Kullanım şekli: cal <ay> <yıl> Bu komut ile takvim görüntülenebilir.

Transkript

1 2 Sistem Komutları Kullanım şekli: cal <ay> <yıl> Bu komut ile takvim görüntülenebilir. Ay ve yıl bilgisi belirtilmediğinde, sadece içinde bulunulan ayın takvimi görüntülenecektir. Sadece yıl bilgisi verilirse, o yılın yüm aylarının takvimi görüntülenecektir. Ay ve yıl bilgisi verilirse, istenilen yılın istenilen ayının takvimi görüntülenebilir. Kullanım şekli: date Bu komut ile günün tarihi ve saati görüntülenebilir. 1

2 3 Yardım Komutları Unix te bir komut hakkında yardım dosyasına ulaşmak için kullanılabilecek komutlar: - man - whatis - info 4 Yardım Komutları Kullanım şekli: man <komut adı> Man komutu, parametre olarak aldığı komut hakkında bilgiyi ekranda gösterir. Örnek: man ls (ls komutu hakkında bilgi verir) man pwd (pwd komutu hakkında bilgi verir) Komut çalıştırıldığında uzun bir açıklama gelebilir. Açılan sayfada ilerlemek için space (boşluk) tuşuna basılır. Ayrıca q (quit-çık) tuşu kullanılarak yardım dosyası kapatılabilir. 2

3 Yardım Komutları 5 Kullanım şekli: whatis <komut adı> Whatis komutu, aranılan komut hakkında kısaca bilgi verir. Örnek: whatis ls (ls komutu kısaca bilgi verir) Komut çıktısı: ls(l) list directory contents Yardım Komutları 6 Kullanım şekli: info <komut adı> Aranılan komut hakkında daha kapsamlı bilgiye ulaşılır. Örnek: info cat (cat komutu hakkında ayrıntılı bilgi verir) Man komutunda olduğu gibi, q tuşuna basılarak yardım dosyası kapatılabilir. 3

4 7 Dosya işlemleri ile ilgili kullanılabilecek komutlar: - ls - file - touch - mv - cat - more - less - tac - rev - head - tail - sort - wc - grep 8 Kullanım şekli: ls <parametre> Bir dizin (klasör) içindeki dosya ve klasörleri listeler. Bu komutla birlikte kullanılacak parametreler isteğe bağlı olarak kullanılabilir. -a gizli dosyalar dahil tüm dizinin içeriğini listeler. -l dosyalar hakkında ayrıntılı bilgi verir. -t Kronolojik olarak dosyaları sıralar. -a ve -l parametreleri birlikte kullanılabilir. (Ör: ls al) 4

5 9 ls l komutu çalıştırıldığında, dosyalar detaylı olarak listelenecektir. Kullanıcı hakları kısmına bakarak dosyanın türü hakkında bilgi sahibi olmak mümkündür. -rwxr--r-- crw-rw-rw- brw-r--r-- srw-rw-rw- prw drwxr-xr-x Normal (sıradan) dosya Karakter aygıt dosyası Blok aygıt dosyası Soket dosyası Pipe dosyası Dizin (Klasör) 10 Dosya isimleri büyük/küçük harfe duyarlıdır. Dosyaları listelerken, yapılan aramada kısıtlamalar yapmak için ls komut ile birlikte kullanılan işaretler vardır. * işareti bir veya birden fazla harf anlamında kullanılır.? işareti tek harf yerine geçmektedir. [...] işaretinin içerisine birden fazla harf yazılabilir ve arama kriteri genişletilebilir. 5

6 11 Örnek: ls -l a* (adı a ile başlayan tüm dosyaları listeler) ls -l a?? (adı a ile başlayan ve uzunluğu tam 3 harf olan tüm dosyaları listeler) ls -l [abc]* (adı a veya b veya c ile başlayan tüm dosyaları listeler) ls -l [A-Z]* (adı A dan Z ye kadar olan harflerle başlayan tüm dosyaları listeler) 12 Kullanım şekli: file <dosya adı> Bu komut ile dosyaların türü öğrenilebilir. Örnek: file ali.txt Komut çıktısı: ASCII text 6

7 13 Kullanım şekli: touch <dosya adı> Dosya oluşturmak için kullanılan komuttur. Örnek: touch deneme Bu komut ile deneme isimli boş bir dosya oluşturulacaktır. 14 Kullanım şekli: mv <dosya adı> <yeni dosya adı> Linux dünyasında bir dosyanın ismini değiştirmek demek o dosyanın başka bir isimde taşınması anlamına gelir. Örnek: mv dosya1 dosya3 Bu komutla, dosya1 isimli dosyanın adı dosya3 olarak değiştirilecektir. 7

8 15 Kullanım şekli: cat <dosya adı> Bu komut, dosyanın içeriğinin ekrana yazdırılmasını sağlar. -n parametresi ile kullanıldığında satırları numaralandırır. Örnek: 16 Kullanım şekli: more <dosya adı> Bu komut, dosyaların içeriğini sayfa sayfa gösterir. space (boşluk) tuşu ile bir sonraki sayfaya geçilebilir. b tuşu ile bir sayfa geriye gidilebilir. q tuşu ile çıkış (quit) yapılabilir. 8

9 17 Kullanım şekli: less <dosya adı> Bu komut, dosyaların içeriğini sayfa sayfa gösterir. space (boşluk) tuşu ile bir sonraki sayfaya geçilebilir. b tuşu ile bir sayfa geriye gidilebilir. q tuşu ile çıkış (quit) yapılabilir. More komutuna çok benzemekle beraber, less komutu ile dosya içerisinde yön (ok) tuşları ile hareket etmek de mümkündür. 18 Kullanım şekli: tac <dosya adı> Dosyanın içindeki satırları, son satır başta ilk satır sonda olacak şekilde tersten sıralayıp ekranda gösterir. Örnek: tac ali.txt Dosya içeriği Ekrandaki çıktı 9

10 19 Kullanım şekli: rev <dosya adı> Dosyanın içindeki her bir satırı kendi içinde ters çevirerek ekrana yazdırır. Örnek: rev ali.txt Dosya içeriği Ekrandaki çıktı 20 Kullanım şekli: head <satır sayısı> <dosya adı> Bir dosyanın içeriğinin baştan belirtilen satır kadar gösterilmesini sağlar. Ön tanımlı satır sayısı değeri 10 dur. Örnek: head -6 ali.txt Bu komut, ali.txt dosyasının sadece ilk 6 satırını ekranda gösterecektir. 10

11 21 Kullanım şekli: tail <satır sayısı> <dosya adı> Bir dosyanın içeriğinin baştan belirtilen satır kadar gösterilmesini sağlar. Ön tanımlı satır sayısı değeri 10 dur. Örnek: tail -4 ali.txt Bu komut, ali.txt dosyasının sadece son 4 satırını ekranda gösterecektir. 22 Kullanım şekli: sort <dosya adı> Bu komut ile bir dosyanın ya da farklı bir komuttan gelen bir girdinin içeriği alfabetik olarak sıralanabilir. Kullanılabilecek parametreler: -r sıralama tersine çevrilir. -u yinelenen satırları atarak biricikliği sağlar. -n sıralama sayısal olarak yapılır. 11

12 23 Örnek: 24 Kullanım şekli: wc <dosya adı> Bir dosyadaki veya komut çıktısındaki satır, karakter ve kelime sayılarını bulmak için kullanılır. Kullanılabilecek parametreler: -l (line) satır sayısını bulur. -w (word) kelime sayısını bulur. -c (character) karakter sayısını bulur. 12

13 25 Kullanım şekli: grep <aranan> <dosya adı> Bu komut ile bir dosya içerisinde bir kelime veya bir bölüm aranabilir. Örnek: grep ali deneme Bu komut, deneme isimli dosyanın içinde ali kelimesinin geçtiği satırları gösterecektir. 26 Kullanılabilecek parametre: -v aranan kelimeyi içermeyen satırlar listelenir. -i arama sırasında büyük/küçük harf eşleştirmesi yapmaz. Örnek: grep v veli deneme Bu komut ile deneme dosyasında, içinde veli geçmeyen satırlar listelenecektir. 13

14 Dosya ve Dizin Komutları 27 Kullanım şekli: pwd Pwd (print working directory) komutu aktif dizinin ismini görüntülemek için kullanılır. Örnek: pwd Ekran çıktısı: /home/student/dizin1 Dosya ve Dizin Komutları 28 Kullanım şekli: cd <parametre/dizin adı> Dizin değiştirmek için cd komutu kullanılmaktadır. Kullanılabilecek parametreler:. içinde bulunulan dizini ifade eder.. bir önceki dizini ifade eder ~ aktif kullanıcının kişisel (home) dizinini ifade eder / kök dizini ifade eder Bunun dışında dizin isimleri parametre olarak kullanılabilir. 14

15 Dosya ve Dizin Komutları Kullanım şekli: mkdir <dizin adı> 29 Bu komut, klasör (dizin) oluşturmak için kullanılmaktadır. Kullanılabilecek parametreler: -m parametresi ile kullanıcı hakları düzenlenebilir. -p parametresi ile eğer yaratılmamışsa tüm alt dizinler oluşturulabilir. -v parametresi ile her yaratılan dizin için ekrana mesaj çıkarılabilir. Örnek: mkdir dizin1 Bu komut ile dizin1 isimli bir klasör oluşturulacaktır. Dosya ve Dizin Komutları 30 Kullanım şekli: rm <dosya adı> ve rmdir <dizin adı> Dosya silmek için rm, dizin silmek için rmdir komutu kullanılır. Eğer dizin boş ise silmek için rmdir komutu kullanılabilir. Rm komutu ile kullanılabilecek parametreler: -i dosyanın silinmesi için kullanıcıdan onay ister. -f kullanıcıdan hiçbir zaman onay istemez. -r komutun rekürsif çalışıp alt dizin ve dosyaların da silinmesi sağlanır. 15

16 31 Dosya ve Dizin Komutları Örnek: rm ri dizin2 Bu komut ile dizin2, içerisi boş olmasa bile silinecektir. Kullanıcının onayı olmadan dizin silinmeyecektir. Örnek: rmdir dizin3 Bu komut ile dizin 3 silinecektir. Ancak dizinin içerisinin boş olması gerekmektedir. 32 Dosya ve Dizin Komutları Kullanım şekli: cp <kaynak dosya/dizin> <hedef dosya/dizin> Dosya kopyalamak için cp komutu kullanılır. Örnek: cp abc.txt../tmp Bu komut ile abc.txt isimli dosya bir üst dizindeki tmp klasörü içine kopyalanır. 16

17 Dosya ve Dizin Komutları 33 Kopyalama işlemi sadece dosyalar üzerinde değil, dizinler üzerinde de yapılabilir. Bir dizin ve altındaki her şey, -R parametresiyle başka bir dizine kopyalanabilir. Örnek: cp -R dizin3../../anadizin Bu komut ile dizin3 ve içerisindekiler, iki üst dizinde bulunan anadizin klasörüne kopyalanacaktır. Dosya ve Dizin Komutları 34 Kullanım şekli: mv <dosya/dizin adı> <dizin adı> Dosya ve dizinleri taşımak için mv komutu kullanılır. Bu komutun alabileceği bazı parametreler: -i hedef dosya veya dizin varsa üzerine yazma için onay alır. -f hedef dosya veya dizin varsa üzerine yazma için onay alınmaz. Örnek: mv abc.txt../tmp Bu komut ile abc.txt isimli dosya bir üst dizindeki tmp klasörü içine taşınacaktır. 17

18 35 Metin Editörleri Editör, metin düzenleyici demektir. Unix işletim sisteminde metin oluşturma veya düzenleme için farklı editörler vardır. - vi - pico - nano 36 Metin Editörleri Pico ve nano editörleri sadece birer yazı editörü iken, vi editörü komutlarla çalışan bir editördür. Vi editörü ilk açıldığında komut modunda çalışır. Yazma işlemine başlayabilmek için i (insert) tuşuna basılması gerekir. Yazma işlemini sonlandırıp tekrar komut moduna dönmek için Esc tuşuna basılmalıdır. 18

19 Metin Editörleri Komut modunda kullanılabilecek temel vi komutları: a sona yazma o bir alta boş satır açma ve yazmaya başlama O bir üste boş satır açma ve yazmaya başlama x karakter silme r karakter değiştirme u geri alma (undo) dw kelime silme dd satır silme yy satır kopyalama (kopyalanan satırlar hafızada saklanır) p yapıştırma (hafızadaki satırları yapıştır) :w yazılanları kaydetme :q editörden çıkış :wq yazılanları kaydet ve çık Ctrl+F sayfa sayfa ileri gitme Ctrl+B sayfa sayfa geri gitme 37 Komut Satırı Simgeleri Komut satırında kullanılan yönlendirme işaretleri ( > ve >> ) özel anlamlar taşır. > simgesi bir komutun çıktısını bir dosyanın içine yönlendirmek için kullanılır. Eğer dosya yoksa yaratılır, varsa içindekiler silinip üzerine yazılır. Ör: ls -a > deneme (ls -a komutunun çıktısı deneme dosyasına yazılır) 38 >> simgesi de bir komutun çıktısını bir dosyanın içine yönlendirmek için kullanılır. Eğer dosya yoksa yaratılır, varsa içindekilerin sonuna yazılır. Ör: ls -a >> deneme (ls -a komutunun çıktısı deneme isimli dosyaya eklenir) 19

20 39 Komut Satırı Simgeleri Bir diğer komut satırı simgesi (Pipe) işaretidir. Bu simge ile bir komutun çıktısı diğer bir komuta girdi olarak gönderilebilir. Örnek: cat ali.txt wc l Bu komut satırı çalıştırıldığında, cat ali.txt komutunun sonucu ekranda görünmek yerine wc l komutuna girdi olacaktır. Böylece ekrana çıkan sonuç ali.txt dosyasının içindeki satır sayısı olacaktır. 40 Komut Satırı Simgeleri Örnek: head -5 deneme tail -3 Bu komut çalıştırıldığında deneme dosyasının ilk 5 satırı alınacak, ve bu satırların da son 3 satırı ekranda görünecektir. sort -r deneme tail -5 wc c Bu komut çalıştırıldığında deneme dosyası ters alfabetik olarak sıralanıp, son 5 satırda olan toplam karakter sayısı hesaplanacaktır. 20

21 41 İşlem (Process) Komutları Kullanım şekli: ps Sistem yöneticisinin sıklıkla kullandığı en önemli komutlardan bir tanesidir. Komut çalıştırıldığında, işletim sisteminin o anda çalıştırmakta olduğu işlemleri (process) listeler. Kullanılabilecek parametre: -aux çalışan işlemleri ayrıntılı bir şekilde listeler. 42 İşlem (Process) Komutları Örnek: ps -aux komutu çıktısı 21

22 43 İşlem (Process) Komutları Ps aux komutu, grep komutu ile birlikte kullanıldığında sonuçlar filtrelenebilir. Örnek: ps -aux grep student Ps -aux komutu sistemde çalışan işlemleri listelerken, grep komutu da bu listede içinde student geçen satırları bulacaktır. Böylece sadece student kullanıcısına ait işlemler ekranda görünecektir. 44 İşlem (Process) Komutları Unix te bir işlemi arka planda çalıştırmak mümkündür. Bunun için arka planda çalıştırılmak istenen komut satırının sonuna & işareti konulmalıdır. Örnek: pico ali.txt & Bir diğer yöntem de komutu çalıştırdıktan sonra CTRL+Z ile onu durdurmak ve ardından da bg komutunu çalıştırıp, durdurulan komutu arka planda tekrar çalıştırmaktır. Örnek: 1. pico ali.txt 2. CTRL+Z 3. bg 22

23 45 İşlem (Process) Komutları Kullanım şekli: jobs Arka planda çalışan komutlarla ilgili bilgi jobs komutu ile alınabilir. Örnek: jobs komutu çıktısı İşlem numaraları, işlemin durumu ve işlemin adı ekranda görünecektir. 46 İşlem (Process) Komutları Kullanım şekli: fg %<işlem numarası> veya fg <PID> Unix te arka planda çalışan bir işlemi ön plana almak mümkündür. Örneğin, arka planda çalışan nano komutunu ön plana almak için kullanılması gereken komut: fg %2 23

24 47 İşlem (Process) Komutları Kullanım şekli: kill %<işlem numarası> veya kill <PID> Çalışmakta olan bir işlemi (process) sonlandırmak için kullanılır. Unix te işlem operasyonları genellikle işlem numarası veya işlem kimlik numaraları (PID) kullanılarak yapılır. Örnek: kill 1125 veya kill % işlem numarasına sahip işlem sonlandırılacaktır. 48 Dosya ve Dizin İzinleri Unix te temel dosya sistemi güvenliği, kullanıcıların dosya ve dizinler üzerindeki erişim izinlerinin belirlenmesiyle sağlanır. Bir dosya veya dizinlere ait 3 tür izin vardır : Dosya sahibinin izinleri u (user) ile ifade edilir Dosya grubunun izinleri g (group) ile ifade edilir Sistemdeki diğer kullanıcıların izinleri o (others) ile ifade edilir 24

25 49 Dosya ve Dizin İzinleri Dosya içeriğini görebilmek için okuma iznine gerek vardır. Bu izin r (read) ile ifade edilir. Dosya içeriğini değiştirmek için yazma iznine gerek vardır. Bu izin w (write) ile ifade edilir. Dosyayı çalıştırmak için çalıştırma iznine gerek vardır. Bu izin x (execute) ile ifade edilir. 50 Dosya ve Dizin İzinleri Ls l komutu ile dosya ve dizin izinleri görüntülenebilir. İlk karakter dosya tipini belirtmektedir (Ör: -, d, c, b, s, p). Geri kalan kısım ise dosya izinlerini göstermektedir Örneğin: 25

26 51 Dosya ve Dizin İzinleri Örnek ls l komutu çıktısı: drwxr-xr-- 10 murat gs 4096 Nov 14 23:43 deneme Dosya izinlerindeki ilk harf (d), dizin olduğunu göstermektedir. Dosya izinlerindeki ilk üçlü (rwx), murat isimli kullanıcının okuma, yazma ve çalıştırma haklarına sahip olduğunu gösterir. Dosya izinlerindeki ikinci üçlü (r-x), gs grubuna üye olan kullanıcıların okuma ve çalıştırma haklarına sahip olduğunu gösterir. Dosya izinlerindeki son üçlü (r--), diğer kullanıcıların sadece okuma hakkına sahip olduğunu belirtir. 52 Dosya ve Dizin İzinleri Kullanım şekli: chmod <parametre> <dosya/dizin adı> Unix ve Linux sistemleri üzerinde dosya ve dizinlerin erişim yetkilerini belirlemek, değiştirmek için chmod (change mode) komnutu kullanılmaktadır. -R parametresi ile birlikte kullanıldığında, alt klasör ve dosyalardaki izinleri de değiştirmektedir. 26

27 53 Dosya ve Dizin İzinleri Chmod ile izin eklemek için +, kaldırmak için, okuma hakkı için r, yazma hakkı için w, çalıştırma hakkı için x, dosya sahibi için u, grup için g, diğer kullanıcılar için o, tüm kullanıcılar için a kullanımkatadır. Ör: chmod u+rwx prog1 (dosya sahibine okuma, yazma ve çalıştırma izni verir) chmod g-w prog2 (grubtan yazma hakkını alır) chmod o-rwx prog3 (diğerlerinden okuma, yazma, çalıştırma hakkını alır) chmod +x prog4 (tüm kullanıcılara çalıştırma hakkı verir) 54 Dosya ve Dizin İzinleri Kullanım şekli: chmod <izin kodu> <dosya/dizin adı> Chmod komutuyla, izinler sayı sistemi kullanılarak da değiştirilebilir. İzin kodu, ikili sayı sistemi kullanılarak elde edilir. r w x = 1 (x) = 2 (w) = 3 (wx) = 4 (r) = 5 (rx) = 6 (rw) = 7 (rwx) 27

28 55 Dosya ve Dizin İzinleri Ör: Kod İzin Durumu 400 Dosya sahibi için okuma hakkı 200 Dosya sahibi için yazma hakkı 100 Dosya sahibi için çalıştırma hakkı 040 Gruptakiler için okuma hakkı 020 Gruptakiler için yazma hakkı 010 Gruptakiler için çalıştırma hakkı 004 Diğerleri için okuma hakkı 002 Diğerleri için yazma hakkı 001 Diğerleri için çalıştırma hakkı 56 Dosya ve Dizin İzinleri Ör: chmod 674 deneme Bu komut çalıştırıldığında dosya sahibine okuma ve yazma (6=110), gruba okuma, yazma ve çalıştırma (7=111), diğerlerine ise sadece okuma (4=100) hakkı verilecektir. ls l komutu çalıştırılısa deneme dosyasının kullanıcı hakları aşağıdaki gibi olacaktır: -rw-rwxr-- 10 ahmet gs 4096 Nov 14 23:43 deneme 28

29 57 Kullanıcı Komutları Kullanım şekli: chown <yeni sahip> <dosya/dizin adı> Dosya sahibinin değiştirilmesi için chown komutu kullanılır. Bu komutu çalıştırabilmek için kullanıcının dosya üzerinde gerekli izinlere sahip olması gerekir. 58 Kullanıcı Komutları Önceki durum: -rwxr-xr-x ahmet users. deneme Çalıştırılan komut: chown mehmet deneme Sonraki durum: -rwxr-xr-x mehmet users deneme 29

30 59 Kullanıcı Komutları Kullanım şekli: chgrp <yeni grup> <dosya/dizin adı> Dosya grubunun değiştirilmesi için chgrp komutu kullanılır. Bu komutu çalıştırabilmek için kullanıcının dosya üzerinde gerekli izinlere sahip olması gerekiyor. 60 Kullanıcı Komutları Önceki durum: -rwxr-xr-x ahmet users. deneme Çalıştırılan komut: chgrp homegroup deneme Sonraki durum: -rwxr-xr-x ahmet homegroup... deneme 30

31 Kullanıcı Komutları 61 Kullanım şekli: useradd <kullanıcı adı> Sisteme yeni kullanıcı eklemek için useradd komutu kullanılır. Sisteme yeni kullanıcı eklemek için root kullanıcısıyla sisteme giriş yapmak gerekir. Kullanıcı Komutları 62 Kullanım şekli: groupadd <grup adı> Sisteme grup eklemek için groupadd komutu kullanılır. Sisteme yeni grup eklemek için root kullanıcısıyla sisteme giriş yapmak gerekir. 31

32 63 Kullanıcı Komutları Kullanım şekli: gpasswd <kullanıcı adı> <grup adı> Sistemde tanımlanmış bir gruba kullanıcı eklemek için gpasswd komutu kullanılır. Ör: gpasswd -a ahmet gs Bu komutla gs grubuna ahmet kullanıcısı eklenmiştir. a (add) parametresi ekleme yapmak için kullanılmaktadır. 64 Kullanıcı Komutları Kullanım şekli: groups Bir kullanıcının üyesi olduğu grupları listelemek için groups komutu kullanılır. Ör: ayse@localhost$ groups Bu komutla ayse kullanıcısının üyesi olduğu gruplar ekranda listelenecektir. 32

33 Kullanıcı Komutları 65 Bir gruba üye kullanıcı isimleri /etc/group dosyasında tutulur. Bu dosyanın içindekileri ekrana yazdırmak için cat komutu kullanılabilir. Ör: cat /etc/group Bu komutla, sistemde var olan gruplar ve bu gruba üye kullanıcılar listelenecektir