sıradışı olmaz. Ayrıca şunun önemini de vurgulamadan geçmemek gerekir. Kahve ne kadar faydalı olursa olsun her metabolizmaya, kiloya, yaşa, cinsiyete ve günlük kullanım miktarına göre farklı etkiler gösterir. Bunun için kesin durumlardan söz etmek yerine genel durumlardan bahsetmek daha olasıdır. Herşeyi bir köşeye koyup, tadıyla, kokusuyla vazgeçilmez, kırk yıl hatırı olan bu içeceğin böylesine etkili olacağını, efsanelere konu olan çoban acaba bilebilir miydi? Kaynaklar: [1] [2] [3] [4] (son erişim tarihi: ) [5] [6] Kahvenin aroma bileşikleri ve kahve aromasını etkileyen faktörler,n.çağlarırmak,k.ünal,(gıda)1993 [7] (son erişim tarihi: ) [8] Kafein alımının metabolik hız ve enerji harcanışına etkileri,gıda Mühendisliği Dergisi [9] [10] [11] [12] [13] 33

34 Gökben KÖPRÜCÜ KIMYA MUHENDISI (OGRENCI) DUYGULARIN KİMYASI Istanbul Üniversitesi DUYGULARIMIZIN KİMYASI Sosyobiyologlara göre duygularımız tehlike, acı bir kayıp, zorluklara karşın bir hedefe doğru ilerleme, eşine bağlanma ve bir aile kurma gibi yalnızca akla bırakılamayacak durum ve görevlerde yol göstericidir. Amerikalı psikolog Dr. Daniel Goleman; duyguyu bir his ve bu hisse özgü belirli düşünceler, psikolojik ve biyolojik haller ve bir dizi hareket eğilimi olarak tanımlıyor. 34

35 Peki ya duygularımız olmasaydı yaşam nasıl olurdu? Bizim hayatımızı farklılaştıran, yaşamımızı, daha da anlamlı kılan sihirli iksirdir duygular. Mantık, hayatımızın kurşun temellerini atarken duygular ruhumuzu oluşturur. Duygularımız sayesinde diğer canlılardan ayrılırız. Yüz ifadelerimiz duygularımızın evrensel dilidir. California Üniversitesi'nden Paul Ekman; araştırmalarıyla yüz ifadelerinin kültürel kökenli olmadığını, aksine tüm yüz ifadelerinin ve mimiklerin evrensel olduğunu ortaya çıkarmıştır.[1] Duygularımızı oluşturan organ beyindir. Beynimizin milyarlarca hücresinden boşalan sinirsel salgı maddeleri, vücudumuza kimyasal emirler yağdırır. Beynimizi biraz yakından inceleyecek olursak en basit şekilde 3 kattan oluşur. En alt katta refleksler ve içgüdüsel davranışların merkezi olan sürüngen beyni(reptilen beyin), en üst katta en gelişmiş olan ve aklın merkezi sayılan yeni memeli beyni(neo-korteks) vardır. Orta katta ise limbik beyin denilen küçük bir merkez bulunur. Bu kat, hipotalamus bölgesinden ve küçük sinirsel çekirdeklerden oluşur. Limbik beyin, duyguların merkezidir. Ayrıca limbik beyinde motivasyon, açlık, susuzluk, saldırganlık, cinsellik merkezleri bulunur ve beynin tüm hücrelerini ilgilendirir. Hayvan deneyleri, bu bölgenin önemini açıklamıştır. Şöyle ki; Hess; bir kedinin hipotalamusundaki belli bölgelerin elektrikle uyarılınca, hayvanın ya saldırıyla ya da kaçışla tepkide bulunduğunu ilk kez ortaya çıkarmıştır[2]. Başka bir örnek olarak: Cambridge Üniversitesi'nden Barry Averitt; erkek farenin hipotalamusuna betaendorfin enjekte etmiş ve dişi fare ile cinsel ilişkisini arttırmış; ancak ilişki kurduğu farenin dışındaki farelere ilgi duymadığını saptamıştır. Duyguların bir diğer özelliği de bilgi depolamada aldığı önemli roldür. Mesela yüksek şiddetli bir deprem meydana geldiğinde ve siz orada bulunduğunuzda bunun nerede, nasıl, ne şekilde olduğunu unutmazsınız; çünkü o sırada yaşadığınız duygu yoğunluğu sebebiyle algılarınız daha etkili bir şekilde kaydedilmiştir. Duygular, aynı zamanda bir şeyler yaratmamızda ve başarı elde etmemizde de etkilidir. Örneğin bir işi, istekle ve merakla yapıyorsak bu beynimizin ön lobunun daha verimli çalışmasına yardımcı olur ve daha yaratıcı oluruz.[3] Duygularımızın kimyasal yapısını incelemek için nörotransmitter maddeleri ele almak istedim. Biliyorsunuz ki vücudumuzda sinir hücreleri bulunur. Ve bu hücrelerden sinirsel iletim için nörotrasmitter maddeler sentezlenir. Nöronlar, yani sinir hücrelerimiz, nörotransmitter maddeler sayesinde iletişim kurarlar. Hücre yüzeyinde reseptör denilen proteinler bulunur. 35

36 Nörotransmitter maddeler, reseptörlere yapışırlar(sekil[4]). Böylece hücrede reaksiyonlar başlar ve bu da bir davranışa neden olur. Bir ismi hatırlamak, bir cümleyi ezberlemek, bir bedensel hareket yapmak, bir duyguyu yaşamak ve daha binlerce ruhsal ve bedensel işlev, beyin içindeki ve dışındaki bölgelere bu kimyasal maddeler aracılığıyla iletilir. Şekil [4]: Nörotrasmitter madde iletiminin temsili gösterilişi Vücudumuzda doğal yolla üretilen nörotrasmitter maddeleri yakından tanıyalım: Endorfin Eğer endorfin hipotalamusa erişirse, haz ve mutluluk hissi ortaya çıkar. Çok fazla endorfin salgısı, öfkeye neden olur. Uyarıya verdiğiniz tepki, beynin salgıladığı endorfine bağlıdır. Dopamin Sempatik sinir sistemindeki etkileri dolayısıyla ilaç olarak, kalp atışlarını hızlandırmak ve kan basıncını yükseltmek için kullanılır. Yapılan araştırmalarda dikkatini toplayamayan, kafa yoran şeylerden sıkılan, aceleci, sabırsız, çok konuşan, unutkan, dağınık, sıklıkla eşya kaybeden, kıpır kıpır, yerinde duramayan insanlarda; beynin ön bölgesinde dopamin az salgılanmaktadır. Nitekim beyinde dopamin miktarını arttıran ilaçlarla bu kişilerde belirgin düzelme görülmektedir. Dopaminin, öğrenmenin dikkatle ilgili sürecindeki rolü ve kısa bellek için değeri, yeni araştırmalara kaynak olmuştur. Eksikliği parkinson, fazlalığı ise tourettes sendromunu oluşturur. 36

37 Noradrenalin Duygusal yaşamı etkiler. Beyinde ruhsal durum, öğrenme reaksiyonları ve ödül sinyal sistemlerinin temelindeki mekanizmalardan sorumludur. Azlığı halinde depresyona neden olur. Kan damarlarının kasılmasını ve kan basıncının yükselmesini sağlayan hormondur. Dopaminden sentezlenir. Stres Hormonu (CRF) Stres hormonu (CRF ), beyinde öğrenme mekanizmasını etkilemektedir. Az miktarda stres hormonu; zihni açar, dikkati arttırır, öğrenmeyi hızlandırır. Aşırı salgılanması durumunda bedende gerçekle ilgili olmayan aşırı tepkili ve telaşlı bir hal meydana getirir Serotonin Serotonin; uykuyu, seksüel enerjiyi, ruh halini, aşırı, ani istekleri ve iştahı düzenler. Düşük serotonin miktarı; sinirli, huzursuz ve depresif ruh hallerine yol açabilir. Vücuttaki serotonin miktarını arttırmanın yollarından birisi, şeker ve karbonhidrat açısından zengin yiyecekler yemektir. Fakat bu şekilde beyin kimyamızı değiştirme çabamız ne yazık ki kısa ömürlü olacaktır. Çünkü kendimizi iyi hissetmeye devam edebilmek için durmadan ve daha fazla yememiz gerekir. Eğer vücudunuzda serotonin yeterli seviyede ise ani ve aşırı isteklerin kontrolünü sağlayarak yemeden önce düşünebilmenize de yardımcı olacaktır. Açlık, yorgunluk, stres, yemek, ışık ve ilaçlar gibi faktörlerin tamamı insan vücudundaki serotonin düzeyini etkilemektedir. Stres ve düşük kan şekeri serotonin düzeyini düşürürken; oksijen, kusma, içinde aminler bulunan gıdalar (örneğin peynir, çikolata, portakal, mandalina, domates ) ve içinde triptofan isminde bir çeşit amino asit bulunan gıdalar (örneğin süt, hindi eti ) serotonin düzeyini yükseltmektedir. 37

38 Bunun dışında insan vücudundaki serotonin düzeyini, çeşitli hormonlar da etkilemektedir. Örneğin kadın vücudundaki östrojenin (kadınlık hormonu) artması, serotonin düzeyinde de bir artışa neden olmaktadır. Ayrıca serotonin dopaminerjik nöronlardaki reseptörlerine bağlanarak dopamin salgılanmasını azaltmaktadır. Serotoninin depresyon oluşumu üzerinde etkisi vardır. Depresyon ve anksiyete tedavilerinde seretoninin tekrar kullanılması sağlanır. Asetilkolin Asetilkolin, hafıza ile ilgili diğer beyin kimyasalıdır. Çocuklardaki öğrenme güçlüklerinde zihinsel işlevi arttırmak için beyin, asetilkolin miktarını arttıran ilaçlar araştırmaları ciddi ilgi alanları oluşturmuştur. Prolaktin Kadınlarda lohusalık döneminde süt gelmesini sağlar. Ayrıca annelik güdüsünün temelini oluşturur. Duygularımızı etkileyen bu biyokimyasalların yanında kalıtımın, beslenmenin, iklim ve stres gibi çevresel faktörlerinde etkisi bulunmaktadır. Kendinize ben şu an nasıl hissediyorum? diye sorarak duygularınızı ölçebilir ve bu şekilde hayatınızı yönlendirebilirsiniz. Dopamin, noradrenalin, serotoninizin yüksek, stres hormonunuzun düşük ve endorfininizin hipotalamusunuza eriştiği bir ay olması dileklerimle Kaynaklar: [1] [2] Fromm, 1984, s.159 [3]Cem Kubilay,Duygulu olmak ile duygusal olmak arasındaki büyük fark,19 Eylül 2012 [4] Erişim Tarihi: ) 38

39 Yavuz Selim KART KIMYA MUHENDISI (MEZUN) ChemLab Sanal Kimya Cumhuriyet Üniversitesi Laboratuarı Bir tür kimya laboratuarı similatörü olan ChemLab, laboratuarda yapılan çalışmaları eğitim amaçlı olarak bilgisayar ortamında görüntülü olarak gerçekleştiren bir bilgisayar programıdır. Bu yazımda Chem Lab Sanal programının kullanımından bahsedeceğim. Programı açtığımızda karşımıza bu sayfa gelmektedir. Şekil, biraz bozuk gözüküyor olabilir. Karşımıza yukarıda görüldüğü gibi seçenekler çıkmaktadır. 39

40 Bu işlemler; 1-)Asit-Baz Titrasyonu 2-)Kademeli Kristilizasyon 3-)Gaz sıkıştırma 4-)Genel Laboratuvar 5-)Klor un Gravimetrik Analizi 6-)Redoks Reaksiyonlarında Reaksiyon Kinetiği 7-)Isı Laboratuarı Bu seçeneklerden kullanacağımız seçeneği işaretliyoruz ve Tamam'a (OK) basıyoruz. Bu seçtiğimiz işleme göre sol tarafta bir açıklama sayfası açılmaktadır. Açıklama sayfasında, yapacağınız işlemler İngilizce olarak sıra ile anlatılmış. Şimdi menülerimizi tanıyalım. Burada File tıkladığımız zaman karşımıza çıkan seçenekler şunlardır. 1-)Open (Daha önce hazırladığımız dosyaları açmak için) 2-)Save (Yaptığımız işlemi kaydetmek için) 3-)Save As (Farklı kaydetmek için) Genel olarak kullanılan komutlar bunlardır. Edit bölümü ile düzenleme yapabilirsiniz. Edit bölümünde düzenleyeceğimiz işlemler: kes, kopyala, yapıştır vb. (Bu işlemler sağa tıklayarak veya klavye kısa yol tuşlarını kullanarak da yapabilirsiniz) Equipment bölümü ile kullanılacak olan ekipmanları seçeceksiniz. Bu ekipmanların İngilizce isimleri ile Türkçe isimleri benzer olduğundan zorlanacağınızı sanmıyorum. Chemical bölümü ile seçmiş olduğunuz ekipmanın içine istediğimiz kimyasalı, suyu ya da indikatörü ekliyoruz. Seçeneklerden birine tıkladığımızda karşımıza gelen kutucuğa miktarları yazarak ekliyoruz. Procedures kısmı ile yapılan işlemlerin sonuçlarını görebiliyoruz. Yapılan işlem titrasyon ise bu işlemin grafiğini çizdirebiliyoruz. Procedures yapacağınız işleme göre değişen kısımdır. Kısacası işlem prosedürüdür. 40