Sayfa-2 EFSA Hakkında

Transkript

1 Sayfa-1 AVRUPA BİRLİĞİ NDE 2008 YILI İÇERİSİNDE MEYDANA GELEN ZOONOZLAR, ZOONOTİK AJANLAR VE GIDA KAYNAKLI SALGINLARIN KAYNAKLARI VE YAYILMASI İLE İLGİLİ BİRLİK ÖZET RAPORU 23 Aralık 2009 tarihinde yayınlanmış 28 Ocak 2010 tarihinde basılmıştır.

2 Sayfa-2 EFSA Hakkında Merkezi İtalya Parma da bulunan Avrupa Gıda Güvenliği Teşkilatı (EFSA), Avrupa kamuoyunu gıda güvenliği ve yetkili makamların tüketicileri koruması ile ilgili kaygılarını sesli olarak dile getirmelerine neden olan bir dizi korkutucu gıda ile ilgili olayların meydana gelmesinden hemen sonra 2002 yılında Avrupa Birliği tarafından bağımsız bir teşkilat olarak kurulmuş ve finanse edilmiştir. EFSA, hayvan sağlığı ve refahı ile bitkilerin korunmasını da içeren gıda ve yem güvenliğine doğrudan veya dolaylı etkisi olan, kendi ortakları ile açık istişare ve ulusal makamlar ile yakın işbirliği yapmak suretiyle tüm konularda objectif bilimsel tavsiyelerde bulunur. EFSA iki alanda çalışmalarını yürütür: risk değerlendirmesi ve risk iletişimi. Aslında EFSA nın risk değerlendirmesi risk idarecilerine (siyasi sorumluluk sahibi Avrupa Birliği AB kuruluşları; Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlementosuve Konseyi gibi) gıda ve yem güvenliği ile ilgili olarak tüketicilerin en yüksek düzeyde korunmasını sağlayabilmek için alınması gereken siyasi mahreçli yasal veya düzenleyici önlemlerin tanımlanabilmesi için somut bilimsel bir zemin sağlar. EFSA, görev alanı çerçevesinde tüm konular ile ilgili olarak kamuoyunu açık ve şeffaf bir şekilde bilgilendirir. 28 ocak 2002 tarih ve 178/2002 sayılı kurucu Yönetmelik (EC) ile belirlendiği üzere özellikle gıda krizlerinde bilimsel verilerin toplanması ve analizi, mevcut risklerin tanımlanması ve Komisyona bilimsel destek sağlanması hususları da EFSA nın görevleri arasındadır. ECDC Hakkında Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi (ECDC) merkezi Stokholm İsveç te bulunan bir AB ajansı olup, sözkonusu ajans 2005 tarihinde kurulmuştur. ECDC nin amacı bulaşıcı hastalıklara karşı Avrupa nın korunmasını güçlü kılmaktır. 21 Nisan 2004 tarih ve 851/2004 sayılı kurucu Yönetmeliğin (EC) 3. maddesine göre ECDC nin misyonu bulaşıcı hastalıkların insan sağlığına yönelik mevcut ve gelecekteki tehditlerini belirlemek, değelendirmek ve açıklamaktır. ECDC, AB çapında hastalıkların izlenmesi ve erken uyarı sisteminin güçlendirilmesi ve geliştirilmesi ile ilgili olarak tüm Avrupa da ulusal sağlık kuruluşları ile ortaklaşa çalışır. ECDC, Avrupa genelinde beraber çalıştığı uzmanlar sayesinde, mevcut ve gelecekte meydana gelebilecek bulaşıcı hastalıkların yol açabileceği risklere karşı yetkin bilimsel görüşler geliştirilebilmesi amacıyla sağlık konusunda bir Avrupa bilgi havuzu oluşturmaktadır. Rapor hakkında EFSA, 2003/99/EC sayılı Direktif hükümleri çerçevesinde, Üye Devletler tarafından bildirilmiş zoonozlar, antimikrobiyal resistantler ve gıda kaynaklı salgınlar ile ilgili verileri incelemekle ve inceleme sonuçlarına göre Birlik Özet Raporu hazırlamakla sorumludur. İşbu Birlik Özet Raporunda yer alan 2008 yılı ve sonrası verileri, insanlarda zoonoz vakaları ile ilgili bilgi sağlayan ECDC ile işbiriliği neticesinde derlenmiştir. Danimarka Teknik Üniversitesi Ulusal Gıda Kuruluşunda bulunan Zoonozlar İşbirliği Merkezi (ZCC- EFSA ile sözleşmelidir) EFSA ve ECDC ye bu görevlerinde katkı sağlamıştır. EFSA ile ilgili daha fazla bilgi edinmek için lütfen aşağıdaki adres ile irtibata geçiniz: European Food Safety Authority Largo N. Palli 5/A I Parma İtalya Tel: Faks:

3 Sayfa-3 YÖNETİCİ ÖZETİ Zoonozlar hayvanlar ve insanlar arasında kontamine olmuş gıdalar gibi ürünler yoluyla doğrudan veya dolaylı olarak doğal bir şekilde bulaşan enfeksiyonlar ve hastalıklardır. Bu hastalıkların insanlardaki etkisi hafif sendromlar ile hayati tehlike yaratabilecek düzey arasında değişmektedir. Zoonozların ortaya çıkmasını engellemek için hangi hayvan ve gıda maddelerinin enfeksiyon kaynağı olduğunun bulunması önem arz etmektedir. Bu amaç doğrultusunda insan sağlığını korumaya yönelik bilgiler tüm Avrupa Birliği Üye Devletlerinden toplanmaktadır yılında, 27 Üye Devlet Avrupa Komisyonu ve Avrupa Gıda Güvenliği Teşkilatı na zoonozlar, zoonotik ajanlar ve gıda kaynaklı salgınların ortaya çıkışları ile ilgili bilgi vermişlerdir. Daha sonra Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi tarafından insanlardaki zoonoz vakaları ile ilgili bilgi talep edilmiştir. Ayrıca Birlik üyesi olmayan dört devlette konuyla ilgili bilgi vermiştir. Avrupa Gıda Güvenliği Teşkilatı ve Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi, Zoonoz İşbirliği Merkezi nin de katkıları ile sözkonusu verileri analiz etmiş ve işbu yıllık Birlik Özet Raporunda yer alan ve 15 hastalığı kapsayan sonuçlar yayınlanmıştır yılında salmonellosiz insanlarda görülen ve ikinci en çok rapor edilen zoonotik hastalık olmuş ve konuyla ilgili 131,468 vaka teyid edilmiştir. Beşinci yıl itibariyle Avrupa Birliği nde salmonellosiz vakalarına dair bildirim oranlarında istatistiki olarak belirgin bir düşme eğilimi mevcuttur. Özellikle S.Enteritidis in yol açtığı insan vakaları 2008 yılı itibariyle önemli derece azalmış ancak buna karşın S. Typhimurium vakalarında bir artış gözlenmiştir. Gıda maddeleri itibariyle salmonella ya taze broyler, hindi ve domuz etinde sıklıkla rastlanmış ve görünme oranı sırasıyla 5.1%, 5.6% ve 0.7% olarak tespit edilmiştir. Süt ürünleri, meyve ve sebze gibi diğer gıda ürünlerinde ise salmonella ya çok ender rastlanılmıştır. Ancak, lahana, bitkiler ve baharatlarda ise daha yüksek seviyede kontaminasyon olduğu rapor edilmiştir. Birlik Salmonella kriterleri ile uyumlu olmayan ürünlere temel olarak kıyma ve et preperasyonlarında rastlanılmıştır. Yumıurtacı tavuklarda S.Enteritidis ve S. Typhimurium yaygınlığında, Üye Devletlerin sökonusu hayvan populasyonu üzerinde yeni bir kontrol programı uygulamaya başladığı ilk yıl olan 2008 yılı itibariyle önemli derecede bir azalma gözlenmiştir. Yumurtacı tavuk sürülerinde kaydedilen bu gelişme, insanlarda rapor edilen S.Enteritidis vakalarındaki azalmanın bir kaynağı olarak değerlendirilebilir zira yumurtalar sözkonusu enfeksiyonun önemli bir kaynağını teşkil etmektedirler. Halihazırda 20 Üye Devlet yumurtacı tavuklar için 2008 yılı için konmuş olan göreceli Salmonella azaltma hedeflerini tutturmuşlardır. Ayrıca 19 Üye Devlet, damızlık kümes hayvanları sürülerinde Salmonella varlığının konulan hedeften 1% daha fazla olduğunu ve hedefin 2009 yıl sonu itibariyle tutturulacağını rapor etmişlerdir. Birlik düzeyinde broyler, hindi veya domuz popülasyonunda Salmonella varlığı ile ilgili belirgin bir değişiklik olduğuna dair herhangi bir durum ortada görünmemektedir yılında campylobacteriosis, Avrupa Birliği içerisinde en çok rapor edilen gastrointestinal bakteriyel patojen olmuş ve 190, 566 vaka teyid edilmiştir. Ancak bildirilen vaka sayısı 2007 yılında bildirilen vaka sayısı ile karşılaştırıldığında 5% oranında azalma göstermiştir. Gıda maddelerinde, en yüksek Campylobacter pozitif numune oranı yine taze kanatlı etinde çıkmış ve numunelerin ortalama 30.1% i pozitif çıkmıştır. Campylobacter canlı kanatlı, domuz ve büyükbaş hayvanlarda da sıklıkla tespit edilmiştir. İnsanlarda görünün listeriosiz vakalarının sayısı 2007 yılı ile karşılaştırıldığında 11.1% oranında düşüş göstermiştir yılında kayda geçen teyidli vaka sayısı 1,381 dir. Sözkonusu vakalarda 20.5% gibi yüksek seyivede bir ölüm oranı rapor edilmiştir. Tüketime hazır gıdalarda Listeria bakterisi nadiren yasal güvenlik limitlerinin üzerinde tespit edilmiş ve sözkonusu limitlerin üzerinde çıkan ürünler genellikle balıkçlık ürünleri, peynirler, et ürünleri ve sandiviçler olmuş ve bunlardaki oranlarda Avrupa Birliği içerisinde % olarak tespit edilmiştir. İnsanlarda Q ateşi ( balkan gribi) vakaları Avrupa Birliği seviyesinde ilk defa analiz edilmiş ve 2007 yılında toplam 585 teyidli vaka rapor edilmiştir. Bu sayı 2008 yılında 1,594 e çıkmıştır. Q ateşi aynı zamanda en yaygın keçilerde olmak üzere sığır, keçi ve koyunlarda görülmektedir. Avrupa Birliği dahilinde, insanlarda toplam 3,159 teyidli verotoksigenik E.coli (VTEC) enfeksiyonu ve 8,346 teydili yersionosiz vakası kayıtlara geçmiştir. Hayvanlar ve gıda maddeleri arasında insan patojenik VTEC bakterisi çoğunlukla sığır ve büyükbaş hayvanlarda rapor edilmiş ve sadece bazı istisnai durumlarda diğer gıda ve hayvan türlerinde görülmüştür. Yersinia bakterisi ise ağırlıklı olarak domuz ve domuz etinde tespit edilmiştir.

4 Sayfa yılında Avrupa Birliğinde 619 teyidli brusella vakası rapor edilmiştir yılı ile karşılaştırıldığında sığırlarda tüberküloz ve brusella ortaya çıkışında genel itibari ile bir değişiklik meydana gelmemişken koyun/keçilerde görünen brusella azda olsa düşüş göstermiştir. İki parazitik zoonoz, trichinellosiz ve echinococcosiz, Avrupa Birliğinde sırasıyla 670 ve 891 teyidli insan vakasına yol açmışlardır. İnsan trichinellosiz vakalarının en önemli kaynakları denetim dışı yaban domuzu ve domuz etidir. Her iki parazit türüne de vahşi hayatta sıkça rastlanır. Avrupa Birliğinde toplam 5,332 gıda kaynaklı salgın rapor edilmiş ve sözkonusu salgınlar 45,622 insan vakasına yol açmış olup, bu vakalar neticesinde 6,230 kişi hastanede tedavi görmüş ve 32 ölüm gerçekleşmiştir. Rapor edilen salgınların büyük çoğunluğu salmonella (35.4%) virüsü ve bakteriyel toksinlerden ( 9.8%) kaynaklanmaktadır. En önemli gıda kaynakları yumurta ve yumurta ürünleri ( 23.1%), domuz eti ve bunlarla ilgili ürünler (10.2%) ve karışık veya büfe yemekleridir (9.2%). Buna ilave olarak özel ve kamusal su kaynaklarının kontaminasyonuna bağlı olarak 2008 yılında 12 su kaynaklı salgın rapor edilmiştir. Bir tanesi Avrupa anakarasında bir tanesi de Fransa nın denizaşırı birimlerinde olmak üzere 2008 yılında insanlarda görünen dört kuduz vakası rapor edilmiştir. Genelde tilki ve rokun köpeklerinde olmak üzere Baltık ve Doğu Avrupa Üye Devletlerinde gerek evcil gerekse vahşi hayvanlarda kuduz vakaları hala daha rapor edilmektedir. İthal edilen köpeklerde dört kuduz vakası ile ithal edilmiş bir kuduz köpek ile bağlantılı bir ikincil köpek vakası rapor edilmiştir. Ayrıca evcil ve vahşi hayvanlardaki bulgulara dayanarak Toksiplazma, Cysticerci, Francisella ve Leptospira ya dair verilerde rapor edilenler arasındadır.

5 Sayfa-5 - yapılmayacak Sayfa-6 - Yapılmayacak

6 Sayfa-7 1. GİRİŞ 1. GİRİŞ Raporun çerçevesi Zoonozlar ile ilgili bilgilerin toplanması ve izlenmesi ile ilgili Birlik sistemi, zoonozlar, zoonotik ajanlar, antimikrobiyal resistant ve gıda kaynaklı salgınlara dair ilgili ve mümkün olduğunda karşılaştırılabilir verilerin Avrupa Birliği (AB) Üye Devletleri (MSs) tarafından toplanmasını zorunlu kılan 2003/99/EC¹ 1 sayılı Zoonoz Direktifine dayanmaktadır. İlave olarak Üye Devletler kendi bölgelerindeki salgınların yanısıra sözkonusu ajanlar ile ilgili eğilim ve kaynakları belirleyecek ve topladıkları verileri içeren bir yıllık raporu Avrupa Komisyonuna ileteceklerdir. Avrupa Gıda Güvenliği Teşkilatı (EFSA) sözkonusu verileri inceleme ve Birlik Özet Raporunda yayınlamakla görevlidir. Birlik içerisinde bulaşıcı hastalıkların epidemiyolojik izlenmesi ve kontrol edilmesi ile ilgili bir ağ kurulmasına dair 2119/98/EC² 2 Karar (ağ tarafından artan ölçüde kapsanacak hastalıklar ile ilgili değişiklik yapılmış 2000/96/EC sayılı Karar ile uyumlu) Üye Devletlerden insanlara bulaşabilecek hastalıklar ile ilgili veri toplanması konusunda esasları oluşturmuştur. Sözkonusu Kararlar ağdan gelen bilgilerin Topluluk Özet Raporunda yer alması gerektiğini öngörmektedir. Bu raporda yer alan ve hayvanlarda, gıda maddelerinde ve yem maddlerinde bulunan zoonotik ajanların ortaya çıkması ve bu ajanlardaki antimikrobiyel resistant ile ilgili veriler 2003/99/EC sayılı Direktif çerçevesinde toplanmıştır. Bu husus aynı zamanda gıda kaynaklı salgınlar ile ilgili bilgileri de kapsamaktadır. İnsanlardaki zoonoz vakaları ve bu vakalardaki antimikrobiyel resistant ile ilgili bilgiler 2119/98/EC sayılı Karar hükümleri kapsamındaki ağdan elde edilmiştir yılından beri Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi (ECDC) Birlik Özet Raporu için insanlardaki zoonotik enfeksiyonlar ile ilgili veri toplamakta ve aynı zamanda bu verilerin analizleri yapmaktadır ve 2008 yıllarına dair Avrupa İzeleme Sisteminden (TESSy) elde edilip analiz edilmiş veriler ECDC tarafından uygulanmış ve korunmuştur Birlik Özet Raporu ECDC ile işbirliği çerçevesinde hazırlanmış olup EFSA ya bağlı Zoonozlar İşbirliği Merkezi (ZCC Danimarka Teknik Üniversitesi Ulusal Gıda Kuruluşu) sözkonusu rapora katkı sunmuştur. Üye Devletlere, diğer raporlama yapan ülkelere, Avrupa Komisyonuna ve ilgili Birlik Referans Laboratuvarlarına da raporun hazırlanması esnasında danışılmıştır. Zoonoz verileri raporlayan ve bu raporun hazırlanmasında katkısı bulunan Üye Devletler, raporlama yapan Üye Olmayan Devletler ile Komisyonun çabalarının taktire şayan olduğunu burada belirtmemiz gerekir Birlik Özet Raporu nda yer alan veri akışı Şekil IN1 de gösterilmiştir. 1 92/117/EEC sayılı Konsey Direktifini yürürlükten kaldırılan ve 90/424/EEC sayılı Konsey Kararında değişiklik yapan zoonozların ve zoonotik ajanların izlenmesi ile ilgili 17 Kasım 2003 tarih ve 2003/99/EC Avrupa Parlementosu ve Konseyi Direktifi 2 Birlik içerisinde epidemiolojik izleme ve bulaşıcı hastalıkların kontrolü amacına yönelik bir ağın kurulması ile ilgili 24 Eylül 1998 tarih ve 2119/98/EC sayılı Avrupa Parlementosu ve Konseyi Kararı

7 Sayfa-8 1. GİRİŞ Şekil IN1. Birlik Özet Raporu ile ilgili veri akış şeması, 2008 Not : İnsan verileri ECDC tarafından Avrupa İzleme Sisteminden (TESSy) toplanmıştır yılında elde edilen veriler 2008 yılında, aşağıdaki sekiz zoonotik ajan için zorunlu olarak toplanmıştır; Salmonella, termofilik Campylobacter, Listeria monocytogenes, verotoksigenik E.coli, Miyobakteriyum bovis, Brusella, Trichinella ve Echinococcus. Tüm hastalıklar için üç EEA/EFTA ülkesi (İzlanda, Lihtenstein ve Norveç) ve 27 Üye Devlet tarafından Avrupa İzleme Sistemi (TSSy) üzerinden insan vakalarına dair veriler rapor edilmiştir. İsviçre insan vakalarını doğrudan EFSA ya rapor etmiştir. Ayrıca zorunlu olarak rapor edilen veriler içerisinde salmonella ve campylobacter izolatlardaki antimikrobiyel resistantlar, gıda kaynaklı salgınlar ve hassas hayvan popülasyonları mevcut bulunmaktadır. Ek olarak, Üye Devletlerdeki epidemiyolojik durum baz alındığında aşağıdaki ajanlar ve zoonozlar ile ilgili veriler tapor edilmiştir; Yersinia, kuduz, Q ateşi ( balkan gribi), Toksoplazma, Cycicerci, Francisella, Leptospira ve Clostridium botulinum. İndikatör E.coli ve Enterococci izolatlarındaki antimiktobiyal resistanslar ile ilgili verilerde iletilmiştir. Daha ötesinde, Üye Devletler gıda maddelerinde bulunan aşağıdaki bazı belirgin diğer mikrobiolojik kontaminantlar ile ilgili verileri de sağlamışlardır; histamin, stafilokoksal, enterotoksin ve Enterobacter sakazakii ( Cronobacter spp.) sözkonusu kontaminantlar için gıda güvenliği kriterleri Birlik mevzuatında belirtilmiştir. 27 Üye Devletin hepsi 2008 yılı ile ilgili ulusal zoonoz raporlarını göndermişlerdir. Ek olarak iki üye olmayan devlette ( Norveç ve İsviçre) zoonoz raporlarını göndermişlerdir. İnsanlarda görünen zoonoz vakaları ile ilgili veriler de 27 Üye Devletin hepsinden ve ayrıca üye olmayan dört Devletten ( İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İşviçre) temin edilmiştir. Verilerin gönderilmesi için son gün 5 Haziran 2009 dur. 23 Ekim 2009 tarihinde taslak Birlik Özet Raporu istişare amaçlı olarak Üye Devletlere gönderilmiştir. Raporun tüm yorumları ve değşiklikleri mevcut zaman içerisinde kapsaması için elden gelen tüm gayret gösterilmiştir. Nihai rapor, 23 Aralık 2009 tarihinde bitirilmiş ve EFSA ve ECDC tarafından 28 Ocak 2010 tarihinde yayınlanmıştır.

8 Sayfa-9 1. GİRİŞ Raporun Yapısı 2008 tarihinde elde edilen bilgiler iki Birlik Özet Raporunda yayınlanmıştır. Güncel olan ilk raporda zoonozlar, zoonotik ajanlar ve gıda kaynaklı salgınlar ile ilgili bilgiler yer almaktadır. İkinci raporda ise antimikrobiyal resistans ile ilgili rapor edilmiş bilgiler yer alacaktır. Mevcut rapor üç bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde genel özet, raporlamaya dair bilgilendirme, genel sonuç ve zoonozlar veya konulara özel özetler yer almaktadır. Raporun ikinci bölümünde spesifik zoonozlar ve zoonotik ajanlar ile ilgili Birlik değerlendrimesi ile malzeme ve methodların tanımlanması ayrıca Birlik tarafından uygulanan bildirim ve izleme programları ile ilgili bilgiler mevcut bulunmaktadır. ( Ek 2) Raporun birinci ve ikinci bölümleri basılı olarak temin edilebilecek olup sözkonusu bölümler Avrupa Birliği ile ilintili tüm taraflara gönderilmiştir. Raporun üçüncü bölümü Üye Devletler tarafından gönderilen tüm verileri tablo formatında kapsamakta olup sadece basılı raporun beraberinde verilen CD ortamında erişilebilir. Mevcut raporda, en yaygın görünen ve en büyük öneme sahip zoonozlar ve zoonotik ajanlar (Salmonella, Campylobacter, verotoksigenik E.coli ve Listeria monocytogenler) ile ilgili bilgiler derinlemesine anali edilmiştir. Genel anlamda sözkonusu ajanlar ile ilgili her yıl çok miktarda kullanılabilir bilgi mevcut olup bu bağlamda kontrol / eradikasyon programları / önlemleri ile ilgili kaydedilen gelişmelerin teyidi ile ilgili trendlerin izlenmesine gerek bulunmamaktadır. Diğer önem arz eden ancak daha az rastlanan zoonozlar ( M.bovis, brusella ve kuduza bağlı tüberküloz) ile ilgili olarak Avrupa Birliğindeki durum ile ilgili daha az detaylı bir durum değerlendirmesi sunulmuştur. Ancak sözkonusu zoonozlar Birlik Özet Raporunda düzenli aralıklarla kapsamlı olarak analiz edilecek ve bir kaç raporlama yılını kapsayan veriler bilahare kullanılacaktır. Haklarında daha az veri bulunan veya kısa dönemde Birlik içerisinde temel yıllık gelişmeler olması beklenmeyen diğer zoonozlar ( Yersinia, Trichinella, Echinococcus, Toksoplazma, Cysitecerci, Francisella, Leptospira ve kuduz) için Avrupa Birliğindeki durum ile ilgili daha az detaylı bir durum değerlendirmesi sunulmuştur. Ancak sözkonusu zoonozlar Birlik Özet Raporunda düzenli aralıklarla kapsamlı olarak analiz edilecek ve bir kaç raporlama yılını kapsayan veriler bilahare kullanılacaktır. Mevcut raporda, 2007 ile 1008 yılları arasını kapsayan Q ateşi (Balkan Gribi) ile ilgili bilgilere dayalı kapsamlı bir analiz mevcuttur. Entrobacter sakazakii, histamin ve staphyloccoccal enterotkosinlar gibi bazı mikrobiyal kontaminantlar ile ilgili isteğe bağlı olarak rapor edilen bilgiler ise gelecekteki bir Özet Raporun konusunu teşkil edecektir. İşbu raporda yer alan pek çok zoonotik ajan için izleme ve gözetim şemaları Üye Devletler arasında harmonize olmayıp dolayısı ile bu raporda yer alan bulguların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Burada sunulan verilerin istatistiki olarak tasarlanmış örnekleme planlarından elde edilmeleri gerekmeyip sözkonusu veriler zoonozlar ile ilgili ulusal durumu doğru olarak yansıtmayabilirler. Sonuçlar genellikle Üye Devletler arasında doğrudan karşılaştırılabilir olmayıp bazı zamanlarda aynı ülke ile ilgili ancak farklı yıllara ait verilerin de karşılaştırılabilmesi mümkün olmayabilir. İşbu raporda sunulan veriler trendlerin mümkün olabilen zamanlarda tanımlanabilmesine imkan verecek şekilde seçilmiştir. Genel bir kural olarak ve tanımlandığı şekli itibariyle gıda, yem ve hayvan örnekleri ile ilgili olarak analiz edilmek üzere seçilecek verileri için en az 25 adet test edilmiş numune gerekmektedir. Ayrıca yine genel bir kural olarak herhangi bir tablo veya şekilde yer alan sunumun desteklenebilmesi için en az 5 Üye Devletten bilgi alınması gerekmektedir. Ancak bazı zoonozlar veya zoonotik ajanlar için daha az veri ile analiz yapılabilmesi mümkündür. Geçmiş veriler ve trendler mümkün olduğu ölçüde belirtilmiştir. 2003/99/EC sayılı Direktif çerçevesinde sunulan ulusal zoonoz raporu EFSA internet sitesinde Birlik Özet Raporu ile birlikte yayınlanmıştır.

9 Sayfa ÖZET 2. ÖZET Zoonozlar İle İlgili Birlik Özet Raporu Çerçevesinde Ortaya Çıkan Başlıca Sonuçlar Salmonella hala daha AB nde ikinci en çok rapor edilen zoonotik hastalık olmasına rağmen, beş yıldır arka arkaya olduğu üzere 2008 yılında da insanlarda görünen salmonella vakalarının bildirimindeki düşüş trendi sürmeye devam etmiştir yılında S.Enteritidis in yol açtığı insan vakalarında hatırı sayılır bir düşüş kaydedilmiş ancak S. Typhimurium vakalarında artış görünmüştür yılı, Üye Devletler tarafından yumurtacı tavuklarda yeni bir Salmonella kontrol programının uygulamaya konduğu ilk yıl olup halihazırda 20 Üye Devlet kendileri için bu yıl öngörülen Salmonella azaltma hedeflerini tutturmuşlardır. Yumurtacı tavuk sürülerinde gelişme gösteren Salmonella durumu insanlarda rapor edilen S. Enteriditis vakalarının daha düşük seviyede görünmesine yol açmış olabilir. 19 Üye Devlet, 2009 yılı sonunda tutturmaları öngürülen hedefleri aşıp damızlık Gallus Gallus sürülerinde hedeflenenden çok daha düşük Salmonella varlığı rapor etmişlerdir. Birlik düzeyinde broyler, hindi veya domuz popülasyonlarında Salmonella varlığına dair herhangi bir büyük değişiklik kaydedilmemiştir. Salmonella, AB nde meydana gelen gıda kaynaklı salgınların en sık rapor edilen sebeplerinden olup sözkonusu salgınlarda yumurtalar ve yumurtadan imal edilmiş ürünler, bunların ardından da domuz eti en önemli gıda vasıtaları olmuşlardır. Taze kanatlı ve domuz eti dışında, günlük süt ürünleri, meyve sebze gibi diğer gıda maddelerinde Salmonella ya son derece seyrek rastlanılmıştır. Birlik Salmonella kriterilerine uygun olmayan ürünler genellikle kıyma ve et preparatlarında gözlemlenmiştir. Campylobacteriosis, 2008 yılında açık ara fark ile insanlarda en çok rapor edilen zoonotik hastalık olmuştur ile 2008 yılları arasında Birlik seviyesinde bildirim oranları ile ilgili açık bir trend bulunmamaktadır. Pek çok Üye Devlette üretim zinciri boyunca broyler et ve broyler sürülerinde Campylobacter mevcudiyeti yüksektir yılında gıda kaynaklı Campylobacter salgınlarında broyler et ve çiğ sütün en önemli gıda vasıtası olduğu rapor edilmiştir. AB nde insanlarda rapor edilen listeriosis vakası sayısında ikinci izleyen yıl itibariyle azalma görülmüştür. Yaşlı insanlar hastalıktan daha fazla etkilenmiş ve genel itibariyle elde edilebilen bilgiler çerçevesinde sözkonusu vakalar için 20.5% gibi yüksek bir ölüm oranı kaydedilmiştir. Tüketime hazır gıdalarda Birlik Listeria kriterini (100 cfu/g) miktarsal olarak aşan L.monocytogenes varlığı 2008 yılı itibariyle düşük seviyede kalmıştır. Üye Devletler arasında Q ateşe (Balkan Gribi) karşı ilgi son dönem itibariyle artmıştır. AB nde, 2008 yılında insanlarda görülen ve teyidli vaka sayısı 1594 olarak kayıtlara geçmiştir. Sözkonusu sayı 2007 yılında 585 tir. İki Üye Devlet insanlarda görünün vakalarda artışta önde gelmektedir. Toplamda, hayvanlarda görünen Q ateş ile ilgili 2007 yılında 18 Üye Devlet, 2008 yılında ise 17 Üye Devlet veri sağlamış olup sığırlarda, koyunlarda ve keçilerde de positif vakalar rapor edilmiştir. Positif vaka oranı en yüksek keçilerde görünmüştür. İnsanlarda görünen verotoksigenik E.coli (VTEC) enfeksiyonları ile ilgili bildirim oranları Üye Devletler arasında değişiklik arz etmektedir. Genellikle çocuklardaki bildirim oranı en yüksektir. Yaş itibariyle elde edilen bilgiler çerçevesinde bu grup 144 hemolitik üremik sendromun (HUS) 64.6% sını teşkil etmektedir. HUS vakaları temel olarak serogrup VTEC O157 ile ilintilidir. Hayvanlarda VTEC O157 bakterisi en çok sığır ve büyükbaş hayvan etlerinde rapor edilmektedir. İnsanlarda görünen yersiniosis ile ilgili bildirimler 2004 yılından beri azalmakla beraber sözkonusu hastalık AB nde üçüncü en sık rapor edilen zoonozdur. Hayvanlarda Y.enterocolitica ya en çok domuz ve domuz etinde rastlanılmaktadır. Gıda kaynaklı teyid edilmiş salgınlardan elde edilen bilgilerde 2007 yılı ile karşılaştırıldığında ilerleme kaydedilmiş olup toplam rapor edilen salgın sayısı ortalama olarak aynı seviyede kalmıştır. Salmonella dan sonra gıda kaynaklı salgınlarda rapor edilen en önemli bilinen nedensel ajanlar virüsler, bakteriyel toksinler ve Campylobacter dir. salgınlardaki ana gıda vasıtaları yumurta ve yumurta ürünleri, domuz eti, karışık ve büfe yemekleri ve ekmektir. Geçen beş yıl içerisinde insanlarda rastlanılan brusella vakaları ile ilgili bildirimlerde önemli ölçüde bir azalma eğilimi olduğu görülmekle beraber 2008 yılında 2007 yılı ile karşılaştırıldığında hafif bir artış gözlenmiştir. Birlik içerisinde büyükbaş brusella varlığı büyük çoğunlukla değişmemiş olup sığır sürülerinde çok düşük seviyede görülmüş, bunun yanısıra koyun ve keçilerdeki brusella varlığı azalma göstermiş olup son derece düşük bir seviyededir.

10 Sayfa ÖZET Birlik seviyesinde büyükbaş tüberküloz varlığının seviyesi 2007 yılı ile aynı seviyede kalmıştır. Son beş yıl içerisinde Birlik tarafından finanse edilen serbest olmayan Üye Devletlerde hafif bir düşme eğilimi gözlenmiş, diğer taraftan finanse edilmeyen serbest olmayan iki Üye Devlette ise 2008 yılında bir artışın olduğu rapor edilmiştir. İnsanlarda görünen M.Bovis kaynaklı tüberküloz vakalarının, daha önceki Birlik seviyeleri ile karşılaştırıldığında düştüğü görülmektedir. İnsanlarda görülen Trichinellosis ve echinococcosis için durum geçen yıla göre AB de hemen hemen aynıdır. İnsan Trichinellosis in ana kaynağı incelemeye tabi tutulmayan vahşi yaban domuzu ve domuz etidir. Tilkiler echinococcosis multilocularis ana kaynağı olup köpekler ve diğer canidler de E.granulosus un ana kaynağı durumundadırlar yılında biri Avrupa ana kıtasında bir diğeri de Fransız denizaşırı bölgelerinde olmak üzere insanlarda dört kuduz vakası rapor edilmiştir. Baltık ve ve Avrupa nın doğusunda yer alan bazı Üye Devletlerde hala daha evcil hayvanlarda kuduza rastlanılmaktadır. Baltık Üye Devletleri aşılama programlarının bir sonucu olarak hayvanlarda görülen kuduz vakalarında hatırı sayılır bir azalman ın olduğunu rapor etmişlerdir. Yasal olmayan yollardan ithal edilen yavrular kuduz ile ilgili risk oluşturmaktadır.

11 Sayfa ÖZET 2.2 Zoonozlar ve spesifik madde özetleri Bir insan enfeksiyonu olarak zoonozların önemi sadece nufüs arasında görünme oranına bağlı değildir. Hastalığın şiddeti ve vakalardaki ölüm oranları da hastalığın belirginliği üzerindeki önemli faktörlerden biridir. Örneğin, VTEC, Listeria, Echinococcosis, Trichinella ve Lyssavirus dan (kuduz hastalıkları) kaynaklanan vakaların sayısı insan campylobacteriosis ve salmonella vaka sayıları ile karşılaştırıldığında göreceli düşük olmalarına rağmen sözkonusu enfeksiyonlar hastalığın şiddeti ve yüksek derecede ölümcül olmaları itibariyle önemli hastalıklar olarak değerlendirilmektedirler. Şekil SU1. AB nde teyidli insan vakalarındaki rapor edilmiş bildirimi yapılmış zoonoz oranları, 2008 Not : Toplam teyidli vaka sayısı her kolonun sonunda belirtilmiştir.

12 Sayfa ÖZET Salmonella İnsanlar 2008 yılında AB nde insanlarda toplam 131,468 adet teyid edilmiş salmonella (TESSy) vakası rapor edilmiştir. Bu rakam geçen yıla göre 13.5% oranında azalma göstermektedir. AB bildirim oranı her kişi başına 26.4 olup, en düşük oran 2.9 ile Romanya da en yüksek oranda kişi başına ile Slovakya da görülmüştür. Almanya, İngiltere ve Çek Cumhuriyetinde meydana gelen vakalar 2008 yılında meydana gelen tüm teyidli vakaların yarısını teşkil etmektedir ( 49.5%). Salmonellosiz da son beş yıl içerisinde görülen düşme eğilimi önem arz etmektedir. Daha önceki yıllarda olduğu gibi S.Enteritidis ve S.Typhimurium en sık rapor edilen serovarlardır. (insan vakalarında görülen tüm bilinen serovarların 79.9% u) İnsan vakaları ile ilgili en yüksek bildirim oranı 0-4 yaş grubu ile 5-15 yaş grubunu kapsamaktadır. Yaz sonu ve sonbahar itibariyle pek çok Üye Devlette vaka sayısında mevsimsel bir artış genellikle gözlenmekte olup S.Enteritidis diğer serovarlara göre daha göze çarpıcı bir yükseliş göstermektedir yılında rapor edilmiş vaka oranı (7.9%) 2007 yılı oranı olan 7.8% seviyesi ile hemen hemen aynı seviyede gerçekleşmiş olmakla beraber bazı ülkeler için ithal vakalar tüm salmonellosiz vakalarının çoğunluğunu temsil etmektedir. Gıda maddeleri Gıda maddeleri Üye Devletler tarafından geniş bir yelpazede Salmonella açısından test edilmekle beraber örneklerin büyük bir çoğunluğu et ve et ürünlerinin değişik çeşitlerinden alınmıştır. En yüksek oranda Salmonella pozitif üniteleri taze broyler eti, hindi eti ve domuz etinde rapor edilmiştir ( sırasıyla 5.1%, 5.6% ve 0.7%). Peynirde dahil olmak üzere önemli sayıda süt ürünü Üye Devletler tarafından 2008 yılında test edilmiş ve sözkonusu ürünlerde Salmonella ya çok nadir rastlanılmıştır (en çok <0.1%) yılında, 2007 yılı ile karşılaştırıldığında değişik çeşit meyve, sebze ve bitkilerden daha az sayıda örnek incelenmiş ve Salmonella pozitif örnek oranı 0.7% ye çıkmış olup bunun sebebi yapılan iki incelemede filizli tohumlarda, bitkilerde ve baharatlarda bir hayli yüksek oranda pozitif izolata rastlanılmış olmasıdır. Balık ve balık ürünlerinde Üye Devletler genellikle çok düşük seviyede Salmonella bulgusu rapor etmişlerdir ( <1%). AB Salmonella kriterleri ile uyumlu olmayan gıda maddeleri genellikle kıyma ve et preparatları olup bunlarda tek bir örnek için ortalama seviye % dir. Çiğ olarak yenen et ürünlerinde, test edilen tek ünitelerin % sinde Salmonella tespit edilmiş olup bu durum tüketiciler için doğrudan risk taşımaktadır. Salmonella kriterlerine uygun olmayan yumurta ürünlerinin oranı önceki yıllar ile karşılaştırıldığında artış göstermiştir. ( 2.8% olmuştur) Diğer gıda kategorilerinde ise kriterler ile uyumlu olmayan ünitelerin oranları son derece düşüktür. Hayvanlar 26 Üye Devlet tarafından, çiftlik hayvanları, ev hayvanlar, hayvanat bahçesinde yaşayan hayvanlar ve vahşi hayvanlarda dahil olmak üzere değişik hayvan türlerinde Salmonella bulguları rapor edilmiştir. Damızlık Gallus Gallus sürüleri ile yumurtacı tavuk sürülerinden zorunlu Salmonella kontrol programı sayesinde elde edilen veriler ümit vaat etmektedir. Damızlık sürüleri için 19 Üye Devlet 2009 yılı sonunda ulaşılması planlanan AB hedefi olan 1% oranından daha düşük bir Salmonella yaygınlık oranı rapor etmişlerdir. Sözkonusu hedef beş serovarı kapsamaktadır; S.Enteritidis, S.Typhimurium, S.Hadar, S.Infantis ve S.Virchow. Genel itibariyle AB ndeki damızlık sürülerinin 0.9% u üretim peryodu süresince sözkonusu beş serovar için pozitiftir. Altı Üye Devlet anılan beş serovar için 1% den daha yukarı ancak düşük seviyelerde yaygınlık oranı rapor etmişlerdir. Benzer şekilde 20 Üye Devlet 2008 yılı için belirlenen yumurtacı tavuk sürülerinde S.Enteritidis ve S.Typhimurium azaltma hedeflerini tutturmuşlar ve pekçok diğer Üye Devlet, yıllarında yapılan AB çapında yapılan Salmonella baseline survey sonuçları ile karşılaştırıldığında yaygınlık oranında hatırı sayılır bir düşüş olduğunu rapor etmişlerdir. Genel itibariyle, üretim döneminde AB ndeki yumurtacı tavuklar sürülerinin 5.9% ve 3.5% ü sırasıyla Salmonella (tüm serovarlar) ve S.Enteritidis/S.Typhimurium için pozitiftir. AB seviyesinde Salmonella pozitif broyler sürülerinin oranı 2.8% dir. Hindi sürülerinin 6.5% u pozitiftir. Sadece bir kaç Üye Devlet domuz ve büyükbaş hayvanlarda Salmonella için kontrol ve izleme programına sahiptirler.

13 Sayfa ÖZET Dayanılan Kaynaklar Gıda kaynaklı salgınlardan elde edilen veriler ve insan vakaları, gıda ve hayvanlardaki serovar/phage tipi dağılım, insan enfeksiyonlarının değişik kaynakları ile ilgili olarak önemli ön bilgiler sağlayabilir yılında rapor edilen gıda kaynaklı Salmonella salgınları ve özellikle S.Typhimurium salgınlarında S.Typhimurium domuzlar (ve büyükbaş hayvanlar) ve domuz etindeki en sık rastlanan serovar olup sözkonusu serovar broyler ve sofra yumurtalarından izole edilen ilk on serovar arasındadır yılında, kaynağı bilinmeyen ve özellikle Danimarka da meydana gelen çok geniş kapsamlı S.Typhimurium U292 salgını gibi gıda kaynaklı salgınlara bağlı olarak insanlarda görülen S.Typhimurium vakalarında artış tespit edilmişdir. Bazı ülkelerdeki spesifik serovarlara özellikle dikkat etmek gerekir; örneğin Macaristan da Gallus Gallus sürülerindeki yüksek oranda S.Infantis pozitif gibi (aynı zamanda broyler etlerine de yansımaktadır) S.Paratpyhi B var. Java ise Hollanda daki Gallus Gallus sürülerinde sık sık görülen bir enfeksiyondur. Yem maddeleri Test edilen terkip edilmiş yem maddeleri ünitelerinin ortalama 1% inden daha azında Salmonella pozitif olarak rapor edilmiştir. Balık yemi ve oil seeds ve bunların ürünleri en çok Salmonella pozitif olarak rapor edilen yem maddeleri olup yem maddeleri kategorileri için test edilen sözkonusu ürünlere ait ünitelerin sırasıyla 2.1% ve 1.8% i pozitif çıkmıştır. Campylobacter İnsanlar 25 Üye Devlet tarafından toplam 190,566 teyidli campylobacteriosis vakası rapor edilmiş olup sözkonusu vaka sayısı 2007 yılı vaka sayısı ile karşılaştırıldığında 5.0% lik bir azalmanın olduğu görülmektedir yılında Çek Cumhuriyeti, Almanya ve İngiltere de vaka sayısında önemli derece bir düşüş kaydedilmiş olup sözkonusu düşüş oranı 65% seviyesinde gerçekleşmiştir. En yüksek bildirim oranı beş yaş altı çocuklar için yapılmıştır. ( kişi başına 105 vaka) Diğer yaş grupları içinse bildirim oranı kişi başına yaklaşık 30 ila 47 vaka olarak kayıtlara geçmiştir. Yem maddleri - Gıdamaddeleri 2008 yılında en sık örnek alınan gıda kategorisi broyler et olmasına rağmen geçen yıllar ile karşılaştırıldığında raporlama yapan Üye Devlet sayısının AB çapında gerçekleştirilen temel survey sonuçları çerçevesinde daha düşük olduğu görülmektedir. Ateş ile ilgili raporlama yapan Üye Devletler e bağlı olarak Campylobacter ile ilgili herhangi bir eğilim analizi yapılmamıştır. Rapor edilen Campylobacter vakaları geçen yıl ile karşılaştırıldığında hemen hemen aynı seviyede olup broyle etlerde test edilen taze broyler eti unitelerinin ortalama 30.1% i Campylobacter açısından pozitif çıkmıştır. Taze hindi eti ve diğer kanatlı türlerinden elde edilen etlerde ortalama pozitif bulgular geçmiş yıllardaki bulgu oranları ile hemen hemen aynı seviyede olup, sözkonusu oranlar sırasıyla taze hind eti için 10.1% ve diğer kanatlı türlerinden elde edilen etler için 21.9% dur. Taze domuz eti ve sığır etlerinden alınan örneklerde Campylobacter daha az oranlarda tespit edilmiş olup sözkonusu oranlar sırasıyla taze domuz eti için 0.5% ve sığır eti için 0.3% tür. Diğer gıda maddelerinde Campylobacter nadiren tespit edilmiştir. Hayvanlar Daha önceki yıllarda olduğu gibi 2008 yılında da, 2008, hayvanlardan elde edilen Campylobacter verilerinin büyük çoğunluğu broylerler üzerinde yapılan incelemeler neticesinde elde edilmiş olmakla beraber domuz ve sığırlardan elde edilen veriler de rapor edilmiştir. Campylobacter pozitif broyler sürüleri ortalama yaygınlığı 24.7% olup, Üye Devletler içerisinde sözkonusu 6.5% ile 79.0% oranında değişmektedir. Broyler sürülerindeki en düşük yaygınlık oranı Finlandiya ve İsveç tarafından rapor edilmiştir. Domuz ve sığır sürüleri ile ilgili sadece üç Üye Devlet veri sağlamış olmakla beraber raporlama yapan Üye Devletlerdeki yaygınlık oranı geçmiş yıllardaki veriler göz önüne alındığında genellikle yüksek çıkmış ve domuz sürüleri için ( %), sığır sürüleri için (0-61.3%) olmuştur. Bu oranlar geçmiş yıllardaki veriler ile bener arz etmektedir. Domuz ve bovin etindeki Campylobacter kontaminasyonu kesim sonrası büyük ölçüde ve genellikle düşmüş olup kesimhanelerde ve satış yerlerinde düşük düzeyde kalmıştır.

14 Sayfa-15 Yapılması unutulmuş

15 Sayfa-16 - Yapılmayacak Sayfa-17 - Yapılmayacak

16 Sayfa ÖZET Gıda Kaynaklı Salgınlar AB nde toplam 5,332 salgın rapor edilmiş olup sözkonusu salgın sayısı 2007 yılı ile karşılaştırıldığında 7.0% lik bir düşüş göstermiştir. Genel itibariyle, 45,622 insan vakası kayıtlara geçmiş olup sözkonusu vakalardan 6,230 u hastanelik olmuş 32 vaka ise ölümle sonuçlanmıştır. Teyid edilmiş toplam salgın sayısı (N=890) azalmış ve Üye Devletlerde rapor edilmiş teyidli salgın sayıları arasında büyük farklılıklar olmuştur. Dört Üye Devlet herhangi bir teyidli salgın rapor etmemiş ancak Fransa, Polanya ve İspanya çok sayıda teyidli salgın ile ilgili detaylı veri aktarmıştır. En çok rapor edilen gıda kaynaklı salgınlara Salmonella ( tüm salgınların 35.4% ü) yol açmış olup, bunu virüsler (13.1%), bakteriyel toksinler (9.8%) ve Campylobacter (9.2%) izlemiştir. Salgınlardaki en önemli gıda vasıtaları yumurta ve yumurta ürünleri (23.1%), domuz eti ve bunlardan yapılmış ürünleri (10.2%) ve hazırlanmış veya büfe yemekleridir(9.2%). Yumurta ve yumurta ürünleri ve ekmek ürünleri genellikle S.Enteritidis salgınları ile bağlantılı olup domuz eti ise Trichinella ve Salmonella salgınları ile ilgilidir. Virus salgınlarına ise genellikle kabuklular, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçalar sebep olmakta bunları da hazırlanmış veya büfe yemekleri izelemktedir yılında, AB nde 12 su kaynaklı salgın rapor eidlmiş olup sözkonusu salgınlara neden olan ana etkenler Campylobacter, E. coli, caliciviruses ve Salmonella dır. Salgınların pekçoğunun nedeni özel su kuyularının veya su kaynaklarının kontaminasyonu olup sadece iki salgının kaynağı kamuya ait su kaynaklarının konyaminasyonu olmuştur.

17 Sayfa SPESİFİK ZOONOZLAR İLE İLGİLİ BİLGİLER 3.1 Salmonella Salmonella, uzun bir zamandır hayvanlarda ve insanlarda ekonomik etkisi olan önemli bir zoonotik patojen olarak görülmektedir. Salmonella türü halihazırda iki türe ayrılmaktadır: S. enterica and S. bongori. S.enterica ise daha sonra kendi altında altı alt türe ayrılmakta ve pekçok Salmonella alt tür S. enterica subsp. Enterica ya aittir. Sözkonusu alt tür üyeleri genellikle serovar veya serotiplerin ilk izole oldukları yer neresi ise ona göre isimlendirilmektedirler. Aşağıdaki metinde organizmalar serovarın ardından gelen tür ile tanımlanacaklardır; örneğin; S. Typhimurium. More than 2,500 serovars of Zoonotik Salmonella nın 2500 den fazla serovarı mevcut olup farklı serovarların yaygınlık oranı zaman içerisinde değişebilmektedir. İnsan salmonellosiz i genellikle akut ateş, karın ağrısı, burun akıntısı ve bazen de kusmanın başlaması ile karakterize edilmektedir. Semptomlar genellikle hafif şiddetli olup pek çok enfeksiyon bir kaç sürüp kendi kendine geçmektedir. Ancak bazı hastalarda enfeksiyon daha ciddi boyutlarda seyredebilir ve hastalığa bağlı dehidrasyon hayati tehlike yaratabilir. Bu tür vakalar ile Salmonella nın kan dolaşımı enfeksiyonuna yol açtığı vakalarda tedavi için etkili antimikrobiyallerin kullanılması gerekmektedir. Salmonellosiz aynı zamanda reaktif arterit ( eklem iltihabı) gibi uzun dönemli ve bazende kronik sekeller yaratabilir. Salmonella nın genel rezervuarı evcil ve vahşi hayvanların sindirim boruları olup enfeksiyonun kaynağı olarak hayvan ve bitki kaynaklı pekçok gıda maddesine kapsaması sonucunu doğurmaktadır. Transmisyon genellikle gıdaların hazırlandığı yerlede organizmaların ortaya çıkması ile başlar ve gıdalarda çoğalmaya başlar; örneğin saklama ısısının yetersiz düzeyde olması, yetersiz pişirme veya tüketime hazır gıdalardaki çapraz kontaminasyon. Organizmalar enfekte olmuş hayvanlar veya insanlar veya dışkı ile kontamine olmuş ortamlar ile doğrudan temas neticesinde bulaşabilir. Genel itibariyle AB nde, S. Enteritidis ve S. Typhimurium insan hastalıkları ile ilgili en sık görülen serovarlardır. İnsan S. Enteritidis vakalarının en çok kontamine olmuş yumurta ve kanatlı eti tüketimi ile ilgisi bulunmakta olup diğer taraftan S. Typhimurium vakaları ise kontamine domuz, kanatlı ve bovin eti tüketimi ile bağlantılıdır. Hayvanlarda subklinik enfeksiyonlar yaygındır. Herhangi bir sürüde organizmalar hayvanlar arasında farkedilmeden yayılabilir ve hayvanlar intermitan veya persistan taşıyıcı olabilirler. Enfekte büyükbaş hayvanlar ateş, diyare ve abortmana yenik düşebilirler. Dana sürülerinde Salmonella yüksek derecede ölümcül diyare salgınlarına yol açabilir. Domuzlarda ateş ve diyare sığır ve koyunlarda olduğundan daha az derecede görülür. Keçi ve kanatlılarda ise genellikle enfeksiyona dair herhangi bir belirti görülmez. Tablo SA yılında raporlama yapan ülkeleri göstermektedir. Tablo SA1.Salmonella için veri rapor eden ülkelerin genel görüntüsü, 2008 Veri Raporlama yapan toplam Üye Devlet sayısı İnsan 27 Gıda 26 Hayvan 26 Yem 25 Serovar (gıda ve hayvanlar) 23 Ülkeler Tüm Üye Devletler Üye Olmayan Devletler CH, IS, LI, NO Tüm Üye Devletler : CY hariç Üye Olmayan Devletler CH, NO Tüm Üye Devletler : MT hariç Üye Olmayan Devletler CH, NO Tüm Üye Devletler : CY ve MT hariç Üye Olmayan Devletler CH, NO Tüm Üye Devletler : BG, CY, FR, MT hariç Üye Olmayan Devletler : NO Not: Gıda ve hayvanlar ile ilgili gelecek bölümde analiz için 25 veya daha fazla örnek rapor eden ülkeler dahil edilmiştir

18 Sayfa İnsanlarda Salmonellosiz 2008 yılında, 27 ülke tarafından toplam 131,468 teyidli insan salmonellosiz vakası (bildirim oranı her kişide 26.4 tür) rapor edilmiştir. (Tablo SA2). AB nde rapor edilen toplam insan salmonellosiz vaka sayısı 2004 yılından beri her yıl düzenli olarak birkaç bin kişi düşmüştür yılında vaka sayısı 195,947 iken 2008 yılına gelindiğinde vaka sayısı 133,258 e düşmüştür yılında rapor edilmiş teyidli insan salmonellosiz vakası Üye Devletlerde 2007 yılı ile karşılaştırıldığında 13.5% lik bir düşüş göstermiştir. Birlik in beş yıllık düşüş trendine bakıldığında bunun istatistiki olarak anlamlı olduğu görülebilir. (Şekil SA2a). Toplam 10 ülke kayda değer bir azalma trendi gösteririken yedi ülke ise kayda değer bir artış trendi içerisindedir. Bu durum Birlik seviyesinde insan salmonellosizin önlenmesi ve kontrol altına alınması çabalarının devamına ihtiyaç olduğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. (Şekil SA2b). Beş yıllık dönem içerisinde vaka sayısındaki en büyük ortalama düşüş 24% ile Avusturya ve Slovenya da yaşanmış olup buna karşılık yıl başına en yüksek ortalama vaka sayıları Estonya (35%) ve Kıbrıs tarafından tespit edilmiştir (24%). 27 Üye Devletten 10 u önceki yıllar ile karşılaştırıldığında bildirim oranlarında bir azalmanın olduğunu rapor etmişlerdir. Almanya ve Çek Cumhuriyeti 2007 yılı ile karşılaştırıldığında 2008 yılında haıtı sayılır derece daha az teyidli vaka olduğu rapor etmişlerdir ( 2007 yılında 12,491 vaka ve 2008 yılında 6,948 vaka). 17 Üye Devletin rapor ettiği teyidli vakasında artış olmasına rağmen 2007 yılı ile karşılaştırıldığında 2008 yılı itibariyle toplam teyidli vaka sayısında 20,530 düşüş kaydedilmiş, sözkonusu düşüşün sebebi de Almanya ve Çek Cumhuriyeti tarafından rapor edilen vaka sayısında yaşanan düşüşten kaynaklanmıştır. Dokuz Üye Devlet ve İzlanda rapor edilen teyidli vaka sayısında 30% u aşan bir oranda artış yaşamışlardır. En çok etkilenen ülkelerden biri de Danimarka olmuş ve rapor edilen teyidli vaka sayısı neredeyse iki katına çıkmıştır. (2007 yılında vaka sayısı 1,662 iken 2008 yılında vaka sayısı 3,669 a çıkmıştır.) Sözkonusu artışın temel sebebi 2008 yılı başlarında tespit edilen ve sürmekte olan ulusal S. Typhimurium salgınıdır yılı itibariyle Almanya, İngiltere ve Çek Cumhuriyeti teyidli vakaların neredeyse yarısının (49.5%) görüldüğü üç ülkedir. (Tablo SA2). Şekil SA1 de AB nde rapor edilen bildirim oranlarının coğrafi dağılımı gösterilmektedir. Üye Devletlerin raporlama sistemi konusunda göstermiş oldukları hassasiyetin birbirinden farklı olması sayılara aetki etmekte olup bu nedenle ülkeler arasında konu ile ilgili karşılaştırmanın dikkatli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Bir ülkeyi ele alıp bu ülke ile ilgili yıllar bazında karşılaştırma yapılması ise genellikle daha uygun olacaktır. Aynı şekilde ülkeler arasındaki farklılıkların ithal ve yerli vakaların birbirlerine oranına dikkat edilerek yapılması da dikkat edilmesi gereken bir başka husustur, bakınız Tablo SA3.

19 Sayfa-21 Şekil SA1. AB nde İnsanlarda Salmonellosiz bildirim oranları (her kişi başına vaka sayısı), 2008 Burcu Burcu İzlanda İspanya Burcu Burcu İsveç Finlandiya Portekiz Burcu Burcu Norveç Burcu Burcu Estonya Fransa İngiltere Danimarka Letonya Litvanya İrlanda Hollanda Burcu Belçika Almanya Polonya Burcu Lüksemburg Çek Cumhuriyeti Slovakya Burcu Fransa Lihtenştayn İsviçre Avusturya Macaristan Slovenya Romanya Burcu İtalya Bulgaristan Burcu Portekiz İspanya Yunanistan Malta Kıbrıs Not: Harita sembolliji olarak 0.1 sınıf aralığında renkli derece eğim kullanılmıştır.

20 Sayfa-22 Tablo SA yıllarında insanlarda rapor edilen salmonellosiz vakaları ve 2008 yılında bildirim oranları ( kişi başına) Ülkeler Rapor Teyidli Vakalar / Vakalar tipi² vakalar Avusturya C 2,312 2, ,375 4,787 5,164 7,286 Belçika C , ,973 3,693 4,916 9,545 Bulgaristan 3 A 1,622 1, ,136 Kıbrıs C Çek Cumhuriyeti C 10,872 10, ,655 24,186 32,860 30,724 Danimarka C 3,669 3, ,662 1,662 1,798 1,538 Estonya C Finlandiya C 3,126 3, ,737 2,574 2,478 2,248 Fransa C 7,186 7, ,510 6,008 5,877 6,352 Almanya C 42,909 42, ,400 52,575 52,245 59,947 Yunanistan C 1,064 1, ,234 1,438 Macaristan C 7,166 6, ,575 9,389 7,820 7,557 İrlanda C İtalya C 3,232 3, ,499 5,164 5,004 6,696 Letonya C 1,229 1, Litvanya C 3,308 3, ,270 3,479 2,348 1,854 Lüksemburg C Malta C Hollanda 4 C 1,627 1, ,245 1,667 1,388 1,520 Polanya C 9,609 9, ,155 12,502 15,048 15,958 Portekiz C Romanya 3 A Slovakya C 7,336 6, ,367 8,242 10,766 12,667 Slovenya C 1,033 1, ,346 1,519 1,519 3,247 İspanya C 3,833 3, ,658 5,117 6,048 7,109 İsveç C 4,185 4, ,930 4,056 3,168 3,562 İngiltere C 11,511 11, ,802 14,055 12,784 14,809 AB TOPLAM 133, , , , , ,947 İzlanda C Lihteyştayn C Norveç C 1,941 1, ,649 1,813 1,482 1,567 İsviçre C 2,051 2, ,802 1,786 1,877 1, yıllarındaki teyidli vaka sayısı ve 2004 yılı için toplam vaka sayısı. 2. A: birleştirilmiş veri raporu; C: vaka bazlı rapor; -: rapor yok; 0:0 vaka rapor edilmiştir. 3. AB üyeliği 2007 yılında başlamıştır. 4. Sentinel sistem; bildirim oranları ortalama 64% lük bir kapsama olacak şekilde hesaplanmıştır.

21 Sayfa-23 Şekil SA2a. AB nde insan salmonellosizi ile ilgili rapor edilen teyidli vakaların bildirim oranı AB trendi için kaynak: Avusturya, Belçika, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İrlanda, İtalya, Litvanya, Malta, Hollanda, Polanya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İngiltere. 1. Includes total cases for 2004 and confirmed cases for Şekil SA2b. Üye Devletlerde insanlarda Salmonellosiz bildirim oranlar ( 100,000 kişi başına), Not: Üye Devletler maksimum bildirim oranı değerlerine göre sıralanmışlardır. Aynı sıradaki Üye Devletler için kendine özgü bir ölçek kullanımış ancak her sıradaki ölçek diğer sıralardaki ölçekler ile farklılık arz etmektedir.

22 Sayfa yılındaki Salmonella vakaları ile ilgili uaş dağılımı önceki yıllardaki ile paralellik araz etmektedir. Rapor edilen teyidli 131,468 vakanın 85.5% inde yaş verilerine ulaşılabilmektedir. En yüksek bildirim oranına sahip olan 0 ila 4 yaşlarda oran 2007 yılında her kişi başına olup bu oran 2008 yılında her 100,000 kişi başına e düşerek hafif bir azalma göstermiştir. Ancak bu grup için bildirim oranı 5-14 yaş grubuna 3 kat, 15 ve üzeri yaş grubuna göre ise 6 ila 9 kat fazladır. (Şekil SA3). Şekil SA3. Yaşlara göre rapor edilen teyidli insan salmonellosiz vaka dağılımı, Üye Devletler tarafından rapor edilen TESSy verileri, Kaynak: Avusturya, Belçika, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İrlanda, İtalya, Letonya, Litvanya, Luksemburg, Malta, Hollanda, Polanya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç ve İngiltere. (N=112,367). Rapor edilen Salmonella vaka sayısı en çok yaz ve sonbahar aylarında tepe noktaya ulaşmakta olup kış aylarında hızlı bir düşüş göstermektedir. (Şekil SA4). Bu durum sıcaklık ve davranışların (barbekü edilmiş yiyecekler ile ilgili tüketim alışkanlıkları gibi) Salmonella bildirim oranı üzerinde etkisini olduğunu hususunu desteklemektedir. Sözkonusu mevsimsel değişiklikler önceski yıllar ile benzerlik göstermektedir. Ancak en yaygın iki serovar vaka sayısı ile ilgili daha detaylı analiz yapıldığında S. Enteritidis in yaz/sonbahar aylarında S. Typhimurium ve diğer serovarlara daha belirgin bir yükseliş kaydettiği görülmektedir.

23 Sayfa-25 Şekil SA4. Aylık ve serovar bazında insanlarda rapor edilen teyidli salmonellosis vaka sayısı ve raporlama yapan Üye Devletlerden gelen TSSy verisi, 2008 Kaynak: Avusturya, Belçika, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İrlanda, İtalya, Letonya, Litvanya, Luksemburg, Malta, Hollanda, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç ve İngiltere (N=119,092) yılında Üye Devletlerde ve EEA/EFTA ülkelerinde ulusal bazda ortaya çıkan rapor edilmiş Salmonella vakalarının oranı 2007 yılı vaka oranı hemen hemen aynı düzeydedir. (63.6% e 65.1%) (Tablo SA3). Aynı gözlem ithal vaka veya yurtdışında yolculuk sırasında ortaya çıkan vakaların oranı ile ilgili olarak ta yapılmış olup 2008 yılındaki oran 7.8%, 2007 yılındaki oran ise 7.9 dur. Pekçok Üye Devlet Salmonella enfeksiyonlarının yerel olarak ortaya çıktığını rapor etmiş olmakla beraber dört kuzey ülkelesinden üçü; İsveç, Finlandiya ve Norveç en yüksek ithal salmonellosiz vaka oranı rapor etmişlerdir. (ülkeler için sırasıyla 82.1%, 83.2% and 83.6%). Önceki yıllarda olduğu gibi İrlanda ve İngiltere, diğer raporlama yapan ülkelerde görülmeyen şekilde yerel ve ithal vakalar arasında 1:1 oranına yakın oranlar göstermişlerdir. (Tablo SA3). Orijin yeri bilinmeyen teyid edilmiş vakaların oranı hala daha toplam vakaların 28.6% sını temsil etmektedir. (Tablo SA3). Her ne kadar yerel / ithal vakalar ile ilgili veriler hala daha tamamlanmamış ve yerel ve ithal vakalar arasındaki dağılım konusunda gerçek resmi tam olarak yansıtmıyor olsa da sürekli yinelenen sonuçlar bazı coğraji bölgelerdeki kültürel özellikleri yansıtabilir.