BÖLÜM 1 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNE GİRİŞ

Transkript

1 BÖLÜM 1 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNE GİRİŞ

2 Bilim Olguları hem eylemsel (gözlem, deney, ölçme) hem de zihinsel yanıyla açıklamaya çalışan, (tümevarım, tümdengelim) bir etkinliktir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 2

3 Bilimsel Yasa Bilimde çok sayıda deney ve gözlemden sonra, aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesin olarak belirlenen durumdur. Bilimsel yasa, şu ana kadar genellemelerle yeterince doğrulanmış ilişkiler sistemidir. Örnek; her canlı doğar, büyür ve ölür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 3

4 Teori Olgular arasındaki ilişkileri açıklayan, yasalara göre çürütülmesi daha kolay ilkeler ve kurallar bütünüdür. Örnek; Herzberg in motivasyon teorisi. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 4

5 Olgu Gözlenebilir ya da görgül yöntemlerle kavranabilir olan, kendine özgü bir örüntüsü bulunan kanıtlanabilir bilgi bütünüdür (fenomen). Örnek; İnsan sosyal bir canlıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 5

6 Kavram Bir nesnenin veya düşüncenin ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında zihinde oluşan soyut ve genel tasarımdır. Örnek; insan. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 6

7 Araştırma Bir sorunun çözümüne yönelik olarak yürütülen sistemli ve örgütlü çabaların tümüdür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 7

8 Araştırma Türleri Uygulamalı araştırma Araştırmacının bulguları belirli bir ortamda yer alan bir durumun iyileştirilmesinde kullanması veya kullanılabilme yöntemlerinin geliştirilmesidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 8

9 Araştırma Türleri Temel araştırma Var olan probleme çözüm üretmekten çok, konuyu daha iyi algılayabilmek, bilginin salt bilgi olarak değerlendirilmesi ve bilgi dağarcığına eklenmesi amacını taşır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 9

10 Ampirik Çalışma Kuramsal bir temele dayanmayan, deney ve tecrübe ile anlaşılmış olan (bilgi, bağıntı vb.) şeklinde tanımlanmaktadır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 10

11 Bilim Tarihi Bilim tarihi, bilimsel buluşların, bilimsel üretimin geçirdiği süreçler ve bunların toplumsal yansımalarının tarihidir. Bilim tarihi, bilimsel düşüncenin gelişimini eleştirel bir yoruma tabi tutar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 11

12 Felsefe Yunanca philosophia philia "sevgi" ve sophia "bilgelik kökeninden gelir. Varlığın ve bilginin bilimsel olarak araştırılmasıdır. Bir konuda soyut düşünüştür. Ph.D. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 12

13 Bilim Felsefesi Bilim felsefesi, bilimin amacını, yapısını, şartlarını anlamaya çalışan ve araştıran felsefe dalıdır. Bilim tarihi, bilimsel düşüncenin gelişimini bilim felsefesi çerçevesinde yorumlamaya çalışır. Bilimsel yöntem, bilim felsefesi ve bilim tarihi bakış açısıyla ele alınmalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 13

14 Bilim ve Felsefe Felsefe iki basit soru üzerinde çok kafa patlatır. İyi ve kötü nedir? Doğru ve yanlış nedir? Bilim insanları ilkinden ziyade, ikinci soruya yanıt aramakla uğraşırlar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 14

15 Bilim Tarihi ve Yunan Felsefesi Herakleitos (M.Ö. 535?-475) Dogmatik-metafizik (ateş). Akan ırmakta aynı şekilde iki kez yıkanılamaz (değişim). Logos Prof. Dr. Özkan Tütüncü 15

16 Yunan Felsefesi Sokrat ın (M.Ö ) rasyonalizmi: Doğruluk ve gerçekliğin akılla ortaya konması. Diyalektik yaklaşım. Ben bir şey bilmiyorum. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 16

17 Yunan Felsefesi Eski Yunan anlayışında ikilem ve dualizm (Eflatun): Olympia-Cennet: Kusursuzdur ve değişmezdir (idealar). Athena-Dünya: Kusursuz değildir ve değişime açıktır (duyular). Prof. Dr. Özkan Tütüncü 17

18 Yunan Felsefesi Eflatun-Platon (M.Ö ): İdealar teorisi, tümel, bütün ve genelleme yaklaşımı (Akademi). Aristo (M.Ö ): Parça, bölümleme ve özelle açıklama yaklaşımı. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 18

19 Yunan Felsefesi Eflatun; genelden özele giderek, tümdengelim ile açıklamak (Rasyonel). Aristo; özelden genele giderek, tümevarım ile açıklamak (Amprik). Prof. Dr. Özkan Tütüncü 19

20 Roma İmparatorluğu ve Felsefesi Yunan anlayışını ve kültürünü kendilerine göçermişlerdir. Diyalektik ve felsefi yaklaşımları farklıdır. Süper güç olarak, daha çok savaş ve fetihlere odaklanmıştır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 20

21 Orta Çağ Avrupa'sı ve Bilim Savaş ve istilalar. Ticarette hakimiyetin kaybolması Politikalar Kilisenin baskısı (engizisyon) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 21

22 İslamın Yükselişi ve Felsefesi Farabi (M.Ö ): Adalet ve rasyonellik (Eflatun) krallar filozof ya da filozoflar kral olduğunda değil, imamlar filozof ya da filozoflar imam olduğunda mümkündür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 22

23 İslamın Yükselişi ve Felsefesi İslamın felsefe bilime desteği. İbn-i Sina (Tıp vd.) İbn-i Haldun (Sosyal bilimler) İbn-i Rüşd (Felsefe) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 23

24 Orta Çağ dan Yeni Çağa Bilim 12. ve 13. yy Rönesans ve hümanizm 1543 Bilimsel devrimlerin başlangıcı Kopernik ( ): Güneş Merkezli Evren Vesalius ( ): Anatomi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 24

25 Bilim Felsefesinde Gelişmeler Dekart ( ): Septik, metodik şüphe, tümdengelim. Düşünüyorum öyleyse varım. Bacon ( ): Deneysel, tümevarım. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 25

26 Tümevarım Tek tek olgularda gözlenenlerden genel önermelere giden bilimsel yöntemdir. Örnek; Ihlamur, yasemin, gül gübrelendikçe hızlı büyür. Bunlar çiçektir. Öyleyse bütün çiçekler gübrelendikçe hızlı büyür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 26

27 Tümevarım? Meles Deltasında kuğular beyazdır. Manyas gölündeki kuğular da beyazdır. O zaman tüm kuğular beyazdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 27

28 Tümevarım? Her şeyi gözlemlememiz mümkün müdür? Avusturalya daki siyah kuğular! Prof. Dr. Özkan Tütüncü 28

29 Tümevarım? David Hume ( ): Bacon gibi bilginin deneyle, amprik olarak elde edilmesini savunur. Bununla birlikte tümevarım yaklaşımın zayıflıklarına dikkat çeker. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 29

30 Tümdengelim Genelden özele hipotezlerden vargılar ve çıkarımlar türeten bilimsel yöntemdir. Örnek; Bütün canlılar ölür. İnsan bir canlıdır. O zaman ölümlüdür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 30

31 Tümdengelim? Dekart ( ): Matematikte antik yunan matematikçilerinin yöntemini kullanarak, aksiyom ve teoremlerden, bilgiyi oluşturacak yeni teoremler türetti. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 31

32 Tümdengelim? Yeni bilgiler sadece akıl yürütülerek türetilebilir. Rasyonalizm ve dogmatizm. Mutlak akla aşırı güven? Prof. Dr. Özkan Tütüncü 32

33 Amprik veya Dogmatik? Tümdengelim veya Tümevarım? Amprik, tümevarım yaklaşımı kilisenin dogmatik yaklaşımına ters düşer. Kilise dogmatiktir. Dinsel bilginin gerçek olduğunu ve bilime yol göstereceğini savunur. Engizisyon mahkemeleri. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 33

34 Bilimsel Devrimler Galile ( ): Herşeye rağmen dünya dönüyor (Ev hapsinde öldü). Kepler ( ): Yörünge. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 34

35 Bilimsel Yaklaşımlar Dekart-Eflatun Yukarıdan aşağıya Fikir, idea temelli kuramsal yaklaşım Rasyonel gelenek Tümdengelim Bacon-Aristo Aşağıdan yukarıya Gözlemlerden sonuca ulaşma Amprik gelenek Tümevarım Prof. Dr. Özkan Tütüncü 35

36 Pozitivist Felsefe Olguları neden sonuç ilişkisi ile gözlem ve deneye dayanarak açıklamaya çalışan yaklaşım. Amprik çalışmalar, duyumlar ve tümevarım ile bilimsel gerçekliğin saptanabileceğini savunan görüş. Epistemolojik endişelerden yola çıkar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 36

37 Hipotetik Tümdengelim Yöntemi Doğa ve pozitif bilimlerde amprizm ve tümevarım, rasyonelizm ve tümdengelime göre daha rahat uygulanabilir. Pozitif karşıtı negatif bilim? Bilimde tümdengelim ve tümevarım birlikte ele alınabilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 37

38 Hipotetik Tümdengelim Yöntemi Karl Popper ( ): Tümdengelim ve tümevarım yöntemlerini hipotetik tümdengelimde birleştirdi. Hipotetik tümdengelim doğrulamaya yönelik yaklaşıma karşı çıkmaktadır. Bilimde YANLIŞLAMA vardır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 38

39 Paradigma Thomas Kuhn ( ): Bilim Öncesi --> Normal Bilim --> Kriz- Devrim --> Yeni Normal Bilim --> Yeni Bunalımlar Prof. Dr. Özkan Tütüncü 39

40 Paradigma Bilim adamları tarafından kabul görmüş olan inançlar bütününe veya problemlerin nasıl anlaşılması gerektiği konusunda üzerinde hemfikir olunan geleneklerdir (Kuhn,1962). Bilimde paradigmalarla, devrimsel gelişmeler elde edilir (Bilimsel Devrimlerin Yapısı) Bilim savaşları (Alan Sokal Olayı). Prof. Dr. Özkan Tütüncü 40

41 Paradigma Alan Sokal olayı! Tüm bilim dalları için uygunluğu? Prof. Dr. Özkan Tütüncü 41

42 Post- Pozitivist Felsefe Olguları neden sonuç ilişkisi ile değil nedensel olmayan (yapısal) açıklamalarla çalışan yaklaşım. Amprik çalışmalar, duyumlar ve tümevarım ile bilimsel gerçekliğin saptanamayacağını savunan görüş. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 42

43 Eleştirel Gerçeklik Bilginin katmanları olduğunu ve insanın dışında bir gerçeklik yapısının bulunduğunu savunan görüş. Bilginin temelini oluşturan yapıların, mekanizmaların, ilişkilerin ve bunların karşılıklı etkileşimlerinin de dikkate alınması gerektiğini vurgular. Marx a göre gerçeklik sadece göründüğü şekilde olsaydı, bilime gereksinim kalmazdı. Temelinde ontolojik endişeler bulunur. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 43

44 Bilim Felsefesi Stephen Hawking (1942- ): Büyük tasarım, her şeyin teorisi. Felsefe öldüj Prof. Dr. Özkan Tütüncü 44

45 Bilimsel Yöntem Olgulardan hareketle yanlışlama yoluyla bilimsel sonuca ulaşma ve doğruyu bulma çabasıdır. Bilimsel doğru, aksi kanıtlanıncaya kadar geçerlidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 45

46 Bilimsel Yöntem Bilimde eleştirel yaklaşımla doğru araştırılıdır. Bilimde hipotezler doğrulama üzerine değil yanlışlama üzerine kurulur (Bkz, K. Popper). Bir hipotez reddedilerek, diğeri kabul edilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 46

47 Bilimsel Araştırma Bilimsel araştırma problem çözümüne odaklanmıştır. Bilimsel araştırma sorun tespiti, veri toplanması, veri analizi, ve bunlardan geçerli sonuçlar çıkartılması amacıyla adım-adım, mantıksal, düzenli ve dikkatli bir yöntem izler. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 47

48 Bilimsel Araştırmanın Belirleyici Özellikleri Amaca yönelik olma Titizlik, dikkat Test edilebilirlik Tekrar edilebilirlik Doğruluk ve güven Nesnellik Genellenebilirlik Basitlik ve kaynakların yeterli kullanımı Prof. Dr. Özkan Tütüncü 48

49 Bilimin Yapıtaşları Gözlem Sorun alanının tespiti Kuramsal çerçeve veya ağ ilişkileri Kuramın sonuçlandırılması (temel araştırma) Veya Uygulama (uygulamalı araştırma) Hipotez/ler Verilerin yorumlanması yorumlanması Yapılar Kavramlar İşlevsel tanımlamalar Veri analizi Veri toplama Araştırma planı Kaynak: (Sekaran, 2000) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 49

50 Hipoteze Dayalı Tümdengelim Yöntemi Bu yöntem 7 aşamalı bir süreç içerir: Gözlem Öncelikli verinin toplanması Kuramın açık ve kesin ifade edilmesi Hipotezlerin oluşturulması Ek bilimsel verilerin toplanması Verilerin analizi Tümdengelim Prof. Dr. Özkan Tütüncü 50

51 Korelasyonel İlişki ve Nedensel İlişkinin Karşılaştırılması Korelasyonel çalışmalar Belirli bir olayı etkileyen değişkenler ortaya konulmaya çalışılır. (Ör. Çalışma ortamındaki fiziksel tehlikeler, iş yerinin uzaklığı, fazla mesai koşulları ve işe devamsızlık arasında bir ilişkinin olması) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 51

52 Korelasyonel İlişki ve Nedensel İlişkinin Karşılaştırılması Nedensel çalışmalar İki olay arasındaki neden-sonuç ilişkisini ortaya koymaktadır. (Ör. Gelir ile seyahat eğilimi arasındaki ilişki.) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 52

53 Analiz-Sentez Analiz, bir konuyu (maddi veya düşünsel) temel parçalarına ayırarak, daha sonra parçaları ve aralarındaki ilişkileri tanımlayarak sonuca gitme yoludur. Sentez yalından karmaşık olana, zorunludan olasıya, ilkeden onun uygulanmasına, genel yasadan bireysel duruma, nedenden etkiye, öncülden varılan sonuca giden düşünme biçimidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 53

54 Örgüt İçi veya Örgüt Dışı Danışmanlar ve Araştırmacılar Yöneticiler, araştırmacı veya danışman seçimlerinde sık sık örgüt içinden ya da örgüt dışından seçim yapma kararıyla karşılaşırlar. Böyle bir kararın verilmesi her iki seçeneğin zayıf ve güçlü yanlarının değerlendirilmesini gerektirir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 54

55 Örgüt İçi Danışmanlar/Araştırmacılar Faydaları: Çalışanların kabulü Daha az zaman harcanması Kolay uygulanabilirlik Daha ucuz olması Prof. Dr. Özkan Tütüncü 55

56 Örgüt İçi Danışmanlar/Araştırmacılar Sakıncaları: Tekdüze bir bakış açısı Birleşmeler Bir uzman olarak kabul görmez Daha az nesnel olması Prof. Dr. Özkan Tütüncü 56

57 Örgüt İçi Danışmanlar/Araştırmacılar Faydaları Tecrübeli olması Bilgi sahibi olması (Problemle ilgili son yenilikler hakkında bilgi sahibi olması) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 57

58 Örgüt İçi Danışmanlar/Araştırmacılar Sakıncaları Pahalı olması Çalışanlar tarafından kolaylıkla kabul edilmemesi Uygulama ve değerlendirme için fazladan ücret ödenmesi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 58

59 Ödev Aşağıdaki makaleleri okuyunuz ve değerlendiriniz: Güneş, B. (2003). Paradigma kavramı ışığında bilimsel devrimlerin yapısı ve bilim savaşları: cephelerdeki fizikçilerden Thomas S. Kuhn ve Alan D. Sokal. Gazi Üniversitesi, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), Erişim: Topdemir, H. G. (2002). Bilim, bilim tarihi ve felsefe ilişkisi üzerine. Düşünen Siyaset, 6, Erişim: df. Kahya, E. (2005). Bilim-bilim tarihi, felsefe-felsefe tarihi ilişkisi. Üniversite ve Toplum, 5 (1), 4. Erişim: Prof. Dr. Özkan Tütüncü 59

60 Ödev Aşağıdaki makaleleri okuyunuz ve değerlendiriniz: Gürbüz, C. (2005). Bilim tarihi düşüncesi. Erişim: Taşkın, Ö., Çobanoğlu, E. O., Apaydın, Z., Çobanoğlu, İ. H., Yılmaz, B. ve Birgül Şahin. (2008). Lisans öğrencilerinin kuram (teori) kavramını algılayışları. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 25(2), Erişim: 5.pdf. E. Kant, A. Koyre, T. Kuhn, K. Popper ve A. Sokal ın bilim tarihindeki yerlerini farklı kılan özelliklerini ve yaklaşımlarını belirleyiniz. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 60

61 Kaynaklar Kuhn, S.T. (1962). The structure of scientific revolutions. University of Chicago Press: Chicago Sekaran, U. (2000). Research methods for business, a skill-building approach. John Wiley & Sons, Inc: New York Prof. Dr. Özkan Tütüncü 61

62 1. BÖLÜMÜN SONU 62