Birlikte yaşama. 21. yüzyıl Avrupasında çeşitliliklerle özgürlüklerin bir araya getirilmesi

Transkript

1 Turkish Translation of the Report of the Group of Eminent Persons of the Council of Europe on Living Together Combining diversity and freedom in 21 st century Europe. Original: English. 2011, Strasbourg, France Birlikte yaşama 21. yüzyıl Avrupasında çeşitliliklerle özgürlüklerin bir araya getirilmesi Avrupa Konseyi Seçkin Kişiler Grubu tarafından hazırlanan Rapor

2

3 İçindekiler Yönetici özeti... 5 Giriş... 7 Birinci bölüm Tehdit A. Mevcut riskler nelerdir ve ne derece önemlidirler? Artan hoşgörüsüzlük Yabancı düşmanlığını körükleyen ve popülist siyasal partilere artan destek Ayrımcılık Fiilen hiçbir hakkı bulunmayan bir kesimin varlığı Paralel toplumlar Aşırı İslami akımlar Demokratik özgürlüklerin kaybedilmesi Din özgürlüğü ile ifade özgürlüğü arasındaki muhtemel çatışma B. Bu risklerin ardında ne yatıyor? Güvensizlik Göçler Azınlıklara ilişkin medyada yer alan çarpıtılmış imaj ve zarar verici klişeler Liderlik eksikliği İkinci bölüm Tepki A. Yol gösterici prensipler B. Değişimin başlıca aktörleri Eğiticiler Kitle iletişim araçları İşverenler ve işçi sendikaları Sivil toplum Kiliseler ve dini gruplar Ünlüler ve rol modelleri Kent ve kasabalar Üye ülkeler Avrupa kurumları ve uluslararası kurumlar

4 C. Eylem önerisi I. Stratejik öneriler II. Özel öneriler Ek 1: Seçkin Kişiler Grubunun yetki ve sorumlulukları Ek 2: Grubun toplantıları ve mülakat yapılan şahıslar Ek 3: Özet kaynakça Ek 4: Grup üyeleri

5 Yönetici özeti ALREADY TRANSLATED INTO TURKISH 5

6

7 Giriş Henüz başında olduğumuz 21. Yüzyılda, Avrupalılar durumlarına şükredecek pek çok şeye sahiptirler. Daha önceki yüzyıllarda yaşamış olan ecdadlarına - ve ne yazık ki, dünyanın pek çok yerinde halen yaşamakta olanlar diğer toplumlara göre genel anlamda daha özgür, daha sağlıklı, daha güvenli, daha varlıklı, daha huzurludurlar ve daha uzun yaşama olasılıkları da daha yüksektir. Ölüm cezası da dahil olmak üzere, geçmişin çoğu insanlık dışı uygulamasını reddedip, zor zamanlarda birbirlerinin refahını kollamada belirli bir sorumluluk üstlenecek duruma gelmişlerdir. Yalnızca Avrupa Birliği üyesi 27 ülke değil, Avrupa Konseyine üye 47 ülkenin tümü için geçerli olan haklar ve özgürlükler - hala sıklıkla ihlal ve ihmal edilse de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine sıkıca tespit edilmiştir ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararlarınca da desteklenmektedir. Ancak Avrupa bir rahatsızlıktan muzdariptir. Daha dinamik ve rekabetçi ekonomilere sahip yeni güçlerin yükselişe geçmesiyle Avrupalılar kendi refah düzeylerinin bu güçler karşısında direneceğinden emin değildirler. Avrupalılar, yaşam süresinin uzaması ve nüfus artış hızındaki düşüş nedeniyle, sayıları giderek artan emekli nüfusu geçindirip bu kişilere bakacak olan çalışma yaşındaki nüfusun sayıca yetersiz kalmasından korkmaktalar. Ama aynı zamanda, diğer kıtalardan çok sayıda insanın Avrupa ya gelmesinden de korkmaktalar - bu insanlar, geçmişte pek çok Avrupalının da yaptığı gibi, daha iyi bir yaşam peşindeler; ve aslında bunların gayretli çalışmaları ve girişimleri sayesinde Avrupa bu sorunu çözebilir. Avrupalılar bu durumu olumlu karşılamak yerine neden korkuya kapılıyor? Çünkü, yeni gelenlerin sayıca çok fazla olmalarından ve Avrupa nın refahının tam ortasında ısrarla duran işsizlik ve yoksulluk sorunlarını daha da ağırlaştıracağından korkuyorlar; çünkü, haklı yada haksız, kendilerinden farklı olarak algıladıkları bu insanlarla hayatı paylaşmak istemiyorlar. Bu korkulardan birincisini hafifletmek amacıyla devletlerin göçü kontrol etme hakkı ve görevi bulunmakta. Ancak bunu yerine getirirken vatandaşlarına, en azından bazı göçmenlere ülkelerinde neden ihtiyaç olduğunu ve kabul edilmeleri gerektiğini de anlatmalılar; ve Avrupa nın insani değerlerine sadık kalarak, hangi milliyetten olursa olsun yada milliyeti olmasın, her bir insanın sahip olduğu varsayılan temel haklara saygı göstermeliler. Evrensel haklar, hiç şüphesiz, en çok da, bir anavatanın himayesinden yoksun olan vatansız kimseler açısından çok daha önemlidir. İkinci korku çeşitliliğe karşı duyulan korku bu raporun ele almayı amaçladığı korkudur. Bu nedenle, Avrupa toplumlarının her zaman çeşitlilikler içermiş olduğunu hatırlayarak söze başlayalım. Avrupa pek çok büyük başarısını bu farklılıklara ve çeşitliliklere borçludur ancak çeşitliliğin kötü yönde kullanılmış olması da Avrupa nın yaşadığı en büyük trajedilerde rol oynamıştır. Ve çeşitlilik Avrupa nın kaderidir; bunun iki nedeni vardır. Birincisi, geçtiğimiz on yıllar içinde Avrupa ya gelmiş olanların çoğu ve bunların çocukları, Avrupa da kalıcıdır. Büyük kısmı geldikleri ülkelerin kültürüne bağlılıklarını sürdürmektedir. Bu yanlış bir şey mi? Yasalara uydukları sürece, yeni bir ülkede yaşamaya başlayan kimselerin inançlarından, kültürlerinden veya 7

8 kimliklerinden vazgeçmeleri beklenmemeli. Gerçekten de bu çeşitlilik, Avrupa nın ihtiyaç duyduğu yaratıcılığa, günümüzde her zamankinden daha fazla katkıda bulunabilir. Ancak bu da, Avrupa da birlikte bir yaşam kurabilmek için Avrupa nın ötesine de bakmanın gerekli olduğu anlamına geliyor. Yeni Avrupalıların geride bırakarak geldikleri yerlerde, özellikle Avrupa ya komşu ülkelerde olup bitenler, iyisiyle kötüsüyle hepimizi etkileyecektir. Komşularımızın kaderini biz belirleyemeyiz, ancak onlara yardım etmeye ve onlardan öğrenmeye, mümkün olduğunca hazır olmalıyız. İkincisi, Avrupa nüfusunun giderek yaşlanması daha fazla göçmene ihtiyaç olduğu anlamına gelmektedir. Avrupa Komisyonunun hesaplamasına göre, göçmenler olmadığı takdirde önümüzdeki 50 yıl içinde Avrupa Birliği dahilindeki işgücü, nüfus toplamda artmaya devam etse bile, yaklaşık 100 milyon kişi eksilecektir. Bu da Avrupa nın gerilemesine davetiye çıkarmak anlamına gelir. Dolayısıyla, farklılıklar ve çeşitlilik kalıcı olacaktır. Çeşitlilik, hızla değişen dünyamızda Avrupa nın geleceğini şekillendirmektedir, ve bu sürecektir. Bu nedenle, çeşitliliğin getirdiği zorluklara Avrupalıların daha etkili ve gönülden çözümler aramaları büyük önem taşımakta ve, açıkça söylemek gerekirse, şu andakinden daha fazla çaba harcamaları gerekmekte. Avrupalar bu kez hata yapmayı göze alamaz. Ne yazık ki, tam da böyle davrandıklarına dair tehlike işaretleri mevcut. Raporumuzun birinci bölümünde bu işaretlerden bazılarını tanımlamakta ve bunların ardındaki muhtemel nedenleri kısaca ortaya koymaktayız. İkinci bölümde, daha başarılı olunabilmesi için bazı yol gösterici prensipleri belirlemekte, değişimin başlıca aktörlerini tespit etmekte ve bu aktörlere yönelik - bazısı stratejik, bazısı spesifik olmak üzere - bir dizi tavsiyede bulunarak raporu sonlandırmaktayız. Raporu hazırlama sürecinde, çevremizde, pek çok Avrupalı liderin katıldığı heyecanlı bir tartışma ortamı oluştu. Sırasıyla Almanya nın, İngiltere nin ve Fransa nın siyasi liderleri, hemen hemen aynı ifadeleri kullanarak çokkültürlülüğün başarısızlıkla sonuçlandığını belirttiler. 1 Tabii biz bu tartışmanın farkındayız, ancak çokkültürlülük terimi o denli farklı şekillerde kullanılıyor, farklı ülkelerde farklı insanlar için o denli başka başka şeyler ifade ediyor ki bir ideoloji midir? bir dizi politika mıdır? bir toplumsal gerçek midir? sonuçta bu deyimin, durumu açıklığa kavuşturmaktan çok, daha da karmaşık hale getirdiğini düşünüyoruz. O nedenle de, bu terimi kullanmamaya, onun yerine, Avrupa toplumlarında çeşitlilikler ve farklılıklarla özgürlüklerin bir araya getirilmesini mümkün kılacak politikalar ve yaklaşımların saptanmasına odaklandık. Raporu hazırlarken Seçkin Kişiler Grubu beş Avrupa kentinde topluma tanıklık etmiş bazı kimselerle görüşmeler yaptı, Avrupa Konseyi nden ve diğer uluslararası ve ulusal kuruluşlardan sağlanan çok sayıda belgeden yararlandı. (Hem tanıklar hem de belgeler Raporun sonundaki Eklerde belirtilmiştir.) Tartışmalarımızı tutarlı bir sav haline getirerek birleştirmek için konuya hakim, duyarlı ve becerikli bir şekilde yoğun çaba sarfeden raportörümüz Edward Mortimer a özel şükranlarımızı sunuyoruz. Başladığımız bu işi bitirebilmemizi sağlamak için gösterilen tüm bu destek için 1 Angela Merkel, Junge Union (Gençlik Örgütü) üyelerine yaptığı konuşma, Potsdam, 16 Ekim 2010; David Cameron, Münih Güvenlik Konferansı konuşması, 5 Şubat, 2011; Nicolas Sarkozy, Paroles de Français e verdiği mülakat (TF1), 11 Şubat

9 müteşekkir olduğumuzu belirtirken burada ileri sürülen görüşlerin sorumluluğunun tamamen bizlere ait olduğunu da ifade etmeliyiz. Joschka Fischer (Başkan) Emma Bonino Timothy Garton Ash Martin Hirsch Ayşe Kadıoğlu Danuta Hübner Sonja Licht Vladimir Lukin Javier Solana Nisan

10 Birinci bölüm Tehdit Bur raporla ilgili yetki ve sorumluluklarımız kapsamında, artan hoşgörüsüzlüğün Avrupa Konseyi değerleri açısından yarattığı risklerin ciddiyetini değerlendirmemiz ve bu olguların kaynaklarını belirlememiz gerekiyor. Raporumuzun birinci bölümünde bunu yapmaya çalışıyoruz; önce söz konusu olguları sıralıyoruz, sonra da bunların ardındaki muhtemel nedenleri kısaca ortaya koyuyoruz. A. Mevcut riskler nelerdir ve ne derece önemlidirler? 2 Avrupa Konseyi değerleri olarak Konsey Yönetmeliğinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde belirtilen değerleri kabul ediyoruz esas olarak barış, demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü değerlerini dikkate alıyoruz. Artan hoşgörüsüzlüğün ve aşağıda sıralayacağımız diğer olguların bu değerleri gerçekten tehdit ettiğini düşünüyoruz. 1. Artan hoşgörüsüzlük Hoşgörüsüzlük bizi en çok telaşa düşüren olgu; ve bize göre günümüzde Avrupa da çeşitli gruplara yönelik düşmanca ve ayrımcı davranışlarla kendini göstermekte. Bu grupların uzun uzun listesini çıkardığımızı söyleyemeyiz. Ancak, örneğin, lezbiyenler, geyler, biseksüeller ve transseksüellerin (LGBT) bütün Avrupa da kökleşmiş önyargılara, düşmanca tavırlara ve yaygın ayrımcılığa maruz kaldığının; ve bu kişilerin özellikle toplantı özgürlüklerinin ve ifade özgürlüklerinin pek çok Avrupa Konseyi üyesi ülkede ihlal edildiğinin farkındayız. 3 Ayrıca, milli ve dini azınlıklar dahil olmak üzere diğer azınlık gruplarının da, Avrupa çapında çeşitli ayrımcı tutumların mağduru olduğunu biliyoruz; ancak, aşağıda belirttiğimiz gruplara karşı yaygınlaşan hoşgörüsüzlüğe ve düşmanca davranışlara özellikle dikkat çekmek istiyoruz. a. Romanlar Romanlar, Sintilerle (Orta Çağda Hindistan dan Avrupa ya gelen ve Romanlarla yakın bağlantısı olan bir halk) birlikte Avrupa daki sayıca en büyük azınlık grubunu oluşturmakta; Avrupa kıtasındaki nüfuslarının 10 ile 12 milyon olduğu tahmin edilmekte; ve bütün Avrupa Konseyi üyesi ülkelerde yüzyıllardır varlar ve 2. Bu bölümde, Avrupa nın bütün bölgelerindeki çok sayıda örnekten yararlandık. Ancak, isim vermemeye yada ülke belirtmemeye karar verdik. Bunu yapan başka organlar var; bizim de sözünü ettiğimiz Avrupa Konseyi organları ve diğer kuruluşlar gibi. Bizim buradaki amacımız, bütün üye ülkelerin kaygı duyması ve dikkatle tepki göstermesi gereken, çok sayıda ülkenin ortak eğilimlerini tanımlamak ve incelemek. 3. Cinsel tercihe ve cinsel kimliğe dayanan ayrımcılık, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi, raporu, Mart

11 yaşamaktalar. Bazı ülkelerde nüfusun yüzde 10 una yakın bölümünü oluşturmaktalar. Diğer azınlıkların aksine ne yeni gelen olarak nitelenebilirler, ne de sınırları içinde kendi geleceklerini belirleyecekleri bir anavatan a sahipler. Büyük çoğunluğu Avrupa ülkelerinin vatandaşı. 4 Kendilerine ait bir dinleri olmadığı gibi onları destekleyecek veya onların adına taleplerde bulunacak bir kardeş devletleri de yok. Fiziksel özellikleri nedeniyle toplumda bir dereceye kadar ayırdediliyorlar, ama (artık çoğu göçebe yaşamadığı halde) esas olarak kültürleri ve gelenekleri ile fark ediliyorlar; en çok da toplumdan dışlanmaları, ayırt edilmelerine neden oluyor. Ortalama gelirleri, eğitim düzeyleri ve işsizlik oranları nedeniyle yaşadıkları her ülkede sosyal sıralamanın en altında yer alıyorlar. Başka hiçbir grup bu denli yoğun ayrımcılığın ve önyargının sıkıntısını çekmiyor; ve hiçbir Avrupa ülkesi de onlara yapılan bu muameleden dolayı gurur duyamaz. Romanların durumu tüm Avrupa kıtası için kınanacak bir durum olmaya devam ediyor ve Avrupa değerleri olarak nitelediğimiz değerlerin en sürekli ihlallerinden birini oluşturuyor. Romanlar, kökleşmiş önyargılar nedeniyle hala çoğu kez höşgörüsüzlük, ayrımcılık ve dışlanma mağduru; bu önyargılar bazı durumlarda, resmi beyanatlarda bulunup, örneğin, Romanların genetik olarak suça yatkın olduğu gibi açıklamalar yapan hükümet üyelerince ve diğer seçilmiş yetkililerce de yansıtılmakta veya teşvik edilmekte. Nüfusun büyük kısmı bu insanlar hakkında çoğu zaman olumsuz görüşlere sahip. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Thomas Hammarberg in de işaret ettiği gibi, Romanların toplumsal sefaletinin başlıca nedeninin, toplumdaki yaygın Çingene-karşıtlığının olduğu kabul edilmelidir. 5 Bazı üye devletlerde (özellikle evvelce planlı ekonomileri olanlarda) Romanların işsizlik oranı şu anda yüzde 80 civarında hatta kadınlar arasında bu oran yüzde 90. İşverenler işçi çıkarmaları gerektiğinde çoğunlukla ilk önce Romanların işine son veriyorlar. Pek çok ülkede eğitime, konuta ve sağlık hizmetlerine erişimleri, ayrımcılığı açıkça ortaya koyacak şekilde kısıtlı. Romanların çoğu sağlıksız koşullarda, içme suyu, elektriği yada kanalizasyon sistemi olmayan yerlerde ve hala çok sınırlı sağlık hizmetinin ulaştırılabildiği bölgelerde yaşıyorlar. Romanların çıkarlarını koruyan grupların belirttiğine göre belediyeler, Romanların şehirlerin iyi mahallelerinde oturmalarını engellemek için bazı yöntemler uyguluyorlar. Bazı üye ülkelerde eğitimden yararlanamamaları da ciddi sorun. Roman çocukların okulu terk etme oranları hala vahim bir düzeyde; bu da onların insan kaçakçılığının kurbanı olma riskini arttırıyor. Bazı belediye başkanları, kaçak kamplarda yaşayan kimselerin çocuklarına okula kaydolma izni vermiyor. Bazı yerlerde ise Roman çocukları, eğitim amacıyla diğer çocuklardan tecrit ediliyor; örneğin, zihinsel engelli çocukların gittiği okullara çok kalabalık gruplar halinde yerleştiriliyorlar. Romanların Avrupa daki kamusal ve siyasal yaşama katılımları da bu duruma paralel olarak sınırlı. Bazen, nüfus kağıtları, kimlikleri yada ikametgah belgeleri olmadığından oy kullanma hakkından da mahrum kalıyorlar. Seçimle iş başına gelen organlarda temsil edilemiyorlar; avukatlık, doktorluk ve polis memurluğu gibi yüksek statüsü olan mesleklerde de Romanları göremiyoruz. Yakın zamanlarda bazı üye ülkelerde, Romanlara karşı şiddet eylemlerinde ve fiziksel saldırılarda artış olduğu kaydedilmiştir. 4. Not: bu raporda, aksi belirtilmedikçe, Avrupa ülkeleri dendiğinde, Avrupa Konseyi üyesi 47 ülke kastedilmektedir. 5. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri, 4. Çeyrek Raporu 2010, Şubat

12 Avrupa Birliğinde genişlemelerin olduğu 2004 ve 2007 yıllarından beri çok sayıda Roman, iş ve daha iyi yaşam koşulları bulmak amacıyla doğu Avrupa dan batı Avrupa ya göç etmişlerdir çoğu da pek hoş karşılanmamıştır. Avrupa Birliği vatandaşları olmalarına rağmen, menşe ülkelerine gönderilmekle tehdit edilmişler, bazıları ise fiilen geri gönderilmiştir. b. Göçmenler ve sığınmacılar Burada göçmen sözcüğünü tırnak içinde kullandık; çünkü insanların bu gruba karşı düşmanlıklarını ifade etmek için en sık kullandıkları terim göçmen olduğu halde, bu şekilde hitabettikleri kişiler yasal yada teknik açıdan çoğu kez göçmen tanımına girmez. Aslında, bir ülkeye yaşamaya ve çalışmaya gelip de bu ülkede yaşayan çoğunluğun arasında görünüş olarak farkedilmeyen, aynı dili konuşan, genel olarak aynı yaşam tarzına sahip olan ve hayatını da kazanabilen yabancılara karşı çok az önyargı vardır yada hiç önyargılı davranılmaz. Ancak dış görünüşleri yada yaşam tarzları çoğunluktan açıkça farklılık gösterenlerden çoğu zaman göçmen olarak söz edilir; bu kişiler ve bazen ebeveynleri hatta büyük anne ve babaları bu ülkede doğup büyümüş olsalar bile. Bu insanlar, nüfusu hızla artan bir grubun parçası olarak görülür ve çoğu zaman bulundukları ülkenin yerli nüfusu ve yaşam tarzı için bir tehdit olarak kabul edilir. Medyada sahte sğınmacı ve sosyal yardımdan faydalanmaya çalışan otlakçılar gibi yakıştırmalarla anılan sığınmacılar da bu gruba dahil edilir; ve hatta bazen, anavatanlarındaki zulümden kaçıp mülteci olarak kabul edilenler bile bu grupta sayılır. Göçmenlere ilişkin yaygın tutumlar Migrants and their descendants Guide to policies for the well-being of all in pluralist societies (Göçmenler ve Çocukları Çoğulcu toplumlarda yaşayan herkese yarar sağlayacak politikalara ilişkin rehber) 6 başlıklı Avrupa Konseyi yayınını hazırlamak üzere çeşitli Avrupa ülkelerinde yürütülen bir dizi soruşturma, toplantı ve alan araştırmasına dayanarak, göçmenler hakkında aşağıda belirtilen görüşlerin çok yaygın olduğuna dikkat çekilmiştir. i. Göçmenler suçun artmasına neden oluyor. Medya, görevliler ve bazı emniyet uzmanları tarafından sıkça tekrarlanan şu ifadeler toplumun büyük kesimi tarafından hiç sorgulanmadan kabul edilmekte: göçmenler, özellikle yasadışı göçmenler, suçludurlar ; göçmenler yasalara, yerli vatandaşlardan daha az uyarlar ; işlenen suçların çoğundan göçmenler sorumludur ; ülkemize suç işlemek için geliyorlar ve göçmenler geldiği için şehirlerimiz ve sokaklarımız artık daha az güvenli. 6. Migrants and their descendants - Guide to policies for the well-being of all in pluralist societies (Göçmenler ve Çocukları Çoğulcu toplumlarda yaşayan herkese yarar sağlayacak politikalara ilişkin rehber), Avrupa Konseyi Yayınları, Aralık

13 ii. Göçmenler ülkemize hastalık taşıyor, yada yıllar önce Avrupa da kökü kazınmış bazı hastalıklar göçmenler yüzünden yeniden ortaya çıktı. Bu iddiaların sahiplerine göre, düzensiz yada belgesiz göçmenlerin ve bunların çocuklarının sağlık durumları, ülkede yaşayan diğer nüfustan daha kötü; ve bulaşıcı hastalıklar göçmen topluluklarda, yerli halkta olduğundan daha yaygın. iii. Göçmen işçiler işimizi elimizden alıyor. Bu görüş Avrupa toplumlarında, özellikle çok sayıda göçmen çalıştıran sektörlerdeki işçiler arasında çok yaygın. Bu görüş, yalnızca dar anlamda değil, göçmenlerin çocukları, dış görünüşlerinden ve kültürlerinden yada aile bağlarından dolayı hala milletin bir parçası olarak görülmeyen, yani ikinci kuşak denilenler için de geçerli. iv. Göçmenler ücretlerimizin düşmesine neden oluyor. Göçmenlerin ve yerli vatandaşların iş imkanları için birbirleriyle doğrudan bir rekabet içinde olduklarını gösteren bir kanıt bulunmadığını kabul eden çoğu kimse, yine de göçmenlerin varlığı nedeniyle ücretlerin düştüğü fikrinde. Bu görüş işyerlerinde ve işçi sendikalarında, en azından işçiler arasında yaygın. v. Göçmenler refah devletinin olanaklarını kötüye kullanıyor. Göçmenler ve aileleri, devlet tarafından sunulan hizmetleri üç yoldan kötüye kullanmakla suçlanmaktalar. Birincisi, kamu hizmetlerini ve yardımlarını haddinden fazla ve haksız bir şekilde kullandıkları iddia ediliyor ve bu hizmet ve yardımlara diğer vatandaşlardan daha kapsamlı, daha özgürce ve daha az kontrollü şekilde erişebildikleri düşünülüyor. İkinci olarak, yasal olarak erişim hakları olmayan yardım ve hizmetlerden yararlandıkları, böylece, yerli halkın aleyhine açıkça sahtekarlık yaptıkları iddia ediliyor. Üçüncüsü ise, geçici olduğu varsayılan ve Avrupa daki refah olanaklarından yararlanmak niyetiyle kaldıkları süre içinde, ekonomiden kazançlarının ekonomiye katkılarından çok daha fazla olduğu iddiası. vi. Göçmenler, bulundukları ülke kendilerininmiş gibi davranıyorlar. Bu görüşe özellikle yaşlı kimseler arasında sık rastlanıyor; yeni gelenlerin kendilerine saygı göstermediğini, yaşam biçimlerinin bozulduğunu ve göçmen kültürü ve yaşam tarzı bizimkinden daha fazla saygı görüyor diye düşünüyorlar. vii. Göçmenler paralel toplumlar oluşturuyor. Göçmenler çoğu zaman, dahil oldukları toplumun mensuplarına yabancı olan sosyal ve siyasal gruplar olarak tanımlanır. Kapalı ve kendine yeten topluluklar halinde davrandıklarında dikkati çekerler; açık topluluklar ve diğer grupların mensuplarıyla dostça ilişkiler kurma çabasında olanlar pek dikkat çekmez. Kendi kendilerine olmak istiyorlar, toplumla entegre olmaya niyetleri yok, bizim dilimizi konuşamıyorlar ve bütün istedikleri sorumluluk almadan haklar elde etmek gibi ifadeler en tipik iddialar. viii. Göçmen çocukları okullarımızdaki standartları düşürüyorlar. Göçmen çocuklarının anne ve babaları onları yetiştirecek beceriye ve eğitime sahip olmadıkları için okulda başarısız oldukları söyleniyor ve çektikleri zorluklar için çoğu zaman suçlanıyorlar: bulundukları ülkenin dilini 13

14 konuşamıyorlar ; ders yılı ortasında okula kaydoluyorlar ; ve gerçekte hangi kültüre ait olduklarını bilmiyorlar, gibi. ix. Göçmen kadınlar azınlık gibi yaşıyor. Avrupalı olmayan göçmenler medeniyet açısından ve özellikle cinsiyet eşitliği konusunda genel olarak geri olarak nitelendirilir. Bu önyargı şimdilerde esas olarak Müslümanlara ve Araplara yöneltilmiş durumda. Belirli spesifik durumlar ele alındığında, bütün bu ifadelerde bir gerçeklik payı bulunabilir. Risklerin kaynağını ele aldığımızda bu konuya değineceğiz. Ancak bütün bunlar geniş kapsamlı genellemelerdir ve hepsi Avrupa da, hem özel hem toplum önündeki konuşmalarda, dikkat edilmeden sürekli kullanılmaktadır. Bütün olarak bakıldığında, bu ifadeler büyük bir kesime karşı derin ve yaygın bir düşmanlığı dışa vurmaktadır; bunun sonucu olarak da bu insanların hem manevi hem de maddi açıdan zarar görme olasılıkları vardır. c. Müslümanlar Avrupa da Müslümanlara karşı olumsuz tutumlarda görülen artış Pew Global Attitudes Project tarafından yapılan kamuoyu yoklamalarınca doğrulanmıştır. 7 Bazı Avrupa ülkelerinde, mülakat yapılanlar arasında Müslümanlar hakkında biraz olumsuz yada çok olumsuz düşünenlerin yüzdesi ile 2010 arasında büyük artış göstermiş, veya, bazı spesifik durumlarda yüksek düzeyde kalmaya devam etmiş, bazen yüzde 50 ye kadar çıkmıştır. Avrupa da yapılan diğer araştırmalar da Müslüman azınlıklar hakkında olumsuz görüşlerin yaygın olduğunu doğrulamaktadır. Hatta, Müslüman azınlığın sayıca giderek arttığını ve İslamiyetin çağdaş Avrupa hayatıyla bağdaşamayacağını düşünen çoğu Avrupalı tarafından İslamiyet, Avrupa için başlıca tehdit olarak algılanmaktadır. AB Temel Haklar Ajansının 2009 raporu, Avrupa çapında süreklilik gösteren bu Müslümanlık karşıtı duyguların hiç de fikir özgürlüğü ile sınırlı kalmadığını göstermekte. Bu rapor için anket yapılan her üç Müslümandan biri kendilerine karşı ayrımcılık yapıldığını, yüzde 11 i son 12 ay içinde en az bir kez ırkçılığın tetiklediği şahsi suçların (saldırı, tehdit, veya taciz) mağduru olduklarını söylemişlerdir. Ayrımcılık istihdamda ve özel sektörün verdiği hizmetlerde en üst düzeye çıkmaktadır. 8 Diğer anketler de Müslümanlara karşı yapılan saldırı ve ayrımcılık olaylarında ve Müslüman karşıtı mesajlar içeren toplantı ve gösterilerde artış olduğunu ortaya koymaktadır. 7. Avrupa da Yahudiler ve Müslümanlara ilişkin olumsuz görüşlerdeki artış, Pew Global Attitudes Project raporu, Eylül Avrupa Birliği Azınlıklar ve Ayrımcılık Anketi (EU-MIDIS) Data Focus Report/Müslümanlar, Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı,

15 Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi 9 dahil olmak üzere çok sayıda gözlemci ve kuruluş, Müslümanlığa karşı Avrupa çapında düşmanlığın çok tırmandığı konusunda görüş birliğine varmışlardır. Bu olguyu tanımlamak için sıklıkla İslamofobi terimini kullanmaktalar. Bu raporda bu terimi kullanmamayı tercih ettik; çünkü, bu terimi kullanmamız, İslamiyeti kendi içinde eleştiriden muaf tuttuğumuz, yada İslamiyeti eleştirenlerin ırkçı veya dini önyargılarla hareket ettiği imasını taşıyor olabilirdi. Biz bu görüşe katılmıyoruz; özgür ve çoğulcu bir toplumda insanların istediği dine inanmakta veya hiçbir dine inanmamakta özgür olduklarını, diğer dinler kadar İslamiyet hakkında da fikirlerini söyleyebilmeleri gerektiğini düşünüyoruz. Aynı zamanda şuna da dikkat çekmek gerekir ki, dini inançlara yada ibadetlere ilişkin çarpıtılmış veya yanlış değerlendirmeler, yada belirli grupların veya kişilerin bu tür değerlendirmelerini bütün bu dine mal eden iddialar, çoğu zaman önyargıların dışa vurulmasından ibarettir ve önyargıların yaygınlaşmasına yardımcı olur. Örneğin, Yahudi inancı ve ibadetleri hakkındaki beyanlar, tarih boyunca antisemitizmin lokomotifi olmuştur; İslamiyet hakkında günümüzde yapılan beyanlar da aynı kategoride değerlendirilebilir. Aşırı sağcı partiler (aşağıya bakınız) terör korkusunu (özellikle 11 Eylül 2001 de Amerika Birleşik Devletleri nde, 15 ve 20 Kasım 2003 te İstanbul da, 11 Mart 2004 te Madrit te, 7 Temmuz 2005 te Londra da ve Rusya Federasyonu nda dizi halinde gerçekleşen terör saldırılarından beri) ve demografik değişiklikleri (esas olarak göçlerle birlikte pek çok Avrupa ülkesinde Müslüman nüfusun artmasını) büyük bir başarı ile istismar etmişlerdir. Çoğu ana akım parti bile Müslümanlığı her zaman olmasa da sıklıkla kötülemektedir. Geçtiğimiz on yıllar içinde Avrupa ya göç eden Müslümanların sayıca artması sonucunda Müslüman toplulukların daha görünür hale gelmesi ve bu sürecin siyasal İslamın gelişimi ile aynı zamana denk düşmesi nedeniyle, çoğu Avrupalıda, İslamın bizzat kendisinin radikal, militan ve Avrupa değerleriyle uyuşmaz bir din olduğu, Müslüman göçmenlerin ve çocuklarının bu nedenle Avrupa toplumlarına, daha önceki göçmenlerin aksine, entegre olamayacakları kanaati oluşmuştur. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri nin Ekim 2010 da bildirdiğine göre, bu önyargılar ırkçı tutumlarla birleşmektedir Türkiye den, Arap ülkelerinden ve Güney Asya dan gelen insanlara da yönelmektedir. Bu ülkelerden gelen Müslümanlara, bir çok Avrupa ülkesinde, emek piyasasında ve eğitim sisteminde ayrımcılık yapılmaktadır. Polis tarafından defalarca kimlik kontrolüne tabi tutuldukları ve zorla arandıklarına dair raporlar mevcuttur. Bu ciddi bir insan hakları sorunudur. 10 d. Yahudiler Antisemitizm dünyanın başına yüzyıllarca dert olmuştur. Avrupa da 19. yüzyılda, ırka dayalı milliyetçilik ve insan gelişiminin ırkçı teorileri bağlamında siyasal ifadesini bulmuş olan köklü bir kültürel özelliktir. Sonuçta ortaya nasyonal sosyalizm ideolojisi çıkmıştır. En yaygın hali ve en şiddetli uç noktası olan Yahudi soykırımı ile 9 Avrupa da İslam, İslamcılık ve İslamofobi, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi raporu, Mayıs Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri, İnsan Haklarına İlişkin Yorum, 28 Ekim

16 antisemitizm altı milyon Yahudinin ölümüne ve sayısız insanın eziyet çekmesine neden olmuştur. Antisemitizmin daha hafif ve daha az soykırıma neden olan ancak yine de iğrenç sayılabilecek biçimleri, insanların hayatlarını altüst etmiş, dini toplulukları yok etmiş, sosyal ve siyasal uçurumlar yaratmış ve ülkeler arasındaki ilişkileri ve uluslararası kuruluşların çalışmalarını içinden çıkılmaz hale getirmiştir. Dünyanın diğer yerlerine göre Avrupa da Yahudiler hakkında olumsuz görüşlere daha az rastlanmasına rağmen, Pew Global Attitudes Project e göre son yıllarda bu tür görüşler artış göstermiştir da bazı Avrupa ülkelerinde İftira ve İnkarla Mücadele Birliği (Anti- Defamation League (ADL)) tarafından yapılan bir incelemede, endişe verici bir eğilim olan, global ekonomik krizle ilgili olarak finans sektöründeki Yahudileri suçlama eğilimine dikkat çekilmektedir. Anket yapılanların neredeyse üçte biri mevcut ekonomik krizden bankacılık sektöründeki Yahudileri sorumlu tutmaktadır. Yahudilerin iş hayatında ve finans sektöründe çok fazla güçlü olduğunu ve ülkelerine sadık olmadığını düşünenlerin oranı da aynıdır. 11 Batı Avrupa nın genelinde, Yahudilere ve Yahudilerin mülklerine yapılan saldırıların büyük kısmından hala geleneksel aşırı sağcı gruplar sorumludur; ancak son yıllarda asi Müslüman gençler tarafından yapılan saldırıların sayısı artmaktadır. Doğu Avrupa da bildirilen antisemitik vakaların çoğundan dazlaklar ve aşırı uç siyaseti benimseyenlerin sorumlu olduğu görülmektedir. e. Hıristiyanlar Bin yıldan fazladır din olarak Hıristiyanlığın egemen olduğu Avrupa ülkelerinin çoğunda nüfusun büyük kısmı ya Hıristiyandır yada Hıristiyan geçmişe sahiptir; ve halkın Hıristiyanlar hakkındaki görüşleri ise büyük ölçüde olumludur. Bununla birlikte, ağırlıklı olarak Müslüman nüfusa sahip bazı Avrupa ülkelerinde Hıristiyanlar, dini nedenlerle ama aynı zamanda etnik gerekçelerle, bazı ayrımcı davranışlarla karşı karşıya kalmakta yada düşmanca tutumların mağduru olmakta ve bazen de şiddete maruz kalmaktadır (fiziksel saldırılar, kiliselere saldırılar, dernek kurma özgürlüğünün ve ifade özgürlüğünün kısıtlanması gibi). Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu (OSCE-ODIHR) Direktörü Büyükelçi Janez Lenarčič in, Mart 2009 da belirttiğine göre Hıristiyanlara karşı hoşgörüsüzlük ve ayrımcılık OSCE bölgesinde çeşitli biçimlerde kendini göstermektedir. Hıristiyanların azınlıkta olduğu durumlarda haklarından mahrum bırakılmaları önemli bir sorun olabilir, ancak, toplumda çoğunluğu oluşturdukları durumlarda da dışlanma ve marjinalleştirilme ile karşı karşıya kalabilirler Bakınız: OSCE-ODIHR Intolerance and Discrimination against Christians: Focusing on Exclusion, Marginalisation and Denial of Rights (Hıristiyanlara karşı Hoşgörüsüzlük ve Ayrımcılık: Dışlama Marjinalleştirme ve Haklardan Mahrum Bırakma Odaklı) konulu yuvarlak masa toplantısı, Mart

17 Aşağıda yer alan diğer olguların hepsi, az çok hoşgörüsüzlük ve önyargılar sonucunda ortaya çıkmaktadır, ama bu olgular aynı zamanda, birbirini pekiştiren kısırdöngüler halinde, hoşgörüsüzlük ve önyargıları daha da körüklemektedir. 2. Yabancı düşmanlığını körükleyen ve popülist siyasal partilere artan destek Bir önceki bölümde, toplumdaki bazı spesifik gruplara yönelik yaygın önyargıların kısa ve şematik bir incelemesini sunduk. Bu bölümde, Avrupa nın farklı yerlerinde, sözü edilen önyargılara siyasal ifade kazandırarak ve bunları teşvik ederek önemli ölçüde destekleyen mevcut veya yeni ortaya yeni çıkan siyasal partileri inceleyeceğiz. Bu tür partilerin yükselişe geçmesi ve ana akım siyaset üzerindeki etkileri, Avrupalı liberalleri belki de en çok endişelendiren, Avrupa nın demokratik kazanımları nın tehlikede olduğu korkusunu tetikleyen olgudur. Avrupa nın siyasal görünümünde, hiç şüphesiz, önemli sosyal ve ideolojik değişiklikler meydana gelmekte. Radikal popülizmin Kuzey Avrupa dan Akdeniz e kadar dalgalar halinde yayılmakta olduğuna tanıklık etmekteyiz. Söz konusu partiler, genel olarak, siyasal yelpazenin sağından aşırı sağına kadar uzanmakta; ancak bunları neo-faşist olarak nitelemek de hata olur. Bu partilerle, savaş sonrası Avrupasının genelde marjinal konumda kalmış geleneksel neo-nazi veya neo-faşist akımları arasında ortak unsurlar olmasına rağmen, yeni partiler çok daha geniş bir tabana yayılmakta; eğitim düzeyi, cinsiyet yada statü farkı gözetmeksizin toplumun bütün katmanlarına uzanmakta. Ekonomik kriz ve göçler nedeniyle varlığının ve yaşam tarzının tehdit altında olduğunu düşünen hemen herkese cazip gelmekte. Bazı partiler ise, yabancı düşmanlığı sergileyen bu yaklaşımları, sosyal liberalizm, refah devletinin savunulması ve sözde solcu ekonomik politikalarla (ve de İsrail hakkında aşırı olumlu görüşlerle) çekici hale getirmekte. Göç karşıtlığı ve düşmanlığı, Batı Avrupa daki ortak temaları. Pek çok orta ve doğu Avrupa ülkesinde benzer endişeler Romanlara, bazen de, Yahudiler dahil diğer ulusal azınlıklara yöneltiliyor. Geçtiğimiz aylarda, göç karşıtı siyasal partiler kayda değer kazanımlar elde ettiler; liberal politikalarıyla ve hoşgörü sahibi seçmen kitlesiyle tanınan ülkelerde de bu gerçekleşti. Son iki yıl içinde, çok sayıda Avrupa ülkesindeki seçim sonuçlarının ve kamuoyu yoklamalarının gösterdiğine göre, göçler ve İslamiyetin yayılması karşısında yerli çoğunluğun çıkarlarını ve kültürünü savunma iddiasındaki akımlara olan seçmen desteği artış göstermiştir. Henüz çoğunluğu sağlayamasalar da bu partiler Avrupa siyaset sahnesinde giderek büyüyen bir güçtür. Bazı ülkelerde, yüzde 30 dolaylarındaki oy oranlarıyla ikinci büyük parti konumuna gelmişlerdir bile; bazı durumlarda rakiplerinin hükümet kuracak çoğunluğu elde edememesine neden olmakta, hükümet kurulabilmesi için kendi desteklerine ihtiyaç duyulmasını sağlamakta, hatta koalisyon ortağı olarak bile yer almaktalar. Seçimlerde gösterdikleri başarılar, ana akım partilere mensup siyasetçileri göç-karşıtlığı yada yabancı düşmanlığı güden bir üslupla rekabete teşvik etmektedir; bu da ırkçı tutumların meşrulaşmasına neden olmakta ve toplumun geneline yayılmasına katkıda bulunmaktadır. 17

18 3. Ayrımcılık Göçmenler, göçmen ailelerden gelenler yada azınlık mensupları hakkındaki önyargılar çoğu zaman ayrımcılık şeklinde ortaya çıkar; söz konusu kimseler hakları olan ve diğer gruplara mensup kişilere sağlanan hizmetlerden yada avantajlardan mahrum bırakılır. Bu muamele bu insanların yabancılaşmasına neden olur, toplumdan soyutlanmasına katkıda bulunur. Bu tür muameleler, Avrupa Konseyine üye bütün devletlerce kabul edilmiş olan temel prensiplere aykırıdır; ve Avrupa da açık ve uyumlu toplumlar yaratılması yada böyle toplumların sürdürülmesinin önündeki en önemli engellerden biri de bizzat bu davranıştır. Ayrımcılığın özellikle yaygın olduğu ve çok zararlı sonuçlar doğurduğu alanlar şunlardır: istihdam; iskan; eğitim; sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler; ve polisin eylemleri ve adli mahkemeler. İstihdam. Hemen hemen her Avrupa ülkesinde, Romanların, göçmenlerin ve yabancı kökenli olarak algılanan kimselerin işsizlik oranı, nüfusun bütününe göre önemli ölçüde daha yüksektir. Bu gerçek, her zaman da işverenin ayrımcılık yaptığını göstermez; bazen, özellikle inşaat sektörü gibi, çoğunlukla göçmen işçilerin çalıştırıldığı bir sanayi kolunun iflas etmesi işsizliğe neden olabilir; son giren ilk çıkar politikası uygulanan durumlarda ortaya çıkabilir; yada, Romanların durumunda olduğu gibi, Romanların geleneksel olarak uğraştıkları işlerin yok olması, aynı zamanda, sosyal dışlanmalarının bir göstergesi olarak yaşadıkların yerlerin fiilen ayrı tutulması da işsizliğe neden olur. Ancak bazı ülkelerde, iş imkanlarına erişimde ırkçı ayrımcılık yapılmış olan spesifik vakalar mahkemelerce cezalandırılmış olsa da, ırkçılık karşıtı sivil toplum kuruluşları (STK lar), özellikle büyük şirketlerin söz konusu olduğu durumlarda bu cezaların her zaman yeterince caydırıcı olmadığı düşüncesinde; diğer kuruluşlarda ise istihdam, ayrımcılık vakalarının en fazla bildirildiği sosyal yaşam alanı olmayı sürdürmektedir. İskan. Avrupa Konseyi nin Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) tarafından hazırlanan raporlarda kaygı ile belirtildiğine göre, çok sayıda kaynaktan edinilen bilgiler göçmenlere, göçmen kökenlilere ve toplumda görünürlüğü olan diğer azınlık gruplarına yönelik doğrudan yada dolaylı olarak ırkçı ayrımcılık yapılmasının pek çok Avrupa ülkesindeki özel yada toplu konut sektörlerinde bir sorun olarak sürdüğünü göstermektedir. STK ların bildirdiğine göre, iskan konusunda ırka dayalı ayrımcılık yapmanın yasalarca yasaklandığı Avrupa ülkelerinde bile bazı belediyeler, buna rağmen, yönetmelikleri, sosyal mağduriyetleri olan belirli kesimlere ayrım yapılacak şekilde uygulamakta; iskan kararlarını, başvuran kimsenin yada ailesinin bir önce oturdukları yerde yarattıkları izlenimlere dayandırmaktadır. Eğitim. Eğitim, ırkçılıkla ve hoşgörüsüzlükle mücadelede önemli bir araç kabul edilir; ancak, aynı zamanda ırkçılığın ve ırkçı olduğu kadar dini ayrımcılığın var olabileceği, çocuklar ve toplumun bütünü açısından zararlı sonuçlar doğurabilecek bir alan olarak da görülür. Bazı yerlerde ayrı okullarda veya zihinsel engelli çocukların gittiği okullarda eğitim gören Roman çocukların durumuna değinmiştik. Bazı Avrupa ülkelerinde, göçmen ailelerden gelen çocukların belirli okullarda orantısız bir şekilde, çok sayıda bulundukları görülmekte; bunun da gettolarda toplu konutların yapılmasıyla ve iddia edildiği gibi göçmen yada göçmen kökenli çocukların okulda nispeten başarısız oluşlarıyla ilişkili olduğu aşikardır. 18

19 Yardımlar ve sosyal hizmetler. Göçmenlerin devlet tarafından sunulan hizmetleri kötüye kullandıkları yada devlete gereksiz yükler getirdikleri konusundaki şikayetler karşısında politika oluşturanlar, çoğu zaman, göçmenlerin yardımlara ve hizmetlere erişimlerini kısıtlama yoluna giderler örneğin, bu yardım ve hizmeleri kapsamlı kriterlere bağlarlar; o ülkede kalma süreleri (normalde, beş yıldan az değildir), yasal statüleri (çalışma izni ve dolayısıyla gelir edinme dahil), milliyetleri, temiz sabıka kayıtları gibi; yalnızca çok gerekli ve acil hizmetleri verirler; yada, nüfusun geneline uygulanmayan daha sıkı kurallar getirirler. Yabancıların diğer talep sahipleriyle aynı haklara sahip olduklarının resmen kabul edildiği yerlerde bile, ortam o denli düşmancadır ve bürokratik engelleri aşmak o kadar zordur ki, daha işin başında müracaat etmekten caydırılırlar. Daha ülkeye giriş yaparken, sosyal yardım ve desteğe ihtiyacı olduğunun saptanması bir kişiyi ülkeye kabul etmemek için yeterli neden sayılmaktadır. Polis ve yargı kurumları. Bazı Avrupa ülkelerinde göçmenlerin veya azınlık mensuplarının, orantısız bir şekilde polis kontrolüne tabi tutuldukları ve bazen kolluk kuvvetleri tarafından ırkçı bir şekilde sözlü saldırıya uğradıkları, taciz edildikleri, hatta fiziksel olarak kötü muameleye uğradıkları bildirilmiştir. Bu insanların polis tarafından daha sıklıkla durdurulup aranmaları, eninde sonunda adalet sisteminin eline düşmeleri olasılığını arttırmaktadır. Avrupa daki cezaevlerinin hemen hepsinde bu nitelikte insanlardan fazlaca mevcut. Yargı sisteminde ayrımcılık konusunda uzman olan ve Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi araştırma direktörü Sebastian Roche a göre ayrımcılık ve adalet sorunu, toplumumuzdaki temel siyasal sorunlardan biridir, ve bu konuya hala fazla önem verilmemekte. Roche un ilaveten belirttiğine göre şirketler ayrımcılık yapıyorsa o devleti suçlayamayız; ancak, adalet sistemi ve polis ayrımcılık yapıyorsa devleti suçlayabiliriz. 13 Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe karşı Avrupa Komisyonu nun ülke bazındaki raporları da açıkça gösteriyor ki, en azından bazı ülkelerde polis memurları, ırkçı saldırılara veya nefret dolu ifadelere maruz kalanların şikayetlerini kayda geçmekte yeterince etkin değil. Şikayetleri çoğu zaman dikkate almıyor yada doğru ve düzgün bir şekilde tutanak hazırlamıyorlar. Diğer bazı vakalarda, toplumda görünürlüğü olan azınlık grubundan bir kişi ırkçı bir davranışa maruz kaldığı zaman şikayette bulunmak üzere polise başvurduğunda, kendisi zor durumda kalıyor, çünkü polis, ırkçı davranışta bulunduğu iddia olunan taraf hakkında soruşturma başlatmak yerine mağduru hırpalıyor. Üstelik, göçmenlere yada etnik azınlık grupları mensuplarına kötü davranmakla itham edilen polis memurları her zaman yargıya havale edilmiyor, edilseler bile bir sonuç çıkmıyor. 4. Fiilen hiçbir hakkı bulunmayan bir kesimin varlığı Hemen hemen bütün Avrupa devletleri, kamuoyundan gelen baskılar sonucunda, göçleri kontrol etmek ve gelenleri belirli insan gruplarıyla sınırlamak için ellerinden geleni yapmışlardır. Açıkçası böyle bir hakları da vardır. Ancak, Avrupa nın görece zenginliği ve sayısı giderek azalan yerli işgücü nedeniyle sürekli yeni istihdam olanakları yaratılmakta, bu da insanları daha fazla sayılar halinde bu ülkelere göç etmeye teşvik etmekte; sonuçta, kaçak göçmen sayısı artmakta, gelenler kontrollerden 13. Washington Post gazetesinde belirtilmiştir, 29 Nisan

20 kaçarak Avrupa da, geçici yada kalıcı, oturma izni almaktalar. Bütün bunlar Avrupa nın insan haklarını gözetmek ve hukukun üstünlüğünü sağlamak iddialarıyla uzlaştırılması zor bir durum yaratmakta. Yasadışı, düzensiz yada belgesiz göçmenler yarı gizli bir şekilde yaşamakta, bu da bu insanlar hakkında güvenilir bilgi edinilmesini zorlaştırmakta; ancak kesin olan şu ki, sayıları bir hayli fazla. AB Komisyonu nun tahminlerinden elde edilebilecek bazı ipuçlarına göre, 2005 ve 2007 yılları arasında 1,4 milyon kişi AB ülkelerinde kaçak olarak bulundukları için gözaltına alınmış, yaklaşık kişi sınır dışı edilmiştir. (AB dışındaki ülkelere ilişkin çok az veri bulunmakta, ancak en azından birkaç ülkedeki rakamlar hemen hemen bunlara yakın.) Yakalananların, toplam yasadışı göçmenlerin yalnızca bir bölümü olduğunu varsayarsak, açıkça milyonlarca kişilik bir nüfustan söz ediyoruz demektir. Açık olan başka bir şey de, bu nüfus yalnızca medeni ve siyasal haklardan değil, gerçek hayatta en temel insani haklardan bile mahrumdur. Aslında bu insanlar kelimenin tam anlamıyla hukuksuz dur: hukuk onları yakalamak ve sınırdışı etmekle tehdit ettiği için onlar da hukukun himayesini talep edememektedir. Bu gerçekliğin de onları işverenler açısından çoğu zaman daha cazip kıldığı ortadadır: kaynakların kısıtlı oluşu ve çarelerin tükenmesi ile, verilen para az yada koşullar güvensiz, sağlıksız veya aşağılayıcı olsa da, bulabildikleri işi ne olursa olsun kabul etmekten başka seçenekleri yoktur. Kısacası, her türlü sömürüye açık durumdadırlar. Ve aynı zamanda, yasadışı statülerinden dolayı toplumda diğer göçmenlerden daha da fazla istenmeyen kimseler haline gelirler - ama ortak yanlarından dolayı bu durum diğer göçmenlerin durumuna da gölge düşürür. Bu nedenle, kaçak göçmenler diğer göçmenlere benzer şekilde ancak çok daha büyük oranda, en tehlikeli, zor ve pis işleri yaparlar. Çoğunlukla çiftliklerde, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde, hizmet sektöründe (restoran, otel, temizlik işleri gibi) ve çok sayıda kaçak kadın göçmenin yaptığı gibi seks sektöründe çalışmaktalar. Kaçak göçmenlerin doğan çocukları çoğu zaman nüfusa kaydedilmez; bu çocuklar sonuçta doğuştan kaçaktırlar. Sağlık hizmetlerinde ve eğitimden yoksun olarak yaşamaya devam etmektedirler. Sokaklarda gecelemek zorunda kalanların sayısı giderek artmaktadır. Özellikle de, kaçakçılık ve insan ticareti ile uğraşan, modern kölelik uygulayan suç çetelerinin istismarına açık hale gelmektedirler. Kadın göçmen işçiler marjinalleştirilme, işlerini kaybetme ve ekonomik ve sosyal haklardan mahrum bırakılma gibi ilave tehditlerle karşı karşıyalar. Pek çok sanayi kolu eşit çalışmaya eşit ücret ödememekte, yasalar kadınları korumamaktadır. Eldeki bilgilere göre, kaçak kadınların şiddete maruz kaldığı pek çok vakaya rastlanmakta ve kadınlar, iğrenç bir suç olan insan ticaretinin başlıca mağdurları konumundadır. Tam olarak kaçak sayılmadıkları halde OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) ülkelerinde nüfusu e varan, Akdenize kıyısı olan ülkelerde sayıları daha da artan sığınmacılar, pek çok açıdan benzer bir konumdalar ve çoğu benzer tehlike ile karşı karşıyalar. Medyanın da körüklemesi sayesinde kamuoyu, bu insanların göç kontrollerinden kaçmak amacıyla iltica etmek istediklerini düşünmekte. Bu çoğu için geçerli olabilir; ancak, herkesin kişisel koşulları diğerilerinden çok farklı olabilir ve sadece siyasal mülteci olanlarla sadece ekonomik göçmen olanlar arasında geniş bir geçişli alan bulunur. Gerçek siyasal mültecilerin kendi serüvenleri 20

21 hakkında kesin kanıtlar sunabilmeleri pek çok nedenle her zaman mümkün olmasa da, ne yazık ki, Avrupa devletlerinde sığınmacılara, suçsuz oldukları kanıtlanıncaya kadar ( sahte sığınma talebinde bulundukları nedeniyle) suçlu muamelesi yapma ve aksini kanıtlama yükümlülüğünü de bu kimselere yükleme eğilimi ağır basmakta. Taleplerinin incelenmesi esnasında pek çok sığınmacı gözaltında tutuluyor ve serbest kaldıklarında bile çoğunun çalışmasına izin çıkmadığı gibi, asgari düzeyde sosyal güvenceden, o da sağlanırsa, yararlanıyorlar bu da yine büyük çapta, bu kişileri otlakçı olarak görmeye koşullanmış kamuoyu doğrultusunda yapılıyor. Bütün bunlar sığınmacıları kaçak göçmenlerle aynı konuma yerleştiriyor. Geçimlerini yasal yollardan sağlamaları fiilen engellenen bu insanlar, yasal olmayan yolları denemek ve seçmek zorunda kalıyorlar; ve herhangi bir şikayette bulunduklarında, kendi ülkelerine dönmekte özgür oldukları cevabıyla karşılaşabiliyorlar bu cevap, o esnada incelenme aşamasında olan iltica talepleri hakkında fiilen önceden verilmiş hüküm niteliğindedir. Görüldüğü gibi sığınmacılara da çok sınırlı bir yasal koruma sağlanıyor; onlar da kaçak göçmenlerle aynı suistismallere maruzlar. Her iki konumda da, gözaltına alınmalarından başka bir seçenek bulunmaması ve ülkeye yasadışı yollardan giren herkesi, hamile kadınlar ve küçük çocuğu olan aileler dahil, gözaltına alma eğilimi, bu durumu, yürürlükte olduğu beyan edilen Avrupa prensipleriyle daha da uzlaşmaz hale getirmektedir. İltica talepleri olumlu sonuçlananlar yada geçici oturma izni verilenler bile, kendi istekleriyle gitmedikleri takdirde sınırdışı edilecekleri korkusuyla çoğu kez kendilerini ülkeyi terketmek zorunda hissederler; buna neden, evsahibi ülkenin, anavatanlarından kaçmalarına neden olan koşulların sona erdiğine hükmetmesidir. Bu tür hükümler çoğu zaman tartışmalıdır; sağlam gerekçelere dayansa bile sonuçları çok gayriinsani olabilir; evsahibi ülkede büyümekte olan çocuklar, pek de tanımadıkları bir anavatan a gönderilme durumuyla karşı karşıya kalırlar. Milliyetçiliğe, Irkçılığa, Faşizme karşı ve Göçmenler ile Mültecilerin Desteklenmesi Avrupa Ağı (United), Avrupa ülkeleri sınırlarında veya gözaltı kamplarında sınırdışı edilmeyi beklerken hayatını kaybedenlerin listesini düzenli olarak yayımlar yılından günümüze kadar, örgütlü çeşitli kuruluşların yardımıyla, bu tür ölüm belgelenmiştir. Bu ölümlerin bir kısmı, hiç şüphesiz, doğal ölümlerdir ve hepsinden de Avrupalı yetkililer sorumlu tutulamaz. Yine de, bu şanssız insanların, en azından bir kısmının, Avrupa da açık seçik, tutarlı ve insani bir göç politikasının eksikliği nedeniyle; bazısının ise varolan ulusal politikaların müthiş bir vurdumduymazlıkla uygulanması sonucunda mağdur olduklarını görmemek mümkün değil. Örneğin, denizde boğularak hayatını kaybedenlerin içinde bulundukları ve deniz yolculuğuna elverişsiz teknelere, uluslararası insani yasalar gereğince, zamanında yardım gönderilebilseydi, bu insanların çoğu kurtarılabilirdi. Ölümlerin çoğunda, terk edilen ülkelerin de sorumluluğu paylaşması gerekir; bu ülkeler bu insanları engellemek için daha sıkı önlemler alabilirlerdi ve almalıydılar. 5. Paralel toplumlar Geçmişte, Avrupa şehirlerinde Yahudilerin yaşadığı mahalleler için kullanılmış olan getto terimi bugün etnik, dini, milli yada başka toplulukların yaşadığı dar kentsel 21

22 bölgeleri anlatmak için kullanılmakta; yerel nüfusun büyük çoğunluğunu meydana getiren bu topluluklar ulusal düzeyde azınlıkları oluşturmakta. Bu tür nüfus yoğunlaşmalarının mutlaka yada istisnasız biçimde, sağlıksız olduğu söylenemez. Bunlar geçmişte de pek çok toplumda alışılmış oluşumlardı; ve göçmen grupların evsahibi konumundaki ülkeye zaman içinde entegrasyonu açısından yararlı bir aşama oluşturmuşlardır. Ne var ki, bir mahalle sosyal ve ekonomik dışlanma (yada kendi kendini dışlama) sonucunda şehirden büyük ölçüde tecrit edildiği zaman, getto terimi çoğu kez aşağılayıcı bir anlamda kullanılmakta. Tipik gettolar, kötü koşulların hüküm sürdüğü, işsizlik ile çocuk suçlu oranı yüksek, şehir içi mahallelerdir. Şöyle de denebilir, içlerinde yaşayanların kendi yağlarında kavruldukları, ülkenin anadilini pek konuşamadıkları; yerli halktan kimselerin girmeye kalkıştıkları takdirde pek hoş karşılanmadığı ve kendilerini güvensiz hissettikleri; okullardaki sınıflarda yalnızca azınlıklara mensup çocukların bulunduğu ve bu çocukların ülkenin dilini akıcı bir şekilde öğrenip bu dilde okuyup yazmalarını sağlayacak maddi kaynaklardan yoksun bölgelerdir. Bu şablon, batı Avrupa şehirlerinde sık görülmeye başlanmıştır. Bu durum ise, göçmenler ve azınlıklar hakkında pek çok Avrupalının dile getirdiği korkuyu ve kızgınlığı daha da arttırmaktadır. Kızgınlık ve düşmanlığı besleyen bir başka unsur da, bu toplulukların tecrit edilmeyi kendi istekleriyle seçtikleri ve toplumun geri kalanıyla teması en aza indirerek ve hatta şehirde giderek daha da kümeleşerek, paralel bir toplumda yaşamayı özellikle istedikleri kanaatidir öte yandan, söz konusu topluluklarda yaşayan bazı kimseler, evsahibi toplumun kendilerini reddettiğini ve tecrit ettiğini düşünmektedir. Gerçekte, gettolar ve paralel toplumlar, her zaman değil ama bazen bir arada bulunabilen iki ayrı olgudur. Çoğu zaman getto tek ırka dayanmaz, içiçe yaşayan ve çoğu da aralarında husumet bulunan farklı azınlık mensuplarından oluşur. Aynı şekilde, paralel toplumlar bazen çoğrafi olarak yayılmış olabilir, daha geniş bir toplum kesimiyle içiçe ancak gerçek sosyal teması en aza indirerek yaşayabilirler. Paralel toplumlar oluşması çeşitli tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Birincisi, sosyal ve ekonomik yoksunluk, huzursuzluğa ve kargaşaya yol açabilir; bunun nedeni de her zaman kültürel yada dini mağduriyetler değildir. İkincisi, açık bir toplumun içindeki kapalı bir toplulukta yetişen daha iyi eğitimli yeni orta sınıf, daha üst sosyal katmanlara doğru yükselme imkanı olmadığından hınçlanabilir ve bir tür kültürel şizofreni ye kapılabilir. Bu grubun mensupları radikalleşmeye yatkındır. Üçüncüsü, kapalı olma özelliklerinden dolayı paralel toplumlar, suç faaliyetleri için ve bazı durumlarda terör örgütleri için bir paravan oluşturabilir (bakınız, bir sonraki bölüm). Açıkça görülüyor ki, böyle bir tecrit, tecrit edilen toplulukla onu çevreleyen geniş toplumun birbirlerine yabancılaşmalarına katkıda bulunmakta, ve, birlikte yaşama anlayışına hiç uymamaktadır. Bu olgu, planlı çok kültürlülük politikalarının sonucu olsun olmasın, bütün ciddi entegrasyon politikaları bunu yenmeyi hedeflemelidir. 22

23 6. Aşırı İslami akımlar İslamiyet Avrupa da yıllardan beri vardır; buna rağmen ABD deki 11 Eylül terör saldırıları, sonrasında Avrupa da yer alan benzer önemli saldırılar (Mart 2004 te Madrit te; Temmuz 2005 te Londra da; bir dizi halinde Moskova da, en son olarak da Şubat 2011 de Domodedovo havaalanında yer alan saldırılar) terörizmin bizzat İslamiyetin bir özelliği olarak algılanmasına yol açmıştır. Hatta bazen bütün Müslümanlar terörist değildir ama bütün teröristler Müslümandır gibi iddialarda bulunulmaktadır. Resmi istatistikler ise başka gerçeklere işaret etmekte tarihli bir Europol raporunda, 2008 yılında AB ülkelerinde yalnızca bir tane İslami terör saldırısı olduğu halde, İslami terör dünya çapında hala en büyük tehdit olarak görülmekte. Dinden ziyade ayrılıkçılık, AB de yer alan çoğu saldırının görünürdeki nedeni olmaya devam ediyor şeklinde bir sonuca varılmış; aynı raporda bir yıl sonra 2009 da, Müslüman teröristler AB üye ülkelerini gelişigüzel terör saldırılarıyla ve ayrım yapmaksızın toplu ölümlerle tehdit ettikleri halde, İslami teröre dayanarak yapılan tutuklamalar (110) 2008 yılına göre yüzde 41 azalmış, 2006 dan beri görülen düşme eğilimi sürmüştür 14 deniliyor. Bununla birlikte, terörizmin sonuçları sadece yapılan saldırı sayısı ile ölçülemez; daha çok, neden olduğu ölüm sayısı ve her şeyden çok, terörün toplumu sarsmada ne derece başarılı olduğu ile ölçülür; toplumu, korku ortamı yaratarak ve eğer mümkünse - saldırıyı yapan grubun, ideolojilerine destek kazanmayı ve aralarından faaliyetlerinde kendileri için çalışacak yeni elemanlar edinmeyi ümit ettikleri kesimi radikalleştirmeye ve genişletmeye yarayacak tepkiler uyandırarak sarsarlar İslami terör için bu, Avrupa da yabancılaşmış olan Müslümanlar, İslam dünyasında ise Batı ya öfke duyan kesimdir. Bu kriterlere göre değerlendirildiğinde İslami terör günümüz Avrupa sında açıkça en etkili ve en büyük tehlikedir. Geçtiğimiz on yılın başlarında yapılmış olan birkaç saldırının neden olduğu çok sayıda can kaybı ve olası saldırılara karşı hem El Kaide gibi İslami grupların hem de ABD ve Avrupalı yetkilerin tekrarladığı ve hepsi de kapsamlı olarak medyada yer alıp tartışılan ve İslam-karşıtı propagandacılar tarafından da yorumlanan uyarılar, toplumu, radikal ve militan İslamiyeti güvenliği tehdit eden başlıca unsur olarak görmeye sevk etmiştir. Böylece, İslami aşırı akımların varlığı yalnızca terörist tertipler yada şiddetin açıkça savunulması değil, batı değerlerini lanetleyen yada (çoğu zaman, tam karşılığı olmasa da, kutsal savaş olarak tercüme edilen) cihat çağırısında bulunan gruplar ve hatipler de Avrupa da Müslümanların ve Müslüman olmayanların barış içinde birlikte yaşayabilmeleri açısından, sırf Müslüman olmayan kesimde Müslümanlara karşı duyulan korku ve kızgınlığı perçinlediği ve haklı çıkardığı için bile, ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. 7. Demokratik özgürlüklerin kaybedilmesi Kontrolsüz göç akınları altında ezilecekleri ve/veya İslami teröristlerce katledilecekleri kabusuyla yaşayan Avrupalılar, devletlerinden kendilerini 14. Europol, TE-SAT 2010, AB de Terörizm Durumu ve Eğilimleri Raporu,