Sanat ve Kuram Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 HÜSEYIN KÖSE: Şair ve akademisyen te Antep te doğdu yılında Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü nden mezun oldu te İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi nde Pierre Bourdieu üzerine hazırladığı teziyle doktorasını verdi. Değişik dönemlerde Varlık, Sombahar, Bir Yeni Biçem, Akatalpa, Bireylikler, Mühür, Berenis in Saçı, İnsan, Lacivert, Öteki-siz, Şiir Ülkesi, Şiiri Özlüyorum, Sınırda, Akköy, Sincan İstasyonu, Yeniyazı, Karayazı, Ayrım, Ünlem, Edebiyatta Üç Nokta, Zalifre Yazıları, Hâr, Kurşun Kalem, Koridor, Sokak Şarkıları, Yaratı, İle, vb. dergilerde şiir ve şiir üzerine yazıları yayımlandı yılında ilk şiir kitabı Üzülmüş Evler Kraliçesi ile Arkadaş Zekâi Özger Şiir Ödülü ne değer görüldü. Dosya, 2000 yılı Eylül ayında Mayıs Yayınları tarafından kitaplaştırıldı. Şairin Mahvedici Melek isimli ikinci şiir dosyası ise 2003 Orhon Murat Arıburnu Şiir Ödülü ne değer görüldü. Bu ikinci dosya da yaklaşık dört yıl aradan sonra, 2007 yılı Nisan ayında İlya Yayınları tarafından yayımlandı. Şairin üçüncü şiir kitabı Orada Olmayan Adam, 2010 yılı Mayıs ında Artshop Yayınları tarafından basıldı. Kitap önce 2010 Kuşadası Mavi Güvercin Ödülü nü, ardından 2010 Behzat Ay Yazın Ödülü nü aldı. Dördüncü kitabı Unutma Mesafesi, 2011 yılında Yeniyazı Yayınları tarafından basıldı; son şiir kitabı Taşlara Düğüm ise, 2015 yılı Mart ayında Yasakmeyve Komşu Yayınları tarafından yayımlandı. Köse nin şiir kitapları dışında yayımlanmış diğer çalışmaları ise şunlar: Bourdieu Medyaya Karşı, Papirüs Yayınevi, İstanbul 2004; Medyatik Paradigma, Yirmidört Yayınevi, İstanbul 2006; Alternatif Medya, Yirmi Dört Yayınevi, İstanbul 2007; Medya ve Tüketim Sosyolojisi, Ayraç Yayınevi, Ankara, 2010; Medya Mahrem: Medyada Mahremiyet Olgusu ve Transparan Bir Yaşamdan Parçalar (Ed.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2011; Flanör Düşünce: Arkaik Dönemde ve Dijital Medya Çağında Aylaklık (Ed.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012; Eric Dacheux, Kamusal Alan (Çev.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012; Kara Perde: İran Yönetmen Sineması Üzerine Okumalar (Ed.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014; Şovenist İnşa: Medya Gösterisinin Ahlaki Kapsama Alanı Üzerine Eleştirel Metinler, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014; Skolastik Fantazya: Hayalden Endüstriye Popüler Kültür Odağında Masal Okumaları (Der.), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, HÜSEYİN KÖSE

3 Şair ve Taifesi Hüseyin Köse

4 Ayrıntı: 947 Sanat ve Kuram Dizisi: 47 Şair ve Taifesi Hüseyin Köse Yayıma Hazırlayan Mehmet Celep Son Okuma Derviş Aydın Akkoç Hüseyin Köse, 2015 Bu kitabın tüm yayın hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Pierre-Hugues Hétu / EyeEm / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım, 2015 Baskı Adedi 1000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

5 Şair ve Taifesi Hüseyin Köse

6 SANAT VE KURAM DİZİSİ BLUES TARİHİ Şeytan ın Müziği Giles Oakley TANGO Tutku nun Ekonomi Politiği Marta E. Savigliano SANATIN İCADI Bir Kültür Tarihi Larry Shin SANAT VE PROPAGANDA Kitle Kültürü Çağında Politik İmge Toby Clark FOTOĞRAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanatın Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEBİYAT KURAMI Giriş/Genişletilmiş 2. basım Terry Eagleton EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNELİ Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLERİ İğrençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva KATİLLER, SANATÇILAR VE TERÖRİSTLER Frank Lentricchia & Jody McAuliffe GÜRÜLTÜDEN MÜZİĞE Müziğin Ekonomi Politiği Üzerine Jacques Attali GÜZELLİK SEMPTOMU Francette Pacteau RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK İlk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTETİK Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ARAP DÜNYASINDA MÜZİK Tarab Kültürü ve Sanatçılığı A.J. Racy ATEŞ VE GÜNEŞ Platon Sanatçıları Niçin Dışladı? Iris Murdoch GERÇEĞİN GERİ DÖNÜŞÜ Yüzyılın Sonunda Avangard Hal Foster SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert SANATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto KURMACA NASIL İŞLER? James Wood GÜLERYÜZLÜ SOHBETLER Mehmet Güleryüz ZORAKİ GÜZELLİK Hal Foster ANALİTİK RESİM ÇÖZÜMLEMELERİ Leyla Varlık Şentürk İNATÇI BİR BAHAR Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat Vecdi Erbay SIRADAN OLANIN BAŞKALAŞIMI Arthur C. Danto BUNU BEN DE YAPARIM Christian Saehrendt SANAT DÜNYALARI Howard S. Becker ARABESK Uğur Küçükkaplan ROMAN KURAMINA GİRİŞ Zekiye Antakyalıoğlu YAZMA CESARETİ Nihan Kaya HİÇLİĞİN ÖZGÜRLÜĞÜ Ceren Selmanpakoğlu TEKNOLOJİ-İNSAN BİRLİKTELİĞİ Selçuk Artut İKTİDARSIZLIĞIN İKTİDARI VE SANAT Emre Zeytinoğlu MARX'IN KAYIP ESTETİĞİ Margaret A. Rose Edebiyatta ve Felsefede VAROLUŞÇULAR VE MISTIKLER Iris Murdoch ŞİİR NASIL OKUNUR Terry Eagleton YALNIZ ŞİİR Şeref Bilsel

7 Şairler ( ) Derin balçıklarda ufak paralar René Char

8

9 İçindekiler Önsöz Şiir İçin Prelüd ya da Yeni Bir Suskunluk Estetiği ve Arınma Birinci Bölüm Şair ve Meleği Şair ve Aporia ları I Şair ve Aporia ları II Şair ve Aporia ları III Şair ve Aporia ları IV Şair ve Aporia ları V Şair ve Meleği I Şair ve Meleği II İkinci Bölüm Şuara ve Diğer Melekler Bir Sayıklamanın Kimliği: Arkadaş Z. Özger Şiiri Üzerine Birkaç Söz Yara lı Dilin Omuzlarından Kalkınan Bir Şair: Gökhan Arslan Araf ın Şairi Terk Etmesi Yerel Ufkun Soylusu: Ülkü Tamer Gözün Perdesiz Bakışı Cihat Duman Şiiri ya da Akılla Sevme nin Pişmanlığı Yavuz Türk Kumaş ının İlk Metresi Huzursuzluğun Lirik Bilge liğinde Bir Şair: Ay ve Işığı Garantili Tuna Kiremitçi ya da Şairin Mesleği Modern Zamanların Gecikmiş Göçebesi: Mani Hayy

10 Şeref Bilsel in Şiiri ya da Karmaşası Bol Bir Şairin Neşesi Kırık Divanı.119 Su Karası ndan Buz Kiri ne Mutlucan Güvendir Şiiri Üzerine Birkaç Şey Üçüncü Bölüm Şair ve Kavgası Vitrinde Mahrem Var Makamında Hüseyin Peker e Açık Mektup Sonrası Şiir ya da Atımlık Barutların Çokluğu a Alınlık Son Dönem Şiirimizde Poetik Kriz Gereksinmesi Üzerine Çok Şeyin Unutulacak Kadar Değerli Olduğu Bir Zamanda Birkaç Satırın Hükmü Ne Ki? Bir Tek Dize siz Dize Dergisi Üzerine Bir Tek Tümcesiz Bir Düzyazıya Tek Celsede Nasıl Yanıt Verilir? ya da Kendini Harcanmış Hisseden Bir Üçüncü Kemanın Koral Bir Tınıyla Attığı Tirada Alınlık Şimdi Kötü Adamın Kim Olduğunu Bulmaya Çalışalım Şiire Non-Aseptik Bakışın Kritiği İçerde Şiir Dışarda Hayat Var ya da Ekonomi Politik Olmadan Şiir Ne İşe Yarar? Dördüncü Bölüm Şair ve Duruşması Şair Ses ve Duyguları Montajlar Filmin Şiir Çekiminde Bir Gezinti: Orada Olmayan Adam Unutma Mesafesi Üzerine: Şair, Yaralı Dilde Kekeme Şarkılar Söyleyen Biri Taşlara Düğüm Kitabı Üzerine: İyi ki Elimizde Her Anlama Gelebilen Sözcükler Var Olamamak ya da Dağılgan Bir Hevesle Yazmanın Erdemi

11 Önsöz Şair ve Taifesi toplamı içinde yer alan metinler, son on yıllık bir yazınsal mesainin ürünü. Denemeden tartışmaya, eleştiriden irdelemeye, söyleşiden karşılıklı duruşmaya kadar farklı yazınsal türleri bir araya getiren bu metinlerin çoğu, değişik dönemlerde cereyan etmiş olan edebiyat/şiir olaylarına ve tartışmalarına odaklanıyor. Şairler üzerine düşünme, şiirin eti ve kemiği üzerine düşünmedir bir bakıma. Şayet genel olarak sanatçının, yazdığı dönemlerin dışında da bir huzursuzluğun bilinci olduğu varsayımına arka çıkılabilirse; şair, şiir yazmadığı zamanların dışında da, örselenmiş hayatının dolaysız ve kaçınılmaz bedeli olarak, düzyazının sınırları içine taşan duyarlığının hesabını vermeli; türler, uzaklıklar arası gezinişinin esaslı bir iç dökümünü de yapabilmelidir kuşkusuz. Var olduğumuzu ileri sürdüğümüz her an, aslında 11

12 kendimizi bir türlü var edemeyişimize ilişkin ölümcül çaresizliği itirafa zorlandığımız bir an dır. Necatigil in deyimiyle; Söyleriz ve zamanla söylediklerimizden eksile eksile daha fazlasını söyleme cesaretini gereksiniriz her keresinde. Biliriz ve bildiklerimizin pek ehemmiyetsiz şeyler olduğu cılız hükmü karşısında ansızın zihnimizde beliriveren mutat bir kuşkuyla daha fazlasını bilmeye yöneliriz hep. Ve bu amansız döngü, hızından hiçbir şey kaybetmeden böylece sürüp gider Biz uzak-yakın mesafeler katettiğimiz vehmine kapıldıkça, farkında olmadan mutlak bir yüksüzlüğü yekinip sırtlandıkça, yorgunluğumuz daha da artar nedensizce; zira omzundan kalkındığımız kırık dökük düşünce uçlarının dilimizde, güven telkin etmez kelimelerimizde hüküm süren karmaşası da artmıştır tedricen Kendi tekil varlığımız/ vazgeçilmezliğimiz için güvenli bir sığınak yaratma arayışı içinde olduğumuz ve bu yolu genellikle de bir başımıza açtığımız her keresinde ise, yazdığımız şiirin elle tutulur, dile gelir bir yanı olsun isteriz umutsuzca Bu nedenledir ki, aslında biz, süreğen bir umutsuzluk hali içre yaşayadururken yazdığımız şiirlerin gelecekteki umutlarıyla yaşarız. Tüm bunlar olup biterken, size ait son derece kişisel fotoğraf albümünüzün yanında eleştirmen kılığına girmiş bir ikinci suretin, bir garabet nesnesinin sizden izinsiz yanınızda ansızın peyda olması kadar umutsuz bir şeydir, şairin meleğinden/iblisinden söz etmesi de Ben işte bu görece küçümen kitapta, biraz da bundan söz açmaya cüret ettim. Herkesin söylediklerinize değil de, asıl yanınızdaki şekilsiz karaltıya odaklanmasının son derece manidar vahametine gelince: Söz konusu görüntünün, her an tüm şiirsel coşkuyu bastırmaya, üstüne çöreklenip onu yok etmeye teşne duruşunu saymazsak, arada bir olumlu çağrışımları da olur bu türler arası bakışmanın, karşılıklı duruşmanın elbet... Sözgelimi bir zaman sonra, kimi edebiyat-şiir mahfillerinde, şiirlerinin azıcık kabası alınıp sıvası döküldüğünde, fazladan neler söylemiş acaba şair şuara taifesi üstüne? diye soracak birkaç meraklı âdemoğlu bulunur. Dahası, biraz tanıyanınız soranınız çıkar etrafta, kimi de adınızı duyar duymaz unutanınız. Zamanla, tanıyanlar için yeniden ve süreğen bir unutkanlık olup çıkar siluetiniz, unutmayı seçenler içinse, kötü anıların ansızın bastıran karanlık havası gibi bir hava, o zoraki hatırlayış/kendini hatırlatış biçiminin hayaletsi görüntüsü beliri- 12

13 verir kafalarda yeniden... Her nasılsa masadaki varlığınızdan bir kez hoşnut kalındığında, sizi kolunuzdan tutmaya çalışarak bir süre daha oracıkta alıkoymak isteyenler de çıkabilir arada üstelik. Bu tür şirinlikleri, acı tatlı sürprizleri olur yani sizin anlayacağınız şair şuara takımı üzerine konuşmanın. Oysaki bilmezler; açtığınız bu tek kişilik hesabı yine tek başınıza kapatmayı istediğinizi... Yani şiirin soluğuyla her karşılaşmanızı bir tür kanlı muharebeye dönüştürdüğünüzü kendiniz için. Velhasılıkelam, ya sarhoşsunuzdur adamakıllı ya da usulü dairesince çizilmiş bir çemberin dışında bir yerde mütemadiyen dönmektedir başınız Tüm bunlar, Söz ün büyüsüne kapılıp gitmiş birisi için ne ifade eder? Yağmurların çıngıraklı sesiyle aynı hızda toprağa damlayabilmek, düş gücünün hayatı erginleştiren iklimine açılan patikaları büyük bir şevk ve heyecanla adımlayabilmek gibi bir şeyleri belki. Ya da sözcüklerin büyülü dünyasında haz içinde yitip giderken kendi tekdüze yaşamsal hakikatinin daraltıcı, boğucu gramerinden kurtulabilmeyi bir ölçüde... Ama her halükârda şiir ya da şairler üzerine konuşmayı seçmiş olmak, tekinsiz olanın terkisinde farklı deneyimsel alanlara doğru açılmaktır ve kaybolmak asılsız şimdide; coşkudan arınmış varlığın donuk, islimli tabula rasa sı içinde daha da güvencesiz kılınmış bir derinlik iması Ezcümle, yalnızca beyaz kâğıtların pütürlü yüzeyi üzerinde kimi şenlikli seslerin kilden gövdesine tutunarak gitmek için değil, gündelik yaşamın hırgürü içinde kalplerin daralmış çemberini parçalamayı umarak, çaldığımız kapıların ardında yine kendimizin olduğunu bilip rahatlayabilmek için hazırlandı bu küçük kitap. Çemberin dışında konaklamayı seçmiş birisi olarak, şairin kemiğine tuttuğum aynayı kalemin sivrilmiş ucunda köreltmeyi seçerek Hüseyin Köse İstanbul, Haziran

14 Şiir için Prelüd ya da Yeni Bir Suskunluk Estetiği ve Arınma 14 Bilgisizlik, bilgiden sonra gelen aşamadır. İç deneyime girebilmek için, bilgiyi temsil eden söylemin durması ve bilgisizliği temel alan sessizliğin başlaması gerekir. George Bataille George Bataille, ünlü yapıtı İç Deney de, bilgiyi, özellikle de pozitif bilgi kavramını, yaratıcı sanatsal pratik yoluyla edinilmiş tinsel deneyim sürecinin dışında tutarak, reel dünyayla kurulacak etkileşimsel ilişkide yeni bir sessizlik-söz diyalektiğinin kaçınılmaz gerekliliğine vurgu yapar. Söz konusu diyalektiğin geçerli kılınacağı yegâne alan olarak da sanatı, yaşamsal hakikati açıklamaya yönelik her tür bilgisel formun hükümsüz kılındığı, adeta bilgisel kaybın güvencesi haline gelmiş olan şiir sanatını göste-

15 rir (1995: 157). Ne ki, yine tam da bu yüzden, Bataille ın düşüncesine göre, iç deneysel bir etkinlik biçimi olarak şiir, anlamsal kaybın da bir güvencesini sunması yüzünden, toplumsal dünyayla iletişimsel/uzlaşımsal bir bağ kurmayı da başaramaz. Onun, yani şiirin değeri, doğası gereği, yalnızca verili olanın içerdiği geçerlilik iddialarını aşındırmasında değil; yaşamın sabit, değişmez ve sürekli olana tekabül ettiği varsayılan çizgisel gelişimini şüpheci bir şekilde karşılamasında yatar. Yani rastgeleliğin ve çelişkilerle yüklü bir yaşamsal pratiğin, her koşulda, doğrulanması ve sınanması olanaksız deneyimlenmesinde. Şiir gerçeklikler inşa etmez, daha ziyade belli bir amaçla yapılandırılmış anlamsal ve söylemsel çerçeveleri imha eder. Yine aynı nedenledir ki, Bataille a göre şiir, sadece onarıcı bir yıkımdır. Gururlu bir sersemliğin zamandan kopardığını çürüyen zamana (geri) verir (1995: 115). Açıktır ki Bataille ın düşüncesine göre, şiir modernliğe zıt bir karşı modernlik algılamasıdır. Yaşamda olup biten şeyler hakkında doğru ve değişmez bir bilgi edinilemez, olsa olsa, cereyan eden olaylarla ve genel olarak dünyayla ilgili imajların yerleşik birer izlenim ve kanıya dönüşmesi engellenebilir; söz yardımıyla yaratılan yaşamsal gerçeklik düzeneği, algılamada belli bir kesinliğe ve açıklığa kavuşur kavuşmaz, yine söz kaynaklı bir başka yeni söz dalgasıyla altüst edilir; ilerleme denen şey de budur zaten: Sembolik bir düzenin, yerini başka bir sembolik düzene bırakması. Valéry nin dediği gibi, sesle anlam arasındaki duraksama dır şiir; yani bir yönüyle, her tür sembolik düzenlemenin yadsınışı. Şu halde şiir praksisi, imledikleri şeylerle tüm bağlarını koparmış bulunan sözcükler yardımıyla yapılan sosyal/sembolik bir düzenleme değil; dünyasal hakikate ilişkin sözcük ve sembolleri suskunluğa ve nihayetinde ölüme bitiştiren sonsuz bir aranışın çekiciliğinden kaynaklanır. Bu yüzden de onun kökleri, her türlü iletişimsel kurgunun yokluğundadır, dünyevi uzlaşmazlıktan kaynaklanan hiçbir sorunu çözme amacı taşımaz. Bu anlamda Dostoyevski nin deyimiyle, şiir eninde sonunda saçmalıktır ve olsa olsa ancak düzyazıda küstahlık sayılacak şeyleri kabul ettirebilir (1984: 49). Bataille, şiiri sözcüklerin kurban edilmesi (1995: 15) olarak görürken; Mallarmé onu bilinçaltı ritmik bir düzene taşımıştır (Müldür, 1998: 67). Her iki halde de, şiirsel praksis toplumsala karşı bir kaçış/karşı çıkış çizgisi yaratmaya ya- 15

16 rar. Sembolik bir düzenin yokluğu ise, beraberinde toplumsala uymanın sistemli ve kurallı bilgisinden çok; ona karşı koymanın gönüllü hoşnutsuzluğunu getirir. Artık bu noktada, şiir, ne olursa olsun, Tanpınar ın da vurguladığı gibi söylemekten ziyade bir susma işidir, susmanın gizil gücü ve zenginliğidir. Ve şair susarak, içine doğduğu evreni ve kendisini çevreleyen toplumsal yörüngeyi polifonik (çok sesli) bir yankılamayla aşan kişidir. Blanchot nun da vurguladığı gibi, aşmak sözcüğü şiirin gereksinme duyduğu sözcüklerden biridir. Aşmak, ötesine geçmek demektir, ancak bizim ötemize geçen şeyi destekleyerek, ondan caymadan ya da onun ötesinde hiçbir şey amaçlamadan (Blanchot, 1993: 112). Şu halde, şairin susmayla aştığı şey, aynı zamanda hem kendisini çevreleyen verili olanın reel dünyası ve ampirik bilgisi, hem de bizzat toplumsal bir varlık olarak insan ın kendisidir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, toplumsal dünya bilgisini doğrudan doğruya onun ürünü olan semboller dizisiyle aşmaya kalkışmak, yeni bir semboller düzeninin gizli çağrısına kulak vermek demek olacağından, şiirsel praksise özgü bir yaratıcı girişim sayılamaz. Blanchot nun, burada, aşmak sözcüğüyle kastettiği şey, dünyayla girilen iletişimde eksikliği duyulan somut/fiziksel/fiili bir ilişki gereksinmesi değil, bizzat insana özgü sonsuz ve sonrasız bir anlam arayışının bahtsız kılınmış çaresizliğidir. Bu anlamda, yalnızca şair değil, aynı zamanda tüm insanlar, bağrına yerleştikleri toplumsal/yaşamsal evrenin anlamlı bütünlüğü içinde, ortada hiçbir saçmalık ya da anlamsızlık sezinlemedikleri halde bile, içsel bir deneyim gereksinmesi olarak kendi varlıklarında sınamaya ve doğrulamaya cesaret ettikleri anlamsal arayışları kadar büyüktürler. Bu sonsuz aranışı eşsiz ve yüce kılan şey de, bizzat aşma eyleminin kendisini, insan için süreğen ve çaresiz tek varoluş biçimi olarak benimsemiş olmalarıdır. Var olmanın en doğal tasavvuru ise, bu eylemi bir yazgıya dönüştürmesinde bulur anlamını. Çünkü Blanchot nun da dediği gibi: İnsan aşılması gereken bir şeydir; bu, insanın insana ait bir öteki dünyaya ulaşması gerektiğinden değil; (aksine) ulaşılacak hiçbir şeyinin olmamasındandır (1993: 112). Apaçık biçimde söylenmese de, burada altı çizilen şey, ötekinin dünyasına ulaşmayı bir erdem ölçüsü haline dönüştürmenin imkânsızlığı değil; tastamam dudakların ve tüm uzuvların 16