Koç Üniversitesi. Geleceğimiz İçin Bilim: Yeni Enerji Teknolojileri SAYI 7 YIL 2012 KOÇ ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA DERGİSİ

Transkript

1 Koç Üniversitesi SAYI 7 YIL 2012 KOÇ ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA DERGİSİ Geleceğimiz İçin Bilim: Yeni Enerji Teknolojileri

2

3 Fener Dergisi, temel olarak, Koç Üniversitesi ndeki araştırma aktiviteleri ve olanakları hakkında toplumu bilgilendirmek amacıyla çıkarılan bir dergidir. Fener vasıtasıyla ayrıca Koç Üniversitesi ile diğer akademik kurumlar, kamu ve özel sektör kuruluşları arasında iletişimi ve işbirliğini artırmayı, ortak araştırmaları özendirmeyi de hedefliyoruz. Geçmiş senelerde olduğu gibi, akademik yılı da hem Koç Üniversitesi nde yapılan araştırmalar hem de öğretim üyelerimizin elde ettiği başarılar açısından oldukça zengindi. Kısaca özetlersek, toplam 15 öğretim üyemiz, ikisi TÜBİTAK Bilim Ödülü olmak üzere, bu yıl da ulusal ve uluslararası ödüller aldı. Avrupa Araştırma Konseyi tarafından ilk kez Türkiye den, üniversitemizden yapılan bir başvuru, Fikirler Özel Programı Başlangıç Düzeyi Bağımsız Araştırmacı Desteği ne layık görüldü. Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi (KÜTEM), Tüpraş ın verdiği destekle Koç Üniversitesi nde kuruldu. Biyomedikal Bilimler ve Mühendislik ve Tasarım, Teknoloji ve Toplum alanlarında iki yeni disiplinlerarası yüksek lisans programı başladı. Hukuk Fakültesi, Türkiye de Montreal Sözleşmesi ni ele alan ilk konferansı düzenledi. Bu gelişmelere ait detayları, Haberler bölümümüzde bulabilirsiniz. Dergimizin bu sayısının ana teması sürdürülebilir enerji kaynakları. Günümüzde, fosil yakıt tüketiminin insan ve doğa sağlığını tehdit etmesi, petrol yataklarının hızla azalması, küresel ısınmanın artması, tüm dünya ülkelerinin temiz enerji politikalarına yönelmesiyle enerji konusunda yapılan araştırmalar daha da önem kazandı. Bu anlamda, dergimizin Bakış Açısı bölümünde, Tüpraş Genel Müdürü Yavuz Erkut, Tüpraş ta enerji üzerine yapılan Ar-Ge çalışmalarını ve Koç Üniversitesi yle işbirliğini anlatıyor. Dergimizin Profil bölümünde, KÜTEM Direktörü Can Erkey merkezin amaçlarını ve araştırma alanlarını özetliyor. Yine aynı konuyla ilgili olarak Kimya ve Biyoloji Mühendisliği Bölümü nden Seda Keskin yeni nesil nano-gözenekli malzemeleri kullanarak doğal gaz, hidrojen gibi temiz enerji kaynaklarını verimli, güvenli ve ekonomik halde depolamayı hedefleyen çalışmaları konusunda bilgi veriyor. Son olarak, Şuhnaz Yılmaz Özbağcı, Metin Türkay ve Belgin Şan Akça, Yakından Bakış bölümünde, Türkiye nin Enerji Verimliliği Haritası ve Hedefler isimli kapsamlı araştırmalarını tanıtarak, Türkiye nin enerji kaynaklarını daha verimli kullanması ve enerji alanında dışa bağımlılığını azaltması için nelere öncelik verilmesi gerektiğini tartışıyorlar. Dergimizin bu sayısında, enerji ana temasının yanında oldukça ilginç ve okuması keyifli popüler bilim yazıları da yer alıyor. Örneğin, Psikoloji Bölümü nden Fuat Balcı insanlarda zaman algısı ve bunun verdiğimiz kararlar üzerindeki etkisinden bahsediyor. Makine Mühendisliği Bölümü nden Kerem Pekkan çocuk kalp hastalıkları üzerine yaptığı çalışmalarda mühendislik ilkelerini kullanarak nasıl yeni tedavi yöntemleri geliştirdiklerini anlatıyor. Fizik Bölümü nden Menderes Işkın neden bilim insanlarının aşırı soğuk atomik sistemler üzerine çalıştığı ve önümüzdeki yıllarda bu çalışmalardan neler öğrenilebileceği konusunda bizi aydınlatıyor (Fizik alanında verilen en son Nobel ödülünün bu alanda olduğunu biliyor muydunuz?). Matematik Bölümü nden Emre Alkan bizi sayıların dünyasında ilginç bir yolculuğa çıkarıyor ve neden doğanın kitabı yazılırken matematiksel bir dil kullandığını anlatıyor. Bilgisayar Mühendisliği Bölümü nden Alptekin Küpçü ise, aynı matematiksel dili kullanarak, siber güvenlik ve kriptoloji üzerine yaptıkları çalışmaları tanıtıyor. Türkiye ve dünya gündemindeki güncel konular hakkındaki yazılar da dergimizin içeriğine renk katıyor. Örneğin, Yakından Bakış bölümünde Hukuk Fakültesi Dekanı Bertil Emrah Oder Türkiye gündeminin en sıcak konularından biri olan anayasal reform ve yeni anayasa için Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyeleri tarafından hazırlanan Anayasa Teknik Raporu hakkında bilgi veriyor. Hukuk Fakültesi nden Zeynep Derya Tarman ise, yine dünya gündeminde çok tartışılan bir konu olan, küreselleşme ve onun sonucu oluşan haksız rekabete dikkat çekiyor. Ekonomi Bölümü nden Şebnem Kalemli Özcan bankalar arası finansal entegrasyonun ülkeler arası iktisadi dalgalanmalara etkisini açıklıyor. Finans Bölümü nden Oğuzhan Özbaş ise, yazısında şirketlerin bağımsız yönetim kurulu üyeleri atamalarını zorunlu kılan uygulamaları eleştiriyor ve Sermaye Piyasası Kurulu nu bu tip basmakalıp yaklaşımlara karşı uyarıyor. Türkiye gündeminde çok tartışılan konulardan bir tanesi de arkeolojik ve tarihi alanların baraj gölleri altında yok olması. Gül Pulhan, Ilısu Barajı nın yakında su altında bırakacağı Dicle bölgesindeki Gre Amer de yaptıkları arkeolojik kazı çalışmaları ve sonuçları hakkında bilgi veriyor. Fener Dergisi nin bu sayısını okumaktan zevk alacağınızı umuyor, her türlü soru ve yorumlarınızı bekliyoruz. Bize adresinden ulaşabilirsiniz. Yayın Kurulu Fener Dergisi YAYIN KURULU 1

4 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER KÜTEM ile Enerji Teknolojileri Geliştirmek Gelecek Enerjide Gizli Beyindeki Saate Dayalı Karar Optimizasyonu Yaşama Değer Katan Mühendislik Çözümleri Anayasal Reform Yolunda Türkiye Sanal Varlığınızı Güvence Altına Alın! Krizin Domino Etkisi Haksız Rekabet İlkeleri Küreselleşebilecek mi? Dünyamızı Kurtaracak Keşifler Aşırı Soğuğa Hâkim Olmak, Ama Neden? Kurumsal Yönetim Bir Kalıba Sığar mı? Teorinin Doğuşu ve Felsefesi

5 Türkiye nin Enerji Verimliliği Haritası ve Hedefler Gre Amer de Ayakta Kalmak Haberler Koç ta Yaz Araştırma Programları Koç Üniversitesi nde Araştırma Projeleri Ödüller KOÇ ÜNİVERSİTESİ ADINA SAHİBİ Umran İnan, Rektör GENEL YAYIN YÖNETMENİ M. İrşadi Aksun YAYIN KURULU (Soyadı alfabetik olarak) Çağatay Başdoğan Oğuz Kerim Başkurt Levent Koçkesen Özgür Müstecaplıoğlu M. Deniz Güner-Özbek Bruce Rankin Ebru Tan EDİTÖR Leyla Demirbağ Atay GÖRSEL YÖNETMEN Levent Pakdamar KATKIDA BULUNANLAR Ceren Gedikoğlu, Enis Demirbağ, Çağla Güneşler, Neziha Mühürcü, Aykut Karadere (Fotoğraf) YÖNETİM Rumeli Feneri Yolu Sarıyer / İstanbul Tel: +90 (212) Faks: +90 (212) YAPIM Demirbağ Yayın ve Tasarım Güzebahçe Sk. No.33/4 Nişantaşı, İstanbul Tel: +90 (212) RENK AYRIMI VE BASKI Gezegen Tanıtım 100. Yıl Mahallesi Matbaacılar Sitesi 2. Cadde No: 202/A Bağcılar İstanbul Tel: İÇİNDEKİLER 3

6 Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi, ülkemizde yeni gelişmeye başlayan üniversite-sanayi işbirliğine iyi bir örnek Tüpraş Genel Müdürü Yavuz Erkut, KÜTEM ve Tüpraş ın ArGe çalışmalarını anlattı. BAKIŞ AÇISI 4 Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi KÜTEM ile Enerji Teknolojileri Geliştirmek Tüpraş ın yeni atılımlarından bahseder misiniz? olurken, 2011 yılı yatırım tutarı, Fuel Oil Dönüşüm projesi dahil Tüpraş petrol sektörünün ham petrol temini, gerektiğinde petrol ürünleri ihracı, petrol ürünleri üretimi, depolanması, taşıma, oluyoruz. edildiğinde 500 milyon dolara yakın yatırım gerçekleştirmiş dağıtım ve pazarlaması faaliyetlerini yürütür. 28,1 milyon tonluk kapasitesiyle Tüpraş ülkemizin öncü, Avrupa nın yedinci, dünyanın yirmi dokuzuncu büyük rafineri şirketidir. payı ödeyen şirketler sıralamasında en üst sıralarda yer alma- Atılan adımlar Tüpraş ın, yatırımcısına yüksek ve düzenli kar sını sağlamıştır. Tüpraş hisse senedi yerli ve yabancı yatırımcıların uzun vadeli olarak portföylerinde bulundurduğu en itibarlı Tüpraş ın Koç Topluluğu na devriyle başlanan değişim ve gelişim stratejisi doğrultusunda her alanda çalışmalarımıza eş hisselerden biri olmuştur. zamanlı başladık. Gelişim ve değişim süreci olarak adlandırdığımız bu dönemde en önemli yatırımımızı insan kaynağımıza Tüpraş ArGe ye önem veren bir kuruluş. Şirketinizin yaptık. Deneyimli rafinericilerin rehberliğiyle işgücünde yaklaşık ArGe konusundaki yaklaşımı ve yapılan çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz? %47 lik bir yenilenme gerçekleştirdik. Çevresel yükümlülüklerin azaltılması, kurumsal yönetim ilkelerine, sağlık emniyet ve Tüpraş ın araştırma ve geliştirme çalışmalarına hız vererek, çevre standartlarına tam uyum için önemli çalışmalar başlatıldı. başarısının sürdürülebilirliğini sağlama hedefiyle Eylül 2009 da Bugün ülkemizde en yüksek Kurumsal Yönetim notlarından biri ArGe Müdürlüğümüz kuruldu. Ağustos 2010 tarihinde ArGe Tüpraş a aittir. Merkezi Belgesi alınarak 93 çalışanımız ile yerli ve yabancı üniversiteler, araştırma kurumları, Avrupa Birliği ArGe fonları ve diğer sanayi kuruluşlarıyla ileriye dönük teknolojilerin Operasyonel alanda ise bekleyen yatırımlara kaynak sağlanarak hız kazandırıldı ve sürdürülebilir karlılık için yeni projeler başlatıldı. Ekonomik krizlere ve kırılganlıklara rağmen 2010 yılında da ülkeye yayacak katkıyı vermek üzere çalışmalarımız sürüyor. araştırılacağı projeler üretmek, yönetmek ve örneklerini tüm gerçekleştirilen yatırım harcamalarımız toplam 177 milyon dolar Hedefimiz, ülke ve şirketimiz ortak değerlerinin tasarruf altına

7 alınıp, mükemmeliyet merkezlerinin oluşumunu destekleyerek, rekabet öncesi işbirliği kültürünü yaymak ve üniversitelerimizin ilgili bölümlerini ArGe merkezimiz olarak değerlendirmek. Tüpraş olarak yüksek katma değer yaratan, sürdürülebilir ve gelişmeye açık rekabet gücü olan, doğrudan ve öncelikli olarak gelişmiş pazarlara ihracatı hedefleyen, ArGe ve teknoloji geliştirme yeteneği bulunan ve yenilikçiliğe endekslenmiş bir şirket hedefiyle çalışıyoruz. Tüpraş yeni projelerini belirler, gelecek teknolojiler üzerinde çalışma hedefli yol haritası çizerken, yeni teknolojilerin ve proje çıktılarının kazanımına, buna bağlı olarak laboratuvar ekipmanları, uzmanlaşmış personel, bilimsel yayın, patent gibi kazanımlara büyük öncelik ve önem vermektedir. ArGe Merkezimizin temel konuları, proseslerin matematiksel modellenmesi ve kontrolü, yeni ürün geliştirme ve enerji verimliliği çalışmalarıdır. Bu konulara ilave olarak yenilenebilir enerji teknolojileri de önümüzdeki dönem çalışılmaya başlanacaktır yılının ilk yarısında tamamlanmasını beklediğimiz ArGe Kampüsü inşaatımız hızla devam ediyor. Tasarım, laboratuvar ve pilot tesis binalarından oluşan ArGe Merkezi Kampüsümüz tamamlandığında yaklaşık 90 yeni arkadaşımız Tüpraş ArGe Yavuz Erkut: ArGe Merkezimiz ile KÜTEM i eşgüdümlü çalıştırmak suretiyle Akdeniz in en büyük ve akredite Yakıt ve Enerji Teknolojileri Merkezi ne sahip olmayı amaçlıyoruz. ailesine katılacaktır. Bu büyüklüğe ulaşan ArGe Merkezimiz ile KÜTEM i eşgüdümlü çalıştırmak sureti ile Akdeniz in en büyük ve akredite Yakıt ve Enerji Teknolojileri Merkezine sahip olmayı amaçlıyoruz. Koç Üniversitesi yle birlikte yürütülen projeler hakkında bilgi verir misiniz? Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi ne verdiğiniz destek ve bu desteğin ardındaki vizyonunuzdan bahseder misiniz? Koç Üniversitesi kampüsünde, enerji teknolojilerini geliştirmek amacıyla kurulmasına destek verdiğimiz KÜTEM (Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi) dir. Koç Üniversitesi ile Tüpraş arasında gerçekleştirilen protokol ile merkezin çalışma ve yönetim esasları belirlenmiştir. Bu esaslara göre, çalışmalarda bilimsel seviye ve yeteneklerin artırılması, sonuçların yenilikçi yaklaşımla uygulamaya geçirilmesine çalışılacaktır. KÜTEM de ortak hedefler ve yetenekler çerçevesinde belirlenen çalışma konuları biyo-yakıt teknolojileri, polimer geri dönüşümü ile sıvı yakıt üretimi, enerji ve yakıt optimizasyonu, yanma mekanizmalarının diyagnostiği, laser destekli yanma, hidrojen üretimi ve depolanması, güneş enerjisinin dönüşümü ve kullanımı, emisyon kontrolü ile ileri proses kontrol teknolojilerinden oluşmaktadır. BAKIŞ AÇISI 5

8 Koç Üniversitesi Fen ve Mühendislik Fakültesi bünyesinde 355 metrekarelik alan içerisine kurulacak olan KÜTEM için üniversite bünyesinde hali hazırda 15 milyon TL lik destekleyici cihaz altyapısı bulunmaktadır. Stratejik plan doğrultusunda, ölçme ve test altyapısının da güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla Tüpraş beş yıl içinde 8 milyon TL sı tutarında bir ödenek ayıracaktır. 24 aylık proje bünyesinde, Gerçek Zamanlı Optimizasyon ile Hidrokraker Ünitesi nin matematiksel reaktör modeli kurularak, ünitenin şarjı, ünite değişkenleri ve ürün ekonomik değerleri de göz önüne alınarak optimum çalışma şartları belirlenecektir. Ünite maliyetinin yaklaşık %18 i olan enerji giderlerinde %1-2 lik iyileşme beklenmektedir. 6 BAKIŞ AÇISI Diğer yandan üniversite-sanayi işbirliğini güçlendirmek, ortak çalışmalara hız kazandırmak adına 30 Mart 2010 tarihinde Koç Holding Enerji Grubu Başkanlığı ve Enerji Grubu na bağlı şirketler ile Koç Üniversitesi arasında Ortak Çalışma Çerçeve Protokolü imzalanarak, çalışmaların ilk adımı atılmıştır. Koç Üniversitesi ve Enerji Grubu şirketleri arasında belirlenen başlıklarda projeler oluşturulmaya ve ilişkiler güçlendirilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda, FCC Ünitesi nde Gerçek Zamanlı Optimizasyon Projesi: Proje ile rafineri çapında optimizasyonun bir adımı olarak İzmir Rafinerisi FCC Fluid Catalytic Cracking Ünitesi için İleri Proses Kontrol ve Gerçek Zamanlı Optimizasyon yazılımı geliştirilmesini hedefliyoruz. Geliştirilecek yazılım ile FCC Ünitesi nin modeli oluşturularak, ünitenin farklı çalışma parametrelerindeki karlılığı, yardımcı servis maliyetleri ve baca gazı salınım miktarları öngörülecek. Geliştirilecek Model Öngörülü Kontrol ve Gerçek Zamanlı Optimizasyon yazılımlarıyla ünitenin çevre ve emniyet kısıtları içinde en yüksek karlılık, en düşük maliyet ve en düşük çevre zararı ile çalıştırılması sağlanacak. Gerçek Zamanlı Optimizasyon ile İleri Proses Kontrol sisteminin beraber çalışmasıyla enerji giderlerinde azalma bekliyoruz. Bu teknolojiyi kendi imkânlarımızla ve ihtiyaçlarımıza yönelik olarak geliştirecek olup, ileride geçebilecek genel rafineri platformu yazılımına entegre etme imkanına da sahip olunacak. İzmit Rafinerisi Hidrokraker Ünitesi nde Gerçek Zamanlı Optimizasyon ve Kontrol Sistemi Tasarımı ve Uygulaması: Mayıs 2010 tarihinde başlanılan, TÜBİTAK TEYDEB destekli Laboratuvar Ölçekli Hidrokraker Ünitesi ve Hidrokraker Katalizörlerinin Geliştirilmesi: Kasım 2010 tarihinde başlanılan TÜBİTAK TEYDEB destekli 36 aylık proje bünyesinde pilot ölçekli bir Hidrokraker Ünitesi kurulması için gerekli ön çalışmalar yapılmaktadır. Projenin öncelikli hedefi, laboratuvar ölçekli bir hidrokraker ünitesinin kurulması, operasyon parametrelerinin incelenmesi ve kullanılan katalizörlerin sentezlenerek karakterizasyonlarının yapılmasıdır. Su Donma Noktasını Düşüren İşlevsel Kaplamalar ve Asfalt Yüzeylerine Uygulanması: Mayıs 2011 tarihinde başlanılan 35 aylık proje bünyesinde hedef, Tüpraş ın bitümen üretim teknolojileri konusundaki tecrübesiyle penetrasyon grade bitümen ürün spesifikasyonlarının iyileştirilmesini sağlayan ve yeni bir fonksiyonel bitümen ürünü geliştirilmesine olanak sunan bir katkı malzemesi geliştirilmesidir. Bu katkının çok işlevli bir ürün olarak geliştirilmesi hedeflenmektedir: Yol yüzeylerindeki buz çözücü etken maddeyi dış etkenlerden koruyacak; yaz-kış gibi büyük sıcaklık değişimine maruz kaldıktan sonra dahi etkisini ve yapısını koruyacak; yüzeye tuz uygulama tekrarını ortadan kaldıracak özellik kazandırılacak. Katalizör geliştirme konusunda oluşturulan Hidrokraking Katalizörlerinin Süperkritik Depozisyon Yöntemiyle Sentezi ve Pilot Boyutta Ticarileştirme Çalışmaları adlı yeni projede süperkritik depozisyon (SKD) yöntemiyle hazırlanan malzemelerin rafineride hidrokraker katalizörü olarak kullanılma

9 Yavuz Erkut: Bugün sekiz üniversiteyle ortak projeler yürütmekteyiz. Tüpraş ın toplam proje bütçesinin %7,8 i üniversitelere aktarılmaktadır. Bu oran ülkemizdeki en yüksek orandır. potansiyelini inceleyecek ve pilot tesis çalışmaları sayesinde laboratuvar ile ticari kullanım arasında köprü kuracak. Proje kapsamında kurulacak olan pilot tesiste yeni katalizörler ile motorin ve jet yakıtının artışı yönünde sonuçlar almayı hedefliyoruz. Böylece ticari uygulamadan önce pilot tesis çalışmaları sayesinde enerji ve zaman kaybının azaltılması, ekonomik kazanç ve karbondioksit emisyon oranlarında düşüş Tüpraş ın kazanımı olacaktır. Ayrıca katalizörlerin sentezinde kullanılan yeni yöntem ile makale ve patent çıktıları beklenmektedir. Yurtdışıyla karşılaştırdığımızda Türkiye de üniversite-sanayi işbirliğinin yeterince gelişmediğini görüyoruz. Ülkemizde üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi için neler yapılmalı? Üniversiteler, araştırma merkezleri ve sanayi ile gerçekleştirilen ortak çalışmalar sonrasında ortaya çıkacak bilgi birikimi, Tüpraş ın sürdürülebilir başarısı ve geleceği için büyük önem taşımaktadır. Tüpraş olarak yaklaşımımız, ülke ve şirketimiz ortak değerlerinin tasarruf altına alınıp, işbirliği kültürünü gerek şirket içinde gerekse sektör genelinde yaymak ve üniversitelerimizin ilgili bölümlerini ArGe Bölümümüzün paydaşı olarak değerlendirmektir. Bu çerçevede, 2010 yılında üniversitelerle işbirliği çalışmalarına başladık. Bugün sekiz üniversiteyle ortak projeler yürütmekteyiz. Tüpraş ın toplam proje bütçesinin %7,8 i üniversitelere aktarılmaktadır. Bu oran ülkemizdeki en yüksek orandır. Ayrıca projelerde çalışan doktora ve master öğrencilerinin Tüpraş ailesine katılmaları da mümkün olmaktadır. Ülkemizde üniversite-sanayi işbirliğinin daha da geliştirilebilmesi adına, tüm paydaşların temsil edileceği ortak platformlarda bir araya gelinmeli, ortak çalışma konuları belirlenerek çalışmalar hayata geçirilmelidir. Büyümeye devam edecek ArGe çalışmalarımızın yanı sıra, çeşitli calışma alanlarında üniversitenizin değerli akademisyenleri ile mühendislik öğrencilerini Tüpraş a davet etmek isteriz. 7 BAKIŞ AÇISI

10 Gelecek nesilleri yetiştiren Koç Üniversitesi, dünyanın geleceği için de önemli adımlar atıyor. KÜTEM Direktörü Prof. Dr. Can Erkey, Tüpraş la birlikte enerji alanında dünyaca ünlü bir araştırma merkezi haline getirmeyi amaçladıkları KÜTEM hakkındaki sorularımızı yanıtladı. Gelecek Enerjide Gizli PROFİL 8 Bize kendinizden, akademik geçmişinizden ve üzerinde çalıştığınız konulardan bahseder misiniz? Boğaziçi Üniversitesi Kimya Mühendisliği ni 1984 yılında bitirdikten sonra Texas A&M Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü nde doktora programına kabul edildim. Enerji konusuyla o dönemde ilgilenmeye başladım. Doktora tezimi Amerikan Enerji Bakanlığı tarafından desteklenen ve kömürden elde edilen sentez gazının hidrokarbon yakıtlara dönüştürülmesi üzerine olan bir proje kapsamında yaptım. Daha sonra aynı bölümde doktora sonrası araştırmacı olarak süperkritik akışkanlar üzerinde çalışmaya başladım yılında University of Connecticut Kimya Mühendisliği bölümünde yardımcı doçent olarak göreve başladım. Burada süperkritik akışkanlar üzerinde çalışmaya devam ettim ve hem ticari firmalar hem de devlet kurumları tarafından desteklenen birçok proje yürüttüm. Hidrojenle çalışan yakıt pilleri için katalizörler geliştirilmesi, hidrokarbon yakıtlardan hidrojen üretimi, büyük gözenek boyutlu taşlama taşlarının geliştirilmesi, yeni homojen katalizörlerin sentezi, sudan toksik metallerin ayrıştırılması ve iletken poliüretan köpükler gibi projelerim bunlardan bazıları de doçent oldum da profesör olarak Koç Üniversitesi Kimya ve Biyoloji Mühendisliği bölümünde göreve başladım. Burada da süperkritik akışkanların enerji alanındaki uygulamaları üzerinde çalışmaya devam ediyorum. Avrupa Birliği tarafından desteklenen büyük bir projede binalarda ısı yalıtımı için saydam ve opak vakum yalıtım panelleri geliştiriyoruz. Başka bir projede de bu tip panelleri beyaz eşya uygulamaları için geliştiriyoruz. Tüpraş ile beraber çalıştığımız başka bir projedeyse petrol rafinerisinin enerji verimliliğini artırmak için yeni katalizörler geliştiriyoruz.

11 Yakıt ağırlıklı bir araştırma merkezi olacak KÜTEM de yapılacak bilimsel çalışmalar çevreye duyarlı yeni enerji teknolojilerinin geliştirilmesine, ülkemizin enerji açığıyla ilgili problemlerin çözülmesine, geliştirilen teknolojilerin ülkemizdeki şirketler tarafından ürün haline getirilerek dünya enerji marketine pazarlanmasına katkıda bulunacak. Koç Üniversitesi Tüpraş Enerji Merkezi (KÜTEM) nin yapısı ve işleyişi hakkında bilgi verir misiniz? Üç kişiden oluşan yönetim kadrosunun dışında, KÜTEM üniversitemizdeki 20 kadar öğretim üyesinden oluşuyor. Fen Bilimleri, Mühendislik ve Sosyal Bilimler fakültelerindeki öğretim üyelerimizin enerji alanındaki çalışmalarına destek veriyoruz. Tohumlama fonlarıyla öğretim üyelerimizin enerjiyle ilgili alanlarda yeni projeler geliştirmelerine katkıda bulunuyoruz. Örneğin enerji verimliliği alanında bir projeye destek verdik ve yakında dört proje için daha tohumlama fonu vereceğiz. Ayrıca, bu merkezde üniversitedeki enerji araştırmalarını destekleyecek laboratuvarların kurulmasını öngörüyoruz. Böyle bir merkezin kurulmasına neden ihtiyaç duyulduğunu ve merkezin araştırma alanlarını anlatır mısınız? Enerji günümüzde ülkemizin ve dünyamızın en önemli konularından biri haline geldi. Rektörümüz Prof. Dr. Umran İnan bu konuda bir araştırma merkezi kurulmasının üniversitemizin gelişimine yardımcı olacağını ve ülkemize birçok fayda getireceğini düşünerek Koç Grubu ile beraber ilk adımları attı. Merkezin araştırma alanlarını Tüpraş ile beraber üniversitede yaptığımız kapsamlı çalışmalar sonunda belirledik. Yakıt ağırlıklı bir araştırma merkezi olacak KÜTEM deki araştırma alanlarını fosil yakıtları, biyoyakıtlar ve güneş yakıtları olarak üç ana gruba ayırmaya karar verdik. Fosil yakıtları alanındaki araştırmalarımızda amaçlarımız bugün kullanılan fosil yakıt üretim teknolojilerinin verimini artırmak, sera gazı emisyonlarının azaltılması için yeni teknolojiler geliştirmek ve bugün dışarıdan ithal edilen bütün teknolojilerin ülkemizde de üretilebilmesine katkıda bulunmaktır. Petrolün işlenmesiyle ilgili projelerin dışında, araştırmalarımızın bir bölümünü ülkemizdeki kömür yataklarının elektrik ve yakıt üretiminde kullanılabilmesini gerçekleştirmek üzerine odaklamayı planlıyoruz. Bu şekilde merkezimiz, ülkemizin en önemli problemlerinden biri olan cari açığın düşürülmesine önemli bir katkıda bulunacak. Biyoyakıtların kullanımının önümüzdeki 5-10 sene içerisinde artacağını ve ülkemizde yenilenebilir bir enerji olarak potansiyeli olduğunu düşünüyoruz. Yalnız bugün kullanılan biyoyakıtların (etanol, biyodizel) 9 PROFİL

12 PROFİL 10 gıda maddelerinden elde edilmesi gıda maddelerinin fiyatlarının yükselmesine, dünyada açlığa ve ormanların yok olmasına neden oluyor. Bunun engellenebilmesi için gıda olarak kullanılmayan biyokütlelerden yakıt elde edilmesi ve bu üretimi ekonomik hale getirecek teknolojilerin geliştirilmesi gerekiyor. Bunlara örnek olarak yosunlar, orman artıkları ve çabuk büyüyen sazlar verilebilir. Merkezimiz üniversitemizin biyoloji ve biyoteknoloji alanlarındaki altyapısından ve bu alanlarda çalışan hocalarımızın bilgi birikiminden de yararlanarak kuvvetli bir araştırma programı oluşturacak. Gelecek nesilleri yetiştirmek için çaba gösteren bir üniversite olarak dünyamızın geleceğini düşünmek ve bunun için fosil yakıtları tükendikten sonra enerjimizi nereden elde edebileceğimiz konusunda da çalışmak zorunda olduğumuza inanıyoruz. Burada da güneş yakıtlarının ekonomik bir şekilde üretimi için teknolojiler geliştireceğiz. Bu yakıtlara örnek olarak suyun ayrıştırılmasıyla elde edilen hidrojeni veya havadaki karbondioksit ve suyun tepkimeleriyle elde edilen hidrokarbon yakıtları örnek gösterebiliriz. Tabii ki yakıt tasarrufu için enerji verimliliği de çok önemli bir konu ve bu konu üzerine çalışmakta olan bir grubumuz var. KÜTEM yönetimi ve destekleyici altyapılar hakkında bilgi verir misiniz? KÜTEM in yönetimi üç kişiden oluşuyor. Ben merkezin direktörü olarak görev yapıyorum. Fizik bölümümüzden Doç. Dr. Alper Kiraz merkezin yardımcı direktörü. Alper Bey optik alanındaki birikimini optik ve enerjinin çakıştığı, KÜTEM in de gelecek gördüğü birçok alana aktarabilecek başarılı bir bilim adamımız. Dr. Rıza Kızılel ise uzun seneler Amerika da enerji alanında çalışmış biri ve merkezimizde yapılan çalışmaların arzu edilen hız ve şekilde yürütülmesinden sorumlu. Enerji teknolojilerinin geliştirilmesinde nano yapılı malzeme bilimi çok önemli bir rol oynuyor. Birçok yakıt üretiminde kullanılan katalizörleri ve güneş ışığını elektriğe dönüştürebilen yüzeyleri nano yapılı malzemelere örnek olarak gösterebiliriz. Koç Üniversitesi nde yeni kurulan Yüzey Teknolojileri Araştırma Merkezi (KUYTAM) bu bağlamda KÜTEM e destek verecek. merkezi haline getirmek. Merkezimizde yapılacak bilimsel çalışmalar çevreye duyarlı yeni enerji teknolojilerinin geliştirilmesine, ülkemizin enerji açığıyla ilgili problemlerin çözülmesine, geliştirilen teknolojilerin ülkemizdeki şirketler tarafından ürün haline getirilerek dünya enerji marketine pazarlanmasına katkıda bulunacak. Bu konularda geleceğin bilim adamlarını yetiştirecek merkezimiz, aynı zamanda üniversitemize bu konuyla ilgilenen genç beyinleri çekmeye ve beyin göçünü tersine döndürmeye katkıda bulunacak. Merkezimizin yer alacağı uluslararası projelerin lisansüstü öğrencilerimize çok farklı bir düşünce tarzı kazandıracağını düşünüyoruz. Merkez kapsamında Tüpraş ile işbirliğinizden bahseder misiniz? Tüpraş merkezin altyapısının oluşturulması için önemli bir destek veriyor. Aynı zamanda Tüpraş ile beraber yürüttüğümüz araştırma projeleri var. Bunlar rafinerilerdeki ünitelerin enerji verimliliğin artırılması, yeni katalizörler geliştirilmesi, reaktör modellemesi ve kontrolü, nano yapılı akıllı asfalt geliştirilmesi ve emisyonların azaltılması üzerine. Tüpraş ın amaçları üniversite ve sanayi işbirliğine ortam ve süreklilik kazandırmak, endüstriyel araştırmalar konusunda deneyimli personel yetiştirilmesine katkıda bulunmak ve temel araştırmaların uygulamalı araştırmalarla birleştirilerek ülkemizin rekabet gücünün artırılmasını sağlamak olarak sıralanabilir. Bu merkezin üniversiteye, ülkemize ve sanayiye sağlamayı hedeflediği faydalar nelerdir? Amacımız KÜTEM i enerji alanında dünyaca ünlü bir araştırma

13 Zamana bağlı olarak verilen her karar fiilen belirsizlik altında verilmektedir. Beyindeki Saate Dayalı Karar Optimizasyonu Yrd. Doç. Dr. Fuat Balcı Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü YAKINDAN BAKIŞ 11 Zaman algısı tarih boyunca bir çok bilim insanı ve filozofun merakını uyandırmıştır. Sonuçta, zamanı deneyimlememize rağmen göremiyor, duyamıyor, koklayamıyor, tadamıyor veya dokunamıyoruz; kısacası zamana özel bir duyu organımız bulunmamaktadır. Dolayısıyla, zaman deneyimimiz farklı bir nöral (sinirsel) saat mekanizması gerektirmektedir. Fiilen kronometre prensibiyle işleyen bir beyin mekanizmasının, insanların ve hayvanların saniye ve dakikalar uzunluğundaki süreleri doğru olarak algılamasını sağladığı tartışılmaktadır. Fakat, süreleri ortalamada doğru olarak zamanlayabilen bu mekanizmanın kısıtlı bir kesinliği vardır; süre ölçümleri bir seferden diğerine değişkenlik göstermektedir. Bu mekanizmayı kabaca bazen hızlı bazen ise yavaş çalışan, fakat ortalamada doğru hızla işleyen bir kronometre olarak düşünebiliriz. Beynimizdeki saat, süreleri zamanlamamızı nasıl sağlamaktadır? Bu temel probleme yanıt bulmak üzere yaptığımız modelleme çalışmaları, nöral toplulukların, gürültülü nöral sinyalleri belirli bir eşiğe kadar bütünleştirerek, süreleri zamanlayabileceğini göstermektedir (Şekil 1). Bu çerçevede öznel süreler, zamana göre doğrusal olarak artmakta olan gürültülü nöral ateşleme oranları ile temsil edilen hayali miktarlar olarak düşünebilir. Bu durumda beyin, mevcut sinyallerin bütünleştirme hızını artırıp azaltarak farklı süreleri zamanlayabilmektedir (daha kısa süreler için daha hızlı bütünleştirme gibi). Bu model zamanlama süreçlerinin iyi bilinen psikofiziksel özelliklerine ek olarak, bu alanın araştırma tarihi boyunca göz ardı edilmiş özelliklerini de ortaya çıkartarak açıklamaktadır. Beyin görüntüleme yöntemlerinden fmri tekniğini kullanarak insanlar ile yaptığımız ön çalışmalar ve diğer araştırmacıların hayvanlardan elden ettiği nöral kayıtlar, modelimizin öngördüğü zamana bağlı olarak artan ve değişik süreler için farklılık gösteren nöral aktivite örüntüsünü ortaya koymaktadır. Bu bulgular, saniyeler ve dakikaları zamanlamamızı sağlayan beyindeki saatin, yine beyin tarafından üretilen sinyalleri toplayabilen nöral devrelerden oluştuğuna dair güçlü kanıtlar sunmaktadır.

14 Tepi Zamanı Frekans Dağılımı Partikül Konumu Zaman (saniye) Şekil 1. 5 ayrı hedef süre için yukarıda tanıtılan modelin öngördüğü bütünleştirme dinamikleri (alt) ve bu bütünleştirme süreçlerinin oluşturduğu dağılımlar (üst). Ortaya çıkan dağılımların istatistiksel özellikleri insan ve hayvanlardan elde edilen ampirik verilerin özelliklerine paralellik göstermektedir. 12 Belirsizlikler altında verilen kararlar davranışsal ekonomi alanının temel araştırma konularından biri olmuştur. YAKINDAN BAKIŞ Zamanlama ve karar verme mellikten uzak işleyen saat meka- lar ve hayvanlar rasyonel kararlar Zamanlama yeteneğinin altında yatan nizması nedeniyle, kaçınılmaz olarak verebilir mi? nöral mekanizmalar farelerden insanlara belirsizlik içermektedir. Başka bir Gerçekleştirdiğim bir dizi deney bu soru kadar birçok organizmada benzerdir. deyişle, zamana bağlı olarak verilen üzerinde odaklandı. Bu çalışmalardan Sonuçta, zaman, insan ve hayvanlar için her karar fiilen belirsizlik altında veril- birinde insanlar ve sıçanlar ödül (para biyolojik önemi olan birçok senaryoyu mektedir. Dolayısıyla, zaman temelli veya yem) kazanabilmek için bir düğ- -dolayısıyla elde edilen faydayı maksimize kararlar kavramsal düzeyde, belirsizlik meye basmalıydılar; fakat, bir sonraki eden kararları- tanımlayan temel bir bo- altında karar verme araştırmaları için ödülü almak için tepki vermeden önce yuttur. Örneğin, hayvanlar yiyecek ararken ekolojik geçerliliği olan zengin bir en az sabit bir süre boyunca bekleme- sıklıkla zamana bağlı kararlar almaktadırlar taban oluşturmaktadırlar. Belirsizlikler leri gerekliydi. Bu durumda tepki ver- (tükenmekte olan bir yiyecek kaynağının bir altında verilen kararlar davranışsal meden önce çok kısa ya da çok uzun başka kaynak için terk edilmesi durumun- ekonomi alanının temel araştırma bir süre beklemek kazanılan ödül ora- da olduğu gibi). Bu tür kararlar evrimsel konularından biri olmuştur. Bu alanda nını düşürmektedir. Şöyle ki, verilen her tarihimiz boyunca insanlar için de geçerli yapılan deneylerde, genellikle değişik tepki geçmiş olan süreyi sıfırladığından, olmuştur. Modern yaşamımızda da yaklaş- opsiyonların olasılıkları deneklere yazılı yeterince beklemeden verilen tepkiler makta olan bir araçtan kaçmaya, uçağın olarak açıklandıktan sonra, denekler- ödülü kazanma olasılığını düşürerek kalkış zamanını yakalamaya veya yumurtayı den bir seçim yapmaları istenmekte- kazanılan ödül oranını azaltırken; tepki tam istediğimiz kıvamda pişirmeye çalıştı- dir. Bu çalışmalar tutarlılıkla insanların vermeden önce uzun süre beklemek, ğımızda zaman algımıza dayanan kararlar belirsizlikler altında rasyonel olmayan ödülü kazanma olasılığını arttırsa da vermekteyiz. kararlar verdiklerini göstermiştir. ödüller arası süreyi de arttırdığından Önemli olarak, görünüşte basit olan bu Belirsizlikler dış kaynaklı olmayıp sinir senaryonun ortaya koyduğu optimizas- tür rutin kararlar, beynimizin mükem- sistemimizden kaynaklandığında insan- yon problemini çözmek için denekler kazanılan ödül oranını yine azaltır. Bu

15 Çalışmalarımız, davranışsal ekonominin insanların belirsizlikler altında irrasyonel olduğu savını temelden sorgulamakta ve insanlarda gözlenen rasyonelliğe ilişkin bulguların hayvanlar için de geçerli olduğunu göstermektedir. kazanılan ödülü maksimize eden, ödül olasılığı ile ödüller arası süre arasındaki dengeyi bulmalıdır. Bu dengeyi yakalamak için, denekler içsel zamansal belirsizliklerini doğrulukla temsil edip normatif şekilde hesaba katmalıdırlar (Şekil 2). Bulgularımız insanların ve sıçanların belirsizlik altında ödüllerini maksimize edebildiklerini göstermiştir ki, bu sadece insanların değil hayvanların da zamansal belirsizliklerini doğrulukla temsil edip hesaba katarak optimal çözüme ulaşabildikleri sonucunu doğurmaktadır. Optimale yakın performans insan ve hayvanlar ile yapmış olduğumuz ve daha kompleks kararlar içeren diğer deneylerde de gözlenmiştir. Bir bütün olarak bu çalışmalar, davranışsal ekonominin insanların belirsizlikler altında irrasyonel olduğu savını temelden sorgulamakta ve insanlarda gözlenen rasyonelliğe ilişkin bulguların hayvanlar için de geçerli olduğunu göstermektedir. Bu süreçlerde gözlenen insanlar ve hayvanlar arasındaki paralelliğin ayrı bir önemi vardır. Hayvan deneyleri, risk analizinin genetik ve nörobiyolojik tabanının anlaşılmasına yardımcı olacak, bu süreçlerin etkilendiği hastalıklara ait hayvan modellerinin ve bu hastalıkları hedefleyen ilaç etkilerinin doğrulanmasında kullanılabilecektir. Zamansal Belirsizlik Seviyesi Normalize Edilmiş Hedef Bekleme Süresi Şekil 2. Şekilde zamansal belirsizlik seviyeleri dikey eksende, olası bekleme süreleri de yatay eksende ifade edilmektedir. Dik kesik çizgi beklenilmesi gereken asgari süreyi göstermektedir. Siyah eğri, farklı belirsizlik seviyeleri için optimal bekleme sürelerini göstermektedir. Belirsizlik seviyesi arttıkça beklenilmesi gereken optimal süre doğrusal olmayan bir şekilde artmaktadır. YAKINDAN BAKIŞ 13 Fuat Balcı lisans eğitimini 2002 yılında Koç Üniversitesi nde psikoloji alanında tamamladı. Lisansüstü eğitimini bilişsel psikoloji alanında Rutgers Üniversitesi nde (NJ, ABD) sürdürüp, 2004 yılında master ve 2007 yılında doktora derecesini aldı. Bu unvanlara ek olarak, 2008 yılında Rutgers Üniversitesi, Center for Cognitive Science tarafından lisansüstü bilişsel bilim sertifikasına layık görüldü. Doktora çalışmalarının ardından, yılları arasında araştırmalarını ilaç sektöründe (PsychoGenics Inc, NY, ABD) yaptı yılında akademiye geri dönüş yaparak, doktora sonrası araştırmalarını yılları arasında Princeton Üniversitesi, Nörobilim Enstitüsü nde (NJ, ABD) sürdürdü. Fuat Balcı, Şubat 2011 den itibaren Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Akademik kariyeri boyunca insan ve insan hastalıklarının genetik fare modellerini de kapsayacak şekilde hayvanlar ile bilişsel psikoloji, davranışsal nörobilim, psikofarmakoloji ve hesaplamalı modelleme alanlarında kapsamlı araştırmalar yapmıştır. Fuat Balcı nın bu alanlarda, son altı senede bir bölümü PNAS ve Journal of Neuroscience gibi dünyanın önde gelen bilimsel dergilerinde basılmış 24 bilimsel makalesi ve 3 kitap bölümü bulunmaktadır.

16 PROFİL 14 Dr. Kerem Pekkan, çocuk kalp hastalıkları üzerine yaptığı çalışmalarda mühendislik ilkelerini kullanarak yeni tedavi yöntemleri geliştiriyor. Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) tarafından ödüllendirilen Kerem Pekkan Fener in sorularını yanıtladı. Yaşama Değer Katan Mühendislik Çözümleri Bize kendinizden ve akademik geçmişinizden bahseder misiniz? İstanbul ile kuvvetli bağlarım olmasına rağmen öğrenim hayatım Ankara da geçti. TED Ankara Koleji ni bitirdikten sonra, ailemdeki üçüncü kuşak makine mühendisi olarak lisans, yüksek lisans ve doktora derecelerimi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü nde 2000 yılında tamamladım. Doktoramın son yıllarında endüstri alanında Roketsan Mühendislik Geliştirme Bölümü iç balistik grubunda çalıştım. Doktora sonrası araştırma çalışmalarımı sırasıyla Purdue Üniversitesi ve Georgia Teknoloji Enstitüsü nde yaptım yılında Carnegie Mellon Üniversitesi nde Yardımcı Doçent olarak Biyomedikal ve Makine Mühendisliği bölümlerinde göreve başladım ve kendi yönettiğim bağımsız araştırma grubumu kurdum yılının Ocak ayında aynı üniversitede doçent kadrosuna atandım. Bu süre zarfında, kalp-damar mekaniği üzerine yaptığım çalışmalar Amerika da en prestijli programlardan NSF-CAREER programı, NIH, Amerikan Kalp Derneği (AHA) ve Pennsylvania eyaleti özel fonları tarafından desteklendi yılının Şubat ayından beri Koç Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmalarıma devam ediyorum. Üzerinde çalıştığınız konular hakkında bilgi verdikten sonra bu alana nasıl yöneldiğinizi anlatır mısınız? Benim ana araştırma alanım biyolojik sistemlerdeki akışkanlar mekaniğidir. Kan dolaşımı, damar mekaniği, doğadaki her ölçekteki canlının yüzme ve uçma mekaniği ve bu sistemlerden öğrendiğimiz bilgilerin mühendislikte ve tıp alanında uygulanması çalıştığım alanın temel konularıdır. Akışkanlar Mekaniği makine mühendisliğinin ana bilim dallarından biridir. Turbo makineler, yanma, rüzgar türbinleri, uçak türbinleri bu alanın klasik uygulamalarının bazılarıdır. Ben akışkanlar mekaniğinde hem hesaplamalı hem de deneysel çalışmalar üzerinde uzmanım. Özellikle, ODTÜ de okuduğum yıllarda akışkanlar mekaniğinin

17 Kerem Pekkan: Uçakları uçuran ve rüzgar türbinlerini döndüren kuvvetlerin oluşumu, kalp kapakçıklarımızın çalışmasıyla tamamen aynı fiziksel prensiplere ve matematiksel denklemlere dayanmaktadır. doğadaki uygulamaları çok ilgimi çekti. Fakat çok güçlü temele dayanan klasik bir eğitim almaktaydık ve ülkemizde disiplinlerarası konuları incelemeye şimdiki gibi fazla önem verilmiyordu. O tarihlerde, ODTÜ Sualtı Topluluğu nda dalış eğitmenliği yaptığım ve mühendislik dersleri dışında aktif yer aldığım profesyonel düzeydeki arazi çalışmaları, araştırmaya klasik yaklaşımların dışında bir perspektifle bakabilmemi sağladı. Dolaşım ve pulmoner sistemimizle ilgili karmaşık dalış fizyolojisi, balıkların yüzgeç sistemleri, ahtapotun itki mekanizmaları çalışmalarımda esin kaynağı oldu. Uçakları uçuran ve rüzgar türbinlerini döndüren kuvvetlerin oluşumu, kalp kapakçıklarımızın çalışmasıyla aynı fiziksel prensiplere ve matematiksel denklemlere dayanmaktadır. Purdue Üniversitesi nde NASA destekli doktora sonrası yaptığım çalışmaları takiben Georgia Teknik Üniversitesi nde Kalp ve Damar Akışkanlar Mekaniği üzerinde yaklaşık 40 yıldır çalışan çok özel bir laboratuvara araştırma profesörü olarak kabul edildim ve uzun yıllardan beri çalışmak istediğim bu önemli konuya yoğunlaşma imkanı buldum. Özelikle çocuk kalp hastalıkları üzerine yaptığım çalışmalar mühendislik ilkelerini kullanarak yeni tedavi yöntemleri geliştirmemi ve bu sayede hastalara yardım edebilmemi sağladı. Ceninde ana arter gelişiminin ve yeniden yapılanmanın üç boyutlu biyomühendislik yöntemleri ile tahmin edilmesi adlı başvurunuz Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) tarafından ödüllendirildi. İlk kez Türkiye den yapılan bir başvuru Fikirler Özel Programı Başlangıç Düzeyi Bağımsız Araştırmacı Desteği ne layık görüldü. Bize projenizden çalışmanızdan ve neler hissettiğinizden bahseder misiniz? Fikirler Özel Programı Başlangıç Düzeyi Bağımsız Araştırmacı Desteği Avrupa nın, hatta dünyanın en prestijli ve modern araştırma destek programlarından biridir. Bunun en önemli nedeni sağlanan finansal desteğin miktarının büyüklüğünden öte, araştırmacıyı çalışmasında tamamen özgür ve bağımsız bırakmasıdır. Araştırma değişken ve dinamik bir süreçtir; bir iki ay önce belirlediğimiz hedeflerin bilim ve teknolojinin gelişmesi ile değişmesi çok doğaldır. Bu tür dinamik değişiklikler bilimsel araştırmalar için çok önemlidir ve esas başarı bu değişimi proje grubunda yer alan öğrencilerin katkısıyla sağlamaktır. Bu anlamda, Fikirler Özel Programı araştırmacıya tam destek olur ve onu araştırmalarında hiç bir şekilde sınırlamaz. Bu destek, çalışmalarımı Türkiye de Koç Üniversitesi nde özgürce yürütmemi sağlayacağı için çok sevinçliyim. Bunun yanında sadece ERC desteği alan araştırma liderlerinin başvurabildiği fon mekanizmalarından ileride yararlanma hakkını da elde ettik. PROFİL 15

18 Normal In silico Suture 200 µm Fetal kalp cerrahisi sonrası kan akışlarının bilgisayar simulasyonu PROFİL 16 Çocuk kalp cerrahisinde kullanılan mühendislik uygulamaları üzerinde çalışmanın yanı sıra, karmaşık cerrahi işlemlerin hastadaki sonuçlarının ameliyat öncesinden tahmin edilebilmesini sağlayan modelleme yetenekleri de geliştirmekteyiz. Desteklenmeye hak kazanan projenizin ölümcül doğumsal kalpdamar hastalıklarının anne karnında çok erken zamanda önlenmesine katkıda bulunmayı hedeflediğini biliyoruz. Birçok bilimsel disiplini bir araya getirecek bu projenin bulgularının bilim dünyasına ve topluma nasıl katkılar sağlayacağını anlatır mısınız? Ben 2003 yılından beri çocuk kalp cerrahisinde kullanılan mühendislik uygulamaları üzerine çalışıyorum. Mühendislerin çocuk kalp cerrahisine en bilinen katkıları yapay kalpler, mekanik ve doku bazlı kalp kapakçıklarının tasarımıdır. Bunun yanında karmaşık cerrahi işlemlerin hastadaki sonuçlarının ameliyat öncesinden tahmin edilebilmesini sağlayan modelleme yetenekleri de geliştirmekteyiz. Cerrahlar ve kardiyologlar ile ortak çalışarak, o hasta için, en iyi kan akış mekaniğini sağlamaya çalışmaktayız. Kalp hastası çocukları hedefleyen bu çalışmalarım beni kalp bozukluklarının daha çocuk doğmadan anne karnında düzeltilmesine yönelik araştırmalara yöneltti ve ERC projesini bu amaçla hazırladım. Tabii ki kalp gelişiminin mekaniği büyük bir bilinmeyen olarak karşımıza çıktı ve araştırma grubum ile son beş yıldır bu konu üzerinde çalışmaya devam ediyorum. Kaybolup ortaya çıkan damarlar, hücrelerin çevresel kuvvetleri öğrenme süreci, hücrelerin birbirleriyle haberleşmeleri, damarın kendi ileri-malzeme yapısını kan akış şartlarına göre sentezlemesi, genetik etkenler, üzerinde çalıştığımız karmaşık ve ilginç konulardan sadece bazıları. ERC projemiz ileride bebek hastalara yararlı olacak yeni tedavilere öncülük edecektir. Bu süreçte ayrıca kalp-damar gelişimi hakkında çok önemli temel bilgilere sahip olacağız. Bu bilgiler daha ileri performans gösteren yapay dokuları üretmemizi sağlayacaktır. Bilgisayar destekli damar cerrahisi basınç dağılımı (mmhg) MRI: Manyetik Rezonans Görüntüleme Gelecek planlarınızı bizimle paylaşır mısınız? Embriyonik mekanik üzerine dünyaca ünlü bilim insanlarının katılacağı bir dizi İstanbul çalıştayları düzenleyeceğim. Ayrıca üzerinde çalıştığım ve tamamlamak istediğim bir bilgisayar destekli kalp-damar mekaniği cerrahi operasyon planlama kitabım var. İstanbul, Ankara ve Avrupa da ortak çalıştığım çocuk cerrahları ve cerrahi grupları ile birlikte bu alanda yaratıcı buluşların ortaya çıkacağı, analiz ve tasarımlarının yapıldığı, mühendislerin tıp doktorlarıyla fikir alışverişinde bulunduğu bir platform kurmak istiyorum. Bu konuda TÜBİTAK, İstanbul Teknopark ve diğer kuruluşlar ile görüşme halindeyim. Kardiyovasküler mühendislik alanında daha birçok başka yeni projeyi gerek Amerika gerekse Avrupa daki

19 Hypoplastik Aorta Pulmoner Arter Yok Çift Aorta 6L 6R 4L 4R 4L KALP 6L 6L Ana arterlerde görülen kongenital kalp bozuklukları gruplarla ortak hazırlamaktayız. Ana ve doğadan ilham alarak yaptığım cilere bir mesajım olacak. Ülkemizde araştırma konumun yanında, arazi mühendislik çalışmalarında kampüsü- artık çok üst düzeyde çalışmalar yapan biyologlarıyla ortak çalıştığım, biyolojik müzün deniz, orman ve kuş zenginliği üniversiteler ve araştırma grupları var. sistemlerden esinlenerek yaptığımız açısından doğal kaynakların içinde Başarılı bir doktora eğitimi için Türki- mühendislik çalışmalarımız var. Geçti- olması yine çok önemli bir imkan. Bu ye deki mevcut imkanların yurtdışında ğimiz dönem bu konuda yeni bir ders çeşit doğal zenginliğe sahip bir kampüs bile bulmak zor. Yurtdışı eğitim önem- açtım (Biyomimetik Mühendislik Analizi ve Tasarımı). Dersin arazi çalışmaları doğada; İstanbul akvaryumunda, Belgrad ormanlarında Rumeli Feneri nde yırtıcı kuş göçü sırasında yapıldı. Doğayı ve kaynaklarını sadece insanlık yararı için tüketmek yerine mühendis olarak ondan ne öğrenebiliriz, hangi yenilikçi sistemler mühendislik problemlerimizin çözümünde yararlı olabilir diye düşündük. Anketlere göre; öğrenciler bu dersten çok memnun kaldı. Ayrıca, endüstriden kuruluşlar ile beraber üst düzey yelkenli yarış tekneleri geliştirilmesi ve rüzgârla çalışan araçların akışkanlar mekaniğinin incelenmesi üzerine çalışmalar sürdürüyorum. Araştırmanın yanında yüksek öğretimde yenilikler yapmak ve eğitimin geliştirilmesine katkıda bulunmak diğer bir hedefim. dünyada oldukça nadirdir, genelde bu tür imkanlara sahip olabilmek için arazi araştırmacılarının uzun mesafeler alması gerekiyor. Bunun yanında eski bir Boğaziçili aileden geldiğim için Boğaz a olabildiğince yakın olmak bana manevi bir destek veriyor. Üniversitemizin İstanbul da olması bize hem Asya, hem Avrupa hem de Amerika ile rahatlıkla ortak çalışmalar yapma imkanını sağlıyor. Bu konumda olan başka bir şehir yok dünyada. Uzun yıllar en iyi üniversitelerde edindiğim gözlemlere dayanarak Koç Üniversitesi nin artık kritik konumu aştığını ve dünyanın en saygın üniversitelerinden biri olduğunu söyleyebilirim. Özellikle araştırma ve proje destek ofisimizin çalışmaları dünyadaki birçok üniversiteyi rahatlıkla geçecek ko- li, fakat bu tecrübe rahatlıkla doktora sonrası yapılacak çalışmalarla ya da doktora sırasında üniversitemizin sağladığı imkanlarla tamamlanabilir. Bu güzel gelişmelerin yanında, Türkiye de okuyan çocuklarımızın anaokulundan başlayarak sorgulayıcı düşünce kabiliyetine sahip, paylaşımcı, yeniliğe açık, doğaya saygılı, yetkin ve özgür bireyler olarak yetişmesi gerekli. Ne yazık ki ülkemizde birçok üniversite öğrencisi bu evrensel değerlerle yüksek lisans öğretimlerinde bile tanışamıyor. O değerli beyin hücreleri farklı şekilleniyor ve zamanla değişmesi imkansız hale geliyor. Yurdumuzda mühendislik her zaman çok popüler, fakat bizi esas ileriye götürecek, yeni iş ve hayat imkanları açacak, uygar bir dünya görüşü kazanmamızı sağlayacak olan, eğitim bilimlerinde ve kali- PROFİL 17 Koç Üniversitesi nde olmak araştır- numdadır. Bunun dışında kampüsteki teli öğretmen eğitiminde yapacağımız malarınızı nasıl etkiliyor? öğretim üyelerinin hayatını kolaylaştır- atılımlardır. Özellikle fen ve matematik Koç Üniversitesi nde Mühendislik ile mada emeği geçen gerçekten özveriyle öğretmenlerinin bu çeşit büyük veya aynı kampüste kurulmuş olan Tıp çalışan büyük bir destek kadrosu var. küçük üniversite projelerinde yardımcı Fakültesi ve üniversitemizin disiplinler araştırmacı olarak yer almaları teşvik arası sınırları olmayan ortak çalışma Bunların dışında eklemek istediği- edilerek yetişmeleri ve en yeni görüş- kültürü, benim tıp alanında yapacağım niz bir şey var mı? leri, bilimsel gelişmeleri öğrencilerine bilimsel katkıların gerçekleşmesi için Değerli mezunlarımıza ve Türkiye de olabildiğince erken yaşta aşılamaları çok önemli. Bunun yanında biyoloji yüksek hedefleri olan idealist öğren- sağlanabilir.

20 Anayasal Reform Yolunda Türkiye Prof. Dr. Bertil Emrah Oder Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Hukuk Fakültesi, Anayasa Teknik Raporu nu hazırlarken her öğretim üyesi, kendi uzmanlık alanının Anayasa ile bağlantısı bakımından özel bir rapor oluşturdu ve bu raporlar fakülte içi bir çalıştayda masaya yatırıldı. İşte öne çıkanlar 18 YAKINDAN BAKIŞ 15 Eylül 2011 tarihinde TBMM Başkanı Cemil Çiçek in Anayasa Hukuku ve Genel Kamu Hukuku alanında çalışan bir grup öğretim üyesi ile yaptığı toplantının ardından, anayasal reform konusunu ele alacak usuli ve kurumsal yapının oluşturulması süreci de başlamış oldu. TBMM de temsil edilen her siyasal partiden eşit sayıda temsilcinin katılımı ile kurulan Anayasa Uzlaşma Komisyonu, 1995 ve 2001 Anayasa değişikliği sürecinde olduğu gibi parlamenter temsil ve çoğulculuk temelinde tercih edilen çözüm oldu. Bu tercihin, TBMM İçtüzüğünde sayılan daimi komisyonlar dışında, tümüyle siyasal nitelikli ad hoc bir komisyonun oluşumu anlamına geldiğini vurgulamak gerekiyor. Kurumsal ve usuli bir yapı olarak Anayasa Uzlaşma Komisyonu, 1995 ve 2001 süreçlerinde yalnızca uzlaşmanın sağlanmasına hizmet etmemiş, uzlaşı içeriğinin Avrupa ve karşılaştırmalı anayasacılıkta kabul gören özgürlükçü ve çoğulcu değerlerle uyumlu olması ile de sonuçlanmıştı sürecinde kurulan Komisyon un ulaşacağı nihai metnin içerik bakımından sonucu henüz belirsiz olmakla birlikte, Komisyon un içtüzüğü niteliğinde olan Çalışma Usulleri başlıklı belgede Türkiye de Anayasa politikalarının oluşturulması sürecinde bu kez bir yol haritası da belirlendi. Çalışma Usulleri nin 11. maddesi uyarınca bu konuda dört aşama tanımlanmış bulunuyor. İlk aşamayı oluşturan katılım, veri toplama ve değerlendirme, Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi nin hazırladığı Anayasa Teknik Raporu nun temel dayanağıdır.

21 Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve Dekanı olan Bertil Emrah Oder Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku, Avrupa Kamu Hukuku ve insan hakları alanında ulusal ve uluslararası çok sayıda yayının sahibidir. Uluslararası kuruluşlar ile yayınevlerinin hukuk ve siyaset bilimi projelerinde hakem ve danışman olarak çalışmaktadır. Anayasa Uzlaşma Komisyonu na kurumsal düzeyde sunulması beklenen raporlar bakımından iki temel sorun olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki, doğrudan hukuk politikasına dayalı ve bu politikayı biçimlendirecek önerilerin salt politik bakış açıları ile değil, akademik bilgi ve deneyim ışığında yapılması konusundaki bilinçle ilintilidir. Hukuk politikası bakımından akademik sayılabilecek tavır, normatif kurgu tekniklerinin, bunların deneysel sonuçları nın ve uluslararası-bölgesel-karşılaştırmalı deneyimlerin dürüst ve doğru biçimde, bilgi temelli olarak sürece yansıtılmasıdır. Deneysel sonuçlar, farklı hukuk düzenlerindeki benzer normların hukuk kültürüne göre idari ve yargısal pratikte nasıl somutlaştığını da araştırmayı gerektirir. Anayasal süreçler bakımından sınır aşan deneyimler, insan haklarına ilişkin Avrupa ve BM düzeyindeki içtihadi ya da yarı-içtihadi mekanizmaları, yorum kararlarını ya da sonuç tespit belgelerini takip etmeyi zorunlu kılar. Bu noktada, Hukuk Fakültesi Anayasa Teknik Raporu nun tüm bu unsurlara ilişkin referanslar içerdiği söylenmelidir. İkinci temel sorun, Anayasa Teknik Raporu nda farklı hukuk politikası tercihlerine sahip öğretim üyelerini tek bir görüşte buluşturmak gibi hatalı ve gerçekçi olmayan bir beklenti taşımaktır. O nedenle, Hukuk Fakültesi nin izlediği yöntem her bir öğretim üyesinden kendi uzmanlık alanının Anayasa ile bağlantısı bakımından özel birer rapor istemek olmuştur.* Bireysel görüşler ve alan birikimleri ile hukuk politikası tercihlerini içeren bu raporlar, fakülte içi bir çalıştay çerçevesinde tartışılmıştır. Raporun içeriği bakımından, dikkat çeken başlıklar şöyle özetlenebilir: Temel hak ve özgürlük kataloğu, kişiliği serbestçe geliştirme hakkından önce insan onuru nun dokunulmazlığını açıkça güvence altına almalıdır. Anayasa, bireyin dokunulmaz ve devredilmez haklarının varlığını tanımalı ve bunun yanında devletin insan haklarına dayalı devlet i yaşama geçirme yükümlülüğü pozitif bir yükümlülük olarak özel bir norm ile güvence altına alınmalıdır. Anayasa, toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılıkla mücadele ve kadın-erkek eşitliğinin yasamayürütme işlemleri ve yargısal yorum aracılığıyla eylemli (de facto) eşitlik ve sonuç eşitliği biçiminde yaşama geçirilmesi için pozitif düzenlemeler içermelidir. Bu bakımdan, Türkiye nin 1985 yılından bu yana taraf olduğu CEDAW Sözleşmesi nin (Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi) 5. maddesinde yer alan devletin her iki cinsiyetten birinin üstünlüğü veya aşağılığına ilişkin kültürel kalıpları değiştirme yükümlülüğü anayasal bir yükümlülük olarak düzenlenmelidir. Anayasa da ilgili temel hak ve özgürlüğün niteliğine göre, sadece o hak ve özgürlüğün soyut güvencesine değil, ilgili hak ve özgürlüğün dokunulmaz alanını öz güvencesi olarak belirleyen düzenlemelere (pozitifleşmiş/anayasallaşmış öz güvenceleri) yer verilmelidir. Kamu düzeninin bir sınırlama nedeni olarak kimi hak ve özgürlükler için uygun görülmesi olasılığına 19 YAKINDAN BAKIŞ * Ana rapora tematik özel raporlarla katkı sunan öğretim üyeleri soyadı sırasına göre alfabetik olarak şöyle sıralanmaktadır: Emre Bayamlıoğlu, Nur Centel, Tankut Centel, Bertil Emrah Oder, Murat Önok, Cumhur Özakman, Zeynep Derya Tarman, Zeynep Oya Usal, Ayfer Uyanık-Çavuşoğlu, Billur Yaltı.