Ölçme ve Değerlendirme Özel Sorularının Çözümleri

Transkript

1 EĞİTİM BİLİMLERİ Ölçme ve Değerlendirme Özel Sorularının Çözümleri ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu soruları görün, KPSS sorununu çözün...

2 İÇİNDEKİLER Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme... 3 Ölçmede Hata ve Ölçme Aracında Bulunması Gereken Özellikler İstatistiksel İşlemler Test Geliştirme ve Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları Bilimsel Araştırma Yöntemleri Genel Tekrar Testleri Deneme Sınavları... 99

3 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - I 3 1 Öğretim sürecinin başında öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmelere tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirme; öğretim süreci devam ederken öğrenme eksikliklerini ve yanlışlıklarını belirlemek ve gidermek için bir ünite ya da konu bittikten sonra yapılan değerlendirmelere biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme; birkaç ünite ya da dönem sonunda (öğretim süreci sonunda) öğrenciler hakkında geçti-kaldı, başarılı başarısız gibi kararlar almak için yapılan değerlendirmelere ise düzey belirlemeye yönelik değerlendirme denir. Bu doğrultuda öğretim sürecinde zaman zaman eksiklerin belirlenmesinde yararlanılan değerlendirme yetiştirmeye yönelik değerlendirmedir. 3 Tabloya bakıldığında eşit oranlı ve eşit aralıklı ölçeklerle istatistiklerin hepsi hesaplandığından I ve II numaralı yerler (X) sembolüyle işaretlenmelidir. Sıralama ölçeklerinde standart sapma, sınıflama ölçeğinde de yüzdelik işlem hesapları yapılamaz. Çoğu KPSS kaynaklarında yüzdelik işlemlerin yapıldığı söylenmektedir ve bu yanlıştır. Çünkü sınıflama ölçeğinde sadece adlandırma vardır ve bu adlandırma üzerinden hiçbir hesaplama yapılamamaktadır. Kaynakların belirttiği sınıflamayı oluşturan grupların frekans sayılarında yüzdelik işlem yapıldığıdır. Ancak frekans hesaplamaları eşit oranlı ölçek düzeyindedir ve yüzdelik hesaplamalar bu ölçekte yapılabilir. Eğer sınıflama ölçeklerinde yüzde hesaplamaları yapılsaydı dört işlemde yapılırdı. ÇÖZÜM 1 2 Ölçme bir özelliğin gözlenip, gözlenen özelliğin sayı ve semboller ile ifade edilme işlemidir. Seçenekler incelendiğinde A, B, D ve E seçeneklerinde ölçme işlemi ile birlikte karara yer verilmiştir yani değerlendirme yapılmıştır. Ama C seçeneğinde sadece sınıflama düzeyinde ölçme yapılmıştır değerlendirme yoktur. 4 Soru incelendiğinde verilen ifadede hem ölçme hem de yargı bulunduğu için değerlendirme söz konusudur. Yalnız seçeneklerde her ikisi yoktur ama ölçmeyi oluşturan ölçüm seçeneklerde yer aldığı için cevap C seçeneğidir. 5 Birimde olması gereken üç temel özellik; eşitlik, genellik ve kullanışlılıktır. Birimde eşitlik ölçme aracını oluşturan her birim aralığının eşit olmasıdır. Adım, karış, kulaç birim de eşitliği bozar.

4 4 6 9 KPSS de her branş kendi alanında sıralandığından dolayı ve sınava girenlerin aldığı puanlar birbirlerini etkilediği için bağıl değerlendirme yapıldığı görülür. Çiğdem in 2012 yılında 83 puan alıp başvuramaması fakat bir yıl sonra aynı puanla başvuru yapabilmesi ölçütün gruba bağlı olarak belirlenmesinden kaynaklanmaktadır. 7 Aytaç Öğretmen in yaptığı değerlendirmenin sonucunda öğrenciler hakkında geçti-kaldı şeklinde bir karar verildiği için düzey belirlemeye dayalı değerlendirme yapılmıştır. Parçada, mutlak değerlendirme yapılmadığı için de B seçeneği yanlıştır. D seçeneğinde verildiği gibi 14 öğrencinin dersten kalması, grubun belirlediği puan kriterinin altında kalmasının yarattığı bir durumdur. E seçeneğinde verilen her sorunun 4 puan olarak belirlenmesi ölçme kuralı; dersten geçme kriterinin 65 puan olduğunun söylenmesi ölçüttür. Aytaç Öğretmen C seçeneğinde verildiği gibi tüm öğrencilerin puanlarını belirleyerek bir ölçme işlemi yapmıştır. 8 Eğitimde ölçülmek istenen özelliklerin çoğu dolaylı olarak ölçülebilen özelliklerdir. Doğrudan ölçme yapılamadığı için de ölçülmek istenen özellikler testler yardımıyla ölçülür. Bireylerin testlere verdikleri cevaplar onların başarı ve yeteneklerinin bir göstergesi olarak kabul edilir. Yani ölçülmek istenen özellik; araya, o özellikle ilgisi olduğu düşünülen başka bir değişken katılarak ölçülmeye çalışılır. Baskülle ağırlığın ölçülmesi; ağırlık, baskülün içindeki yayın sıkışma miktarına dayandırılarak ölçüldüğü için dolaylı (göstergeyle) ölçmeye örnektir. Eşit kollu terazi ile ağırlık değil kütle ölçülür. Ağırlığın birimi Newton, kütlenin birimi ise kilogramdır. Alp, Ata ve Berk in oyunlarında araçları otomobil ve kamyon, tır ve otobüs diye ayırmaları sınıflama düzeyinde ölçme yaptıklarını gösterir. Her otomobil için 1, her kamyon için ise 2, her tır ve otobüs için 3 puan yazmaları ölçme kuralıdır. Yoldan geçen araçları doğrudan gözlemleyerek sayma işlemi gerçekleştirdikleri için doğrudan ölçme yapmaktadırlar. Değerlendirme de kullanılacak ölçüt, gruba bağlı olarak değişebileceği için (en çok puanın kaç olduğu belli olmadığı için) bağıldır. Ancak verilen parçada henüz bir değerlendirme yapılmamıştır. 10 Mutlak (gerçek) sıfır, gerçek yokluğu gösterir. Ölçülen niteliğin gerçekte olmadığı anlamına gelmektedir. Bağıl (izafi) sıfırda ise sıfır ifadesi gerçek yokluğu belirtmez çünkü sıfır noktası tanımlanmıştır. Eşit aralıklı ölçeklerde bağıl sıfır kullanılırken eşit oranlı ölçeklerde mutlak sıfır kullanılmaktadır. Soruda seçenekler incelendiğinde E seçeneğinde verilen ifadenin eşit oranlı ölçek düzeyinde mevcut olduğundan mutlak sıfır ile ilgili olduğu söylenir.

5 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - II 5 1 Sınıflama ölçekleriyle yapılan ölçmelerde mod hesaplanabilir. Örneğin bir sınıfta kız öğrencilerin sayısı 15, erkek öğrencilerin sayısı 3 ise kızlar - erkekler sınıflamasında mod kızlar dır. Eşit aralıklı ölçeklerde kullanılan sıfır bağıl sıfır olduğu için toplama ve çıkarma işlemleri yapılabilirken bölme ve çarpma işlemleri yapılamaz. Bu nedenle eşit aralıklı ölçeklerde farklar önemlidir. Eşit oranlı ölçeklerde sıfır mutlak sıfır olduğu için tanımlanmış değildir. Üst düzey ölçekler alt düzey ölçeklere dönüştürülebileceğinden sıralama düzeyindeki ölçekler sınıflama düzeyine dönüştürülebilir. Sınıflama düzeyindeki ölçekler geçişlilik ve simetrik özelliğine sahipken sırama düzeyindeki ölçekler asimetrik ve geçişlilik özelliğine sahiptir. 2 Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir değişkenin onunla ilgisi olduğu bilinen ya da sanılan başka bir değişken gözlenerek ölçülmesine dolaylı ölçme denir. Dolaylı ölçmeler araya başka değişkenler girdiği için net ve güvenilir sonuç vermez. Temel (doğrudan) ölçme, ölçülecek özelliklerin araya başka bir değişken girmeden doğrudan doğruya gözlenmesi ile yapılan ölçme türüdür. Bundan dolayı da daha güvenilirdir. Türetilmiş ölçme için, mutlaka dolaylı ya da doğrudan ölçme sonuçlarına ihtiyaç vardır. 3 Türetilmiş ölçme, en az iki ölçme işlemi yapıldıktan sonra yeni bir ölçme sonucuna ulaşılmasıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi III. ifade doğrudur. Hız alınan yol miktarının zamana oranı olduğundan ve iki değişken arasında matematiksel işlem yapıldığından türetilmiş ölçme yapılmıştır. Türetilmiş ölçmede sadece dolaylı değil doğrudan ölçmelerde kullanılır. 4 Soruda seçenekleri incelediğimizde A seçeneğindeki En az bilgiyi sınıflama ölçeği taşırken en fazla bilgiyi oranlı ölçek taşır. ifadesinin doğru olduğu görülür. Eğitim de kullanılan ölçekler çoğunda bağıl sıfır barındırır ve eşit aralıklı ölçek düzeyindedir. Bu nedenle C seçeneği doğrudur. Sınıflama ölçekleri bir gruplama, adlandırma ölçeği olduğundan daha çok nitel ifadeler kullanılır. Başlangıç noktası mutlak sıfır olan eşit oranlı ölçekte matematiksel işlemler yapılabilir. Ancak sınıflama ölçeğin başlangıç noktası sabit değildir, değişkenlik gösterebilir. 5 Sıfır, mutlak ve bağıl olmak üzere iki çeşittir. Bağıl sıfır yokluk belirtmezken mutlak sıfır gerçek yokluk belirtir. Bu nedenle B, C, D ve E seçeneklerinde mutlak sıfır kullanılırken A seçeneğinde bağıl sıfır kullanılmıştır. (D seçeneğinde K kullanıldığı için mutlak sıfır vardır. C kullanılsaydı bağıl sıfır kullanılmış olurdu.) 6 Kullanılan kriterin kesin olmadığı ve ölçme işleminin yapıldığı gruba bağlı olarak değişen ölçüte bağıl ölçüt denir. Bağıl ölçütün kullanıldığı değerlendirme ise bağıl değerlendirmedir. A, B, C, ve E seçeneğinde ölçme işleminden önce belirlenen ölçütler söz konusudur. Bu nedenle mutlak değerlendirme örneğidir. D seçeneğinde ise ölçme işlemi sırasında gruba bağlı olarak belirlenecek bir ölçüt söz konusudur. ÇÖZÜM 2

6 Eşit oranlı ölçek, belirli başlangıç noktası (gerçek) sıfır olan, birimleri eşit ölçek türüdür. Başarı testi ile ölçüm yapılması ve dağın deniz seviyesine göre yüksekliğin yani rakımın belirlenmesi eşit aralıklı, hayvanların cinsiyeti sınıflama, okul başarı sırasının belirlenmesi sıralama düzeyindedir. E seçeneğinde verilen zeytin sayısı eşit oranlı ölçek düzeyindedir. Ölçme kuralı, ölçme yapılacak olan özelliğin hangi miktarına hangi değerin / sembolün verileceği şeklinde tanımlanabilir. Soru incelendiğinde testin nasıl puanlandırılacağı hakkında öğrencilere bilgi verilmesi ölçme kuralına örnektir. Ölçme bir niteliğin sembol yada sayı ile ifade edilmesi olduğundan I. ifadede projelerin puanlandırılması ölçme, değerlendirme sürecinde karar verme olduğundan III. ifade değerlendirmedir. 8 Sıcaklığı, Celcius ölçeği ile ölçerken kullanılan 0 (sıfır) yokluk belirtmezken Kelvin ölçeği ile ölçüldüğünde kullanılan 0 (sıfır) yokluk belirtir. Mutlak sıfır kullanılarak yapılan ölçek türü eşit oranlı, bağıl sıfırla yapılan ölçek türü ise eşit aralıklıdır. 9 Ölçme ve değerlendirme; öğrenciye güçlü ve zayıf olduğu alanlar konusunda geri bildirim sağlar, geri bildirim ve dönüt sağlandığından öğrencinin güdülenmesinde yardımcı olur, öğretmen ve yöneticilere geleceğe ilişkin kaynak olur, ortaya çıkan sorunların tespit edilmesinde yardımcı olur, velilerin öğretime katılması ve eğitim-öğretimin nitelik kazanmasında etkilidir. Ancak öğrenciler arasındaki farklılıkları ortadan kaldırma, ölçme ve değerlendirme yapmanın amaçları içerisinde gösterilemez. 11 Öğretmen ölçüt belirleyip ölçme yapmıştır. Soruda başarılı olmak için belirlenen 70 puanı ölçüt, Arslan ın 72 puan alması ölçmedir. Bundan sonraki basamakta öğrencinin durumu ile ilgili karar verme aşamasıdır. Yani ölçüm, ölçüt ve karar verme sürecinden oluşan değerlendirme basamağına gelinmiştir. 12 II ve III. ifadeler verilecek karar için sınır belirlendiğinden ölçüttür. I. ve IV. ifadeler ölçme için belirlenmiş kural olduğundan ölçme kuralıdır.

7 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - III 7 1 Özelliklerin (değişken) gözlemlenerek gözlem sonuçlarının sayı ve/veya sembollerle gösterilmesi sürecine ölçme denir. Sorumuzda, öğretmen uygulayacağı sınav aracılığıyla öğrencilerin kazanımlara ulaşıp ulaşmadıklarını gözlemleyip sayı (puan) ile gösterecektir. 2 Sonuçlar üzerinde istatistiksel işlemlerin yapılabilmesine imkan tanıyan ölçekler eşit oranlı ve eşit aralıklı ölçektir. Eşit oranlı ölçeklerin başlangıç noktası gerçek sıfırdır (mutlak yokluğu ifade eder) ve birimleri arası eşit bölmelenmiştir. Bu sayede oranlı karşılaştırma da dahil tüm istatistiksel işlemler yapılabilir. Sorumuzda miladi ve hicri takvim ile rakım ölçerin başlangıç noktaları izafî (göreceli) sıfırdır ve mutlak yokluğu ifade etmezler. Bunlar eşit aralıklı ölçek düzeyinde işlem yapabilirler. Bu ölçek türünde de mod, medyan, standart sapma gibi değerler hesaplanabilir. Kelvin cinsinden termometreler ve baskülün başlangıç noktası gerçek sıfırdır ve eşit bölmelenmişlerdir. Bunlar eşit oranlı ölçek düzeyinde olduklarından işlem yapabilirler. 3 Ölçme işlemi doğrudan, dolaylı ve türetilmiş; değerlendirme ise tanıma ve yerleştirme (diagnostik), biçimlendirme (izleme, formatif) ve değer biçme (summatif) olmak üzere üçe ayrılır. Ölçülmek istenen değişken başka bir değişkenden yararlanılarak ölçülüyorsa buna dolaylı ölçme denir. Sorumuzda öğrencilere uygulanan çoktan seçmeli test kazanımlara ulaşma düzeyini belirlemek için bir aracı olarak kullanılmıştır. Yani dolaylı ölçme yapılmıştır. Öğrencilerin süreç içerisinde kazanımlara ulaşma düzeylerinin belirlenmesi ve eksik öğrenmelerin giderilmesine yönelik planlamalar yapmak amacıyla yapılan değerlendirme ise izleme, biçimlendirme (formatif) amaçlı değerlendirmedir. Sorumuzda öğretmen bitirilen ünite sonunda öğrencilerin kazanımlara ulaşma derecesini belirlemek ve eksik öğrenmeleri gidermek amacıyla sınav yapmıştır. 4 Değerlendirme ölçme sonuçlarının (ölçüm) bir ölçütle karşılaştırılarak yargıya, hükme, karara varma sürecidir. Yani değerlendirme, ölçmeyi de kapsayan daha geniş bir kavramdır. Sorumuzda I. ve III. ifadelerde bir karar varma söz konusuyken; II. ve IV ifadelerde yalnızca gözlem sonuçlarının sayı ve/veya sembolle gösterilmesi söz konusudur. 5 Kriter dayanaklı değerlendirmede mutlak ölçüt, norm dayanaklı değerlendirmede ise bağıl ölçüt kullanılır. Mutlak ölçüt önceden bellidir, gruptan etkilenmez, net ve standarttır. Bağıl ölçüt önceden belli değildir ve gruptan etkilenir. Bu doğrultuda yalnız VI. ifade mutlak iken diğerleri bağıldır. 6 Ölçme sonuçlarını karşılaştırdığımız değerlere ölçüt (kriter) denir. Ölçüt sınır, koşul ya da kural belirtir. Değerlendirme yapılabilmesi için ölçme sonuçlarının karşılaştırılacağı ölçüte ihtiyaç vardır. Sınavdan 45 ve üzerinde puan alanlar başarılı sayılacaktır. ifadesi örnek olarak verilebilir. ÇÖZÜM 3

8 Ölçülmek istenen değişkenin en az iki farklı değişken arasında kurulan bağıntı yardımıyla ölçülmesine türetilmiş ölçme denir. Sorumuzda, zekâ bölümü, testte saptanan zekâ yaşı ile biyolojik (takvim) yaşı arasında kurulan bağıntı yardımıyla ölçülmüştür. 8 Gamze nin 132 olarak tespit edilen zekâ bölümü ölçüt olan 130 ile karşılaştırılmış ve kendisinin üstün zekâlı olduğu hükmüne varılmıştır. Ölçme sonuçlarının bir ölçütle karşılaştırılarak hükme varılması işlemi değerlendirme olmaktadır. 9 Ölçülmek istenen değişkenin başka bir özellikten yararlanılarak ölçülmesi dolaylı ölçmeyken; duyu organlarıyla veya başka bir değişkenden yararlanılmadan yapılan ölçmeler doğrudan ölçmedir. I, III ve IV. özellikler başka bir özelliğe ihtiyaç duymadan ölçülebilirken, II. ve V. özellikler ise ancak yetenek testi ve kimya testi aracılığıyla ölçülebilirler. 10 Ölçme işleminin (sınav) hangi şartlarda yapılacağının açıklandığı bölüme test ya da sınav yönergesi adı verilir. I, II, IV ve V numaralı ifadeler daha çok sınav yönergesi ile ilgilidir. 11 Ölçülen özelliğin ne kadarlık kısmına kaç puan verileceğinin belirtilmesine ölçme kuralı denmektedir. III. ifadede her bir sorunun doğru cevabı karşılığında 10 puan verileceği belirtilmektedir. Ölçeklerin açıklaması ve temel özellikleri aşağıda verilmiştir. 1. Sınıflama (Adlandırma) Ölçekleri Nesnelerin genel olarak birbirlerine göre benzerlik ve farklılıklarını belirlemek ve sınıflandırmak amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Örnek: Bir sınıftaki öğrencilerin evli-bekâr, kadın-erkek olarak gruplandırılması, A-B, 1-2 olarak sınıflandırılması. Bu ölçekte kullanılan sayıların sayısal değeri yoktur. İki temel özelliği vardır: Simetrilik Geçişlilik Örnek: A=B ise B=A, A=B ve B=C ise A=C. 2. Sıralama Ölçeği Varlıkları belli bir özelliğe sahip oluş miktarları bakımından büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe doğru sıralamak amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Başlangıç noktaları değişkendir. Ölçme aracı üzerindeki aralıklar birbirine eşit değildir. İki temel özelliği vardır: Asimetrilik Geçişlilik 3. Eşit Aralıklı Ölçekler Varlıkları belirli bir başlangıç noktasına göre belli bir özelliğe sahip oluş dereceleri bakımından eşit aralıklarla sıralamak amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Bu ölçeklerdeki başlangıç noktası sabittir, aralıklar da eşittir. Örneğin termometre, takvim, başarı, zekâ, saat, tutum vs. 4. Eşit Oranlı Ölçekler Eşit aralıklı ölçekler üzerindeki sıfır noktasının gerçek sıfır olarak tanımlanması ve doğal sıfır olmasıdır. Örneğin metre, kilogram, amper, süre vs. Oransal hesaplamalar ancak eşit oranlı ölçekle yapılabilir.

9 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - IV 9 1 "Bir öğrencinin aldığı puan bir diğerinin yarısıdır, iki katıdır, %10 udur" gibi oranlama yapabilmek için yapılan ölçme işleminin eşit oranlı ölçek düzeyinde olması gerekir. Oysa bilişsel testlerden elde edilen puanlar izafi sıfıra göre düzenlenmiş eşit aralıklı ölçek düzeyinde ölçme yaparlar ve bu ölçek düzeyinde oranlama yapmak imkânı yoktur. Örneğin, matematik sınavında 0 alan öğrenci hiç matematik bilmiyor diyemeyiz. Elbette bir miktar matematik bilgisine sahiptir ancak bizim belirlediğimiz izafi sıfırdan daha fazla olmadığından 0 puan almıştır. 2 Uzunluk, kişi sayısı (sayarak bulunan tüm özellikler), doğru cevap sayısı gibi özellikler başka bir özelliğe ihtiyaç duymadan doğrudan ölçülebilen özelliklerdir. Otomobilin kantarla tartılması ise kantarın içerisindeki mekanizmadan yararlanılarak gerçekleştirildiğinden dolaylı ölçme olmaktadır. Bunun yanında eğer otomobilin tartılmasında manav terazisi (eşit kollu) mantığıyla çalışan bir ölçme aracı kullanılmış olsaydı yapılan ölçme işlemi doğrudan ölçme olarak kabul edilebilirdi. 3 Ölçme işleminden bağımsız olarak belirlenebilen ölçütler mutlak; ölçme işlemine bağlı olarak ölçme işlemi sonucunda belirlenebilen ölçütler ise bağıl olarak kabul edilmektedirler. Mutlak ölçütler rekabet yaratmazlarken, bağıl ölçütler rekabet yaratırlar. Buna göre A seçeneğindeki standart T puanı ifadesi bağıl ölçüt olmaktadır. Çünkü standart puanlardan (Z ve T puanı gibi) elde edilen tüm ölçütler bağıl kabul edilmektedirler. Standart puanlar doğrudan doğruya gruptaki her bir öğrencinin performansına bağlı olarak oluşmaktadır. Yani bir öğrencinin standart puanı başka bir öğrencinin puanından etkilenebilmektedir. 4 En gelişmiş ölçek türü olan eşit oranlı ölçeklerle elde edilen ölçümler daha az bilgi taşıyan diğer ölçeklerle elde edilen ölçümlere dönüştürülebilir. Ancak, bu esnada bir miktar veri kaybı olur. Bu nedenle bu dönüştürme işleminin tersi (gelişmemişten gelişmişe) mümkün değildir. 5 Soru kökünde formatif (biçimlendirme) amaçlı değerlendirme tanımlanmıştır. Formatif değerlendirmelerde tüm kazanımlardan soru sorulur (kapsam geçerliği yüksektir), öğretmenin kullandığı yöntemlerin etkili olup olmadığı hakkında öğretmene bilgi verir, amaç öğrencilerin geçip kalmalarına karar vermek olmadığından geçip kalmayı doğrudan etkileyebilecek ağırlıkta not verilmez ancak öğrencileri güdülemek amacıyla ağırlığı düşük olacak bir not verilebilir. Sonuca göre planlarda düzenlemeye gidilebilir. Örneğin, kazanımlara ulaşma oranı düşükse öğrenemeyen öğrencilere yönelik yeni planlamalar (ek ders, kurs vb) yapılabilir. Not vermek esas olmamakla birlikte öğrencilerin kağıtları puanlanır ve öğrencilere aldıkları puan bildirilir. 6 Doğal birim insanlar tarafından daha sonradan geliştirilmemiş, kendiliğinden var olan birimlerdir. Bunlar parçalandığında özelliklerini yitirirler. Örnek olarak karış, kulaç, adım, adet verilebilir. Sorumuzda, litre, feet, atm (atmosfer basıncı), rakım (metre) yapay birimlerken, doğru cevap sayısı (adet) doğal birim olmaktadır. ÇÖZÜM 4

10 Özgür, bayanın özelliklerini kendi kafasındaki özelliklerle (kriter, ölçüt) karşılaştırmış ve bir karara varmış, değerlendirme yapmıştır. Burada verdiği karara dayanak teşkil eden kendi kafasında daha önceden belirlediği özelliklerdir. 8 Ölçülen özelliğin ne kadarlık miktarına, ne kadar puan verileceğinin belirlenmesi ölçme kuralı olarak ifade edilir. Öğretmenin cevap anahtarı hazırlayıp, hangi sorunun doğru cevabına ne kadar puan verileceğini belirlemesi ölçme kuralıdır. 9 Bağıl (keyfî, izafi, itibari) sıfır gerçek yokluğu ifade etmeyip insanlar tarafından belirlenmiş herhangi bir noktanın sıfır gibi kabul edilmesini ifade etmektedir. Buna göre, rakım, celcius cinsinden termometreyle sıcaklık ölçülmesi, zekâ, tarih gibi özellikler bağıl sıfır ile ölçülmektedirler. Sorunun B seçeneğinde bodrum katı dikkate alınmayarak başlangıç noktası (sıfır) zemin kat olarak kabul edilmekte (bağıl sıfır) ve buna göre ölçme yapılmaktadır. Binanın gerçek başlangıç noktası (gerçek sıfır) bodrum kattır. Ölçme, değişkenlerin gözlemlenerek gözlem sonuçlarının sayı ve/veya sembollerle gösterilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır. Buna göre I. ve II. ifadeler ölçme ifadeleridir. Değerlendirme, ölçme sonuçlarının (ölçüm) bir ölçütle karşılaştırılarak yargıda bulunma, hükme varma, karar verme sürecidir. Buna göre IV. ve V. ifadeler değerlendirme ifadeleridir. Ölçüt, değerlendirmeye dayanak teşkil eden, ölçme sonuçlarının karşılaştırılmasında esas alınan niceliklerdir. Değerlendirmeye dayanak olan kriter olarak da tanımlanabilir. Buna göre, III. ifade ölçüt olmaktadır. 11 Öğretmen kanısı dendiğinde anlaşılması gereken öğretmenlerin kendi içsel süreçlerinde belirledikleri mutlak ölçütler olmalıdır. Yani bir öğretmen "Ben 10 kazanımdan 5 tanesine ulaşmış öğrenciyi konuyu kavramış kabul edeceğim." dediğinde bu ölçüt tüm öğrenciler için aynı şekilde geçerlidir ve bu ölçüte ulaşmak için aralarında herhangi bir rekabet durumu oluşmaz. Ülke çapındaki normlar, yani tüm ülke çapında uygulanan KPSS, SBS, DGS gibi standart testlerden elde edilen puanlardan belirlenen ölçütler bağıl kabul edilirler. Yine Z ve T standart puanlarından elde edilen ölçütler bağıl kabul edilir. Diğer öğrencilerin başarısı dendiğinde rekabet vardır ve öğrencinin başarısı başka öğrencilerin başarısıyla doğrudan ilişkilidir. 12 Genellik ilkesi aynı iş için herkesin aynı birimi kullanması ve birimlerin herkes tarafından kullanılmasıdır. Dünya'nın her yerinde "aylar" kullanıldığından genellikle ilkesine uyar, fakat eşitlik; bir ölçme aracını oluşturan birimlerin birbirine eşit olmasıdır. "Aylar" ifadesi buna uymaz çünkü bazı aylar 30 gün, bazıları 31 gün olmakta hatta Şubat ayı 28 ve 29 günden oluşmaktadır.

11 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - V 11 1 Tanıma yerleştirme amacıyla yapılan testlerle ön koşul öğrenmeler sorgulanıp hazırbulunuşluk seviyesi belirleniyorsa mutlak ölçüt kullanılır. Örneğin; muafiyet sınavları. Eğer seçme amacıyla yapılıyorsa bağıl ölçüt kullanılır. Örneğin; KPSS, YGS. 4 Sınav süresinin 45 dakika olması ölçme kuralıdır. Diğer seçeneklerde verilenler, ölçme işleminin tanımına uyar. kılıbık gözlem yapılıp gözlem sonucunun sembolle gösterimidir. ÇÖZÜM 5 2 Eğitimde tamamlayıcı değerlendirme yaklaşımla rına yer verilmesinin sağladığı en önemli fayda öğrenilen bilgilerin ve becerilerin gerçek yaşam durumlarına uyarlanmasıdır. Tamamlayıcı değerlendirmede rekabet ortamı yaratıp öğrencilerin kıyaslanmasına yer verilmemektedir. 3 0 soru çözmek hiç soru çözülmediği anlamına geldiğinden mutlak sıfırdır. Ancak diğer seçeneklerde verilen sıfır; sıcaklığın, yüksekliğin, zamanın, bilginin hiç olmadığı anlamına gelmez, kabul edilmiş bağıl sıfırdır. 5 Seçenekler incelenecek olursa: A. Basketbol oynama becerisini ölçme; dolaylı ölçme B. Sınıfın uzunluğunu mezura ile ölçme; doğrudan ama tanımlanmış birim C. Atılan gol sayısını ölçme, birebir sayma sayıları ile atılan golleri eşleme işlemi olduğundan doğrudan ölçme ve doğal birim, D. Kişi başına düşen millî geliri hesaplama; türetilmiş ölçme, E. Dairesel pistte 5 tur atmak için geçen süreyi ölçme; dolaylı ölçmedir. 6 Alfabetik listeye göre sıralamak ölçülen bir özellik bakımından üstünlük ifade etmediği için sınıflama ölçeğindedir.

12 Öncüller incelenecek olursa; I. Dil dershanesinde sınıfların Texas, California, Indiana isimlerinin verilmesi; sınıflama ölçeği, II. Öğrencilerin sınavlardan aldığı standart puanları belirlemek eşit aralıklı ölçek, III. Öğrencilerin sınavlardan aldığı standart puanları belirlemek; eşit oranlı ölçek, IV. Otomobilin hızını hesaplamak; eşit oranlı ölçektir. Seçme yerleştirme amacıyla yapılan testlerde hangi alanın davranışı yoklanırsa yoklansın aranan en önemli geçerlik türü yordama geçerliğidir. Seçme sınavlarında başarılı olan bireylerin yerleştirildikleri öğretim kademesinde veya işte başarılı olmaları öngörülmektedir. Bu nedenle yordama geçerliği aranan en önemli geçerlik türüdür Öğretmen kanısı, hedefler, içerik, hız sınırı mutlak ölçüt, öğrenci yeteneği bağıl ölçüttür. Düzey belirlemeye yönelik testlerde kritik hedefler sorgulanır ve öncelikle aranan geçerlik türü kapsam geçerliğidir. 9 Seçenekler incelenecek olursa: A. Medyan değerinin altında puan alma bağıl ölçüt, B. Mod değerini altında puan alma bağıl ölçüt, C. İlk %20 lik dilime girme bağıl ölçüt, D. Hedeflerin %80 ine ulaşma mutlak ölçüt, E. T puanı 70 ve üstü olma bağıl ölçüttür. Bağıl ölçüt ölçme işleminden sonra gruba göre belirlenen ölçüttür, mutlak ölçüt ise gruptan bağımsız olarak, ölçme işlemi yapılmadan önce belirlenir. 12 Ölçme işlemine katılan bireylerin birbirinden etkilendiği değerlendirme türü bağıl değerlendirmedir. İlkay Öğretmen soruda bunu vurgulamak istemiştir.

13 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - VI 13 1 Ölçme bir özelliğin gözlenip, gözlenen özelliğin sayı ve semboller ile ifade edilme işlemidir. Seçenekler incelendiğinde A, B, C ve D seçeneklerinde bir yargıya varılma işlemi olan değerlendirme yapılmıştır. Ancak E seçeneğinde betimleme yani ölçme yapılmıştır. 4 Kullanılan kriterin kesin olmadığı ve ölçme işleminin yapıldığı gruba bağlı olarak değişen ölçüte bağıl ölçüt denir. Bağıl ölçütün kullanıldığı değerlendirme ise bağıl değerlendirmedir. B, C, D ve E seçeneğinde kullanılan ölçütler grubun başarısından etkilendiği için bağıl değerlendirmedir. A seçeneğinde ise ölçme işlemi sırasında gruba bağlı olarak değişmediğinden ve daha önceden belli olduğundan dolayı mutlak ölçüt söz konusudur. ÇÖZÜM 6 2 Ölçüt değerlendirme sürecinde ölçme işleminden elde edilen ölçümlerin kıyaslandığı referans noktasıdır. Verilen bilgiye göre ölçüt öğretim görevlisinin vize ve final sınavlarının aritmetik ortalaması 60 olanların sınavdan başarılı olacağını belirttiği ifadedir. 3 Yol uzunluğu ve ağırlık eşit oranlı ölçek ile ölçülürken; sıcaklık eşit aralıklı ölçek olan termometre ile ölçülür. Her ikisinin de başlangıç nok tası vardır ve sıfırdır. Metrenin başlangıç noktası mutlak sıfırken termometrenin bağıl sıfırdır. Bu nedenle I ve II eşit oranlı ölçek düzeyindedir. 5 Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir değişkenin onunla ilgisi olduğu bilinen ya da sanılan başka bir değişken gözlenerek ölçülmesine dolaylı ölçme denir. Dolaylı ölçme ile yapılan ölçümlere doğrudan ölçmeye göre hata karışma olasılığı daha yüksektir. Sıcaklık dolaylı olarak ölçülürken uzunluk doğrudan ölçme ile yapılır. Dolaylı ölçmede ölçülecek olan niteliğin özelliği başka bir değişken yardımı ile ölçülür. Doğrudan ölçmede ise ölçülen özellikle araya giren değişken benzerdir.

14 Öğretim sürecinin başında öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmelere tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirme olarak adlandırılmaktadır. öğretim süreci devam ederken öğrenme eksikliklerini ve yanlışlıklarını belirlemek ve gidermek için bir ünite ya da konu bittikten sonra yapılan değerlendirmelere biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme; birkaç ünite ya da dönem sonunda (öğretim süreci sonunda) öğrenciler hakkında geçti-kaldı, başarılı başarısız gibi kararlar almak için yapılan değerlendirmelere ise düzey belirlemeye yönelik değerlendirme denir. A, B seçenekleri biçimlendirmeye dayalı iken C seçeneği tanımaya dayalı değerlendirme ile ilişkilendirilebilir. 7 Yapılış amacına göre değerlendirme türlerinden olan tanıma ve yerleştirmeye dönük değerlendir me genellikle sene başında yapılan bireylerin hazırbulunuşluklarını (ön koşul davranışlarına sa hip olup olunmadığını) belirlemek amacıyla yapı lan değerlendirmedir. Bu nedenle Şehnaz Öğretmen öğrencilerin A seçeneğinde belirtilen ön koşul davranışları kapsamalıdır (Bu tür değerlendirmelerde ölçme aracı, sadece kritik hedef davranışları ölçen sorulardan oluşmalıdır.). 8 Birimde olması gereken üç temel özellik; eşitlik, genellik ve kullanışlılıktır. Birimde eşitlik ölçme aracını oluşturan her birim aralığının eşit olmasıdır. Adım, karış, kulaç birim de eşitliği bozar. Birimin üç özelliğinede sahip olan seçenek E seçeneğidir. Dilara Öğretmen in ilk 10 santimetresi kırık olan bir cetvelle ölçüm yaptığında kullanılan ölçeğin başlangıç noktası değişmiş olacaktır. Başlangıç noktası keyfî olarak belirlenen ölçme araçları eşit aralıklıdır. Soruda eşit oranlı ölçeğin eşit aralıklıya dönüştürüldüğünden bahsedebiliriz. 10 Eşit aralıklı ölçeklerde başlangıç noktası (sıfır noktası) tanımlanmış yani keyfî olarak belirlenmiştir. Birimleri birbirine eşit olan ve gerçek (mutlak) bir sıfır noktası bulunan ölçeklere eşit oranlı ölçekler denir. Eşit aralıklı ölçekler üzerinde toplama, çıkarma işlemleri yapılırken çarpma ve bölme yani oranlama işlemleri gerçekleştirilemez. Eşit oranlı ölçeklerde sıfır mutlak sıfır olduğu için varyans hesaplaması da dahil olmak üzere her türlü matematiksel ve istatistiksel işlem yapılabilir. Ölçme işlemi eşit birimlerle yapılır. Dolayısıyla sayılar arasındaki fark anlamlıdır. Ölçme sonuçları negatif değerler alabilir. Kaliteli ölçek düzeyleri kendinden kalitesiz olan ölçek düzeylerine dönüştürülebilir.

15 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - VII 15 1 Ölçme kuralı, ölçme yapılacak olan özelliğin hangi miktarına hangi değerin / sembolün verileceği şeklinde tanımlanabilir. Bu nedenle A seçeneğinde verilen durum ölçme kuralına örnektir. Maç sürelerinin hesaplanması ve takımların maç sonunda aldıkları puanlar mutlak sıfır kullanıldığından eşit oranlı ölçek düzeyindedir. Bu nedenle kaliteli ölçek olan eşit oranlı ile elde edilen tüm veriler alt düzeydeki ölçeklere dönüştürülebilir. 3 Şevket Bey in eleştirisine göre yüzde hesaplamaları eşit oranlı ölçek düzeyinde yapılmalıdır. Diğer ölçek türlerinde yüzdelik hesaplamalar yapılmamaktadır. Bu nedenle seçenekler de eşit oranlı ölçek kullanılan ifade doğru cevap olacaktır. A seçeneği sınıflama B ve D seçenekleri eşit aralıklı, C seçeneği sıralama, E seçeneği eşit oranlı ölçek düzeyindedir. ÇÖZÜM Ölçme bir niteliğin özelliğinin sayı veya sembollerle ifade edilme işlemidir. Bu işlemdeki sembol ya da sayılara da ölçüm denilmektedir. Yani II. ifade ölçmenin tanımıdır. Değerlendirme ise elde edilenlerin ölçüt ya da ölçütlerle kıyaslanarak yargıya varılma işidir. Yani ölçme bir betimleme işlemi iken değerlendirme karar verme işlemidir. Bu nedenle I. ifade yanlıştır. İki değişken arasında önceden tanımlanmış matematiksel bir işlem ile yeni bir değişken belirlemeye türetilmiş ölçme denir. Genellikle iki değişken söz konusu olsa da bu sayı ikiden fazla da olabilir. Belirlenecek yeni değişkende iki değişkenin yer alacağı varsayıldığında matematiksel işleme girmeden önce iki değişken de ayrı ayrı ölçülür. Elde edilen ölçüm sonuçları matematiksel işlemde yerine konulur ve yeni değişkene ulaşılır. Suyun yoğunluğu, bir otomobilin hızı belirlenirken türetilmiş ölçek kullanılır. Hız yolun zamana oranıdır. Yol birimi ve zaman birimi doğrudan ölçme ile yapılır. Bu nedenle D seçeneğinde verilen türetilmiş ölçmede dolaylı ölçmelerden faydalanılır ifadesi yanlıştır.

16 Ölçüt değerlendirme sürecinde elde edilen ölçümlerin kıyaslandığı referans noktasıdır. Kamile Hanım elde ettikleri verileri 25 puanı ile kıyaslamıştır. Bu nedenle ölçüt referans noktası olarak belirlenen 25 ve üstü puan alanların dersten geçmesidir. Başlangıç noktaları değişkenlik gösteren, herhangi bir matematiksel işlemin yapılmadığı ve karşılaştırmaların olduğu ölçek türü sıralama ölçeğidir. 6 8 Verilen bilgiye göre her sorunun bir puan olarak belirlenmesi ölçme kuralına, Utku nun 23 puan alması ölçme işlemine ve alınan 23 değeri ölçüme, Utku ile toplam 13 kişinin başarısız olması değerlendirme işlemine örnektir. Ancak soruda bağıl ölçüte uygun bir örnek yoktur. Değerlendirme karar verme işlemi olduğundan I, II. ve V. ifadeler değerlendirmeye örnektir. Ölçme bir niteliğin özelliğinin sayı ya da sembollerle betimle işlemi olduğundan III. ve IV. ifadeler ölçmeye örnektir.

17 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - VIII 17 1 Ölçme işleminde ölçülecek özellikler belirlenir ve ölçme kuralı eşliğinde ölçümler elde edilir. Ölçme işleminin yapılması için ölçme aracı ya da ölçek gerekirken, değerlendirme de ölçüm, ölçüt ve yargıya ihtiyaç vardır. Bundan dolayı I. ve V. ifadeler değerlendirme sürecinde gerçekleşir. 4 Birimin genellik, kullanışlılık ve eşitlik olmak üzere 3 özelliği vardır. Soruda verilen örnek kullanılan ölçme aracındaki birimlerin ölçme işlemi boyunca değişmemesi ve birbirine eşit olması anlamına gelen eşitlik özelliği ile ilgilidir. ÇÖZÜM Gerçek sıfır yokluk belirten sıfırdır. Seçenekler incelendiğinde kullanılan sıfırın yokluk belirttiği tek sıfır A seçeneğinde memurun maaşıdır. Diğer seçeneklerde keyfî olarak belirlenen bağıl sıfır kullanılmıştır. 3 Verilen paragraf incelendiğinde frekansın belirtildiği ve mutlak sıfırın kullanıldığı I. ölçüm eşit oranlı ölçek ile, sıfırın keyfî olarak kullanıldığı saati belirten II. ifade eşit aralıklı ölçek ile, Hüseyin in koştuğu mesafenin belirlenmesi olan III. ifade eşit oranlı ölçek ile ve koşuda belli bir sıralamayı belirten IV. ifade sıralama düzeyindeki ölçek ile belirlenmiştir. Bu nedenle cevap C seçeneğidir. Kaliteli ölçek düzeyleri ile yapılan ölçümler daha kalitesiz ölçek düzeylerine dönüştürülebilir. Sıralama ölçek düzeyine dönüştürülememesi için ölçeğin sınıflama düzeyinde olması gerekmektedir. A, C ve E seçeneklerinde eşit aralıklı, B seçeneğinde eşit oranlı, D seçeneğinde sınıflama ölçekleri kullanılmıştır. 6 Ölçme sürecinde 4 çeşit ölçme düzeyinden bahsedilmektedir. Bunlar sınıflama, sıralama, eşit aralıklı ve eşit oranlı ölçme düzeyleridir. Eşit aralıklı ölçek düzeyinde bağıl sıfır kullanılırken eşit oranlı ölçek düzeyinde mutlak sıfır kullanılmaktadır. Benzerlikleri ayrılması söz konusu ise sınıflama, özelliklerin karşılaştırılması söz konusu ise sıralama ölçek türü kullanılır. Sorudaki ifadeler incelendiğinde I ve III numaralı ifadeler eşit oranlı iken II ve IV numaralı ifade sıralama düzeyindedir.

18 Ağırlıkları farklı olan kutuları dinamometre ya da kantar gibi ağırlık ölçer kullanmadan sadece eliyle kaldırarak kutuların ağırlıklarını belli bir sıraya koyması sıralama ölçek türünü kullandığını gösterir. Çünkü sıralama ölçek türünde elde edilen bilgi azdır ve büyüklük küçüklük gibi bir ilişki söz konusudur. Mohs sertlik skalasına göre bir mineralin sertliğini bulmak için sertliği bilinen minerallerle ölçülmek istenilen mineraller karşılaştırılır. Ve birkaç mineralle karşılaştırma işlemi yapıldıktan sonra sıralaması belirlenir yani bilinen minerallerin arasında bir yerde olduğu saptanır. Bu nedenle yapılan işlem sıralama ölçek düzeyindedir Kullanılan kriterin kesin olmadığı ve ölçme işleminin yapıldığı gruba bağlı olarak değişen ölçüte bağıl ölçüt denir. A seçeneğinde en az doğru cevaplanan soru gruptan gruba değişme gösterdiğinden bağıl ölçüt kullanıldığını gösterir. B, C, D ve E seçeneklerinde kullanılan ölçüt kesin ve nettir gruptan gruba değişkenlik göstermemektedir. Ölçme ve değerlendirme sürecinde kullanılan 4 farklı ölçme düzeyi bulunmaktadır. Bunlar sıralama, sınıflama, eşit oranlı ve eşit aralıklı ölçeklerdir. Ayrıca, gerçek sıfır noktası olmayan, başlangıç noktası tanımlanmış ölçekler eşit aralıklı ölçeklerdir. Başarı, yetenek ve zekâ gibi gerçek sıfır noktası olmayan özellikler, eşit aralıklı ölçekler kullanılarak ölçülür. Yapılan ölçme işleminde sıfır gerçek yokluğu göstereceği için eşit oranlı ölçek düzeyinde olduğu söylenebilir. Buna göre A, C, D ve E seçeneklerinde eşit oranlı ölçek, B seçeneğinde sınıflama kullanılmıştır.

19 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - IX 19 1 Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir değişkenin onunla ilgisi olduğu bilinen ya da sanılan başka bir değişken gözlenerek ölçülmesine dolaylı ölçme denir. Eğitimde yapılan ölçmeler, cıvanın yükseklik değişimi ile hesaplanan sıcaklık ifadeleri birer dolaylı ölçmedir. Bu verilen bilgi doğrultusunda B seçeneğindeki soruya yanıt aranırken dolaylı ölçme yapılırken, diğer seçeneklerin cevapları doğrudan ölçme yapılarak bulunur. 2 Ölçme kuralı ölçme işlemini yaparken ölçmeye konu olan özelliğin hangi miktarına ne değer verileceğinin belirlenmesidir. Seçenekler incelendiğinde A seçeneğinde ölçme, B seçeneğinde ölçüt, E seçeneğinde mutlak ölçüt söz konusudur. D seçeneğinde bilişsel testin puanlamasının nasıl yapılacağını belirttiğinden ölçme kuralına örnek teşkil eder. 3 Değerlendirmeye dayanak oluşturan değer ölçüt, ölçmeden sonra elde edilen sayı ölçüm, gözlem sonuçları hakkında bir kural dahilinde karar verme değerlendirme ve gözlem sonuçlarını sembolize etme ise ölçmedir. Bu verilen bilgi doğrultusunda Figen'in soruların % 70'ine yani 120 sorudan 84 üne doğru cevap vermesi ölçmeye örnektir. Ölçüm ise ölçmeden elde edilen sayı yani 84 olmaktadır. Soruların yarısını yani 120 sorudan 60 ını doğru cevaplayanlar sınavdan başarılı olacağına göre ölçüt değerimiz 60 tır. Özelliğin hangi miktarına ne değer verileceğinin belirlenmesi olan ölçme kuralının değeri de 1 dir. 4 Ölçme işleminde kullanılan birimler doğal ve tanımlanmış birim olmak üzere iki tiptedir. Doğal birimler ölçülen özelliklerin bir bölümünde bulunan ve herhangi bir tanımlama yapmaya gerek duyulmayan birimlerdir. Öte yandan bazı özelliklerin ise doğal birimleri yoktur ya da kullanışlı değildir. Uzunluk, ağırlık, zaman vb. değişkenlerle ilgili birimler insanlar tarafından ortak karar alınarak belirlenmiş birimler olup tanımlanmış birim olarak adlandırılır. A, B, C, D seçeneklerinde belirtilen ifadelerde tanımlanmış birim kullanılırken E seçeneğinde doğal birim kullanılmıştır. 5 Melih Öğretmen öğrencileri belli bir mesleklere yönlendirmeden önce onları daha iyi tanımak için ilgi, tutum ölçekleri gibi ölçme araçlarını kullanarak öğrenciler hakkında bilgi edinmek istemektedir. Bu doğrultuda yapılan değerlendirme rehberlik amacıyla yapılan değerlendirmedir. Bu değerlendirme, öğrencileri yetenek, ilgi ve tutum gibi özellikleri yönünden tanımak amacıyla yapılır. Bu amaçla kullanılabilecek araçlardan bazıları tutum ölçekleri, sayısal ve sözel yetenek testleri, kelime ilişkilendirme testleri, okuduğunu anlama testleri, problem çözme testleri ve ilgi envanterleridir. ÇÖZÜM 9

20 Nesnelerin ya da gözlenen değişkenlerin ölçülen özellik bakımından birbirlerine benzeyip benzememelerine göre gruplara ayrıldığı ölçeklere sınıflama ölçekleri denir. Yani sınıflama ölçeklerinde yapılan işlem belli bir özellik yönünden benzeyenlerin aynı gruba dâhil edilmesidir. Bu nedenle A seçeneğinde verilen Otomobiller en alt katta yer alırken kamyonetler en üst katta yer almaktadır. ifadesi sınıflama ölçek düzeyindedir. Soruda 3 turu en önce bitiren yarışmacının ödül alması bağıl ölçüt kullanıldığını gösterir. Bağıl ölçütün kullanıldığı değerlendirme de bağıl değerlendirmedir. Bağıl değerlendirmede kullanılan ölçüt gruptan gruba değişiklik göstermektedir. Bu yarışmada kullanılan ölçek türü ise ölçülen özelliğe sahip oluş düzeyleri bakımından, kişilerin büyüklük sırasına konulduğundan sıralama ölçek düzeyindedir. 7 Eğitim öğretim döneminin sonunda öğrencilerin başarı düzeylerini belirlemek için sağlık bilgisi testindeki alacakları puanların aritmetik ortalamasını göz önüne alarak değerlendirmeyi planlayan bir öğretmen summatif ve bağıl değerlendirme yapacaktır. Çünkü başarı düzeyini belirlemek için summatif, aritmetik ortalamanın ölçüt olarak kabul edildiği değerlendirme bağıl değerlendirmedir. 8 Ferhat Bey'in işlemiş olduğu ilk ünitesindeki hedef davranışları öğrencilerin kazanıp kazanmadıklarına kazandılarsa ne kadarını kazandıklarına ilişkin bilgi edinmek için biçimlendirici değerlendirme yöntemini kullanması gerekmektedir. Bilgi eksikliklerini ya da yanlış öğrenmeleri saptamak için dönem içerisinde yapılan sınavlar biçimlendirme ve yetiştirme amaçlı değerlendirmelerdir. Biçimlendirme amaçlı yapılan değerlendirmelerde hedefler önem teşkil eder. 10 Ölçme ve değerlendirme sürecinde kullanılan 4 farklı ölçme düzeyi bulunmaktadır. Bunlar en kalitesizinden en kalitesine göre sınıflama, sıralama, eşit aralıklı ve eşit oranlı şeklinde sıralanmaktadır. I. ifade eşit oranlı ölçek düzeyinde, II. ifade eşit aralıklı ölçek düzeyinde, III. ifade sınıflama ölçek düzeyinde, IV. ifade sıralama ölçek düzeyindedir.

21 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - X 21 1 Birimde kullanışlılık birimlerin ölçülecek değişkene uygun büyüklükte seçilmesidir. Örneğin, yol uzunluğunun kilometre, altın bileziğin ağırlığının gram, kömürün ton, benzinin varil birimi ile ifade edilmesi birimlerin kullanışlılığı ile ilgilidir. C seçeneğinde belirtilen yol uzunluğu da kullanışlılık ile ilgilidir. 2 4 Soru incelendiğinde Burcu Öğretmen öğrencilerinin sözlü yoklama ile matematik becerilerini ölçen sorular sormaktadır. Öğretmen öğrencilerine sorduğu iki soru ile öğrencilerin matematik bilgilerinde hakkında yorum yapacaktır. Ancak bu iki soruyu cevaplayamayan öğrencinin düşük puan almasına rağmen matematik bilgisi sıfır denilemez. Bu nedenle Burcu Öğretmen in kullanmış olduğu ölçek türü eşit aralıklıdır. ÇÖZÜM 10 Ölçme bir niteliğin özelliğinin sayı veya sembollerle ifade edilme işlemedir. Bu işlemdeki sembol ya da sayılara da ölçüm denilmektedir. Değerlendirme ise elde edilenlerin ölçüt ya da ölçütlerle kıyaslanarak yargıya varılma işidir. Betimleme işi olan ölçme ölçüm, nitelik ve ölçme kuralı elemanlarını barındırırken; değerlendirme ölçme, ölçüt ve karar verme elemanlarını içermektedir. 3 Ölçme dolaylı, doğrudan ve türetilmiş ölçme olmak üzere 3 türdedir. Doğrudan gözlem yapılarak ölçülemeyen bir değişkenin onunla ilgisi olduğu bilinen ya da sanılan başka bir değişken gözlenerek ölçülmesine dolaylı ölçme denir. Doğrudan ölçme ölçülecek özelliklerin, araya başka bir değişken girmeden doğrudan doğruya gözlenmesi ile yapılan ölçme türüne denir. Seçenekler incelendiğinde A, B, D ve E seçenekleri doğrudan ölçme iken C seçeneğindeki ölçme türü dolaylıdır. 5 Ölçme ve değerlendirme sürecinde kullanılan 4 farklı ölçme düzeyi bulunmaktadır. Bunlar en kalitesizinden en kalitesine göre sınıflama, sıralama, eşit aralıklı ve eşit oranlı şeklinde sıralanmaktadır. Soruda belirtilen Türkiye nin en doğusunda yer alan Iğdır 45 doğu meridyeninde bulunmaktadır. ifadesi eşit aralıklı Okulun basketbol takımı il ikincisi olmuştur. sıralama, Futbol takımının forvet oyuncusu Semih ligde en çok golü atan kişi olmuştur. sıralama ve Fırat ın memleketi deniz seviyesinden 200 metre yüksektir. ifadesi sıralama ölçek kullanıldığını gösterir. Verilen örneklerdende anlaşıldığı gibi en az bilgi veren ölçeğin eşit aralıklı en çok bilgi veren ölçeğin eşit oranlı olduğu görülür.

22 Birim, bir ölçme aracını oluşturan en küçük parçadır. Ölçme işlemlerini kolaylaştırmak ve ölçme sonuçlarının daha anlaşılır olmasını sağlamak amacıyla bir birimin sahip olması gereken üç özellik (eşitlik, genellik, kullanışlılık) vardır. Ölçüt ile ölçme sonuçlarının aynı birimle ifade edilmesi, ölçme sonucuyla ilgili kararların doğruluğunu olumlu yönde etkiler. 7 Soruda I. ifadede Tacettin in sınavdan 84 puan alıp mülakata katılamaması değerlendirme, II. ifadede Haydar ın kurallara uygun olarak sunum yapması ölçme, III. ifadede Ayten in sertifika sınavına girme hakkı kazanması değerlendirme, IV. ifadede Recep in 50 km/sa hızla araba kullanması ölçme işlemine örnek oluşturur. Eşit oranlı ölçekler birbirine eşit olan ve gerçek (mutlak) sıfır noktası bulunan ölçeklerdir. Bu ölçeklerde gerçek sıfır noktası bulunduğu için toplama ve çıkarma işlemlerinin yanı sıra çarpma ve bölme işlemi de yapılabilir. Yani Ölçümlerinden biri diğer ölçümün katıdır. şeklinde ifadeler kullanılabilir. Soruda Davut Öğretmen in 60 puan alanın 30 puan alanda iki kat daha iyi performans sergilediğini söylemesi eşit oranlı ölçeğin kullanıldığını gösterir. 8 Ölçme bir niteliğin özelliğinin sayı veya sembollerle ifade edilme işlemedir. Bu işlemdeki sembol ya da sayılara da ölçüm denilmektedir. Değerlendirme ise elde edilenlerin ölçüt ya da ölçütlerle kıyaslanarak yargıya varılma işidir. Betimleme işi olan ölçme ölçüm, nitelik ve ölçme kuralı elemanlarını barındırırken; değerlendirme ölçme, ölçüt ve karar verme elemanlarını içermektedir. Bu nedenle değerlendirme yapabilmek için ölçme sonuçları ile birlikte ölçüt ve karara varma gibi temel ögelerde gerekmektedir. 10 Doğal birimler ölçülen özelliklerin bir bölümünde bulunan ve herhangi bir tanımlama yapmaya gerek duyulmayan birimlerdir. A, B, C ve D seçeneklerinde tanımlanmış birim kullanılmış E seçeneğinde ise doğal birim kullanılmıştır.

23 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME - XI 23 1 Eğer illere plaka verme işlemi nüfus sayısına bağlı olarak sıralanarak verilseydi kullanılan ölçek türü eşit oranlı olurdu. Fakat günümüzde alfabetik sıraya göre yapıldığından dolayı sınıflama düzeyinde ölçek türünde hazırlanmaktadır. Sıralama ölçek düzeyi ise nesnelerin belli bir özelliğine sahip oluş miktarı bakımından derecelendirilmesi ya da sıralanması esasına dayanır. 4 Ölçütler mutlak ve bağıl olarak iki gruba ayrılır. Keyfi sıfırın belirlendiği ölçütler bağıldır. Yordama geçerliğinde de gruptan gruba değişkenlik gösterecek kesin ve net bir değer olmayacağından ve ölçüm değerleri birbirinden etkileneceğinden kullanılan ölçüt bağıl olacaktır. ÇÖZÜM Bağımsız değişken araştırma konusu olan ifadeye işaret etmektedir. Öğrencilerin evdeki ders çalışma süresi bağımsız değişken, TEOG sınavında gösterecekleri başarı ise sonuçtan etkilenen yani bağımlı değişken olacaktır. Diğer değişkenler kontrol altında tutulduğu için kontrol değişkeni olarak adlandırılır. 3 Oluşturulan izohips eğrileri eşit aralıklı ölçek düzeyindedir. Yükseklik baz alınarak yapılır. Dolayısıyla kullanılan sıfır keyfi oluşturulmuş bir sıfırdır. Yani yüksekliğin sıfır olarak belirlenmesi hiç yükseklik olmadığı anlamına gelmeyecektir. Kelvin termometresi diğer termometrelerden farklı olarak mutlak sıfır kullandığından eşit oranlı ölçek düzeyinde bilgi vermektedir. Öğrencilerin kayıt sırasına göre şubelere yerleştirilmesi ölçmedir. Diğer seçeneklerde yer alan ifadelerde değerlendirme süreçleri söz konusudur. Ölçme süreci içerisinde nitelik, ölçüm ve ölçme kuralını barındırmaktadır. İstatistiksel işlemler ölçme süreci olarak kabul edilir. 6 Bir lisedeki son sınıf öğrencilerinin %60 ının lisans eğitimine yerleştiğini belirtmek ölçme işlemine örnektir. İçerisinde herhangi bir ölçüt barındırmadığından değerlendirme olamaz. Diploma notu 2.70 in altında olanların lisans üstü eğitimine başvuramayacağının ilanı ise içerisinde ölçüt barındırmaktadır notu ölçüttür.

24 A seçeneğinde kullanılan ölçek sınıflama düzeyindedir. B seçeneğinde kullanılan ölçek eşit oranlı ölçek düzeyindedir. C seçeneğinde kullanılan ölçek eşit oranlıdır. D seçeneğinde kullanılan ölçek eşit oranlıdır. E seçeneğinde kullanılan ölçek yine eşit oranlıdır. D seçeneğinde verilen ifade eşit aralıklı gibi görünmektedir. Fakat 200 metre gerçek bir sıfır olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir. Yapılan vize sınavlarına verilen notlar anlamlıdır. Dolayısıyla değer biçmeye yönelik değerlendirme yapılmaktadır. Not belirleyicidir, başarılı başarısız gibi kararlar alınır. Öğretim süreci devam ederken ya da öğretim sürecinin sonunda yapılır Üniversitenin yaptığı muafiyet sınavı tanıma ve yerleştirme amacıyla yapılan değerlendirmeye örnektir. Tanıma ve yerleştirmeye yönelik yapılan değerlendirmeler genellikle öğretim sürecinin başında uygulanmaktadır. Not verilmez amaç bireyi tanımaktır. 9 Yapılan sınavda belirlenen kurlar sıralama ölçek düzeyinde bilgi verir. Sıralama ölçeklerinde azlık çokluk betimlenmesinden yararlanılır. Nesnelerin belli bir özelliğe sahip oluş miktarı bakımından derecelendirilmesi ya da sıralanmasıdır. Ölçüt türleri mutlak ve bağıl olmak üzere ikiye ayrılır. Verilen örnekte karar verme sürecinde ölçme oranının uygulandığı gruba göre değişmeyen, kişiden kişiye farklılaşma göstermeyen, net bir değer olarak ölçme işleminden önce belirlenen ölçütlere denir. Öğrencilere verilen puanlarda gruba göre değişme göstermemekte dolayısıyla mutlak ölçütten yararlanılmaktadır. 12 Araştırmanın bağımlı değişkeni sonuçtan etkilenendir. Bakıldığında herhangi bir bağımsız ve bağımlı değişken yoktur. Birbirleri arasındaki ilişki incelendiğinden kullanılması en uygun araştırma yöntemi korelasyona dayalı araştırma yöntemi olacaktır.

25 ÖLÇMEDE HATA VE ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER - I 25 1 Öğretmenin uygulamış olduğu açık uçlu sorulardan oluşan sınavın değerlendirmesini hazırladığı puanlama anahtarına göre yapması öğretmenin puanlamaya öznel kanılarını karıştırmadan, objektif bir puanlama yapmak istediğini gösterir. Bu durum da puanlama güvenirliğini, dolayısıyla sınavdan alınan puanların güvenirliğini olumlu yönde etkiler. 2 Korelasyon, iki veya daha fazla değişken arasında bir ilişki olup olmadığını, eğer ilişki varsa bu ilişkinin miktarını ve yönünü sayısal olarak belirlememizi sağlayan istatistiksel bir tekniktir. Korelasyon değerleri ile sadece iki değişken arasındaki ilişkinin miktarı ve yönü ile ilgili yorum yapılabilir. Buna göre en yüksek ilişki 0,84 değeri ile güdü ile kaygı arasındadır. Çünkü iki değişken arasındaki korelasyon değeri 1,00 ya da 1,00 a yaklaştıkça ilişki düzeyi artar. Kaygı ile başarı arasında negatif yönlü bir ilişki olduğundan bir değişken artıyorken diğeri azalacaktır. Zekâ ile kaygı arasında ise aynı yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Fakat düzeyi oldukça düşük görünmektedir. En düşük ilişki ise korelasyon değeri 0,00 a yakın olan dikkat ve kaygı arasındadır. Ancak dikkat ve kaygı ters yönde olduğu için biri artarken diğeri azalacaktır. 3 KR-20 ve KR-21 maddeleri 1-0 şeklinde iki kategorili puanlanabilen testlerin maddelerinin birbiriyle iç tutarlığının belirlenmesi amacıyla kullanılan yöntemlerdir. KR-21 ile hesaplanan güvenirlik katsayısı KR-20 ile hesaplanan güvenirlik katsayısından genellikle küçüktür. Bu nedenle KR-21 güvenirliğin alt sınırıdır denebilir. Yani II. ve V. ifadeler doğrudur. KR-20, bir testin içindeki maddelerin madde güçlükleri farklı; KR-21 ise aynı olduğu kabul edildiğinde hesaplanır ve her iki yöntem de iç tutarlılık anlamında güvenirlik bilgisini verir. I ve III. ifadeler de doğrudur. Ancak güvenirlik ister KR- 20 ister KR-21 ile hesaplansın, yapılacak yorumda bir değişiklik olmaz. Ayrıca "katılıyorum, kararsızım ve katılmıyorum" gibi kategorize edilmiş ölçeklerde cronbach alfa kullanılır. 4 Bir testteki maddelerin güçlüğünün simetrik dağılım göstermesi yani çok kolay ve çok zor maddelerden az miktarda, orta zorluktaki maddelerden ise fazla miktarda hazırlanması testin güvenirliğini artırır. Bu nedenle ölçme ve değerlendirme uzmanının Fazlı Öğretmen e verdiği öneri de güvenirliği geliştirmek amaçlıdır. ÇÖZÜM 12