ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FRANSIZ DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YENİ YÖNELİMLER. Emine Soley ÖZDEMİR

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FRANSIZ DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YENİ YÖNELİMLER Emine Soley ÖZDEMİR YÜKSEK LİSANS TEZİ Adana/2006

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FRANSIZ DİLİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YENİ YÖNELİMLER Emine Soley ÖZDEMİR Danışman: Prof.Dr. A. Necmi YAŞAR YÜKSEK LİSANS TEZİ Adana/2006

3 Canımdan Çok Sevdiğim Annem, Babam Perihan ve Turgut ÖZDEMİR ile Bal Kızım Nehir e i

4 ÖZET YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YENİ YÖNELİMLER Emine Soley ÖZDEMİR Yüksek Lisans Tezi, Fransız Dili Eğitimi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. A. Necmi YAŞAR Temmuz 2006, 144 sayfa Çalışmamızın konusu yabancı dil öğretiminde yeni yönelimlerdir. Bu çalışmayı yeni yönelimlerin yabancı dil öğretimine katkısını belirlemek için yaptık. Çalışmamıza ilk olarak Eskiçağlarda yabancı dil öğretimi ile giriş yaptık. Öncelikle Eskiçağ, Ortaçağ ve Yeni Çağdaki dil öğretimi ele alınmıştır. Daha sonra Türkiye de yabancı dil öğretimi tarihsel bir sırayla verilmiştir. Cumhuriyet öncesi ve Cumhuriyet döneminde öğretilen yabancı diller ele alınmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde yabancı dil öğretiminde kullanılan yöntem ve teknikleri ele aldık. Bu yöntem ve tekniklerin kullanım özelikleri üzerinde durduk. Çalışmamızın ana konusu olan son bölümde ise yabancı dil öğretiminde yeni yönelimleri inceledik. Bu yönelimlerde öğrencinin yerini belirledik. Yeni yönelimlerin öğrenciye sağladığı yararları ortaya koyduk ve Avrupa dil gelişim dosyasının içeriğini açıkladık. Günümüzde yaşadığımız hızlı gelişmeler uluslararası ilişkileri yoğunlaştırmıştır. Bunun sonucunda, yabancı dil politikaları ve yabancı dil öğrenme yeni anlamlar kazanmıştır. Bu bağlamda Avrupa Dil Gelişim Dosyası büyük önem kazanmaktadır. Bu nedenle biz de çalışmamızda bu konunun altını çiziyoruz. Anahtar Kelimeler: Yeni Yönelimler, Yöntemler, Teknikler, Yabancı Dil Öğretimi, Avrupa Dil Gelişim Dosyası ii

5 RESUME LES NOUVELLES APPROCHES DANS L ENSEIGNEMENT DES LANGUES ETRANGERES Emine Soley ÖZDEMİR Mémoire De Master 2, Département D Education De La Langue Française Directreur de thèse: Prof.Dr. A. Necmi YAŞAR Juillet 2006, 144 pages Le sujet de notre travail est les nouvelles approches dans l enseignement des langues étrangères. On a fait ce travail pour déterminer l utilité de nouvelles approches dans l enseignement des langues étrangères. Premièrement, on a introduit l enseignement des langues étrangères de l Antiquité à nos jours, puis en poursuivant avec au Moyen âge et à l Epoque moderne. Et puis, on a classé historiquement l enseignement des langues étrangères en Turquie On a abordé l engeignement des langues étrangères avant la République et la periode République. Dans la seconde parties de notre travail, on a présenté les méthodes et techniques utilisées dans l enseignement des langues étrangères en en dégageant les particularites. Dans la dernière partie, principal point de notre travail, on a examiné les nouvelles approches dans l enseignement des langues étrangères. On y a indiqué la situation des étudiants. On a determiné les utilités des nouvelles approches pour les étudiants, et on a expliqué le contenu du portfolio européen des langues ayant gagné de l importance parmi les nouvelles approches. De nos jours, les mutations rapides qu on vivait ont augmentées les relations internationales. En conquence, les politiques des langues étrangeres et l enseignement des langues étrangères avaient gagné de point de vue. En fait, on a souligné l importance du portfolio Européen des langues. Mots-Clés: Nouvelles Approches, Methods, Techiniques, Enseignement Des Langues Etrangères, Portfolio Européen Des Langues iii

6 ÖNSÖZ Günümüzde yabancı dil bilmek büyük önem kazanmaktadır. Bu nedenledir ki, bu çalışmayı gelişen teknolojinin ışığında yoğun yeniliklerin yaşandığı günümüzde, yabancı dil öğretiminde gün ışığına çıkmış, önemli ivmeler kazanmış yeni yönelimleri tanıtmak için yaptık ve tabi ki bu yönelimler içinde ön plana çıkan Avrupa Dil Gelişim Dosyası nın kapılarını aralayalım istedik. Yaşam boyu öğrenmeyi tanıtırken bizde arkasına takılıp gidelim istedik. Öğrendikçe insanı bambaşka boyutlara, ufuklara taşıyan bu tılsımın. Bunun için diyoruz ki, birden çok dil bilen, bilgiyi kucaklayabilen bireylere ihtiyaç var çağımızda, Öyleyse, yüreğinize öğrenme aşkını ekin diyoruz. Zira, her gün yeni bir başlangıçtır. Bu çalışma sırasında bana her zaman destek olan, karşılaştığım sorunlarda yardımını esirgemeyen ve değerli fikirleriyle bana yol gösteren değerli hocam Eğitim Fakültesi Dekanı Prof.Dr. A. Necmi YAŞAR a teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmalarım esnasında manevi desteğini hiç esirgemeyen, hep yanımda olan canım annem, babam Perihan ve Turgut ÖZDEMİR e, varlığıyla beni çok mutlu eden bal kızım Nehir e sonsuz teşekkürler ediyorum. Temmuz, 2006 Emine Soley ÖZDEMİR iv

7 İÇİNDEKİLER ÖZET RESUME.. ÖNSÖZ. TABLOLAR LİSTESİ EKLER LİSTESİ ii iii iv xii xiii GİRİŞ.. 1 BÖLÜM I ESKİ ÇAĞLARDAN GÜNÜMÜZE YABANCI DİL ÖĞRETİMİ 1.1. Eski Çağda Yabancı Dil Öğretimi Sümerlerde Dil Öğretimi Hintliler Dil Öğretimi Greklerde Dil Öğretimi Romalılarda Dil Öğretimi Orta Çağda Dil Öğretimi Yeniçağda Dil Öğretimi Türkiye de Yabancı Dil Öğretiminin Tarihsel Gelişimi Cumhuriyet Öncesi Dönemde Dil Öğretimi İslam dan Önce Yabancı Dil Öğretimi İslamiyet ten Sonra Yabancı Dil Öğretimi Karahanlılar Dönemi Selçuklu Dönemi Osmanlılar Dönemi Osmanlı Döneminde Önem Kazanan Yabancı Diller ve Öğretimi Arapça Öğretimi. 15 v

8 Farsça Öğretimi Fransızca Öğretimi Cumhuriyet Dönemi BÖLÜM II YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE UYGULANAN YÖNTEM VE TEKNİKLER 2.1. Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri Temel Yöntemler Dilbilgisi-Çeviri Yöntemi Kullanım Özellikleri Düzvarım Yöntemi Düzvarım Yönteminin Kullanım Özellikleri Kulak-Dil Alışkanlığı Yöntemi Kulak-Dil Alışkanlığı Yönteminin Kullanım Alanları Doğal Yöntem Doğal Yöntemin Kullanım Özellikleri Seçmeli Yöntem Seçmeli Yöntemin Kullanım Özelikleri Diğer Yöntemler Sessizlik Yöntemi Telkin Yöntemi Grupla Dil Öğretimi Tam Fiziksel Tepki Yöntemi Yabancı Dil Öğretim Teknikleri Grup Öğretim Teknikleri 31 vi

9 Gösteri Tekniği Tekniğin Uygulama Safhasında İzlenecek Adımlar Gösteri Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar Gösteri Tekniğinin Faydaları Gösteri Tekniğinin Sınırlılıkları Soru-Cevap Tekniği Soru Sorarken Dikkat Edilecek Noktalar Sorular Cevaplanırken Dikkat Edilecek Noktalar Soru Cevap Tekniğinin Faydaları Tekniğin Sınırlılıkları Drama ve Rol Oynama Drama Dramanın Yararları Rol Oynama Rol Oynama Tekniğinin Uygulanışında İzlenen Basamaklar Rol Oynama Tekniğinin Etkili Olabilmesi İçin Dikkat Edilecek Hususlar Rol Oynama Tekniğinin Sınırlılıkları Benzetim Tekniği Benzetim Tekniğinin Uygulama Aşamaları Benzetim Tekniğinin Faydaları Tekniğin Sınırlılıkları İkili ve Grup Çalışmaları. 45 vii

10 İkili Çalışma Gruplarında Dikkat Edilecek Noktalar Kalabalık çalışma Gruplarında Dikkat Edilecek noktalar Grup Çalışmalarının Yararları Grup Çalışmalarının Sınırlılıkları Mikro Öğretim Mikro Öğretim Tekniğinin Etkili Olması İçin Dikkat Edilecek Noktalar Eğitsel Oyunlar Tekniğin Faydaları Tekniğin Sınırlılıkları Bireysel Öğretim Teknikleri Programlı Öğretim Programlı Öğretim Pekiştirme İlkeleri Program Modelleri Programlı Öğretim Tekniğinin Etkili Kullanımı İçin Dikkat Edilecek Noktalar Programlı Öğretimin Yararları Sınırlılıklar Bireyselleştirilmiş Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Bilgisayar Destekli Öğretim Uygulanırken Dikkat Edilecek Noktalar viii

11 BÖLÜM III YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE YENİ YÖNELİMLER 3.1. Dilbilim Tarihinden Bir Kesit Yapılandırmacılık Bilişsel Yapılandırmacılık Piaget Kuramının Eğitsel Çıkarımları Sosyo-Kültürel Yapılandırmacılık Yapılandırmacı Öğretimin Temel Unsurları Yapılandırmacı Öğrenme Kuramının İlkeleri Beyin Temelli Öğrenme Beyin Temelli Öğrenme Nedir? Dilin Kapsamlı Kullanımı Beyin Temelli Öğrenme İlkeleri Bilgisayar Destekli Dil Öğrenme Bilgisayar Destekli Eğitim Tarihine Bakış Bilgisayar Destekli Yabancı Dil Öğretimi İnternet Destekli Yabancı Dil Öğretimi Dilsel Yetiler Bilişsel Yetiler Tam Öğrenme Modeli Tam Öğrenme Modelinin Ana Değişkenleri Öğrenme Ünitesi Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmetinin Niteliği Öğrenme Ürünleri Yabancı Dil Öğretiminde Tam Öğrenme Yaklaşımın ix

12 Sınıf İçi Uygulaması İşbirliğine Dayalı Öğrenme İşbirliğine Dayalı Öğrenmenin Çeşitleri İşbirliğine Dayalı Öğrenmenin Temel Öğeleri İşbirliğine Dayalı Öğretimin Temel İlkeleri Geleneksel ve İşbirlikçi Öğrenme Grupları İşbirliğine Dayalı Öğrenme Teknikleri Öğrenci Takımları ve Başarı Bölümleri Takım-Oyun-Turnuva Takım Destekli Bireyselleştirme İşbirliğine Dayalı Bireyselleştirilmiş Okuma ve Kompozisyon Ayrılıp Birleştirme Tekniği Proje Tabanlı Öğrenme Proje Tabanlı Öğrenmede Temel Adımlar Proje Tabanlı Öğrenmenin Aşamaları Konu Belirleme Projenin Planlanması Proje Uygulama Sununun Planlanması Sunu Yapma Değerlendirme Proje Tabanlı Öğretimin Yabancı Dil Uygulaması Çoklu Zeka Tabanlı Öğrenme Çoklu Zekâ Alanları Sözel Dil Zekâsı x

13 Sözel Dil zekâsının Özündeki Kapasiteler Sözel Dil Zekâsı Güçlü Olan Öğrencinin Özelikleri Mantıksal-Matematiksel Zekâ Görsel-Uzamsal Zekâ Müzikal/Ritmik Zekâ Bedensel-Kinestetik Zekâ Sosyal Zekâ İçsel Zekâ Doğacı Zekâ Çoklu Zekâ Teorisinin Öğretime Uygulaması Yabancı Dil Öğretiminde Çoklu Zekâ Teorisi Portfolyo Destekli Dil Öğrenme (Portfolio-Oriented Language Learning) Avrupa Birliği Avrupa Birliği ve Eğitim Avrupa Konseyi ve Avrupa Diller Yılı Yaşam Boyu Öğrenme Avrupa Ortak Dil Kriterleri Avrupa Dil Gelişim Dosyası Projesi Avrupa Dil Projesinin Türkiye de Uygulanması DİL PASAPORTU ne sağlıyor?. 134 SONUÇ KAYNAKÇA 138 EKLER ÖZGEÇMİŞ xi

14 TABLOLAR LİSTESİ Tablo No Sayfa Tablo Öğretilen Yabancı Diller.. 18 Tablo Yabancı Dil Ders Saatleri Tablo Geleneksel ve Yapılandırmacı Görüşlerin Karşılaştırılması.. 71 Tablo Öğretme Modellerinin Karşılaştırılması.. 74 Tablo Bilişsel Alanda Bloom un Sınıflandırılması. 91 Tablo Geleneksel ve İşbirlikçi Öğrenme Gruplarının Farkları Tablo Geleneksel Öğretim Anlayışı ve Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı Arasındaki Temel Farklılıklar Tablo Avrupa Dil Gelişim Dosyası Pilot Uygulama Okullarının Dil Dersleri Becerilerine Göre Değerlendirme Ağırlıkları xii

15 EKLER LİSTESİ Tablo No Sayfa 1. Dil Düzeyleri Dil Düzeyleri ve Belgelendirme Sınavları Kendini Değerlendirme Kontrol Listesi. 143 xiii

16 1 1. GİRİŞ Çağımızda gelişen ulaşım ve kitle iletişim araçları yaşadığımız olaylara uluslar arası nitelikler kazandırmıştır. Uluslar arası nitelik taşıyan en önemli konulardan biri de eğitim konusudur. Çünkü milletlerin eğitim sorunları da birbirine benzemektedir. Bunun neticesinde eğitimde reform çalışmalarının da evrensel bir nitelik taşıyacağı kaçınılmazdır. Debesse ve Mialaret e göre (1974) bilim ve teknolojideki değişmeler insan yaşamı ve dolayısıyla eğitimi etkilemektedir. Ekonomik, sosyal ve kültürel olmak üzere bir çok koşulun etkilediği eğitim sistemlerinde değişim kaçınılmazdır (Akt. Türkoğlu, Eğitim alanında yapılan reform projesinde ulusların kendilerine özgü nitel ve nicel durumları söz konusudur. Yani her ulus problemlerini kendi ulusuna uygun şartlar ve koşullar elverdiğince çözümleme yoluna gitmektedir. Bu da eğitim alanında yapılan reform projelerinde farklı sonuçların alınmasına yol açmıştır. Bunun neticesinde görülmüştür ki ulusların başarı düzeyleri de farklılıklar göstermektedir. AB 1990 lardan sonra eğitime daha fazla değer vermiştir. Bu bağlamda, görüyoruz ki AB, ülkelerin eğitim programlarına müdahale etmekten ziyade eğitim sistemlerini takip ederek eğitim sistemlerindeki problemlerle ilgili olarak projeler oluşturmaktadır. AB nin ele aldığı konulardan biri de yaşam boyu öğrenmedir. Yaşam boyu öğrenmede işsizlik ve okul sanayi işbirliği, istihdam, dışlanmışlıkla mücadele gibi konuların yanı sıra dil öğretimi gelmektedir. AB nin yaşam boyu öğrenme üzerinde teorisi ve uygulama boyutları ise bir aday ülke olarak Türkiye yi de yakından ilgilendirmektedir. Yaşam boyu öğrenmede eğitim sürekli bir araştırma sürecini gerektirir. Burada en önemli husus ise nasıl öğrenileceğinin öğrenilmesine yöneliktir. Bu bağlamda diyebiliriz ki yaşam boyu öğrenme ve bunun sonucu oluşan yaşam boyu eğitim arasında farklar mevcuttur. Burada ilk olguyu yani yaşam boyu öğrenmeyi ele alacak olursak sorumluluk bireyin kendisine aittir. Yani birey kendi ihtiyaçlarına uygun eğitimi kendi iradesiyle belirleyecektir. Buradan ikinci olguya geçtiğimizde ise

17 2 yaşam boyu eğitimi ele alacak olursak, eğitim sisteminin yeniden yapılandırılmasına dayanan bir düzenlemeler bütünüdür diyebiliriz. Tekrar AB ye dönecek olursak, 1995 yılında komisyon kararıyla Beyaz Bülten adlı rapor hazırlanmıştır. Raporda, yaşam boyu öğrenme adına AB amaçları ve yapılması gerekenler belirlenmiştir. Beyaz Bülten in içeriğine şöyle bir bakacak olursak ekonomik küreselleşme, bilgi teknolojilerinin yayılması sonucu iş organizasyonları ve üretim sürecinde oluşan değişimler, bilimsel bilgilerin yayılmasıyla gelişen teknolojileri Avrupa toplumunun karşı karşıya kaldığı üç önemli olgu bulunmaktadır. AB ülkeleri 1996 yılını yaşam boyu öğrenme yılı kabul etmiştir. Bu yılın amaçlarına gelecek olursak, yaşam boyu öğrenme kavramını teşvik etmenin yanı sıra anlam ve özelliklerini açıklayarak bütün Avrupa vatandaşları için yaşam boyu öğrenme kavramının gerçekleştiğini belirlemeye çalışmaktır. Yaşam boyu öğrenmeyi Türkiye açısından ele alacak olursak, denilebilir ki yaşam boyu öğretime ayrılacak kamu yatırımının yanında kişisel yatırım ve özel sektör de bu konuda teşvik edilmelidir. Ayrıca üniversiteyi kazanamadığı için iş hayatına atılanlar için meslek sahibi olmalarına yönelik projeler geliştirmelidir. Zorunlu eğitim kişiyi yaşam boyu öğrenmeye hazırlarken kendi kendilerine öğrenme becerilerini de geliştirmelidir. Bunun yanı sıra eğitim dünyası ve iş dünyası arasında bağ kurumladır ve çok az eğitim-öğretim görmüş ya da hiç görmemiş kişiler yararına yaşantılar tasarlanmalıdır. Yaşam boyu öğrenmede kişilere danışma ve rehberlik hizmeti verilmeli ve bu konudaki farkındalıkları etkinlikler ve medya yoluyla geliştirilmelidir. Aynı zamanda çoklu ortam yazılımları ve ağları kullanarak kişinin bilgiye ulaşma becerisi sağlanmalıdır. Tüm okul seviyelerinde ve yaşam boyu öğrenme etkinliklerinde bilgi teknoloji ürünlerinden yararlanılmalıdır. Yaşam boyu öğrenme, küreselleşen ekonomi ile birlikte artan rekabet karşısında istihdamın arttırılması ve verimin yükseltilmesine katkı sağlayacaktır. (Akt. Akbaş; Özdemir; Çağımızda bilgi, beceri ve anlayış evde, okulda, işte nerede öğrenilirse öğrenilsin yaşam boyu geçerli değildir. Bu nedenle yaşam boyu öğrenme doğumdan ölüme sınırsız bir süreklilik arz eder. Aynı zamanda Avrupa Birliği eğitimde yaşam boyu öğrenmeyi ilke edindiği için, Avrupa Birliğine girmeye çalışan Türkiye için de önem taşımaktadır.

18 3 Yabancı dil öğrenme yaşam boyu öğrenme sürecidir. Yani herkes her yaşta eğer isterse bir yabancı dil hatta birden çok dil öğrenebilir. Özellikle globalleşen dünyamızda yabancı dil öğrenmek kaçınılmazdır. Avrupa konseyi belirlediği eğitim ve kültür politikalarında ağırlıklı konuyu dil politikası almaktadır. Konsey çok kültürlü ve çok dilli bir toplumu eğitimde hedef seçmiştir. Bundan hareketle, konsey 2001 yılını Yabancı Diller Yılı ilan etmiştir. Konseyin Avrupa vatandaşı için hedefi ise yaşam boyu dil öğrenme ve en az 3 yabancı dil bilmedir Türkiye de öğrenim görenler ilk ve orta öğretim yıllarında ortalama 1200 saat yabancı dil eğitimi görüyor. Bu da bir öğrencinin günde 5 saat üzerinden kesintisiz 1,5 sene yabancı dil öğretimi alması demektir. Bunun azımsanmayacak bir zaman olduğunu söylesek de liseyi bitiren bir öğrencinin kendini ifade edemeyecek durumda olduğu aşikardır. Bu bağlamda denilebilir ki, yabancı dil öğretiminde öğretim metodları yeniden gözden geçirilmeli ve yabancı dil öğretim sistemi yeniden yapılandırılmalıdır ( Avrupa Konseyi ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında yabancı dil öğretimi ile ilgili en net çalışmalar 1968 yılında başlamıştır. Kurulan komisyon eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve ders kitaplarının hazırlanması işlemlerini 1972 ye kadar sürdürmüştür yılından itibaren İngilizce, Fransızca ve Almanca ders kitaplarında Avrupa Konseyi standartlarında dil öğretiminde yeni yaklaşımların uygulandığını görüyoruz yılında MEB Talim ve Terbiye Kuruluna bağlı Yabancı Diller Öğretimini Geliştirme Merkezi kurulmuştur. Merkezin amacı orta dereceli okullarda yabancı dil öğretiminin geliştirilmesi ve modernleştirilmesine yöneliktir. Merkez Avrupa Konseyi ile sürdürülen işbirliği içerisinde yabancı dil öğretim programları ve ders kitapları yapmıştır li yılarda ise Anadolu Liselerinin programının hazırlanması için bir komisyon kurulmuştur. Bunun Anadolu Teknik ve Meslek Lisesi programları takip etmiştir yılında ise basamaklı kur sistemi uygulaması gelmiştir. Fakat uygulama başarısızlığa uğrayarak öğretim yılı başında sona ermiştir.

19 da ise yabancı dil öğretiminde yabancı dil ağırlıklı program uygulaması başlamıştır. Uygulama lise öncesi hazırlık sınıfını getirmiştir yılında ise 8 yıllık zorunlu ilköğretim uygulaması başlamıştır. Anadolu liselerinin hazırlık sınıfları kaldırılmış, ilköğretimde ise yabancı dil 4. sınıftan itibaren başlamıştır li yıllara gelindiğinde ise daha önce de belirttiğimiz gibi 2001 yılı Avrupa Diller Yılı ilan edilmiştir. Buradan hareketle Avrupa Birliği en az üç dil bilen bir kuşak yetiştirmeyi hedeflemektedir. ( Öyleyse yabancı dili en iyi öğrenecek biçimi bulmak için yöntem, teknik, kuram ve yaklaşımları bilmemiz gerekiyor. Buradan hareketle son 10 yıldır yabancı dil öğretimi için geliştirilmiş kuram ve yaklaşımları ele almak istiyoruz. Acaba yeni yaklaşımlarda neler ön plana çıkmıştır? Neler dilin yararına sunulmuştur? Bu sorulara cevap arayacağız. Yabancı dil öğretimini etkileyen en önemli değişkenlerden biri öğrenme psikolojisidir. Öğrenme psikolojisindeki değişimler yabancı dil öğretimini de etkilemektedir. Neticede öğrenme kuramlarındaki farklılıklar da dil öğrenme sürecini etkilemektedir. Dil öğretiminin temelinde, öğretilecek nesnenin, dilin niteliğine ilişkin bilgilerimiz ve dilin öğrenilmesine ilişkin görüşler vardır. Bu nedenle yabancı dil öğretiminde kullanılacak kitaplar. Ders izlenceleri ve yöntemler bu temele dayanır. ( Buradan hareketle biz yabancı dil öğretiminde en yaygın kuram ve yaklaşımları ele almak istiyoruz.

20 5 BÖLÜM I ESKİÇAĞLARDAN GÜNÜMÜZE YABANCI DİL ÖĞRETİMİ İlk öğrendiğimiz dil anadilimizdir. Anadilden sonra öğrendiğimiz ikinci bir dile ise yabancı dil diyoruz. İkisi arasındaki en önemli farksa anadilin bilinçaltı işlemlerle öğrenirken yabancı dili bilinçli işlemlerle öğreniriz. Çocuk anadilini kendiliğinden doğal bir şekilde öğrenirken, yabancı dili bilinçli ve gayret göstererek öğrenir. Diğer yandan anne ve babası farklı dilde konuşan bir çocuk için her iki dil de anadili kabul edilir. Bu bağlamda diyebiliriz ki çocuk her iki dili de doğal bir biçimde anadil olarak öğrenir. Yani annesinin ya da babasının konuştuğu dil çocuğun ikinci dili daha doğrusu yabancı dili değildir. Bunun sonucunda çocuk her iki dili de aynı yöntemle yani bilinçaltı yöntemle öğrenir. Çocuğun anadilini öğrenirken yaşadığı doğal ortam dilbilimcileri yabancı dili de anadili gibi edindirmeye yönelik arayışlara itmiştir. Bunun için yabancı dil öğretiminde yeni yöntem ve teknikler araştırılmaya devam etmektedir. Teknolojinin kaçınılmaz ilerleyişi değişen ve gelişen bir toplumu yaratmış bu da yabancı dil öğretiminde yeni yaklaşımlara yol açmıştır. Değişim kaçınılmazdır. Bilgi çağı her gün bize yeni fırsatlar yaratmaktadır. Öyleyse yabancı dil öğretiminin aldığı yolu, yabancı dil öğretirken kullanılan yöntem ve teknikleri ele alarak, günümüzde büyük bir ivme kazanan yabancı dil öğretiminde ki yeni yönelimlere bir ışık tutalım. Konumuza eskiçağlardan giriş yapalım Eskiçağ da Yabancı Dil Öğretimi İsa nın doğumundan 3000 yıl öncesinde, yazının olmadığı eskiçağlarda yabancı dil öğretiminin iki yolla yapıldığı rivayettir. Bunlardan ilki o dili konuşan kişiler yoluyla diğeri ise dilin konuşulduğu toplumda yaşamak yoluyla mümkündür. Bu süreçte dilbilgisi sezgisel verilmiştir denilebilir. (Demircan, 2002)

21 Sümerlerde Dil Öğretimi İsa dan önce yılları arasında Mezopotamya da aşağı, orta Dicle ve Fırat nehirleri arasında Basra Körfezinden Elazığ a kadar uzanan yörede yaşamışlardır. İlk yazıyı M.Ö yıllarında Sümerler buldular. İlk yazılı şekiller üzerinde kurulu tabletlerde, tasvir ettikleri ya da anlattıkları her varlık ve her olay için bir şekil kullandılar. Her varlık ve her olay bir şekilde anlatıldığı için sınırsız bir alfabe yapısına sahip olmaları gerekiyordu. Bu da imkansız olacağı için daha az sayıda olan ve yan yana birleştirince farklı anlamları olan alfabeyi oluştururlar. Bu alfabenin gösterimi çeviriye benzediği için de Sümer yazısına çivi yazısı denmiştir. Sümerler ilk yazıyı bulup ilk alfabeyi oluşturdukları için yazı bulunduktan sonraki dönemde dil öğretimine ilişkin ilk belgeler Sümerlerden kalmıştır. ( Bu nedenle Sümer tabletleri Sümerlerin eğitim ve yabancı dil öğretimi üzerinde yaptıkları çalışmalara ışık tutmuştur. Bu tabletlerden Sümer okullarında çivi yazısı imleri ile deyimler, bileşik adlar, sözcük öbekleri ve eylem çekimleri üzerine dersler verildiği anlaşılıyordu. Aynı zamanda mesleki eğitim de veren Sümer okulları yazman yetiştirmeyi hedefliyordu. Eğitimin yaratıcı olan yönü ise edebi eserlerin incelenmesi, bu eserlerin kopyalanıp taklit edilmesinden oluşuyordu. Sümerler İ.Ö yıllarında batılarında bulunan Akad Samilerince ele geçirilince Sümer uygarlığı Akadlardan daha üstün bir uygarlık olduğu için Sümerler Akadlara kendi dilleri olan Sümerceyi öğretmeye çalışmışlardır. Bu çalışma Sümerce sözcük ve deyimlerin bir araya getirilerek bunların Akadca karşılıklarının bulunması gerekiyordu. Bu çalışmanın sonucunda Sümerler en eski dilden-dile sözcükleri derlediler (Demircan, 2002).

22 Hintlilerde Dil Öğretimi Hint uygarlığı İ.Ö lere kadar uzanır. O dönemde uygarlığın ismi Harappa uygarlığıdır. Diğer adı ise Mohenjo Daro dur. Kıyı kenarlarında yerleşmiş bir uygarlıktır. Hint uygarlığında yabancı dil öğretiminin çeviriye yönelik olduğu ve dini amaç taşıdığı sanılmaktadır. Çünkü Hintlilerde yabancı dil öğretimiyle ilgili fazla bilgi bulunamamıştır. Eski Hindistan da dilbilgisi incelemeleri İ.Ö yılları öncesinde veda metinleriyle yapılmıştır. Veda dininin tek anıtı, çeşitli tarihlerde yazılmış ve bir çok yorumu olan metinlere Veda Metinleri denir. Bunlar çok zengin bir tarih oluştururlar. Veda Metinleri nin yazımı M.Ö. onuncu ya da onbirinci yüzyıllara dayandırılabilir. Bu edebiyat, bize, geleneğin kol diye adlandırıldığı okullarla ulaşmıştır. Eski Hindistan daki dilbilgisi incelemeleri Kutsal Veda Metinlerinin doğru anlaşılması ve doğru sesletiminin sağlanması amacıyla yapılmıştır (Demircan, 2002) Greklerde Dil Öğretimi Grekçe sözcük hazinesinin dörtte birinin Sami köklerinden olduğu yargısı vardır. Sözcüklerin yüzde kadarının Hint Avrupa kökünden geldiği sanılmaktadır. Greklerde dil incelemelerinin dil öğretimine etki etmeye başlaması (İ.Ö ) Stoacı lar dönemine denk gelmektedir. Stoacı ların dili incelemeleri (İ.Ö. VII.yy) Homeros metinlerinin doğru sesletim ve yorumu amaçlıdır. Grekçe nin bir yabancı dil olarak öğretimi ise (İ.Ö. II. yy İ.S. IV. yy) kapsayan klasik dönem gramercileri tarafından başlatılmıştır (Demircan, 2002). Bu verilerin ışığında, Greklerde yabancı dil öğretiminin dilbilgisi ağırlıklı olduğu anlaşılmıştır. Yabancı dil öğretiminde dilciler ve gramerciler etken rol oynamıştır.

23 Romalılarda Dil Öğretimi Romalılar kökeni İtalyalı eski bir halk topluluğu olan ve M.Ö. 753 de Roma yı kuran Remus (Remo) ve Romulus (Remolo) adlı ikiz kardeşlerin soyundan geldiklerine inanırlar. (http// hakkında) Romalılar çocuklarına küçüklüğünden başlayarak iki dilde (Latince ve Grekçe) eğitim verdiler. Çocuklar okulda Latince Ludi Magister, Grekçe Gremmatikos okudular. Romalılarda Grekçe öğretimi İ.Ö. II. yy da başlar İ.S. 300 başlarında Romalı öğretmenler tarafından iki dilde kaleme alınmış el kitapları günümüzdeki konuşma kitaplarını andırmaktadır. Kitaplarda Latince sözlük yer almaktadır. Ayrıca Romalılar okuma öğretiminde çeviriye de yer vermişlerdir (Demircan, 2002). Romalılar döneminde yerli dillerin önemi yoktu. Latince ise yabancı bir dildi. Romalılar zamanında dil öğretimi Papazlar tarafından Manastırlarda öğretilmiştir. Ayrıca Eski Yunan da doğup gelişmiş ve Antikçağ ın felsefeden sonra ikinci büyük zihinsel öğretisi olan Rhetorica (retorik), geniş anlamıyla dili ikna edecek biçimde kullanma sanatı olarak adlandırılır. Rhetorica (retorik), aynı zamanda edebiyatın tüm alanlarında kullanılır ve yöntemli konuşma sanatı olarak da açıklanabilir. Rhetorica, Roma nın düşünce dünyasının ve toplum bilincinin değişmesine etki etmiştir. Romalıların daha önce Grek filozoflarının kullandığı Tümevarım yöntemi ise dil öğretiminde dil becerilerine kısa yoldan sahip olmak demektir. Yani kural ezberlemeden uzak bir yöntem sunuyordu. İ.S. 88 yılının Quintilian ın kaleme aldığı 12 kitaptan oluşan Institutio Oratoria adlı eseri Rhetorica eğitiminin ayrıntılarını içerir. Aynı zamanda Quintilian bu esende yabancı dil öğretiminde daldırma yönetiminin kullanılması istemiştir. Bunu açacak olursak, okulda ilk eğitim dilinin Grek dili olmasını ve bazı derslerin Grek diliyle öğretilmesini istemiştir. Bunun yanı sıra eski sözcükler yerine çağdaş sözcüklerin kullanılmasını önermiştir. Yine Cicero nun İ.Ö. 55 yılında yazdığı, 3 kitaptan meydana gelen De Oratore adlı eserinde rhetorica eğitiminin ayrıntılarını içermektedir. (Demircan, 2002)

24 9 1.2 Ortaçağ Dil Öğretimi Milattan sonra beşinci yüzyıl ve onüçüncü yüzyıl arasını kapsar. Fakat çoğunlukla insanlar subjektif değerlendirdiği için kesin bir başlangıç ve bitiş noktası verilemez. Ama genel olarak bir başlangıç alacak olursak M.S. 395 de Roma İmparatorluğunun bölünme tarihi ya da Batı Roma İmparatorluğu nun düşüşü olan 476 tarihi Ortaçağ ın başlangıcı olarak kabul edilir. Ortaçağın bitişi ise 1453 İstanbul un fethi, 30 yıl savaşlarını bitiren Westphalia antlaşması, (1648) Kristof Kolomb un yeni Dünya yı keşfi (1492 ve 1789 Fransız Devrimi gibi önemli tarihi olaylar sayılabilir. (http// Ortaçağda Grekçe önemini yitirmeye başlarken Latince ilerleme kaydetmiştir. Hatta tüm Avrupa da öğretim, din ticaret ve yönetim dili olmuştur. Latince yunan dilini örnek alarak ilerleme kaydetmiştir. Latin yazını da yunan yazınının etkisi altında kalmıştır. Ayrıca Latince yayıldığı ülkelerde bilhassa okur-yazarlar tarafından kullanılmış, insanların dilini etkilemiş lokal dillerin yanı sıra varlığını sürdürürken aynı zamanda bu dilleri ortadan kaldırmaya da başlamıştır. Dillerin bu değişim sürecinde, Ortaçağ da eserler Latince Kaleme alınmış, bilimsel çalışmalar Latince ile sürdürülmüştür. Aynı zamanda diplomasi alanında da yazışma dili yine Latince olmuştur. Klasik Latince Alfabesi ise A,B,C,D,E,F,G,H,I,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,T,V,X,Y,Z harflerinden meydana gelmiştir. Ortaçağ da Hıristiyan din adamları Latince yi dil açısından normal ve sıcak karşılamıştı. Bu nedenledir ki kilise, inananlar ile Latince iletişim kurmuştur. Diğer taraftan ise Müslüman bilim adamları Arapçaya mantıksal açıdan ılımlı ve sıcak yaklaşmışlardır. Bergamalı Kadri Efendi nin Müyessiretü l Ulum (1535) ve Sibeveyhi nin Al Kitab ı Arap dilbilgilerine birer örnektir. Müslümanlarca takip edilmiştir. Ortaçağ da XIII. Yüzyıldan sonra dilbilgisi öğretimine hazırlık oluşturmak için en önemli ders dilbilgisi idi. Ayrıca bu dönemde Latince klasikler okunmuştur ve IV.yüzyıl da Donatus, VI. yüzyıl başlarında Priscianus un kaleme aldığı iki dilbilgisi kitabı bin yıl süreyle dilbilgisi öğretiminde kullanılmıştır. Hatta ulusal dilbilgilerine de örnek olmuş; ulusal diller bu modellere çevrilmiştir. Ortaçağ da Arapça öğretimi Latince öğretiminin gerisinde kaldı. Günlük hayatta ulusal diller kullanılırken Arapça

25 10 medrese eğitiminde kalmıştır. XIII. Yüzyılda ise kurgusal ve evrensel dilbilgileri mantık öğretiminin ön plana çıkmasıyla ortaya çıkmıştır. (Demircan, 2002) 1.3 Yeni Çağ da Dil Öğretimi Rönesans (yeniden doğuş), ile Batının eski eserleri tekrar incelenip yorumlanmıştır. Yorumlanan bu eserler Grek ve Roma uygarlıklarının ürünleridir. Arapça, Grekçe, İbranca ve Latince den ulusal dile çeviriler yapılmış ya da asılları okunmuştur. Bu dönemde Batı Avrupa da güçlü bir orta sınıf gelişmiştir. Çünkü doğuyla ticaret artmış ve deniz aşırı ülkelerdeki sömürgelerin kaynak aktarımı olmuştur. Bu da Ortaçağ kurumlarının yerini ulusal devletlerin alması sonucunu doğurmuştur. Bunun yanı sıra baskı makinesinin bulunması kitapların ucuzlamasına bu da okur-yazarlığın artmasına yol açmıştır. Bu arada Latince yerini ulusal dillere bırakmıştır. Bu dillerin gramerleri yapılmış sözcükler derlenmiştir. Anlatımda doğrular mantık kriterleriyle belirlenince kural koyucu bir gramer ortaya çıkmıştır. Ortaçağdaki kurgusal dilbilgisi bu çağda evrensel dilbilgisi ve akılcı felsefeyle birleşerek ortaya akılcı dilbilgisini çıkarmıştır. Aynı zamanda ortak yapay diller, ortak kavram yazı ve dil betimlemeleri için evrensel sesçil abece ortaya çıkmıştır. Ulusal devlet dilleri sömürgelere giderek yayılmıştır. XVI. yüzyılda Avrupa da soylu bir kimsenin yabancı dil olarak Fransızca yı bilmesi önemli sayılıyordu. XVII. yüzyılda Fransızca nın yanı sıra buna İngilizce de eklenmiştir. Yirminci yüzyılın ilk yarısı ikinci dünya savaşı ve savaşın açtığı sorunlarla geçmiştir. Bu dönemde yabancı dil öğretimi üstüne çalışmalar daha ziyade sömürgelerde yapılmıştır. Yapılan çalışmalar dilin yapısı, temel sözlük ve becerilerin ayrımı üzerine yoğunlaşmıştır. Tüm bu çalışmalar yalnızca yabancı-dil kullanarak öğretim üzerinedir. Öğretime sözlükler, kitaplar, alıştırma kitapları ve öğretmen kitapları yardım etmiştir. Türkiye de ise Fransızca birinci yabancı dil ayrıcalığını korumuştur. Yabancı dil öğretiminde yeteneklerin geliştirilmesi yerine yalnızca yabancı dil öğrenmiş olmak yetiyordu.

26 11 İkinci dünya savaşı sonrası her alanda görülen gelişmeler yabancı dil alanına da yansımıştır. Yapısal dilbiliminden üretimsel, işlevsel ve öteki yorumlara geçilmiştir. Bu yeni yaklaşım ve yöntemleri de beraberinde getirmiştir. Bunun yanı sıra ruhbilim, toplumbilim gibi yeni bilimsel alanlarda ortaya çıkmıştır (Demircan, 2002). XX. yüzyılda başlıcaları dil, öğretim, öğrenim ve edinim olmak üzere çok sayıda araştırmalar olmuştur. Ayrıca bu dönemde İngilizce birinci yabancı dil olmuştur ve bu dille eğitim yapan orta ve yüksek öğretim kurumları açılmıştır sonrası ise Almanca ikinci, Fransızca ise üçüncü sıradaki yabancı dil konumuna gelmiştir (Demirel, 2003). Eskiçağlardan günümüze yabancı dil öğretimini gördükten sonra şimdi de Türkiye de yabancı dil öğretiminin tarihsel gelişimini inceleyelim Türkiye de Yabancı Dil Öğretiminin Tarihsel Gelişimi Yabancı dil öğreniminde hem bireysel hem de ülkesel ayrılıklar vardır. Kişinin yabancı dil öğrenme düzeyi kişiden kişiye farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar için yapılmış, uygulanmış yöntem ve tekniklere detaylı bir şekilde değinmeden önce, öncelikle ülkemizdeki yabancı dil öğretiminin tarihçesine bakmak istiyoruz. Yabancı dil öğretiminde her ülkede genel bir amaçla birlikte özel bir amaç da söz konusudur. Bu bağlamda bir ülkedeki yabancı dil öğretimi diğer bir ülkedeki yabancı dil öğretimine benzediği gibi ayrılıklar da içerir. Bu nedenle bir ülkedeki yabancı dil öğretimi diğer bir ülkedeki yabancı dil öğretiminden nitelik ve nicelik yönünden ayrılmaktadır. Ülkemiz açısından en verimli yabancı dil öğretiminin bulunması gereklidir. Bunun için öncelikle Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyet Döneminde ne gibi çalışmaların yapıldığına bir göz atalım Cumhuriyet Öncesi Dönemde Dil Öğretimi Cumhuriyet öncesi dönem Osmanlı İmparatorluğu nun kuruluşundan Cumhuriyet in ilanı 1923 yılına dek süren 624 yıllık bir süreyi içine alır. Osmanlı

27 12 İmparatorluğunda eğitim Tanzimat a kadar din esasına göre verilirken Tanzimat sonrası batı usulleri baz alınarak verilmeye başlanmıştır. Bu nedenle Cumhuriyet öncesi dönemi Tanzimat a kadar geçen devre ve Tanzimat devresi olarak ele almak gerekir. (Demirel, 2003). Osmanlı dönemi eğitim ve yabancı dil öğretimi açısından ayrı dönemlere ayrıldığı için bu dönemleri ( ) Mektepler öncesi dönemi ve ( ) yıllarını kapsayan Mektepler dönemi diye de ele alabiliriz. (Demircan, 1988). Biz burada Cumhuriyet öncesi dönemi ele alırken Tanzimat öncesi ve Tanzimat sonrasını ya da mektepler öncesi ve mektepler dönemini daha genel hatlarıyla ele almak istiyoruz İslam dan Önce Yabancı Dil Öğretimi Türkler doğuda Japon Denizi, batıda Orta Avrupa içlerine uzanan topraklarda devletler kurdular. O çağlarda endüstri gelişmemiş olduğundan hayvancılık ve tarım yaptılar. Ama yaşadıkları bölgenin iklimi, yaşadıkları kuraklıklar onları zor duruma düşürdü. Bunun yanı sıra nüfuslarının artması, yaşanan savaşlar onları başka yerlere göç etmek zorunda bıraktı. Sık sık topraklarını terk edip başka yerler aradılar. Türkler kurdukları devletlerin yönetiminde hiçbir zaman din, dil, ırk ayrımı yapmamıştır. Bu sebepledir ki çok dilli ilişkiler oluşmuştur. Hunlarda Türk, Latin ile Got dilleri sarayda konuşulmuştur. O çağlarda yabancı bir dil o toplumun içine katılarak, onlarla yaşayarak öğreniliyordu. O dönemde Çince nin de böyle öğrenildiği, Orhun Yazıları Bilge Kaan devrinden kalma altı adet yazılı dikili taştan oluşan OrhunYazıtlarında (732,735, ) bunlardan bahsedilmektedir. Uygurlar zamanında Türklerce yapılmış çevirilerden anlıyoruz ki, Mani ve Budha dinlerini yaymak için tapınaklarda Türklere o zamanın yabancı dilleri öğretilmiştir. Uygur alfabesi onsekiz işaretten meydana gelmiştir. Dördü sesli, gerisi ise sessizdir. Harfler çoğunlukla başta, ortada ve sonda bulunuşuna göre üç şekli mevcuttur. Uygurlar kağıt ve matbaa kullandıkları için o zaman yazılan kitaplardan bazıları günümüze değin ulaşmıştır (Demircan, 1988).

28 İslamiyet ten Sonra Yabancı Dil Öğretimi Karahanlılar Dönemi tarihleri arasında Türkistan ve Maveraün-nehir de kurulan ilk kurulan Müslüman Türk Devleti Karahanlılar dır. (http// Karahanlılar 10. asırda İslamiyet i kabul ettikten sonra, ilk İslam Türk eserlerini oluşturdular. Doğu Karahanlılar zamanında, Yusuf Has Hacip in yazdığı Kutadgu Bilig; Kaşkarlı Mahmut tarafından yazılan, Divanu Lugat-it-Türk ve İmam-ı Ebü l- Fütuh tarafından Abdülgafur un Tarih-i Kaşkar adlı eserleri Türk Tarihi ve Kültürü açısından önemli eserlerdir. İslam dinini kabul eden Karahanlılar Arap yazısını almıştır. Fakat Türkler günlük hayatta Arapça konuşmamışlardır. Bu nedenle o dönemdeki yabancı dil öğretimi yaşadığımız çağdaki okul öğretiminin içinde yer almaz. Bu bağlamda yabancı dil öğretimi farklı dilleri konuşan insanların bir paylaşımı olarak düşünülebilir. Bu paylaşımda daha ziyade alış veriş ortamının uygun olduğu kentlerde göze çapraktadır. Kentlerde iki dillilik ortaya çıkmıştır. Zira Kaşkarlı Mahmut ta Divan ında bundan bahseder. ( ) yılları arasında Grekçe den yapılan çeviriler İslam uygarlığının ileri düzeye gelmesini sağlamıştı. Daha sonra eski Grek yapıtları İran, Irak ve Suriye ye götürülmüştür. Buralarda filozoflar tarafından ilk önce Farsça ve Süryanice ye çevrilmişlerdir. Daha sonraları ise Basra da bir çeviri okulunun kurulmasıyla bu yapıtlar Arapça ya çevrildi. Bu çeviriler o zamanlardaki Endülüs (İspanya), Yahudiler ve Haçlı Seferleri vasıtasıyla Batı ya geçmiştir. Buralarda önceleri Latince ye sonraları ulusal dillere çevrilmişlerdir (Demircan, 1988) Selçuklu Dönemi Selçuklular Türk-İslam devletlerinin en büyükleridirler. X. Yüzyıl sonu XI. Yüzyıl başı İslam ı kabul etmişlerdir. Ortaçağ da İslam uygarlığının üstünlüğü olduğundan Avrupa bilim diline girmiştir. Arapça XIII. Yüzyıla kadar Anadolu da

29 14 devlet dili olmuştur. XII. Yüzyılın sonlarında Arapça nın üstünlüğü gitmiş, yerini Farsça ya bırakmıştır. Yazı dilinde ise Farsça Türkçe ye üstün tutulduğundan yönetim dilinde Türkçe değil Farsça kullanılıyordu. Bizans ve Avrupa ile olan ilişkiler ise Latince yürütülüyordu. XIII. Yüzyılda Arapça nın üstünlüğünü yitirmesiyle Farsça daha ileriye gitmiştir. Bununla birlikte XIII. Yüzyıl sonlarında devletin resmi dili Türkçe ye dönmüştür. Ama III. Giyasettin in Konya yı tekrar almasıyla yeniden Farsça ya dönüldüğü görülür. (http// Selçuklular zamanında eğitim medreselerde veriliyordu. Medreselerde Arapça söz dizimi ve biçim bilgisi, dil, edebiyat dersleri verilmekteydi. Arapça söz dizimi ve biçim bilgisi dini öğretmek amacıyla veriliyordu. Büyük ve Anadolu Selçuklu devletlerini Türkler kurmuş olmalarına rağmen sarayın ve medreselerin dili Farsça dır. Bir çok Türk şairi de şiirlerini Farsça yazmıştır. Aynı zamanda Divan ve Saray edebiyatı Farsçaydı. Bununla birlikte tekke ve halk edebiyatı dili Türkçe idi. Kaşkarlı Mahmut un ( ) yıları arasında yazdığı Divanu-Lûgat-it Türk adlı sözlüğü Araplara ve Arapça bilenlere Türkçe nin yabancı dil olarak öğretimi için yapılmış ilk eserdir. Kaşkarlı Divan ında örnekten kurala giden bir yöntemle Türk dilinin Arapça bilenlerce öğrenilmesine çalışmıştır. Selçuklular zamanında dil öğrenmek için o dili konuşan kişilerin arasında yaşamak ya da medrese eğitimi almak gerekiyordu. Dil öğrenme daha ziyade bellek yöntemine dayanıyordu (Demircan, 1988) Osmanlılar Dönemi Osmanlılar 1299 da Batı Anadolu da bulunan Söğüt te kuruldu. Osmanlı Beyliği olarak kurulan Osmanlılar kısa sürede gelişip güçlenerek imparatorluğa dönüştüler ve üç kıtaya yayıldılar. Yönetim dili Türkçe, eğitim dili ise Arapça dır. Osmanlı adil yönetimi, halk kitleleri arasında ayrım gözetmeyen, hoşgörülü yapısı sayesinde kısa sürede en kudretli siyasi varlık haline dönüşmüştür. Osmanlının merkeziyetçi devlet sistemi güçlü siyasi varlığında en önemli etkendir. Atlas okyanusundan Umman Denizine ve Macaristan, Kırım ve Kazan dan Habeşistan a kadar yayılmasının kökünde bu etmenler yatar. (http//

30 15 Ancak Osmanlılar sayısız sömürgeleri ile zenginleşip bilim ve teknolojide ilerleyen Avrupa karşısında kan kaybetmeye başladı. Kendini geliştirmediği gibi verdiği kapitülasyonlarla daha da vurgun yemeye başladı. Bu da onu Avrupa nın pazarı durumuna düşürdü. Yapılması gereken yeniliklerin yeterince yapılmaması, bilim ve teknolojide Avrupa nın çok gerisinde kalınması, uğranılan yenilgiler Osmanlı İmparatorluğu nun çöküşünü hazırlamıştır (Demircan, 1988). Osmanlılar döneminde öğretim dili Arapça olduğu için bugünün yabancı dille öğretim yapan öğretim kurumları ile benzerlikler gösteriyordu. Osmanlıların ilk dönemlerinde Türklerin öğrenim gördüğü kurumlar mahalle mektepleri ve medreselerdi. İlk medrese Orhan Gazi tarafından 1331 senesinde İznik te kurulmuştur. Yabancı dil öğretimi medreselerin yanında, Enderun ve Hıristiyan eğitim kurumlarında yapılıyordu. Osmanlı yöneticilik görevlerine insan yetiştirmek için açılan Enderunlarda devşirmelere (Türk olmayan çocuklara) yabancı dil olarak Türkçe öğretiliyordu. Türkçe nin yabancı dil olarak öğretiminin dışında Arapça ve Fransızca öğretilmekteydi. Katolik okulları ve azınlık okullarını oluşturan Hıristiyan eğitim kurumlarında ise Türkçe, Latince, İtalyanca, Ermenice, Arapça ve Farsça öğretilmekteydi. Şimdi Osmanlılar döneminde önem kazanan yabancı dilleri ve bunların öğretimini genel hatlarıyla ele almak istiyoruz. ( Demircan,1988) Osmanlı Döneminde Önem Kazanan Yabancı Diller ve Öğretimi Arapça Öğretimi Arapça öğretimi Osmanlılara Selçuklulardan geçmiştir. Arapça derslerinde Osmanlıca ya geçmiş biçim ve kurallar ele alınıyordu. Türkçe çeviri cümleleri anlayabilmek ya da metinlerin anlaşılmasını sağlamak amacıyla yapılıyordu. Ders işleme metodu XIX. Yüzyılda Avrupa da kullanılan dilbilgisi-çeviri metoduyla aynı özellikler göstermektedir. Ama bu yöntem başarılı olmamıştır. Çünkü öğrenci sadece ezber yapıp kuralları öğreniyordu. Dili konuşamıyordu. Arapça öğretimi daha ziyade tarihsel, yazınsal ve kutsal metinlerin okunup anlaşmasına yönelikti. Arapça öğretiminde ağırlığı dilbilgisi kapladığı için kitaplar biçimbilgisi (sarf) ve sözdizimi (nahiv) üzerine kuruluydu. Biçimbilgisi ve sözdizimi kitapları belirli bir

31 16 sıra sonra bir diğerine geçebiliyordu. Buradan hareketle, anlıyoruz ki dilbilgisi anlatılan dili öğretmek yerine kuralları ezberletmek üzerine kuruludur. Arapça öğretiminde tümdengelim metodu izleniyordu. Kısaca söyleyecek olursak kuraldan örneğe gidiliyordu. Daha doğrusu Arapça öğretmek yerine daha önce de değindiğimiz gibi kurallar öğretiliyor ya da ezberletiliyordu. Öğrenci kitabın dışındaki Arapça yı bilmiyordu. Bu nedenle dili öğrenemiyor, yalnızca kuralları öğreniyordu. Aynı zamanda bilimin Arapça yoluyla öğrenileceğine inanç vardı. Oysa Arapça bilimin ilerleyişine yetecek seviyede değildi. Fakat o dönemde önemli bir yer tutuyordu. Osmanlıların dili Türkçe olduğu için Arapça günlük hayatta iletişim aracı değildir. Bunun sonucu Arapça öğretimi kutsal, tarihsel ve yazınsal metinlerin anlaşılmasına yönelmiştir. (Demircan,2002) Farsça Öğretimi Farsça milattan yedi yüz yıl öncesine dayanarak dünyanın en eski dilleri arasında yer almasına rağmen bugünün Farsça sı ile pek farklılık göstermez. Farsça dili kendini asırlar boyu muhafaza etmiştir. ( Osmanlılar döneminde Farsça nın önem kazanmasına yol açan en önemli sebep Türk edebiyatçılarıdır. Türk edebiyatçılarından Fuzuli Farsça divanlar yazmıştır. Alişir Neva-i de Farsça konuşan şairleri öven şiirler kaleme alınmıştır. Bir kısım edebiyatçı ise Fars dili ana eserlerini tercüme etmişlerdir. Bazıları iki dilli sözcükler derlerken Surur-i, Sudi, Şem-i ve Lami i gibi bazıları da şerh yazma alanına yönelmişlerdir. Farsça hükümdarların hayatını anlatan manzum yapıtlar (şahnameler) yazmışlardır. Osmanlılar döneminde aydınlar hem Türkçe hem de Farsça yı biliyorlardı. Anadolu da Farsça tekkelerde, evlerde, konaklarda, yazarların evlerinde, Mevlevi dergahlarında, edebi çevrelerde öğretiliyordu (Demircan, 1988). Bir çok alanda çok sayıda Farsça sözcük ve kural Türkçe ye geçmiştir. Bunlar insan isimleri, kuş, hayvan, çiçek, ağaç ve sebze isimleridir. Ayrıca musiki ile edebi kavramlar da bunların arasında yer alır.

32 17 Bu sözcük ve kuralları öğrenmeden Osmanlı Türkçe sini öğrenmek hemen hemen imkansızdır. Çünkü çok sayıda sözcük ve kavram Osmanlı Türkçe sini oluşturmaktaydı. ( Fransızca Öğretimi Osmanlı Döneminde Fransızca Öğretimi Fransa ile ilişkiler Kanuni zamanında çok gelişmişti. Ayrıca, III. Selim de bir Fransız dostuydu. Bunun yanı sıra Fransa Osmanlıdan daha ileriydi. Aydınlar muhakkak Fransızca yı biliyor. Ülkede bir çok Fransızca gazete satılıyordu de Mühendishane-i Bahri Hümayun ve 1796 yılında Mühendishane-i Berri-i Hümayun adlı askeri okullarda Fransızca eğitim verilmiştir. Bu sayede ilk defa yabancı dil öğretimi okullara girmiştir. İlk öğretilen yabancı dil ise Fransızca olmuştur. Ayrıca Tıp ve Cerrah Mektebi, Mekteb-i Mülkiye ve Hukuk mekteplerinde de eğitim Fransızca yürütülmüştür. Ortaöğretim kurumlarında da yabancı dil olarak Fransızca öğretimi yapılmıştır. Bu dönemde açılan Galatasaray Sultanisi Lisesi Fransızca öğretim yaparak Türk eğitimine yenilik getirmiştir. Fransızca öğretiminin ilk yıllarında dilbilgisi-çeviri yöntemine benzeyen yöntem uygulanmıştır. Yani bu yöntem önce öğrencinin dilbilgisi kurallarını ezberleyip sonra çeviri yapmasına dayanıyordu. Daha sonraları anadilini taklit ederek öğrenme yöntemine geçiş yapılmıştır (Demircan, 1988) Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyetin ilan edildiği 1923 yılında başlayan devreye denir. Cumhuriyet in ilanını takiben yabancı dil öğretiminde kullanılan Arapça ve Farsça nın öğretimine 1927 de son verilmiştir (Demirel, 2003). Cumhuriyet döneminde eğitim alanında yapılan en önemli adım 3 Mart 1924 de Tevhid-i Tedrisat Kanunu olmuştur. Bu kanunla tüm ülkelerdeki eğitim faaliyetleri tek çatı altında toplanmıştır.

33 18 Arapça ve Farsça nın yerini batı dilleri almıştır. Bu dillerin genelini İngilizce Almanca, Fransızca, İtalyanca ve Latince oluşturmaktaydı. Tablo Öğretilen Yabancı Diller Almanca Fransızca İngilizce İtalyanca Latince Arapça Farsça (Demircan, 1988, s.92) Yukarıdaki tabloda yıllara göre öğretilen yabancı dillerin dağılımını göstermektedir. Cumhuriyet in ilanından sonra her alanda görülen değişimler ve gelişmeler hayatı değiştirmiştir. Bunun sonucunda insanlar daha çok yabancı dil öğrenmeye yönelmişlerdir. Bu yönelik sonucunda bazı dersleri yabanı dille yapan ilk lise Galatasaray Lisesi olmuştur. Galatasaray lisesinin ardından yabancı dille öğrenim yapan başka okullar da açılmıştır. Bugün yabancı dil öğretimine örgün eğitim kurumlarında zorunlu olarak yapılmaktadır. Yabancı dil öğretimine ilköğretimin 4. sınıfında başlamakta lise sona kadar sürmektedir. Cumhuriyet döneminin başında yabancı dil öğretiminde öncelikle okuduğunu anlama, Türkçe ye çeviri yapma üzerinde durulurken sonraları kolay, basit cümlelerle konuşmayı sağlayabilme üzerine çalışmalar yapılmıştır yılında 5 saat olan yabancı dil dersleri 1949 dan sonra 3 saate düşürülmüştür.

34 19 Tablo Yabancı Dil Ders Saatleri Yılar Orta Lise 1. Yabancı dil Ed. 2 Fen 3 Ed. 3 Fen / (Lise Yabancı Dil Okulu) yabancı dil Arapça Farsça / (Demircan, 1988 s,138) Ortaokul ve lise programlarındaki yabancı dile ayrılan saatler değişiklik yapılan yıllara göre yakarıdaki tabloda belirlenmiştir. Tablodan da anlaşıldığı gibi Cumhuriyet döneminde yabancı dil her sınıf için zorunlu bir ders haline gelmiştir. Bununla birlikte okullarda yabancı dil öğretiminden yeterince başarı sağlanamamaktadır. Bu başarısızlığın bir çok nedenleri vardır. Burada bunlara kısaca değinmek istiyoruz. Başarısızlık Nedenleri: 1. Öğrenciyi öğrenmeye zorlamak 2. Öğrencinin kendi ilgi alanına göre istediği yabancı dili kendinin belirleyememesi 3. Sınıflarda fazla mevcut olması

35 20 4. Sınıflarda öğrenci sayısının çok olması nedeniyle bireysel öğrenme gerçekleştirilememektedir. Çünkü öğrenme ortamı öğrenciye göre hazırlanmamış ve gereçler öğrencinin kullanımına verilmemiştir. 5. Öğrencinin ders yükü fazladır. (Demircan, 1988) Bunun gibi birçok örnek sayılabilir. Bu olumsuzlukların giderilmesi öğrencinin yabancı dili daha kolay ve etkili öğrenebilmesi için uygun ortamlar yaratılması gerekir. Türkiye de yabancı dil öğretiminde yapılan yeniliklerden biri de basamaklı kur sistemi dir yıllarında basamaklı kur sistemine geçilmiştir. Basamaklı kur sistemi altı basamaktan oluşan ve her basamağın süresi bir öğretim yılı olan bir sistemdir. İlk basamak zorunlu diğer basamaklar ise öğrencilerin isteğine bağlıdır. Her basamak sonu yapılan sınavlarda başarılı olan öğrenci sertifika almaktadır. Ayrıca sistemde dil değiştirebilmektedir. Yabancı dil derslerinde sınıf mevcudu en az 8 en fazla 25 kişiden oluşmaktadır. Haftalık ders saati ise beş saat olarak belirlenmiştir. Yıl onunda merkezi sistemle yapılan sınavlarda öğrencinin başarılı olması için 100 üzerinden 70 puan almalıdır. Fakat sistem uygulamadan kaynaklanan sorunlar nedeniyle başarılı olamamıştır öğretim yılında kaldırılarak eski uygulamaya dönülmüştür eğitim öğretim yılında yabancı dil dersleri normal liselerde zorunlu olmaktan çıkmış seçmeli hale getirilmiştir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi 1997 yılında öğretim sekiz yıla çıkarılarak yabancı dil dersleri dördüncü sınıftan sekizinci sınıfa değin sürmektedir (Demircan,1988). Eski çağlardan günümüze yabancı dil öğretimini ve Türkiye de yabancı dil öğretiminin cumhuriyet öncesi ve cumhuriyet dönemi gelişimini gördükten sonra, şimdi çalışmamızın ikinci bölümü olan yabancı dil öğretiminde öne çıkan yöntem ve teknikleri ele alacağız. Yöntemlerin kullanım özellikleri üzerinde dururken, tekniklerin uygulanışında karşılaşılan sınırlılıkların ve yararların açılımını yaparak bu tekniklerin uygulama aşamasında dikkat edeceğimiz noktaları inceleyeceğiz.