MISIRDA (ZEA MAYS L.) FARKLI EKÝM ZAMANLARININ TANE VERÝMÝNE, KURU MADDE BÝRÝKÝMÝNE, YAPRAK ALANI ÝNDEKSÝNE VE BAZI BÜYÜME * PARAMETRELERÝNE ETKÝSÝ

Transkript

1 Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2012; 9(1) : 1-10 Araþtýrma MISIRDA (ZEA MAYS L.) FARKLI EKÝM ZAMANLARININ TANE VERÝMÝNE, KURU MADDE BÝRÝKÝMÝNE, YAPRAK ALANI ÝNDEKSÝNE VE BAZI BÜYÜME * PARAMETRELERÝNE ETKÝSÝ 1 2 Yakup Onur KOCA, Ýsmail TURGUT ÖZET Ilýman kuþakta mýsýr verimi deðiþtiren önemli bir faktördür. Ekimin geciktirilmesi geliþim süresince etki eden sýcaklýklarý deðiþtirmektedir. Bitki bazý kritik periyotlarda (fide, tane dolum) yüksek sýcaktan zarar görebilmektedir. Bu çalýþmanýn amacý nýn mýsýr bitkisinde tane verimi, kuru madde miktarý, yaprak alaný indeksi ve bazý büyüme parametrelerine etkisinin belirlenmesidir ve 2006 yýllarýnda iki mýsýr çeþidi (31G98 32K61) ile iki deneme kurulmuþtur. Uygulama zamanlarýndan oluþmaktadýr. Tek koçan verimi, kuru madde birikimi, yaprak alaný indeksi (LAI), net asimilasyon oraný (NAR) ve ürün büyüme oraný (CGR) ölçülmüþtür. Çalýþma sonucunda tek koçan veriminde çeþitler arasýnda fark bulunamamýþtýr. Maksimum kuru madde miktarýný 31G98 çeþidinin birinci yýl birinci nda verdiði saptanmýþtýr. Optimum LAI deðerlerini de ayný çeþit ayný üretim periyodunda göstermiþtir. Ýkinci nda en yüksek kuru madde birikimi ise ilk yýl 32K61 çeþidi vermiþtir. Elde edilen NAR ve CGR eðrileri birbirine benzer deðerler vermiþtir. Birinci nda elde edilen NAR ve CGR eðrileri ikinci nda daha istikrarlý bulunmuþtur. Anahtar kelime: mýsýr,, tane verimi, kuru madde, LAI, NAR, CGR The Effect of Different Sowing date for Grain Yield, Dry Matter Accumulation, Leaf Area Index and Some Growth Parameters in Maize (Zea mays L.) ABSTRACT Sowing date is an important factor to change of maize (Zea mays L.) yield in temperate zone. Delay to sowing change to temperature for during the growth period. Crop could be damage for high temperature in some critical period (seedling, grain filling). The objective of this study is determination of sowing date effect on yield, dry matter accumulation, leaf area index and some growth parameters in maize crops. Two experiments were conducted in the experiment from 2005 to 2006 with two maize hybrids (31G98 32K61). The treatments consisted of different sowing dates. Cob yield, dry matter accumulations, leaf area index (LAI), net assimilation rate (NAR) and crop growth rate (CGR) was measured. The result of the study there was no significant differences among of the varieties in cob yield. The first year the maximum dry matter yield was obtained 31G98 to the first sowing date. Optimum LAI values showed the same variety in the same production period. The second sowing date in the first year of the highest dry matter yield varieties gave 32K61. NAR and CGR curves obtained gave similar values. The first product resulting from the NAR and CGR curves has more stable than the second product. Key words: maize, sowing date, grain yield, dry matter, LAI, NAR, CGR GÝRÝÞ parametrelerine etkisi ile ilgili bir çalýþmada NAR'ýn 20 o C'ye kadar dalgalanma gösterdiði bunun Mýsýr bitkisi zamanlarýnýn oluþturduðu üzerindeki tüm deðerlerde ise yükselme olduðu farklý çevre koþullarýna tepki gösteren bir bitkidir. bildirilmiþtir (Tollenaar, 1989). Soldati et al. (1999) Ekim nýn deðiþimi, bitkiye farklý büyüme ve farklý gündüz/gece sýcaklýklarýnda (yüksek: 33.4/30 o o o geliþme dönemlerinde etki eden sýcaklýk, ýþýk þiddeti C, orta: 25.1/19.9 C, düþük: 15.8/10.9 C) bitkilerin ve nem miktarý gibi iklimsel deðerlerinde deðiþimine kuru madde asimilasyonunu incelemiþtir. Kuru madde sebep olmaktadýr. Söz konusu faktörler bitkinin kuru artýþýnýn 3 yapraklý dönemde yüksek sýcaklýk madde asimilasyonunu ve büyüme parametrelerinin uygulamasýnda en yüksek, 6 yapraklý dönemde ise orta tamamýný etkilemektedir. Bunun sonucunda bitkinin sýcaklýk uygulamasýnda en yüksek olduðu tane verimi de etkilenmektedir. Mýsýrda yaprak bildirmiþlerdir. Sýcaklýðýn etkisi ile yaprak sayýsýnýn alanýnýn sýcaklýk ile pozitif iliþkide olduðu arttýðýný belirten bazý araþtýrmalar (Hunter et al., 1974; bildirilmiþtir (Uzun ve ark., 1998). Ayrýca düþük Tollenaar, 1989) bulunmasýna karþýn artan sýcaklýðýn sýcaklýklarda artan ýþýk þiddetiyle yaprak alanýnýn yaprak sayýsýna azaltýcý etkide bulunduðunu da arttýðý, yüksek sýcaklýklarda ise ýþýk þiddetiyle yaprak gösteren bazý çalýþmalarýn olduðu (Bonaparte, 1975; alanýnýn ters iliþki gösterdiði belirtilmiþtir (Öner ve Aitken, 1977) bilinmektedir. Çalýþmalardan da o Sezer, 2007). 35 C'ye kadar sýcaklýðýn bitki büyüme anlaþýlacaðý gibi farklý koþullarda mýsýrýn farklý * Yakup Onur KOCA'nýn doktora tezinden esinlenilmiþtir. Çalýþma BAP tarafýndan desteklenmiþtir. 1 Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Aydýn 09100, yokoca@adu.edu.tr koca2002@hotmail.com 2 : iturgut@adu.edu.tr 1

2 Mýsýrda (Zea Mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi reaksiyonlar göstermesi dikkat çekicidir. olarak tespit edilmiþtir. Ýkinci Mýsýrýn farklý çevre koþullarýna tepkisinin tek ve , çýkýþ tarihleri ise koçan verimi, kuru madde miktarý ve bazý büyüme ve olarak kayda alýnmýþtýr. parametrelerinin ölçümü ile belirlenmesi Deneme tesadüf bloklarý deneme desenine göre, amaçlanmýþtýr. 4 tekerrürlü olarak kurulmuþtur. Her iki için, uzunluðu 7 m olan 20 sýradan oluþan parseller MATERYAL VE YÖNTEM hava akýmlý makinesi ile ekilmiþtir. Sýra arasý mesafesi 70 cm ve sýra üzeri mesafesi 17.5 cm olarak Araþtýrma, 2005 ve 2006 yýllarýnda iki farklý -1 ayarlanmýþtýr. Parselde bitki sýklýklarý 8167 bitki da 2 nda Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat olmuþtur. Ekimde parsel alaný 98 m iken tane verimi 2 Fakültesi deneme tarlalarýnda yürütülmüþtür. ve verim öðeleri için parsel ortasýndaki 10 sýra (49 m ) Deneme alanýndan alýnan toprak örneðinin ayrýlmýþ kalan gözlemler iki kenardaki 8 sýrada analizi sonucunda; kumlu týnlý bünyeye sahip, yapýlmýþtýr. reaksiyonu alkali karakterli (ph 7.9) ve organik Ekimden önce dekara saf olarak 10 kg azot, 10 madde miktarý (%1.8) bakýmýndan düþük olduðu kg P2O 5 ve 10 kg K2O olacak þekilde kükürt (%5) ortaya çýkmýþtýr. Topraðýn içerdiði makro besin katkýlý gübresi atýlmýþtýr. Bitkiler 68 yapraklý elementlerinin miktarlarýna bakýldýðýnda ise N döneme geldiðinde üst gübreleme, ara çapa ve boðaz miktarýnýn (%0.08) düþük, K miktarýnýn (300 ppm) doldurma iþlemleri yapýlmýþtýr. Üst gübre olarak yüksek ve P miktarýnýn (16 ppm) orta düzeyde olduðu -1 amonyum nitrat (%33) formunda 15 kg da saf azot görülebilir. banda verilmiþtir. Çalýþmanýn yapýldýðý Aydýn Ýlinde tipik Akdeniz Denemenin yürütüldüðü iki yýl boyunca iki Ýklimi hüküm sürmektedir. Denemenin yürütüldüðü nda yetiþtirilen bitkilerin su ihtiyaçlarý yýllardaki (2005 ve 2006), aylýk ortalama sýcaklýk ve gözlenerek ve içinde bulunduklarý büyüme ve geliþme aylýk yaðýþ deðerleri Çizelge 1'de verilmiþtir dönemi göz önünde bulundurularak sulama zamanlarý (Anonim, 2006). tespit edilmiþtir. Birinci nda 5 defa, Denemenin yürütüldüðü iki yýl yýllýk sýcaklýk ikincisinde ise 6 defa sulama yapýlmýþtýr. ortalamalarýnýn birbirine çok yakýn olduðu Çizelge Mýsýrýn vejetatif büyüme döneminde 5 defa (4 1'de görülmektedir. Ayrýca iki yýlda iki yapraklý, 8 yapraklý, 12 yapraklý, 16 yapraklý ve Tepe nda da ölçülen aylýk ortalamalarýnda birbirine püskülü çýkarma), generatif büyüme döneminde ise 6 yakýn olduðu söylenebilir. Yýllýk toplam yaðýþ defa (koçan döllenme, blister, süt olum, hamur olum, deðerlerinde sadece 2005 yýlýnýn uzun yýllar diþlenme ve fizyolojik olum) örnekleme yapýlmýþtýr ortalamasýndan yüksek olduðu görülebilir (Anonymous, 1993; Bean ve Patrick, 2007). yýlýnda uzun yýllar ortalamasýndan düþük yaðýþ Çalýþmada tek koçan verimi deðeri 4 tekerrürlü olmuþtur. olarak elde edilmiþtir. Bunun yaný sýra bitkide kuru Deneme materyali olarak Pioneer firmasýnýn madde verimi ve yaprak alaný indeksi deðerleri ise erken ler için önerdiði FAO 680 grubundaki tekerrürsüz olarak 5 bitkiden ölçümlenmiþtir. Tek 31G98 çeþidi ile geç lerde önerdiði FAO 600 koçan verimi varyans analizine tabi tutulmuþ ve grubundaki 32K61 çeþidi kullanýlmýþtýr. varyans kaynaklarý arasýndaki farklarýn önemliliðine Denemenin yürütüldüðü yýllarda, birinci göre gerek duyulan EKÖF deðerleri TARÝST paket ve tarihlerinde programý kullanýlarak (Açýkgöz ve ark., 1994) yapýlmýþ, çýkýþ tarihleri ise ve hesaplanmýþtýr. Tekerrürsüz olarak elde edilen diðer Çizelge 1. Aydýn ilinde 2005, 2006 yýllarý ve çok yýllýk iklim verileri Çok yýllýk Aylar Sýcaklýk ( o C) Yaðýþ (mm) Sýcaklýk ( o C) Yaðýþ (mm) Sýcaklýk ( o C) Yaðýþ (mm) Ocak Þubat Mart Nisan Mayýs Haziran Temmuz Aðustos Eylül Ekim Kasým Aralýk (ort.) (top.) 17.8 (ort.) (top.) 17.5 (ort.) (top.)

3 Koca ve Turgut iki özellikte ise t testi uygulanarak zamanlarý -1 -CGR (kg kg.gün ) = (n) X (dw/dt) (Miralles et arasýndaki farklar belirlenmeye çalýþýlmýþtýr. Net al., 1997). asimilasyon oraný (NAR) ve büyüme (A: yaprak alaný, dw: kuru madde artýþ miktarý oraný (CGR) deðerleri formüle uygun olarak dt: Zaman farký, n: sýklýk) hesaplandýðýndan bu deðerler ile ilgili istatistikî analiz yapýlmamýþtýr. BULGULAR VE TARTIÞMA B i t k i d e k i k u r u m a d d e m i k t a r ý n ý n o belirlenebilmesi için 5 bitki 70 C de 48 saat Tek koçan verimi tutulmuþtur (Perry ve Compton, 1977). Kuruyan Çalýþmada ölçülen tek koçan verimi deðerlerinin örnekler tartýlarak ortalamasý alýnmýþtýr. Böylece bir varyans analizi sonucunda hesaplanan kareler bitkideki kuru madde miktarý bulunmuþtur. Yaprak ortalamasý deðerleri Çizelge 2'de verilmiþtir. alaný deðeri ise bir yapraðýn alaný; yaprak boyu x Varyasyon kaynaklarý farklarýnýn önem düzeyleri yaprak eni (en geniþ yerden) x 0.75 (Birch et al., 2003) e k i m z a m a n ý, y ý l v e e k i m z a m a n ý * y ý l formülüne göre ölçülmüþ ve bir bitkinin yaprak alaný; interaksiyonunda önemli olduðu görülmektedir. bitkinin taþýdýðý yapraklarýn alanlarýnýn toplamý olarak Çalýþmadan elde edilen ortalamalar Çizelge 3'te saptanmýþtýr. verilmiþtir. Varyans analizi sonucunda yýl önemli Büyüme parametreleri; yaprak alaný indeksi çýktýðý için Çizelge 3'te yýllar ayrý ayrý verilmiþtir. (LAI), net asimilasyon oraný (NAR) ve Ayrýca *yýl interaksiyonu için hesaplanan büyüme oraný (CGR) ölçülen kuru madde miktarý ve EKÖF deðeri tablonun altýnda verilmiþtir. yaprak alaný deðerlerinin ilgili formüllerde yerlerine Tek koçan verimi ortalamalarý incelendiðinde k o n m a s ý y l a h e s a p l a n m ý þ t ý r. H e s a p l a n a n birinci yýl ortalamasýnýn ikinci yýldan yüksek olduðu parametrelerin formülleri aþaðýdaki gibidir (Hunt, görülmektedir. Birinci yýl her iki nda da 1990). yüksek ortalamalar dikkati çekmiþtir. Ýlk yýl LAI (m m ) = Bir bitkinin yaprak alaný x zamanlarý arasýnda fark bulunamamýþtýr. Ýkinci yýl ise bitki sýklýðý (Loecke et al., 2004). birinci nda oldukça yüksek bir ortalama 2-1 -NAR (kg m.gün ) = (1/A) X (dw/dt) (Hunt et elde edilmesine karþýn ikinci ortalamasý al., 2002). çok düþük çýkmýþtýr. Ýkinci yýl ikinci Çizelge 2. Tek koçan verimi deðerine iliþkin varyans analiz tablosu Varyasyon Kaynaðý Serbestlik derecesi Kareler ortalamasý Çeþit öd Ekim ** Çeþit*Ekim öd Yýl ** Çeþit*Yýl öd Ekim *Yýl * Yýl x Ekim *Çeþit öd Hata Genel öd = önemsiz * = %5 seviyesinde önemli ** = %1 seviyesinde önemli Çizelge 3. Çalýþmadan elde edilen tek koçan verimi ortalamalarý (g). Yýl Ekim Çeþit Ortalama 2005 I. 31G K G K Yýl ortalamasý I. 31G K G K Yýl ortalamasý Genel ortalama EKÖF ( *yýl) 15.9 Ekim ortalamasý a a a b 3

4 Mýsýrda (Zea Mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi ortalamasý çalýþmanýn en düþük ortalamasýdýr. 2'de, 32K61 içinse Çizelge 3'de verilmiþtir. Çalýþmadaki veriler çeþitler bazýnda ele Ýlk yýl 31G98'in döllenme dönemine kadar alýndýðýnda elde edilen ortalamalar g ile g zamanlarý arasýnda kuru madde miktarlarý bakýmýndan aralýðýnda bulunmuþtur. Bu deðerler Þikrikçi farkýn önemsiz bulunmuþtur. Bu dönemden fizyolojik (2006)'da belirtilenden düþük, Celep (2006)'da oluma kadarki süreçte ise tüm olum dönemlerinde belirtilenlerle paralellik içindedir. En yüksek koçan zamanlarý arasýndaki fark önemli çýkmýþtýr. verimini 31G98 çeþidinin birinci yýl birinci Farklýlaþmanýn baþlangýcýný temsil eden döllenme nda verdiði görülmektedir. Çeþit ikinci yýlda döneminde elde edilen ortalama deðer ( g) birinci nda yüksek verim vererek erken Subedi ve Ma (2005)'da belirtilenlerden yüksektir. lerdeki performansýný kanýtlamýþtýr. 32K61 Ýkinci yýl ilk yýldan farklý olarak döllenmeye çeþidi ise ilk yýl zamanlarý arasýnda fark kadarki süreçte 4 ve 12 yapraklý dönemlerde göstermemiþ ve birbirine çok yakýn deðerler vermiþtir. zamanlarý arasýndaki farkýn önemli olduðu Ýkinci yýl birinci ndaki performansý görülmektedir. Ýkinci nda 12 yapraklý ikincisinden yüksek olmasýna raðmen diðer çeþidin dönemde elde edilen kuru madde miktarý (15.67 g) ikinci nda çok düþük veriler vermesi, geç birinci nýn çok altýnda kalmýþtýr. Tepe ler de 32K61'in güvenilirliðini arttýrmaktadýr. püskülü çýkýþýna kadarki dönemlerde elde edilen deðerler birbirine yakýn görünse de, Ýkinci Bitkide kuru madde miktarý ndaki kuru madde birikimi birinci Farklý genotiplerin çevre koþullarýndaki nýn gerisinde kalmýþtýr. Vejetasyonun sonunda tepkilerini belirlenebilmek amacýyla çeþitler ayrý birinci nýn da g'lýk bitkide kuru deðerlendirmeye alýnmýþtýr. Ekim zamanlarýnda madde verimi elde edilirken ikinci nýn da çeþitlerden elde edilen veriler, 31G98 için Çizelge ancak g elde edilmiþtir. Fizyolojik olum 4 Çizelge 2. 31G98 çeþidinde kuru madde miktarlarý (g bitki -1 ) Büyüme ve geliþme dönemi I. I. 4 yapraklý dönem öd ** 8 yapraklý dönem öd öd 12 yapraklý dönem öd ** 16 yapraklý dönem öd öd Tepe püskülü çýkarma öd öd Döllenme dönemi ** ** Blister dönemi ** ** Süt olum dönemi ** ** Hamur olum dönemi ** ** Diþlenme dönemi ** ** Fizyolojik olum dönemi ** ** öd = önemsiz * = %5 seviyesinde önemli ** = %1 seviyesinde önemli Çizelge 3. 32K61 çeþidinde kuru madde miktarlarý (g bitki -1 ) Büyüme ve geliþme dönemi I. I. 4 yapraklý dönem ** ** 8 yapraklý dönem öd öd 12 yapraklý dönem ** ** 16 yapraklý dönem öd ** Tepe püskülü çýkarma öd ** Döllenme dönemi öd ** Blister dönemi öd ** Süt olum dönemi öd ** Hamur olum dönemi öd öd Diþlenme dönemi öd ** Fizyolojik olum dönemi öd ** öd = önemsiz * = %5 seviyesinde önemli ** = %1 seviyesinde önemli

5 Koca ve Turgut ortalamasý g olarak hesaplanmýþtýr. Elde edilen paraleldir yýlýnda tepe püskülü çýkarma bu deðer Subedi ve Ma (2005)'da belirtilen döneminde zamanlarý arasýndaki fark deðerlerden yüksek, Widdicombe ve Thelen (2002)'de baþlamýþtýr. Ýkinci yýl blister döneminden itibaren belirtilenlerle paralellik içindedir. zamanlarý arasýndaki fark belirginleþmiþtir. Çizelge 3'de birinci yýl 32K61'in sadece 4 32K61 çeþidinin kuru madde birikimi grafiðine yapraklý ve 12 yapraklý dönemlerde bakýldýðýnda, 2005 yýlýnda zamanlarý arasýndaki zamanlarýnda elde edilen kuru madde miktarlarý fark blister döneminde ortaya çýkmýþ ve diþlenme arasýndaki fark önemli çýkmýþtýr. Diðer tüm büyüme döneminde kaybolmuþtur. Birinci kuru ve geliþme dönemlerinde ölçülen kuru madde madde birikimi blister döneminden itibaren azalmaya miktarlarý arasýndaki farklar önemsiz bulunmuþtur. baþlamýþtýr. Ýkinci nda ise kuru madde Birinci yýl fizyolojik olum dönemi ortalamasý g birikimi devam etmiþtir. Ýkinci süt olarak saptanmýþtýr. Elde edilen bu sonuç Correia et al. olumdan itibaren azalmanýn baþlamasý (1998) ve Cox ve Cherney (2001)'de belirtilenlerden eðrilerini diþlenme dönemi kuru madde birikim yüksek çýkmýþtýr. miktarýnda buluþturmuþtur. Diþlenme ve fizyolojik Ýkinci yýl sadece 8 yapraklý ve hamur olum olum dönemlerinde zamanlarýndaki kuru madde dönemlerinde zamanlarý arasýndaki fark önemli birikimleri arasýnda fark gözlenmemiþtir. Çalýþmanýn çýkmýþtýr. 4 yapraklý dönemde ikinci nda ikinci yýlýnda 32K61 çeþidi ayný yýl 31G98 çeþidine hýzlý bir büyüme baþlangýcý görülmesine karþýn 8 benzer bir grafik ortaya koymuþtur. Tepe püskülü yapraklý dönemde kuru madde birikiminin yavaþladýðý çýkarma dönemine kadar yakýn seyreden kuru madde görülmektedir. Bulunan bu sonuç Soldati et al. eðrileri bu dönemden sonra farklýlaþmaya baþlamýþtýr. (1999)'da belirtilen mýsýra erken dönemde etki eden Süt olum döneminden itibaren zamanlarý yüksek sýcaklýðýn bitkiden elde edilen kuru madde arasýnda kuru madde birikimleri farký iyice açýlmýþtýr. miktarýna olumlu etkisi olmasýna karþýn ileriki 2006 yýlýnda 32K61 çeþidinden zamanlarýndan dönemlerde yüksek sýcaklýðýn olumsuz etkide elde edilen kuru madde eðrileri Howell et al. bulunduðunu sonucuyla paralellik göstermektedir. (1998)'nda belirtilenlerle paralellik içindedir. Þekil 1 incelendiðinde 31G98 çeþidinin 2005 Çeþitler genel olarak deðerlendirildiðinde yýlýnda zamanlarý arasýndaki farklýlaþma blister 31G98 çeþidinin her iki yýl ikinci de belirgin kuru döneminden itibaren baþlamýþtýr. Blister döneminden madde kayýplarý olduðu söylenebilir. 32K61 çeþidi ise itibaren birinci nda mýsýrýn kuru madde birinci yýl iki nda da benzer sonuçlar üretimine ayný hýzla devam ederken ikinci vermiþtir. Ýkinci eðrisi blister, süt olum nda kuru madde üretimi yavaþlamýþtýr. Ýlk yýl ve hamur olum dönemlerinde birincisinden yüksektir. 31G98 çeþidinin birinci ndaki kuru Ýkinci yýl 31G98 çeþidinden elde edilen sonuçlara madde eðrisi Loecke et al. (2004)'de belirtilenle benzer eðriler elde edilmesine raðmen 32K61 31G98 Þekil 1. Çeþitlerin kuru madde miktarýnýn geliþim na göre deðiþimi 32K61 5

6 Mýsýrda (Zea Mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi çeþidinin ikinci n da daha yüksek kuru deðerlerden düþüktür. Birinci yýl her iki madde birikimi deðerleri verdiði görülmektedir. nda da tepe püskülü çýkýþýyla birlikte S a d e c e k u r u m a d d e b i r i k i m i a ç ý s ý n d a n maksimum LAI deðerine ulaþýlmýþtýr. Bunun deðerlendirilme yapýldýðýnda 31G98 çeþidinin erken, sonrasýnda yapýlan tüm ölçümlerde LAI yavaþ bir 32K61 çeþidininse daha geç yetiþtirilmesinin uygun düþüþ göstermiþtir. Bulunan sonuç birçok araþtýrýcýnýn olacaðý söylenebilir. sonuçlarýyla paralellik göstermektedir (Howell et al,. 1996; Colomb et al., 2000; Elings, 2000). Birinci Yaprak alaný indeksi (LAI) nda fizyolojik olumdaki LAI deðeri, tepe Çizelge 4'te, 31G98 çeþidinin birinci ve ikinci püskülü çýkarma döneminde ölçülen maksimum LAI zamanlarýndaki LAI deðerleri verilmiþtir. deðerinin yaklaþýk %75'i kadardýr. Ýkinci Birinci yýl 4 yapraklý, 12 yapraklý ve süt olum nda ise bu düþüþ biraz daha fazla olmuþtur. dönemlerinde zamanlarý arasýndaki farklar Fizyolojik olum döneminde ölçülen LAI, maksimum önemsiz çýkmýþtýr. Diðer tüm büyüme ve geliþme LAI'nýn yaklaþýk %67'si kadardýr. dönemlerindeki LAI deðerleri arasýndaki farklar Ýkinci yýl zamanlarý arasýndaki fark sadece önemli bulunmuþtur. Veriler arasýndaki farkýn 4 yapraklý, tepe püskülü çýkarma ve döllenme baþlangýcý olan 8 yapraklý dönemde birinci dönemlerinde önemsiz çýkmýþtýr. Döllenme 2-2 nda 0.89 m m olan LAI, ikinci döneminde her iki ndan elde edilen LAI 2-2 nda 1.07 m m olarak ölçülmüþtür. Elde edilen deðerleri Cox ve Cherney (2001)'de ayný dönemdeki bu deðerler Çokkýzgýn (2002)'da belirtilen verilenlerden düþük, Subedi ve Ma (2005)'da Çizelge 4. 31G98 çeþidinde ölçülen LAI deðerleri (m 2 m -2 ) Büyüme ve geliþme dönemi I. I. 4 yapraklý dönem öd öd 8 yapraklý dönem ** ** 12 yapraklý dönem öd ** 16 yapraklý dönem ** ** Tepe püskülü çýkarma ** öd Döllenme dönemi ** öd Blister dönemi ** ** Süt olum dönemi öd ** Hamur olum dönemi ** ** Diþlenme dönemi ** ** Fizyolojik olum dönemi ** ** öd = önemsiz * = %5 seviyesinde önemli ** = %1 seviyesinde önemli 6 Çizelge 5. 32K61 çeþidinde ölçülen LAI deðerleri (m 2 m -2 ) Büyüme ve geliþme dönemi I. I. 4 yapraklý dönem ** ** 8 yapraklý dönem öd öd 12 yapraklý dönem öd ** 16 yapraklý dönem ** ** Tepe püskülü çýkarma ** ** Döllenme dönemi ** ** Blister dönemi ** ** Süt olum dönemi ** öd Hamur olum dönemi ** öd Diþlenme dönemi ** ** Fizyolojik olum dönemi ** ** öd = önemsiz * = %5 seviyesinde önemli ** = %1 seviyesinde önemli

7 Koca ve Turgut belirtilenlerden ise büyüktür. Birinci nda olum, diþlenme ve fizyolojik olum dönemlerinde fizyolojik olumdaki LAI deðerinin tepe püskülü (yaklaþýk 1.5 ay) neredeyse düz bir çizgi þeklindedir. dönemindekinin yaklaþýk %87'si olduðu Bu stabil durum çeþidin birinci ndaki hesaplanabilir. Ýkinci nda ise bu deðer bitkide kuru madde miktarý deðerlerini ve tek koçan %48'i olarak hesaplanmýþtýr. verimini etkilemiþtir. Araþtýrýcýlar mýsýrda kuru madde Çizelge 5'te 32K61 çeþidinin 2005 ve miktarýnýn optimum (yaklaþýk m m ) LAI ve yýllarýnda birinci ve ikinci ndaki LAI bunun devam etme süresi ile yakýndan iliþkili deðerleri verilmiþtir. olduðunu bildirmiþtir (Maddoni et al. 2001). Çeþit Birinci yýl zamanlarý arasýnda sadece 8 ve ikinci nda maksimum LAI deðerine 12 yapraklý dönemlerde fark önemsiz bulunmuþtur. ulaþtýktan sonra sürekli düþme eðiliminde olmuþtur. Erken de fizyolojik olumda ölçülen LAI deðeri, 32K61 çeþidi ise her iki yýlda birinci nda maksimum LAI deðerinin %64'dür. Ýkinci de diðer çeþitten daha yüksek maksimum LAI deðerleri birinci ndakine benzer olarak, fizyolojik vermesine karþýn kuru madde birikimi daha düþük olumdaki LAI deðeri maksimum deðerin %64'ü olmuþtur. Bu sonuç optimumdan yüksek ölçülen LAI kadardýr. deðerlerinin gölgeleme sebebiyle daha düþük ýþýk Çalýþmanýn ikinci yýlýnda zamanlarý kullanýmýna sebep olduðu sonucuyla örtüþmektedir arasýnda sadece 8 yapraklý, süt olum ve hamur olum (Maddoni ve Otegui, 1996). Bu bilgiler, 32K61 dönemlerde fark önemsiz bulunmuþtur. 4 yapraklý çeþidinden birinci nda elde edilen kuru dönemde birinci ve ikinci arasýnda farklý madde miktarý deðerlerinin neden düþük olduðu LAI deðerleri veren çeþit 8 yapraklý dönemde sorusuna da cevap niteliðindedir. birbirlerine yakýn LAI deðerleri vermiþtir. Tepe püskülü çýkarma dönemini takip eden büyüme ve Net asimilasyon oraný (NAR) geliþme dönemlerinde ölçülen LAI deðerleri düþmeye 31G98 ve 32K61 çeþitlerinde çalýþmanýn baþlamýþtýr. Ýkinci yýl birinci mýsýrda yürütüldüðü her 2 yýlda zamanlarýndaki NAR fizyolojik olum döneminde ölçülen LAI deðeri, deðerleri hesaplanmýþtýr. maksimum LAI'nin %83'ü kadardýr. Ýkinci 31G98 çeþidi birinci yýl birinci nda nda ise bu deðer %57'ye düþmüþtür. 32K61 12 yapraklý, tepe püskülü çýkarma, döllenme, süt çeþidi ikinci yýl ikinci olarak olum, hamur olum ve diþlenme dönemlerinde yetiþtirildiðinde LAI deðerleri bakýmýndan neredeyse hesaplanan NAR deðerleri ikinci ndan 31G98 çeþidi gibi tepki göstermiþtir. yüksek çýkmýþtýr. 4 yapraklý, 8 yapraklý, 16 yapraklý, Þekil 2 incelendiðinde çeþitlerin maksimum LAI blister ve fizyolojik olum dönemlerinde ise ikinci deðerine her iki yýlda tepe püskülü çýkarma için hesaplanan NAR deðerleri birinci döneminde ulaþtýðý görülmektedir. 31G98'in eðrisi her ndan yüksek çýkmýþtýr. Ýkinci yýlda birinci iki yýlda birinci nda süt olum, hamur yýlla benzer sonuçlar ortaya çýkmýþtýr. Sadece blister G98 Þekil 2. Çeþitlerin yaprak alaný indeksinin (LAI) geliþim na göre deðiþimi 32K61 7

8 Mýsýrda (Zea Mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi döneminde birinci için hesaplanan NAR deðerler bitkinin stresse girdiðini göstermektedir. deðeri ikinci nda ve hamur olum 2006 yýlýnda çeþitlerden ikinci nda elde döneminde ikinci için hesaplanan NAR edilen NAR eðrileri ilk yýla benzer þekilde iniþ çýkýþlar deðeri birinci ndan yüksek çýkmýþtýr. göstermektedir. Çeþitlerin 2006 yýlý birinci 32K61 çeþidinde birinci yýl birinci eðrileri benzer þekildedir. nda 12 yapraklý, hamur olum, diþlenme ve Her iki yýlda da en yüksek NAR deðerleri ikinci fizyolojik olum dönemlerinde hesaplanan NAR nda olmasýna karþýn istikrarlý eðriler deðerleri ikinci ndan yüksek çýkmýþtýr. 4 birinci ndan elde edilmiþtir. Bitkinin yapraklý, 8 yapraklý, 16 yapraklý, tepe püskülü, yaprak alanýndan kuru madde üretebilme yeteneðini döllenme, blister ve süt olum dönemlerinde ise ikinci gösteren NAR deðerinin ikinci ndaki için hesaplanan NAR deðerleri birinci deðiþkenliði mýsýrýn ikinci ndaki bazý ndan yüksek çýkmýþtýr. Ýkinci yýlda birinci büyüme ve geliþme dönemlerindeki rahatsýzlýðýný yýlla benzer sonuçlar ortaya çýkmýþtýr. Sadece tepe belirtmektedir. püskülü, döllenme ve blister dönemlerinde birinci için hesaplanan NAR deðeri ikinci Ürün büyüme oraný (CGR) ndan ve hamur olum döneminde ikinci 31G98 ve 32K61çeþitleriyle iki yýlda birinci ve için hesaplanan NAR deðeri birinci ikinci nda CGR deðerleri hesaplanmýþtýr. ndan yüksek çýkmýþtýr. 31G98 çeþidi birinci yýl birinci nda Þekil 3 incelendiðinde 2005 yýlýnda çeþitlerin 12 yapraklý, süt olum, hamur olum, diþlenme ve ikinci nda daha yüksek NAR deðerlerine fizyolojik olum dönemlerinde hesaplanan CGR ulaþtýðý görülebilir. Buna karþýn 2005 yýlýnda deðerleri ikinci ndan yüksek çýkmýþtýr. 4 çeþitlerden elde edilen eðrilerin birinci yapraklý, 8 yapraklý, 16 yapraklý, tepe püskülü, nda daha istikrarlý olduðu gözlenmektedir. döllenme ve blister dönemlerinde ise ikinci 2005 yýlýnda 31G98 çeþidi ikinci blister için hesaplanan CGR deðerleri birinci döneminde maksimuma deðere yükselmiþ, süt olum ndan yüksek çýkmýþtýr. Ýkinci yýlda birinci yýlla döneminde ise minimuma (neredeyse sýfýr) inmiþtir. benzer sonuçlar ortaya çýkmýþtýr. Sadece tepe püskülü, Benzer durum 32K61'in ikinci eðrisinde döllenme ve blister dönemlerinde birinci de oluþmuþtur. Elde edilen bu sonuç Öner ve Sezer için hesaplanan CGR deðerleri ikinci (2007)'deki net asimilasyon oranýndaki hýzlý artýþlar ndan ve hamur olum döneminde ise ikinci daha sonraki hýzlý azalmalara sebep olmaktadýr. Bu için hesaplanan CGR deðeri birinci durum bitki büyüme hýzýyla yakýndan iliþkilidir ndan yüksek çýkmýþtýr. sonucuna uymaktadýr. Çeþitler ikinci nda 32K61 çeþidinde birinci yýl birinci m i n i m u m d e ð e r i g ö r d ü k t e n s o n r a d a nda 12 yapraklý, döllenme, hamur olum, toparlanamamýþtýr. Bu iniþ çýkýþlar ve sýfýra yakýn diþlenme ve fizyolojik olum dönemlerinde hesaplanan 31G98 32K61 Þekil 3. Çeþitlerin nispi asimilasyon oranlarýnýn (NAR) geliþim na göre deðiþimi 8

9 Koca ve Turgut 31G98 Þekil 4. Çeþitlerin ürün büyüme oranlarýnýn (CGR) geliþim na göre deðiþimi 32K61 CGR deðerleri ikinci ndan yüksek çýkmýþtýr. 4 yapraklý, 8 yapraklý, 16 yapraklý, tepe püskülü, blister ve süt olum dönemlerinde ise ikinci için hesaplanan CGR deðerleri birinci ndan yüksek çýkmýþtýr. Çalýþmanýn ikinci yýlýnda 8 yapraklý, 16 yapraklý, tepe püskülü ve blister dönemlerinde birinci için hesaplanan CGR deðerleri ikinci ndan ve hamur olum döneminde ise ikinci için hesaplanan CGR deðeri birinci ndan yüksek çýkmýþtýr. Þekil 4 incelendiðinde Þekil 3 ile aralarýndaki benzerlik dikkati çekmektedir. Birim zamanda kuru madde üretme yeteneðini gösteren CGR eðrileri birinci nda istikrarlý, ikinci nda ise iniþli çýkýþlýdýr. Bu durum mýsýrýn birinci nda ne kadar rahatlýðý bir büyüme periyodu geçirdiðini, ikinci nda ise bazý dönemlerde strese girdiði göstermektedir. SONUÇ Mýsýrda (Zea mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi konulu çalýþma sonucunda; Tek koçan veriminde çeþitler ilk yýl yüksek ortalamalar vermiþ, ikinci yýl ikinci nda ise düþük ortalamalar göstermiþlerdir. Özellikle 31G98 çeþidi geç lerde sorun yaþamaktadýr. Çalýþmanýn her iki yýlý iki çeþidinde birinci nda kuru madde birikimleri ikinci ndan daha fazla olmuþtur. Sadece ilk yýl 32K61 çeþidinden ikinci nda birinci nda çok yakýn bir kuru madde miktarý elde edilmiþtir. Maksimum LAI deðerleri tepe püskülü çýkarma döneminde elde edilmiþtir. Bu dönem sonrasýnda düþüþ gözlenmiþtir. Her iki yýlý çeþitlerden birinci nda elde edilen maksimum LAI deðerleri ikinci ndan daha yüksek bulunmuþtur. Ayrýca birinci nda elde edilen LAI daha 2-2 uzun süre optimumda (4 4.5 m m ) kalmýþtýr. 32K61 çeþidi birinci nda 31G98'den daha yüksek LAI deðerleri göstermesine raðmen daha düþük kuru madde birikimi saðlamýþtýr. Bunun sebebi gölgeleme etkisi olabilir. Denemenin ilk yýlýnda çeþitlerden maksimum NAR deðerleri ikinci ndan elde edilmiþtir. Ýkinci yýlýnda ise maksimum NAR deðeri birinci ndan alýnmýþtýr. Fakat her iki yýlda daha istikrarlý olan NAR eðrileri ise birinci ndan elde edilmiþtir. Bunun sonucunda da birinci ndan daha yüksek kuru madde miktarlarý tespit edilmiþtir. Ýkinci nda NAR eðrisi ne zaman çýkýþa geçip maksimum NAR deðerine ulaþsa, çok kýsa sürede düþüþe geçmiþtir. Bu sebeple ikinci eðrileri vejetasyon periyodu boyunca dalgalý bir þekilde izlenmiþtir. Çalýþmadan elde edilen CGR eðrileri de NAR eðrilerine benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak geççi mýsýr çeþidi olan 31G98'in hem tek koçan verimi hem de kuru madde miktarý ile LAI deðerleriyle birinci için uygun olacaðý anlaþýlmýþtýr. Diðer çeþit ölçülen özelliklerde yýldan yýla farklýlýklar göstermiþtir. Bundan sonra 9

10 Mýsýrda (Zea Mays L.) Farklý Ekim Zamanlarýnýn Tane Verimine, Kuru Madde Birikimine, Yaprak Alaný Ýndeksine ve Bazý Büyüme Parametrelerine Etkisi yapýlacak çalýþmalarda farklý özellikler incelenerek sonuçlarýn toplu deðerlendirilmesi uygun olacaktýr. KAYNAKLAR Açýkgöz, N., Aktaþ, M.E., Mokhaddam, A.F. and Özcan, K., TARÝST an Agrostatistical Packageprogramme For Personel Computer. E.Ü.Z.F. Tarla Bitkileri Kongresi, Ýzmir. Turkey. Aitken, Y., Evaluation Of Maturity Genotype-Climate Ýnteractions Ýn Maize (Zea mays L.). Z. Pfl.Züchtung 78, Anonim, Aydýn Meteoroloji Ýstasyonu 2005 ve 2006 Yýlý Aylýk ve Günlük Verileri. Anonymous, How a Corn Plant Develops. Iowa State University of Science and Technology Cooperative Extension Service Ames, Iowa. Special Report No: 48 Bean, B ve Patrick, C Corn Development and Key Growth Stages. corndevstages.pdf Birch, J.C., Vos, J., Van Der Putten, P.E.L., Plant Development and Leaf Area Production in Contrasting Cultivars of Maize Grown in a Cool Temperature Environment in The Field. European Journal Agronomy 19: Bonaparte, E.E.N.A., The Effects Of Temperature, Daylength, Soil Fertility, And Soil Moisture On Leaf Number And Duration To Tassel Emergence In Zea mays L. Annals of Botany 39, S Celep H., Mýsýr Bitkisinin Bazý Karakterlerine Ön Bitki ve Farklý Azot Dozlarýnýn Etkisi. Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Colomb, B., Kiniry, J.R., Debaeke, P., Effect of Soil Phosphorus on Leaf Development and Senescence Dynamics of Field-Grown Maize. Agronomy Journal 92: Correia, C.M., Areal, E.L.V., Torres-Pereira, M.S., Torres- Pereira, J.M.G., Intraspecific variation in Sensitivity to Ultraviolet-B Radiation in Maize Grown Under Field Conditions. I. Growth and Morphological Aspects. Field Crops Research 59 S: Cox, W.J. ve Cherney, D.J.R., Row Spacing, Plant Density and Nitrogen Effects on Corn Silage. Agronomy Journal 93: Çokkýzgýn, A., Kahramanmaraþ Koþullarýnda Farklý Azot Dozlarý Ýle Sýra Üzeri Ekim Mesafelerinin Ekim Mýsýr (Zea mays L.) Bitkisinde Verim, Verim Unsurlarý ve Fizyolojik Özelliklere Etkisi. KSU Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Elings, A., Estimation of Leaf Area in Tropical Maize. Agronomy Journal 92: Howell, T.A., Evett, S.R., Tolk, J.A., Schneýder, A.D. and Steiner, J.L., Evapotranspiration of Corn Southern High Plains. American Society of Agricultural Engineers, Howell, T.A., Tolk, J.A., Schneýder, A.D., Evett, S.R., Evapotranspiration, Yield, And Water Use Efficiency Of Corn Hybrids Differing In Maturity. Agronomy Journal 90:39 Hunt, R., Basic Growth Analysis. London: Unwin Hyman. Hunt, R., Causton, D.R., Shipley, B., Askew, A.P., A Modern Tool For Classical Plant Growth Analysis. Annals of Botany, 90: Hunter, R.B., Hunt, L.A., Kannenberg, L.W., Photoperiod and Temperature Effects on Corn. Can. J. Plant Sci. 54, S Loecke, T.D., Liebman, M., Cambardella, C.A. and Richard, T.L., Corn Growth Responses to Composted and Fresh Solid Swine Manures. Crop Science 44: Maddoni, G.A. ve Otegui, M.E., Leaf Area, Light Interception and Crop Development in Maize. Field Crops Research. 48: Maddoni, G.A., Otegui, M.E. ve Cirilo, A.G., Plant Population Density, Row Spacing and Hybrid Effect on Maiza Canopy Architecture and Light Attenuation. Field Crops Research. 71, Miralles, O.B., Valero, J.A.J., Olalla, F.M.S., Growth Development and Yield of Five Sunflower Hybrids. European Journal of Agronomy 6: Öner, F., Sezer, Ý., Iþýk ve Sýcaklýðýn mýsýrda (Zea mays L.) Büyüme Parametreleri Üzerine Kantitatif Etkileri. Tekirdað Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (4)1: sayfa Perry, L.J. and Compton, W.A., Serial Measures of Dry Matter Accumulation and Forage Quality of Leaves, Stalks and Ear of Three Corn Hybrids. Agronomy Journal 69: Soldati, A., Stehli, A., Stamp P., Temperature Adaptation of Tropical Highland Maize (Zea mays L.) During Early Growth and in Controlled Conditions. European Journal of Agronomy 10: Subedi, K.D., Ma B.L., Ear Position, Leaf Area, and Contribution of Individual Leaves to Grain Yield in Conventional and Leafy Maize Hybrids. Crop Sci. 45: Þikrikçi M., Kahramanmaraþ Koþullarýnda Üç Mýsýr Çeþidinde Farklý Bitki Sýklýðýnýn Verim ve Bazý Özelliklere Etkisi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Tollenaar, M., Response of Dry Matter Accumulation in Maize to Temperature: Leaf Photosynthesis. Crop Science 29: Uzun, S., Demir, Y., Özkaraman, F Bitkilerde Iþýk Kesimi ve Kuru Madde Üretimine Etkileri. OMÜ. Ziraat Fak. Dergisi 13(2): Widdicombe, W.D., Thelen, K.D., Row Width and Plant Density Effects on Corn Grain Production in the Northern Corn Belt. Production Paper, Agronomy Journal 94: Sorumlu Yazar Yakup Onur KOCA yokoca@adu.edu.tr Geliþ Tarihi : Kabul Tarihi :