Doðum olayý önemli biyolojik, psikososyal ve

Transkript

1 Postpartum Hüzün ve Depresyonlar Uz. Dr. Nesrin KARAMUSTAFALIOÐLU*, Uz. Dr. Nesrin TOMRUK* Doðum olayý önemli biyolojik, psikososyal ve ekonomik deðiþimlerin görüldüðü bir dönemdir. Kendell ve arkadaþlarýnýn (1987) çalýþmasýnda postpartum kadýnlarda psikiyatrik yatýþlarýn belirgin oranda arttýðý gösterilmiþtir. Bir diðer çalýþma kadýnlarýn tüm psikiyatrik yatýþlarýnýn %12.5'e varan oranýnýn postpartum dönemde olduðunu ortaya koymuþtur (Duffy 1983). Postpartum dönemde duyarlýlýðýn arttýðý tarihsel olarak bilinmesine ve geleneksel olarak tablonun þiddetini yansýtan; postpartum hüzün (blues), postpartum depresyon (PPD) ve postpartum psikoz þeklinde 3 kategoriye ayrýlmasýna raðmen (Steiner ve Yonkers 1998), gözardý edilmiþ bir konu olup; postpartum baþlangýçlý akýl hastalýðý kavramýnýn resmen tanýnmasý yakýn geçmiþte olmuþtur. Halen DSM-IV'de mizaç bozukluklarý kapsamýnda semptomlarýn doðum sonrasý ilk 4 hafta i- çinde baþladýðý "postpartum baþlangýçlý" grup tanýmlanmaktadýr (APA 1994). Amerikan Psikiyatri Birliði (APA) doðum ile mizaç bozukluklarý arasýnda özgün bir baðlantý olduðuna ve gebelik ya da doðum ile tetiklenen psikiyatrik bozukluklarýn kendine özgü çeþitli özellikleri olduðuna dikkat çekmektedir. * Bakýrköy Ruh ve Sinir Hastalýklarý Hastanesi 1. Psikiyatri Birimi, ÝSTANBUL Son zamanlarda; psikiyatri uygulamasýnda özgün taný ölçütlerinin geliþtirilmesi, tüm dünyada yapýlan çeþitli epidemiyolojik çalýþmalar sonucu mizaç bozukluklarýnýn kadýnlarda erkeklere kýyasla 2 kat sýk ve ilk baþlangýç pikinin doðurganlýk yýllarýnda görüldüðünün saptanmasý (Weissmann ve Olfson 1995) ve uluslararasý saðlýk gündeminde kadýn saðlýðýnýn giderek önem kazanmasý (Mongella 1995) sonucu, postpartum psikiyatrik tablolara olan ilgi giderek artmaktadýr. Peripartum dönemde kadýnlarýn %80'inden fazlasýnda mizaç dalgalanmalarý olabilmekle birlikte, bunlarýn sadece %10-20'si (Carothers ve Murray 1990, Bromet ve ark. 1986) DSM taný ölçütlerine göre affektif bozukluk taný ölçütlerini karþýlamaktadýr. Annelik hüznü yeni annelerin önemli bir bölümünü etkileyen ve en sýk görülen doðum komplikasyonlarýndan biridir. Postpartum ilk 2 haftada görülür; mizaçta labilite, depresyon, eleþtiriye aþýrý duyarlýlýk, aðlama, irritabilite, anksiyete, yorgunluk, uyku bozukluklarý ve yoðunlaþma problemleri ile karakterize nispeten hafif bir bozukluktur (Miller ve Rukstalis 1999, Williams ve Casper 1998, Llewellyn ve ark. 1997). Bazý annelerde depresyonun aksine mizaçta yükselmenin görülebileceði de bildirilmektedir (Parry 1999). Hüzün genellikle doðum sonrasý 3. ya da 4. günde ortaya çýkar; semptomlar geçici olup, 1-2 günden 1-2 haftaya kadar sürebilir (Kendell ve ark. 1981). 64

2 POSTPARTUM HÜZÜN VE DEPRESYONLAR Semptomlar hafif düzeyde olduðundan, tablo kendini sýnýrlayýp müdahale gerektirmeyebilir. Bebeði emzirme nedeniyle uyku bölünmesi uzun süre devam edebilir (Miller ve Rukstalis 1999, Williams ve Casper 1998). Muhtemelen ortak tanýmýnýn olmayýþýndan dolayý, annelik hüznünün bildirilen insidansý deðiþmektedir. Çeþitli yazarlar bu durumun postpartum kadýnlarýn %50-85'ini etkilediðini bildirmektedirler (O'Hara ve ark. 1991a, Kennerley ve Gath 1989, O'Hara 1987, Levy 1987). Annelik hüznü geçici bir tablo olmakla birlikte, bu olgularýn %20'sinin postpartum 1. yýlda major depresyon geliþtirebileceði ileri sürülmektedir (Campbell ve ark. 1992, O'Hara ve ark. 1991a). Annelik hüznünün baþlangýç zamanlamasý doðum sonrasý östrojen ve progesteron düzeylerinin ani düþüþü ile eþzamanlýdýr. Bu da postpartum hüznün endokrin bir fenomen olabileceðini düþündürmektedir (Harris 1989). Bazý çalýþmalarda postpartum hüzün hastalarý ve kontroller arasýnda belli günlerde bakýlan östrojen ve progesteron düzeyleri açýsýndan farklýlýk bulunmamakla birlikte (Heidrich ve ark. 1994); O'Hara ve arkadaþlarý (1991a) postpartum hüzün olan kadýnlarýn gebeliðin 38. haftasýnda ve postpartum 2-3. günlerdeki serbest östriol düzeylerinin daha yüksek olduðunu ve bunlarda ortalama prepartum östriol düzeylerinden, postpartum düzeylere daha büyük bir düþüþ olduðunu bildirmiþlerdir. Ancak bu çalýþmada östradiol, progesteron ve prolaktin düzeyleri iki grup arasýnda farklý bulunmamýþtýr. Feski ve arkadaþlarý (1984) ise postpartum ilk 5 günde blues hastalarýnda tükürükte daha yüksek östrojen düzeyi saptamýþlardýr. Bir diðer çalýþmada annelik hüznü olan hastalarda, olmayanlara kýyasla daha yüksek prepartum ve daha düþük postpartum progesteron düzeyleri bildirilmiþtir (Harris ve ark. 1994). Yine daha eski tarihli bir çalýþmada Nott ve arkadaþlarý da (1976) doðum sonrasý progesteron düzeyinde düþme ile, doðum sonrasý ilk 10 gündeki depresyonun þiddeti arasýnda iliþki bildirmiþlerdir. O'Hara ve arkadaþlarýnýn (1991a) 180 olguluk prospektif çalýþmasýnda blues olan kadýnlarda premenstrüel disfori öyküsünün daha sýk olduðu, psikiyatrik öz ve soygeçmiþte depresyon öyküsünün daha fazla bulunduðu saptanmýþtýr. Annelik hüznünün tedavisinde; hasta ve ailesine bu durumun normal olduðu ve psikososyal destek gerektirdiði konusunda bilgi veren destekleyici psikoterapi uygulanýr (Williams ve Casper 1998). Annelik hüznü geliþen olgular postpartum depresyon ya da psikozun varlýðýnýn gözardý edilmemesi yönünden psikiyatrik açýdan izlenmelidir. Bazý yazarlar olgularýn bir bölümünde semptomlarýn sürerek daha ciddi tablolarýn ortaya çýkabileceðini bildirmiþlerdir (Kelly ve Deakin 1992, Cox ve ark. 1982, Kendell ve ark. 1981). Postpartum depresyon kadýnlarýn %10-22'sini ve ergen annelerin %26'ya varan oranýný etkiler (Cooper ve Murray 1995, Stowe ve Nemeroff 1995, Troutman ve Cutrona 1990, Duffy 1983). Semptomlar tipik olarak postpartum ilk 6 haftada ortaya çýkar. Postpartum depresyon geçiren kadýnlarýn %60'ýnda bunun, onlarýn ilk depresyon ataðý olduðu saptanmýþtýr (Llewellyn ve ark. 1997). Depresyon insidansýnda artýþ sýklýkla postpartum ilk 30 gün içindedir ve aðýr olgularda iki yýla kadar uzayabilir. Prenatal depresyonun PPD'nin öncüsü olabileceði de ileri sürülmüþtür (Buesching ve ark. 1986). Çeþitli araþtýrmalarda gebelikteki anksiyete ve depresif semptomlarýn PPD'yi öngörmede en güçlü belirleyiciler olduðu vurgulanmaktadýr (Kitamura ve ark. 1993, O'Hara ve ark. 1991b, Gotlib ve ark. 1989, O'Hara 1986). Bazý çalýþmalarda postpartum ilk 6 haftada deprese olan kadýnlarýn yarýsýnda prepartum depresif semptomlar ve postpartum blues bildirilmiþtir (Hannah ve ark. 1992). Glover ve arkadaþlarý (1994) ise postpartum ilk 5 günde görülen hipomaninin de daha sonra geliþen PPD ile iliþkili olduðunu ve bu bulgunun da bazý olgularýn bipolarite gösterebileceðini düþündürdüðünü ileri sürmüþlerdir. Olgularýn çoðunda epizod postpartum 3-6. ayda kendiliðinden iyileþebilir. Postpartum depresyonun semptom profili, yaþamýn diðer dönemlerinde görülen major depresif epizoda benzerdir. Ancak zamanlamasý ve en azýndan anne-bebek ikilisi ve sýklýkla da tüm aileyi ilgilendirmesi nedeniyle özellik taþýr. Doðum sonrasý normal sayýlabilecek yakýnmalar ile depresif semptomlar arasýndaki örtüþme, bazý durumlarda klinik tanýyý güçleþtirebilir. Uyku, iþtah, libido deðiþiklikleri, yorgunluk ve endiþe postpartum depresyon bulgularý olmakla birlikte, 65

3 KARAMUSTAFALIOÐLU N, TOMRUK N. normal postpartum dönemde de görülebilir. Postpartum mizaç bozukluklarýnda konfüzyon, yönelim bozukluðu ve diðer biliþsel deðiþiklikler daha fazla görülür. Uyku bozukluðu sýk görülen prodromal bir semptomdur (Parry 1999). Perinatal mizaç bozukluklarýnýn diðer sýk görülen semptomlarý yeme bozukluklarý, depresif mizaç ya da irritabilite, enerji azlýðý, iþlev kaybý, içe çekilme ya da sosyal izolasyon, sosyal desteðin olmayýþýndan yakýnma, bebek ile ilgili yanlýþ yorumlamalar, hafýza ve yoðunlaþma güçlükleri ve ajitasyondur (Steiner ve Yonkers 1998). Özellikle hafif ya da orta þiddette olduðunda ve yardým arayýþý desteklenmediðinde, PPD'nin baþlangýcý sinsi olup gözden kaçabilir. Bu olgularda PPD uzun süre devam edip, sonunda hastaneye yatýþ gerekli olacak derecede aðýrlaþabilir. Bu nedenle erken taný çok önemlidir. Edinburg Postnatal Depresyon Ölçeði (EPDS) gibi çeþitli taný araçlarý saðlýk hizmeti verenlere erken taný yönünden yardýmcý olabilir (Steiner ve Yonkers 1998). Çeþitli çalýþmalarda PPD'lerin nonpuerperal major depresif epizodlarla olan iliþkisini aydýnlatýcý bilgiler elde edilmiþtir. Wisner ve arkadaþlarý (1993) doðuma iliþkin baþlangýçlý hastalýk nedeniyle yatarak veya ayaktan tedavi arayýþýnda olan 168 olguyu, hastalýðý doðumla iliþkili baþlangýçlý olmayan 1004 kadýnla kýyaslamýþlar ve iki grup a- rasýnda mizaç bozukluklarý ve nonaffektif psikoz tanýlarý açýsýndan farklýlýk bulamamýþlardýr. Ancak bu çalýþmada, hastalýk baþlangýcý doðumla iliþkili olanlarýn ortalama 5 yaþ daha genç ve depresif mizaçlý uyum bozukluðu ve anksiyete bozukluðu tanýlarýnýn bu grupta daha sýk olduðu saptanmýþtýr. Literatürdeki diðer bildirimlerle uyumlu biçimde; bu çalýþmada da hastalýðý doðumla iliþkili baþlayan kadýnlarýn çoðunda hastalýk baþlangýcýnýn, gebelik dönemi ya da gebeliðin kaybýna kýyasla, postpartum dönemde olduðu gösterilmiþtir. Nonpsikotik postpartum ve postpartum olmayan depresyon olgularýný klinik görünüm, psikiyatrik öykü ve psikososyal iþlevsellik yönünden kýyasladýklarý çalýþmalarýnda Whiffen ve Gotlib (1993); PPD'nin tipik epizodunun þiddetinin hafif olduðunu, PPD'li kadýnlarýn %70'inin araþtýrma taný ölçütlerine göre minör depresyon ölçütlerini doldurduðunu belirlemiþlerdir. Bu grupta, postpartum olmayan depresyonlu kadýnlara kýyasla 6 aylýk izlemde anksiyete, ajitasyon, uykusuzluk ve somatik semptomlarýn daha düþük düzeyde bildirildiði saptanmýþtýr. PPD geliþen hastalarýn %60'ýnýn daha önce emosyonel problemler için tedavi arayýþýnda bulunmuþ olduðu da kaydedilmiþtir. Cooper ve Murray 1995 yýlýnda yayýnladýklarý çalýþmalarýnda, doðum sonrasý depresyon epizodunda olan primipar iki grup kadýnda tablonun gidiþ ve rekürrensini incelemiþlerdir. 34 olgudan oluþan ilk grupta bozukluk ilk kez ortaya çýkmakta iken, 21 olgudan oluþan diðer grupta ise önceden geçirilmiþ bir depresyonun rekürrensi söz konusu idi. Ayrýca 40 olgudan oluþan psikiyatrik hastalýðý olmayan bir kontrol grubu da bulunmaktaydý. Çalýþmada bebek cinsiyeti açýsýndan eþleþtirilen gruplar 6. hafta, 18. ay ve 5. yýlda standardize metodlarla deðerlendirilerek izlenmiþlerdir. PPD'nin ilk hastalýk olduðu grupta, indeks epizodda semptomlarýn süresi çok daha kýsa olup bu olgularda nonpostpartum depresyon rekürrensi olasýlýðý da daha düþüktü. Öncesinde depresif epizodu olan kadýnlarda ise postpartum deðil, ancak nonpostpartum epizod riski daha yüksek bulundu. Elde ettikleri bu bulgularý araþtýrýcýlar, postpartum depresyonun özgün bir taný kategorisi olabileceði yönünde yorumlamýþlardýr. PPD için çeþitli risk faktörleri belirlenmiþtir. Özellikle postpartum olmak üzere kiþisel ya da ailesel depresyon öyküsü, postpartum depresif epizod için riski arttýrýr. Geçirilmiþ postpartum depresyon epizodu olan kadýnlarda sonraki gebeliklerde reküren epizod riski yaklaþýk %50'dir (Stowe ve Nemeroff 1995). Depresyon öyküsü olan kadýnlarýn %30'a varan kýsmýnda da postpartum depresyon geliþmektedir (O'Hara 1986). Belirlenen diðer risk faktörleri postpartum desteðin zayýf oluþu, stresli veya olumsuz yaþam olaylarý, dengesiz evlilik, bebekte saðlýk sorunlarý ya da huysuzluk, istenmeyen gebelikler, gebelikte preeklampsi gibi ciddi týbbi komplikasyon öyküsü ve acil sectio giriþimidir (Stowe ve Nemeroff 1995, Wolman ve ark. 1993, Campbell ve ark. 1992, Martin ve ark. 1989, Stein ve ark. 1989, Knight ve ark. 1987, Watson ve ark. 1984). O'Hara ve arkadaþlarý da (1991a) premenstrüel disfori öyküsünün hem postpartum hüzün hem PPD için riski arttýrdýðýný belirtmiþlerdir. Emzirmenin PPD için risk faktörü olup olmadýðý konusunda ise çeliþkili sonuçlar bildirilmektedir. 66

4 POSTPARTUM HÜZÜN VE DEPRESYONLAR Artmýþ prolaktinin irritabilite, depresyon ve libido azalmasý ile ilgili olduðu ve emziren kadýnlarda bu hormonal ortamýn PPD'nin semptomlarýna yol a- çabileceði ileri sürülmüþtür (Koppelman ve ark. 1987). Alder ve Cox 1983 yýlýndaki çalýþmalarýnda kýsmen emzirip kýsmen mama veren kadýnlara kýyasla, yoðun olarak emziren kadýnlarda daha çok depresif semptom bildirmiþlerdir. Ancak daha sonraki bir çalýþmalarýnda emzirme ile hormon düzeyleri (östradiol, prolaktin) ve mizaç arasýnda bir iliþki bulamamýþlardýr (Williams ve Casper 1998). Hannah ve arkadaþlarý (1992) postpartum ilk 6 hafta içindeki depresyonlarýn biberon ile beslenme ve sectio ile iliþkili olduðunu bildirmiþlerdir. Eldeki bilgiler emzirme ve PPD arasýnda baðlantý bulunduðunu desteklememekte ve kadýnlara emzirmeden kaçýnmalarý önerilmemektedir. Risk faktörleri belirlenmiþ olmasýna raðmen, postpartum depresyonun etiyolojisi henüz tam olarak aydýnlatýlamamýþtýr. Doðum esnasýnda oluþan dramatik biyolojik deðiþikliklerden dolayý postpartum mizaç bozukluklarýnýn biyokimyasal ya da hormonal bir dengesizlik sonucu olduðu düþünülmektedir. Biyolojik deðiþiklikleri ölçmek amacýyla az sayýda çalýþma yapýlmýþ ve bunlarda da gonadal hormonlar ve prolaktine odaklanýlmýþtýr. Günümüze dek elde edilen sonuçlar mizaç deðiþiklikleri ile hormonlar arasýnda güçlü bir baðlantýya iþaret etmemekte ve çeliþik sonuçlar bildirilmektedir (Hendrick ve Altshuler 1999, Steiner ve Yonkers 1998). Bazý veriler östradiol veya östriolün postpartum mizaç deðiþikliklerinde rol oynayabileceðini düþündürmekle birlikte, yapýlan çalýþmalarda PPD'li kadýnlardaki ortalama gonadal hormon seviyelerinde, depresyon geliþtirmeyen kadýnlara kýyasla fark bulunmamýþtýr (Williams ve Casper 1998). Yapýlan bir çalýþmada kortizol düzeyleri postpartum depresif sendromlarla iliþkili bulunmuþsa da, bu bulgu diðer çalýþmalarda teyid edilmemiþtir (O'Hara ve ark. 1991a, Smith ve ark. 1990, Gard ve ark. 1986). Yine DST'de de negatif ya da yalancý pozitif sonuçlar postpartum mizaç deðiþiklikleri ile iliþkili bulunmamýþtýr. Bu da hipotalamik-pitüiter-adrenal (HPA) ekseninin postpartum dönemde fizyolojik olarak hiperaktif olduðunu, dolayýsýyla ölçümlerin yorumlanmasýnýn güç olacaðýný düþündürmektedir (O'Hara ve ark. 1991a, Smith ve ark. 1990). Ancak HPA ekseninin annelik davranýþýnda önemli rol oynamasýnýn muhtemel olduðuna dikkat çekilmektedir (Steiner ve Yonkers 1998). Halen tartýþmalý olmakla birlikte (Oretti ve ark. 1997), bazý yazarlar doðum sonrasý geçici tiroid disfonksiyonunun PPD ile iliþkili olduðunu öne sürmektedirler (Pedersen ve ark. 1993). Gebelik ve doðum sonrasý dönemde bazý kadýnlarda tiroid iþlevlerinde patolojik deðiþiklikler görülebilmektedir. Bu konudaki literatürün gözden geçirilmesi PPD'si olan kadýnlarýn bir alt grubunda, deprese mizacýn tiroid bozukluklarý ile iliþkili olabileceðini düþündürmektedir (Harris 1993). Postpartum dönemde baþlýca temel hormon ve nöromodülatörlerin ani geri çekilmesinin doðrudan ve/veya dolaylý etkisi halen karmaþýk bir konudur. Postpartum daha hýzlý β endorfin geri çekilmesi olan kadýnlarýn mizaç deðiþikliklerine daha yatkýn olduðu düþünülmüþtür (Smith ve ark. 1990). Yine kanda dolanan östrojen konsantrasyonlarýnda doðum sonrasý ani düþme ile postpartum psikiyatrik tablolarýn iliþkili olabileceði ve rekürren PPD'de profilaktik östrojen uygulamasýnýn etkili olduðu bildirilmiþtir (Sichel ve ark. 1995). Gebelik ya da postpartum dönemde serotonerjik sistem ve gonadal hormonlar arasýndaki iliþki yeterince incelenmemiþtir. Postpartum gonadal hormon düzeylerinde düþmenin bazý duyarlý ya da genetik yatkýnlýðý olan kadýnlarda bir mizaç bozukluðuna yol açacak serotonerjik sistem deðiþikliklerine neden olmasý mümkündür (Dean ve ark. 1989). Postpartum mizaç bozukluklarýnda biyolojik komponent lehine diðer bir bulgu, aile öyküsü çalýþmalarýndan elde edilmiþtir. Postpartum mizaç bozukluðu görülen kadýnlarýn birinci derece akrabalarýnda mizaç bozukluklarýnýn yaþam boyu prevalansý genel nüfustan çok daha yüksektir. Bu da bu bozukluklarda olasý kalýtsal ya da ailesel etkenlere iþaret eder (Steiner ve Yonkers 1998). Postpartum mizaç bozukluklarýnýn etiyolojisini aydýnlatmaya yönelik araþtýrmalardaki çeliþkili sonuçlar kýsmen metodolojik sorunlarla açýklanabilir. Kan örneklerinin alýnmasýnda; hormon düzeyleri üzerine emzirmenin etkisi, diurnal ve mevsimsel farklýlýklar ya da ilaç kullanýmýnýn etkisi dikkate alýnmamaktadýr. Pek çok çalýþmada biyolojik yönden aktif serbest hormon düzeyleri yerine total hormon konsantrasyonlarý deðerlendirmeye 67

5 KARAMUSTAFALIOÐLU N, TOMRUK N. alýnmaktadýr. Yine çoðu çalýþmada bir biyolojik faktörün gebelikten erken postpartum döneme olan deðiþim derecesi yerine mutlak düzeyi deðerlendirilmektedir. Oysa psikopatoloji ile iliþkili olan deðiþim derecesi olabilir (Hendrick ve Altshuler 1999). Bir diðer olasýlýk mizaç deðiþikliklerinin hormonlarýn birbirine oranlarýndaki bir anormallikten kaynaklanmasýdýr. Baþka bir görüþe göre de mizaç deðiþimleri normal hormon düzeylerine anormal bir hassasiyet dolayýsýyla olabilir (Hendrick ve Altshuler 1999, Steiner ve Yonkers 1998). Doðumla iliþkili emosyonel bozukluklarda hangi psikobiyolojik faktörlerin sorumlu olduðu ya da bunlarý oluþturmada nasýl etkileþtikleri gösterilebilirse; sadece PPD'nin deðil, daha geniþ bir spektrumdaki bozukluklarýn etiyolojisini anlamaya yönelik bilgilerimizin artabileceði öngörülebilir. Postpartum depresif bozukluklara ait çalýþmalarda bir metodolojik sorun da literatürde postpartum depresyonun iyi tanýmlanmamýþ oluþudur. Farklý çalýþmalarda depresif epizodu postpartum olarak tanýmlamada geçerli zaman aralýðý 1 aydan 6 aya kadar deðiþebilmektedir. PPD ölçütlerini doldurmak için gerekli semptomatoloji de çalýþmalar arasý farklýlýk göstermektedir. Ortak tanýmlar kabul görüp, standardize deðerlendirme metodlarý kullanýlana dek, postpartum mizaç bozukluklarýna ait verilerin yorumu tartýþýlýr olacaktýr. Peripartum mizaç bozukluklarýnýn ilk sýra tedavisi önlemedir. Yakýn zamanda yapýlan çalýþmalar risk altýndaki kadýnlarýn sayýsýný azaltmada antepartum ve postpartum müdahalelerin oldukça baþarýlý olduðunu göstermektedir (Spinelli 1997, Wisner ve Wheeler 1994). Postpartum tablolarýn erken tanýsýna yardýmcý olmak üzere çeþitli ölçekler geliþtirilmiþtir. Postpartum ilk iki haftadan daha uzun süren emosyonel yakýnmalar klinisyeni depresif semptomlarý daha fazla sorgulamasý yönünde uyarýcý olmalýdýr (Kumar ve Robson 1984). Risk altýndaki kadýnlarýn belirlenmesi, eðitim, antepartum ve postpartum destekleyici psikoterapi, interpersonal terapi ve farmakoterapi temel esaslardýr. Depresif semptomlarý olan kadýnlar; geçmiþ psikiyatrik öykü, kiþilik bozukluðu, alkol ve madde kötüye kullanýmý dahil psikiyatrik aile öyküsü açýsýndan dikkatle incelenmelidir. Sosyoekonomik risk faktörleri belirlenmelidir (Paykel ve ark. 1980). Tiroid hastalýðýnýn semptomlarý sýklýkla perinatal mizaç bozukluklarýnýn semptomlarý ile örtüþtüðünden altta yatan herhangi bir genel týbbi nedene ait en ufak þüphede gerekli laboratuvar tetkikleri yapýlmalýdýr (Harris ve ark. 1992). Risk altýnda olduðundan þüphenilen kadýnlar her trimester en az bir kez ya da semptom þiddetine göre daha sýk olmak üzere postpartum haftaya kadar izlenmelidir. Özellikle reküren depresyon epizodlarý olan ve gebelikte antidepresan idame tedavisini kesen kadýnlar postpartum rekürrens açýsýndan daha fazla risk altýndadýr (Steiner ve Yonkers 1998). Risk gruplarýndan postpartum depresyon ya da nonpuerperal major depresyon öyküsü olan kadýnlarda, doðumdan hemen sonra profilaktik antidepresan tedavisi gibi farmakolojik önleme giriþimleri de önerilmektedir. Wisner ve Wheeler (1994) geçmiþlerinde bir PPD epizodu bulunan ve doðum sonrasý profilaktik antidepresan tedavi verilen 17 olguluk gruplarýnda, sadece gözlem altýnda tutulan kontrol grubuna kýyasla, PPD rekürrensinin anlamlý daha düþük olduðunu saptamýþlardýr (%62.5'e kýyasla %6.7). Doðumla iliþkili mizaç bozukluklarýnýn tedavisinde, nonpuerperal psikiyatrik tablolarýn tedavi ilkeleri geçerli olmakla birlikte; postpartum psikiyatrik bozukluklarýn özgün bir sosyal ve geliþimsel içeriði bulunduðu unutulmamalýdýr. Bireysel, evlilik, aile ve grup psikoterapileri baþlýca anneliðe geçiþ üzerine odaklanmalý; yine evlilik iliþkisi, sosyokültürel beklentiler ve sosyal destek aðý da ihmal edilmemelidir. Eþlerin tedavi planýna katýlmalarý desteklenmelidir (Steiner ve Yonkers 1998). Ýnterpersonal psikoterapinin özellikle uygun olduðu düþünülmektedir. O'Hara ve arkadaþlarý PPD'si olan 12 olguluk gruplarýnda interpersonal psikoterapi uygulamýþ ve tedaviye baþladýktan 12 hafta sonra kadýnlarýn 9'unda olumlu yanýt bildirmiþlerdir (Llewellyn ve ark. 1997). Bir çalýþmada postpartum depresyon geçiren kadýnlarýn eþlerinde de artmýþ depresyon oranlarý bulunmuþ ve eþler için bireysel terapi ve evlilik terapisinin tedavide yararlý olabileceði kaydedilmiþtir (Harvey ve McGrath 1988). Postnatal depresyonda östrojenin de etkin bir tedavi olabileceði ileri sürülmüþ, ancak etkin doz ve sürenin belirlenmesi için yeni çalýþmalara 68

6 POSTPARTUM HÜZÜN VE DEPRESYONLAR gereksinim olduðu vurgulanmýþtýr (Gregorie ve ark. 1996, Murray 1996, Sichel ve ark. 1995, Gregorie ve ark. 1994). Peripartum mizaç bozukluklarýnýn farmakolojik tedavisinde teratojenite ve emzirme gözönüne alýnmalýdýr. Ciddi akýl hastalýðýnýn tedavi edilmemesinin ya da yetersiz tedavisinin riskleri, ilaçlar nedeniyle bebeðe olabilecek davranýþsal ve geliþimsel olumsuz etkilerle risk-yarar açýsýndan deðerlendirilmelidir (Raskin 1999). Postpartum depresyon tedavisinde emzirme önemli bir konudur. Bebeðin beslenmesi için ideal olmasýnýn yanýsýra, emzirmenin býrakýlmasýnýn oluþturacaðý sosyal baskýlar ve suçluluk kadýn için ek bir stresör olacaktýr. Ancak tüm antidepresanlarýn süte geçtiði unutulmamalýdýr. EKT ise postpartum depresyon tedavisinde baþarý ile uygulanmakta olan ve emziren annelerde bebeðe herhangi bir risk oluþturmadýðýndan tercih edilebilecek bir seçenektir (Raskin 1999). Sonuç olarak doðum sonrasý görülen depresif tablolar yeni anne ve tüm aileye önemli ölçüde sýkýntý oluþturur ve bebeðin biliþsel ve emosyonel geliþiminde uzun süreli etkisi olabilir. Ayrýca anneyi de gelecekte psikopatolojiye yatkýn kýlabilir. Bu nedenle daha iyi önleyici ve tedavi stratejilerinin geliþtirilebilmesi için etiyolojik faktörlerin araþtýrýlmasý büyük önem taþýmaktadýr. Bu konunun henüz tam olarak aydýnlatýlamadýðý günümüzde; risk faktörü taþýyan kadýnlarýn belirlenmesi ve eðitimi, önleme ve erken müdahalenin temel taþlarý olmayý sürdürmektedir. American Psychiatric Association (1994) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4. Baský (DSM-IV), Washington DC, American Psychiatric Association. Bromet EJ, Dunn LO, Connell MM ve ark. (1986) Long term reliability of diagnosing lifetime major depression in a community sample. Arch Gen Pscyhiatry, 43: Buesching DP, Glasser ML, Frate DA (1986) Progression of depression in the prenatal and postpartum periods. Women Health, 11: Campbell SB, Cohn JF, Flanagan C ve ark. (1992) Course and correlates of postpartum depression during the transition to parenthood. Development and Psychopathology, 4: Carothers AD, Murray L (1990) Estimating psychiatric morbidity by logistic regression: application to post-natal depression in a community sample. Psychol Med, 20: Cooper PJ, Murray L (1995) Course and recurrence of postnatal depression: evidence for the specificity of the diagnostic concept. Br J Psychiatry, 166: Cox JL, Connor Y, Kendell RE (1982) Prospective study of the psychiatric disorders of childbirth. Br J Psychiatry, 140: Dean C, Williams RJ, Brockington IF (1989) Is puerperal psychosis the same as bipolar manic-depressive disorder? A family study. Psychol Med, 19: Duffy CL (1983) Postpartum depression: identifying women at risk. Genesis, June/July: Feski A, Harris B, Walker R ve ark. (1984) "Baby blues" and hormone levels in saliva. J Affect Disord, 6: Gard PR, Handley SL, Parsons AD ve ark. (1986) A multivariate investigation of postpartum mood disturbance. Br J Psychiatry, 148: KAYNAKLAR Glover V, Liddle P, Taylor A ve ark. (1994) Mild hypomania (the highs) can be a feature of the first postpartum week. Association with later depression. Br J Psychiatry, 164: Gotlib IH, Whiffen VE, Mount JH ve ark. (1989) Prevalence rates and demographic characteristics associated with depression in pregnancy and the postpartum. J Consult Clin Psychol, 57: Gregorie AJ, Kumar R, Everett B ve ark. (1996) Transdermal oestrogen for treatment of severe postnatal depression. Lancet, 347: Gregorie AJP, Henderson A, Kumar R ve ark. (1994) A controlled trial of oestradiol therapy for postnatal depresison. Neuropsychopharmacology, 10:901. Hannah P, Adams D, Lee A ve ark. (1992) Links between early postpartum mood and post-natal depression. Br J Psychiatry, 160: Harris B (1993) A hormonal component to postnatal depression. Br J Psychiatry, 163: Harris B, John S, Fung H ve ark. (1989) The hormonal environment of post-natal depression. Br J Psychiatry, 154: Harris B, Lovett L, Newcombe RG ve ark. (1994) Maternity blues and major endocrine changes: Cardiff puerperal mood and hormone study II. Br Med J, 308: Harris B, Othman S, Davies JA ve ark. (1992) Association between postpartum thyroid dysfunction and thyroid antibodies and depression. BMJ, 305: Harvey I, McGrath G (1988) Pscyhiatric morbidity in spouses of women admitted to a mother and baby unit. Br J Psychiatry, 152: Heidrich A, Schleyer M, Springler H ve ark. (1994) Postpartum 69

7 KARAMUSTAFALIOÐLU N, TOMRUK N. blues: relationship between non-protein bound steroid hormones n plasma and postpartum mood changes. J Affect Disord, 30: Hendrick V, Altshuler LL (1999) Biological determinants of postpartum depression. Postpartum Mood Disorders, 1. baský, Miller LJ (Ed), Washington DC, American Pscyhiatry Press, Inc, s Kelly A, Deakin B (1992) Postnatal depression and antenatal morbidity. Br J Psychiatry, 161: Kendell RE, Chalmers JC, Platz C (1987) Epidemiology of puerperal psychosis. Br J Psychiatry, 150: Kendell RE, McGuire RJ, Connor Y ve ark. (1981) Mood changes in the first three weeks after childbirth. J Affect Disord, 3: Kennerley H, Gath D (1989) Maternity blues: detection and measurement by questionnaire. Br J Psychiatry, 155: Kitamura T, Shima S, Sugawara M ve ark. (1993) Psychological and social correlates of the onset of affective disorders among pregnant women. Psychol Med, 23: Knight RG, Thirkettle JA (1987) The relationship between expectations of pregnancy and birth, and transient depression in the immediate post-partum period. J Psychosom Res, 31: Koppelman MSC, Parry BL, Hamilton JA ve ark. (1987) Effect of bromocriptine on affect and libido in hyperprolactinemia. Am J Psychiatry, 8: Kumar R, Robson KM (1984) A prospective study of emotional disorders in child-bearing women. Br J Psychiatry, 144: Levy V (1987) The maternity blues in post-partum and postoperative women. Br J Psychiatry, 151: Llewellyn AM, Stowe ZN, Nemeroff CB (1997) Depression during pregnancy and the puerperium. J Clin Psychiatry, 58 (Suppl 15): Martin CJ, Brown GW, Goldberg DP ve ark. (1989) Psychosocial stress and puerperal depression. J Affect Disord, 16: Miller LJ, Rukstalis M (1999) Beyond the "blues": hypotheses about postpartum reactivity. Postpartum Mood Disorders, Miller LJ (Ed), 1. baský, Washington DC, American Psychiatric Press, Inc, s Mongella G (1995) Global approaches to the promotion of women's health. Science, 269: Murray D (1996) Oestrogen and postnatal depression. Lancet, 347: Nott PN, Franklin M, Armitage C ve ark. (1976) Hormonal changes in the puerperium. Br J Psychiatry, 128: O'Hara MW (1986) Social support, life events and depression during pregnancy and the puerperium: Arch Gen Psychiatry, 43: O'Hara MW (1987) Post-partum "blues", depression, and psychosis: a review. J Pscyhosom Obstet Gynaecol, 7: O'Hara MW, Schlechte JA, Lewis DA ve ark. (1991a) Prospective study of postpartum blues: biologic and psychosocial factors. Arch Gen Psychiatry, 48: O'Hara MW, Schlechte JA, Lewis DA ve ark. (1991b) Controlled prospective study of postpartum mood disorders: psychological, environmental and hormonal variables. J Abnorm Pscyhol, 100: Oretti RG, Hunter C, Lazarus JH ve ark. (1997) Antenatal depression and thyroid antibodies. Biol Psychiatry, 41: Parry BL (1999) Postpartum depression in relation to other reproductive cycle mood changes. Postpartum Mood Disorders, Miller LJ (Ed), 1. baský, Washington DC, American Psychiatric Press, Inc, s Paykel ES, Emms EM, Fletcher J ve ark. (1980) Life events and social support in puerperal depression. Br J Psychiatry, 136: Pedersen CA, Stern RA, Pate J ve ark. (1993) Thyroid and adrenal measures during late pregnancy and the puerperium in women who have been major depressed or who become dysphoric postpartum. J Affect Disord, 29: Raskin VD (1999) Pharmacotherapy and Electroconvulsive therapy for postpartum mood disorders. Postpartum Mood Disorders, Miller LJ (Ed), 1. baský, Washington DC, American Psychiatric Press, Inc, s Sichel DA, Cohen LS, Robertson LM ve ark. (1995) Prophylactic estrogen in recurrent postpartum affective disorder. Biol Psychiatry, 38: Smith R, Cubis J, Binsmead M ve ark. (1990) Mood changes, obstetric experience and alterations in plazma cortisol betaendorphin and corticotrophin releasing hormone during pregnancy and the puerperium. J Psychosom Res, 34: Spinelli MG (1997) Interpersonal pschotherapy for depressed antepartum women: a pilot study. Am J Psychiatry, 154: Stein A, Cooper PJ, Campbell EA ve ark. (1989) Social adversity and perinatal complications: their relation to postnatal depression. BMJ, 298: Steiner M, Yonkers K (1998) Depression in Women. Martin Dunitz Ltd, s Stowe ZN, Nemeroff CB (1995) Women at risk for postpartum-onset major depression. Am J Obstet Gynecol, 173: Troutman B, Cutrona C (1990) Nonpsychotic postpartum depression among adolescent mothers. J Abnorm Psychol, 99:69. Watson JP, Elliott SA, Rugg AJ ve ark. (1984) Pscyhiatric disorder in pregnancy and the first postnatal year. Br J Psychiatry, 144: Weissman MM, Olfson M (1995) Depression in women: implications for health care research. Science, 269: Whiffen VE, Gotlib IH (1993) Comparison of postpartum and nonpostpartum depression: clinical presentation, psychiatric history and psychosocial functioning. J Consult Clin Psychol, 61:

8 POSTPARTUM HÜZÜN VE DEPRESYONLAR Williams KE, Casper RC (1998) Reproduction and its psychopathology. Women's Health: Hormones, Emotions and Behavior, Casper RC (Ed), 1. baský, Cambridge University Press, s Wisner KL, Peindl K, Hanusa BH (1993) Relationship of psychiatric illness to childbearing status-a hospital-based epidemiologic study. J Affect Disord, 28: Wisner KL, Wheeler SB (1994) Prevention of recurrent postpartum major depression. Hosp Community Psychiatry, 45: Wolman W, Chalmers B, Hofmeyr GJ ve ark. (1993) Postpartum depression and companionship in the clinical birth environment: a randomized, controlled study. Am J Obstet Gynecol, 168: